07/05/2020
لە پاش ئەوەی هەندێ لە ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی مەسەلەی لامەرکەزیەتیان وروژاند، قسەیەکی زۆر و پەرش وبڵاو لەسەر لامەرکەزیەت کرا، لە مەبەستی جیاواز و لە گۆشەنیگای جیاواز و لە بەرژەوەندی جیاوازەوە.
پێشتر ئێمە هەوڵمانداوە کە بەشداربین لە بیناکردنی کۆڵەکە سەرەکییەکانی ئەم پرسە گرنگە، هەر لە دەستنیشانکردنی دید و تێروانینی ستراتیژی بۆ لامەرکەزیت تا دەگاتە فۆرمە جیاوازەکانی لامەرکەزیەت و ئەو لایەنانەی کە پەیوەندیدارە بە پرسی لامەرکەزیەت وەک دەستوور و تواناسازی و رۆڵی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ئیدارە و کارگێری و پەیوەندییە گشتییەکان و پەیوەندییە سیاسییەکان و پرۆسەی چاودێری و هەڵسەنگاندن و نووسینەوە و بە بەڵگەکردنی ئەزموونێکی کارکردنی تایبەت لەم بوارەدا لە شارە جیاجیاکانی عێراق. هەربۆیە لێرە باسی گرنگی لامەرکەزیەت ناکەین.
بێگومان وروژاندنی ئەم مەسەلەیە گرنگە و کارێکی خراپ نییە ئەوەندەی بزانرێت لە کوێوە دەست پێدەکەیت و بەرەو کوێ دەچیت، بە مانایەکی دیکە توانایەکی سیاسی و ئیداری وەک ژێرخانی پرسەکە هەبن بۆ ئەوەی، نەوەک هەر نەخشەرێگایەکی ستراتیژی دارێژیت کە دواتر وەک هەر بەڵگەیەکی بێ گیان لە ئۆفیسەکاندا تەپوتۆز لەسەری دەنیشێت، بەڵکو ئیرادە و توانایەکی درێژ خایەن هەبن بۆ پیادەکردنی چەمکە سیاسییەکە وەک رەنگدانەوەی پێداوسیتییەکی واقیعی کە پابەندی ئیلتیزامە یاساییەکانە چ لەسەر ئاستی هەرێم و چ لەسەر ئاستی عێراقیش، لە بەرئەوەی هەموو دەزانین، دواجار لامەرکەزیەت ئامرازی هەرە سەرەکی هێنانەدی فیدرالیەتە، کە ئەوەش بۆ هەرێم مەسەلەی مان و نەمانە.
یەکێک لە هەنگاوە سەرەکییەکان گەڵاڵەکردنی دیدێکی هاوبەشە لە سەر بنەمای شارەزابوون لە سروشت و تایبەتمەندێتی ململانێکان و کێشەکان، بێگومان لە ئێستادا کێشەی گوزەرانی خەڵک بە پلەی یەکەم دێت، واتە هەر لەسەرەتاوە دەبێت ئەو فۆرمەی داوا دەکرێت لە لامەرکەزیەت وەک ئامرازێک لە ئامرازەکانی دیموکراسیەت هێنانەکایەی لامەرکەزیەتێک بێت کە بەرجەستەی داوا سەرەکییەکانی شەش ملیۆن کەس بکات کە لە هەرێمێکدا پێکەوە دەژێن. هەر لەسەرەتاوە دەبێت یەک دیدی هاوبەش هەبێت بۆ دارشتنەوەی پێداویستییەکانی هێنانەدی لامەرکەزیەت. بۆ ئامادەکردنی ئەم دید و تێروانینە هاوبەشە، پلاتفۆرمێک لە کەسانی پسپۆر لە ناوە و لە دەرەوەی هەرێم رێکبخرێت تاوەکو یارمەتیمان بدەن نەخشەرێگایەکی پراکتیک ئامادە بکەین، نەوەک هەر تیشک بخەنە سەر گرنگی لامەرکەزیەت و شەرح کردنی سوودەکانی. بۆ ئەم کارە دەتوانین هانا بۆ پسپۆرە یاساییەکان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بەرین بۆ ئەوەەی لە سەر دوو ئاست کار بکەن: یەکەمیان پێداچوونەوە بە بنەما سەرەکیەکانی فیدرالیەت بۆ رێکخستنەوەی پەیوەندی سیاسی نێوان بەغدا و هەولێر، ئاستی دووەم پتەوکردنی ڕێکارە ئیداری و داراییەکانی نێوان دهۆک و هەولێر و سلێمانی و هەڵەبجە.
لە ساڵی ٢٠٠٥ وە ئەدەبیاتێکی سیاسی و ئیداری کەڵەکەبوو و فراوان لە مەکتەبەکانی ئەنجومەنەکانی سێ پارێزگای هەرێمی کوردستان هەیە کە سوودێکی فروانی دەبێت ئەگەر وەک بنەما و بناغە و سەرچاوە پێداچوونەوەی بۆ بکرێت و بکرێتە بناغەی کاری ئاییندە. ئەم ئەدەبیاتە بەشێکە لە پرۆگرامی USAID کە ئەو کات کاری دەستپێشخەری لەسەر لامەرکەزیەت کرد و بەندە بەشێک بوو لەو پرۆسەیە، بێگومان ئەو ئەدەبیاتە پێویستی بەوەیە کە دەمەزەرد بکرێتەوە و لەگەڵ پێداویستە سەرەکییەکانی هەرێمدا بگونجێت، خۆ رەنگە هەر شارەی جۆرێک لە تایبەتمەندێتی ئیداری و دارایی بخوازێت پێ بە پێی پێداوسیتییەکان، دەکرێت ئەم کارە بە میکانیزمی هەڵسەنگاندن و چاودێری شیاوەوە ئەنجام بدرێت بۆ دڵنیابوون لە جێ بەجێ کردنی رێکارە یاسایی و ئیدارەییەکان، دواجار، دەبێت چوارچێوەیەکی سیاسی و شوناسێکی یاسایی دیار هەبێت تاوەکو رەوایەتی بە پرۆسەکە ببەخشرێت. ئەمە عورفە و کاری ستاندەردە لە هەموو دونیادا.
خاڵی پۆزەتیڤ لەو وتار و قسە و شیکردنەوە و ناساندنی بایەخی لامەرکەزیەت کە بڵاو دەکرێنەوە، لانی کەم، ئەوەیە سەرەتای هەوڵدانێکی خۆماڵییە بۆ گەڕان بەدوای پێناسەیەکدا بۆ ئەم چەمکە. لە زۆر بۆنە و وتاردا ئاماژەمان بەو راستییە داوە کە ئەم چەمکە چەمکێکی رۆژئاواییە و کارێکی ماراسۆنی دەوێت بۆ ئەوەی بەخۆماڵی بکرێت، هیوادارم ئەم هەوڵە زیاتر فراوان بکرێت و رێرەوی شایسەتی خۆی بگرێت، لەم پێناوەشدا یەکەم کار کە پێویستە بکرێت ئەوەیە رووپێوێکی مەیدانی ئەنجام بدرێت. ئەم کارە هەم بودجەی دەوێت و هەم توانا و ئەزمونی تەکنیکی دەوێت کە رەنگە بە چەند ئەندامێکی ئەنجوومەن مەبەست نەپێکێت هەر چەندە خەمخۆریشبن، هەروەها ماوەیەکی باش دەخوازێت بۆ تێگەیشتن لە هەموو لایەنەکانی مەسەلەکە لە ناوچە جیاوازەکانی هەرێم.
لە راستیدا، دەبێت وریا بین لامەرکەزیەت نەکەینە قوربانی ململانێی سیاسی کورت مەودا، بەڵکو دەبێت لەسەر ئاستێکی فراوانتر تەماش بکرێت، ئاستێک کە بڕوا بە هاوڵاتی بێنێت چەمکەکە رەهەندێکی نیشتمانی هەیە، بە مانایەکی پوخت، رەهەندی لامەرکەزیەت لە دوا وێستگەیدا ئەوە دەخوازێت کە "حکومرانی باش" بۆ هەموو ناوچەکان بەرجەستە بکات و ببێتە بەشێکە لە پرۆسەی بەشداریکردنی هاوڵاتییەکان لە پرۆسەی دروستکردنی بڕیاری سیاسیدا. لەهەمان کاتدا، دەبێت لامەرکەزیەت ببێتە ئامرازێک بۆ کەم کردنەوەی هەرەشە دەرەکییەکان، نەوەک بە پێچەوانەوە.
خاڵێکی دیکەی گرنگتر لە هەنگاوە سەرەتاییەکان کە یارمەتیمان دەدات بزانین لە کوێوە دەست پێدەکەین بیرکردنەوەیە لە دارشتنی مەنهەجی کارکردن ئەمەش بە شیکردنەوە وراڤەکردنی ریسک و هەرەشە و خاڵە بەهێز و لاوازەکانی بەردەم ئەم پرۆسەیە واتە پرۆژەکە دەبێت بە تەکنیکی SWAB دا تێپەرێت تاوەکو قۆناغ بە قۆناغ کاری لەسەر بکرێت.
لە کۆتایدا؛ بەڵی پرسی لامەرکەزیەت گرنگە بۆ هەموو لایەک، بەڵام لەو گرنگتر دەبێت کار بۆ بەدەستهێنانی توانای سیاسی و یاسای و ئیداری بدرێت کە ئیدارەی پرسەکە بکات تاوەکو چەمکەکە لە دروشمەوە بگوازرێتەوە بۆ پلانی پیادەکراو.