08/03/2020
قسەکردن لەسەر لامەرکەزیەت بەبێ دەستنیشانکردن و بەشداربوونی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی کارێكی ناتەواو دەبێت. رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بە کۆڵەکەیەکی سەرەکی دەژمێردرێت لە پاڵ ئەکتەرە سیاسییەکانی دیکەی وەک دەوڵەت و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کە پشتگیری ئەم پرۆسەیە و پرۆگرامە دەکەن. ئەم رێکخراوانە رۆڵی سەرەکی دەبیین لە دەوڵەمەندکردنی تواناکانی کۆمەڵگە بۆ سەرخستنی ئەم پرۆگرامە، لە هەموو ئەو دەوڵەتانەی کە لامەرکەزیەتی تیا پیادە کراوە چەترێکیان پێکهێناوە بۆ پێشکەشکردنی کارئاسانی بۆ پرۆگرامەکە کە لامەرکەزیەتی دەکاتە بەشێک لە پرۆسەی پەرەسەندنی نەوعی سیاسی کۆمەڵگە.
رۆڵیكی دیکەی ئەم رێکخراوانە ئەوەیە شۆرکردنەوەی دەستەڵاتی سیاسی و ئیداری و دارایی هەر وا پرۆسەیەکی ئاسان نییە لەبەرئەوەی میراتێکی سیاسی و فۆرمێکی دیاریکراو لە ئیدارەدانی سەرچاوە مرۆییەکان بەتایبەتی لە عێراقدا پیادەکراوە و هەر خۆشی وەک چەند جار باسمان لێوەکردووە چەمکێکی دەرەکییە و کۆمەڵگەی عێراقی بەرهەمی نەهێناوە و توانایەکی فراوانی دەوێت تا بتوانرێت لەگەڵ بەرژوەندییە سیاسییە جیاوازەکانی گروپە جیاوازەکاندا بگونجێت. لە رووی تیۆرییەوە، رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی دەتوانن بەشداربن لە پەرەپێدانی پرۆسەی شەفافیەت و بەرپرسیاریەتی زیاتر و نەهێشتنی گەندەڵی، هەروەک چۆن دەتوانن بەدواداچوون بۆ ئاستی "ئادا" و ئالنگەرییەکانی پیادەکردنی لامەرکەزیەت بکەن.
خاڵێکی زۆر گرنگ هەیە کە دەبێتە پێوەر بۆ کاری ئەم رێکخراوانە ئەویش ئەوەیە هەمیشە چەند تەرکیز لەسەر میکانیزمەکانی پیادەکردنی لامەرکەزییەتە، ئەوەندەش دەبێت تەرکیز لەسەر کێشە سەرەکییەکان و جەوهەرییەکان و ئامانجە ستراتیژیەکانی لامەرکەزیەت بێت، بۆ نموونە، لە وڵاتێکدا ئەگەر کێشەی برسێتی هەبێت کە رەهەندی سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئابووری و کەلتووری هەیە دەبێت بزانین پێشینەکانی کامانەن؟ یاخود کە باس لە لامەرکەزیەت لە عێراقدا دەکەین دەبێت دیدێکی گشتی فراوانمان هەبێت بۆ رێکخستنەوەی پەیوەندی سیاسیی نێوان هەرێم و بەغدا، ئەگەر دیدەکە فیدرالیزمە، چ فۆرمێکی فیدرالیزمە؟ یاخود کە باس لە لامەرکەزیەتی نێوان هەولێر و سلێمانی دەکەین دەبێت وریای رێکخستنەوەی دەستەڵاتە ئیدارییەکان بین کە لەگەڵ ململانێ سیاسییەکان و بەرژەوەندییە ئابووریەکان تێکەڵ بوون، دەبێت بە شێویەک بێت بزانین لە کوێی رێکەوتنە سیاسییە ناوخۆییەکان و ئیقیلمییەکانداین و کاریگەریان لەسەر پرۆسەکە چییە.
لە راستیدا دەبێت شارەزایی و توانایەکەی پیشەیی سیاسی زۆر پسپۆرانە هەبێت بۆ ئەوەی بە دیدێکی روونەوە پابەندی کێشە سەرەکییەکان بین، بۆ ئەوەی چەمکەکان بۆ بەرژوەندیەکی سیاسی تەسک یاخود رایەکی سیاسی بەرامبەر پارتێکی سیاسی دیاریکراو بەکار نەیەت. دەبێت نزیکبین لە پرسە جەوهەرییەکە نەوەک بەرژەوەندییە سیاسییەکە، لەم پێناوەشدا هەندێ مەرجی پێشوەخت هەن کە دەبێت دەستەبەربکرێن بۆ سەرکەوتنی پرۆسەکە، هەر بۆ نموونە، دەبێت پابەندبوونێکی سیاسی و ئیداری و دارایی لە بەغداوە هەبێت، دەبێت پرۆسەیەکی راستەقینە لە ئارادا بێت و بەشێک بێت لە پرۆسەیەکی ریفۆرمی سیاسی فراوان و بەشداری فراوانی هاوڵاتی هان بدات لە رێگای ئەو رێکخراوە مەدەنییانەی کە نوێنەرایەتی بەهای گشتی دەکەن بە بێ هەوڵدان بۆ قازانج.
بۆ کۆمەڵگەی ئێمە، کە هێشتا زۆر لە سەرەتایی ئەم پرۆسەداین پێویستمان بە پێناسەکردنی دیاریکراوی رۆڵی ئەکتەرە سیاسییەکان هەیە ئەوانەی دەوڵەتین و ئەوانەی دەوڵەتی نین، دەبێت رێک بکەوین لەسەر ئەرکەکانیان و پانتایی کاری هەریەکەیان، هەروەها پێناسەی پرس و کێشەکان بکەین بۆ نموونە کە باس لە حکومرانی باش دەکەین مەبەستمان چییە؟ چی دەگرێتەوە؟ میکانیزمەکان و رەهەنەدەکانی کامانەن؟ کە باس لە شێوازی لامەرکەزیت دەکەین کامیان پێشینەیە؟ رێکخستەنوەی پەیوەندیی لە نێوان بەغدا و هەرێم لەسەر بنەمای فیدرالیزم، یان رێکخستنەوەی پەیوەندی نێوان هەولێر و سلێمانی لەسەر بنەمای ئیدارەیی و دارایی بێت تاوەکو هەرێم شوناسی خۆی لە نێوان ململانی سیاسییەکاندا ون نەکات. پرسیاری بە خۆماڵی کردنی ئەم چەمک و پرسانە، سەرەتاکانی بیناکردنی کۆمەڵگەیەکی بەرپرسیارە بەرامبەر بە هاوڵاتیان خۆی و بەرامبەر ئەو ئەکتەرە سیاسیانەی کە هاوبەشی پرۆسەکەن. هەر بۆیە رۆڵی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی گرنگ و کاریگەرە لە خولقاندنی ئەو پردە لە گەڵ ئەکتەرە دەوڵەتییەکان و ئەو رێکخراوانەی پشتگیری دارایی بە پرۆسەکە دەدەن.
لە کۆتاییدا، پێشنیار دەکەم حکومەتی هەرێمی کوردستان خۆی، نەوەک رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان، لە مەودایەکی مام ناوەندیدا، کۆنفرانسێک بۆ مەسەلەی لامەرکەزیت لە هەرێمی کوردستان رێکبخات کە پسپۆرە ئەکادیمی و کەسە پسپۆرەکانی ئەم بوارە لە ناوەوە لە دەرەوەی هەرێم بانگهێشت بکرێت، و وەک راسپرادە پەرلەمانی کوردستان کاری لەسەر بکات و ببێتە بەشێک لە سیاسەتی هەرێم لەم بوارەدا. ئەمە دەبێتە دەستکەوتێکی گەورە بۆ هەرێم. بێگومان پاش ئەوەی ڤایرۆسی کۆرۆنا دەرەوێتەوە!
لەبابەتێکی نوێی دیکەدا، باس لە ئامرازەکانی پەیوەندیکردن ‘communications” دەکەین کە دەبێت هەبن بۆ توندوتوڵ کردنی پەیوەندییەکانی نێوان هەموو ئەکتەرەکان لە پاش دەستنیشانکردنی رۆڵی هەموو ئەکتەرە سیاسییەکان و کۆڵەکە سەرەکییەکانی ئەم پرۆگرامە کە بەشێکە لە دامەرزاندن و پەرەسەندنی پرۆسەی دیموکراسی بە مانا فراوانەکەی، ئێستاش نەبێت، بەڵکو بۆ ئاییندە بێت.