05:12 - 14/03/2023

مەترسییە شاراوەكانی هاوپەیمانی‌

پەیسەر

جەلیل ئازادیخواز

ماوەی چەند مانگێكە ڕۆژەڤی كوردستان و چالاكانی كورد بووەتە بابەتی هاوپەیمانی و هاوپەیمانی لەگەڵ كێ. چالاكانی كوردستان و كۆمەڵگای مەدەنی و حیزبەكان بە گشتی بە كایەیەكەوە سەرقاڵ كراون كە چوارچێوە و ڕووبەری شاراوە و ترسناكی ئەم باسە بۆ كۆمەڵگا و تەنانەت هەندێ حیزب و لایەنی سیاسییش ڕوون نییە.
بەڕۆژەڤكردنی ئەم بابەتە پرۆژەیەكی بیرلێكراوە و داڕێژراوی ناسیۆنالیزمی تەواوییەتخوازی ئێرانییە و كۆمەڵێک خاڵ و ئامانجی كردووەتە مەبەست، لەوانە:
 خاوكردنەوەی خەباتی جەماوەریی ناوخۆ و ساردكردنەوەی گەلانی ئێران لە خەبات بەتایبەتی گەلی كورد.
 هەوڵدان بۆ دەستبەسەرداگرتن و لە دۆخی نەتوانیندا لانیكەم هاوڕاكردنی كورد لەگەڵ خۆیاندا وەك هێزێكی سەرەكی و كاریگەر و بزوێنەری خەبات.

دڵساردكردنەوەی گەلانی ئێران لە خەباتی نەتەوەیی و پاشان ملكەچكردنی ئەوانیش لە ڕێگای هاوپەیمانیی كوردەوە، چونکوو ڕوونە كورد وەك ڕێكخراوترینی ئەو نەتەوانە، چ وەك كۆمەڵگای مەدەنی و چ وەك وێژمان و چالاكیی بەرفراوان، دیارترینی ئەو نەتەوانەیە. سەرەڕای ئەمەش كورد بە هۆی سەدان ساڵ خەبات و بەتایبەت بە هۆیی شۆڕشی ژیناوە و هەرەتایبەتتریش بە هۆی دروشمی «ژن، ژیان، ئازادی»یەوە، ئەمڕۆ لە ناوچەکە و لە جیهانیش لە دۆخێكی هەرەگونجاودایە و توانیویەتی سەرنج و پشتیوانییەکی هێند گەورە کۆ بکاتەوە كە لە مێژووی سەدساڵی ڕابردوویدا تاقانە و دەگمەنە. دەبێ بلێم ئاستی ئەم پەسەندی و هێزە تا ڕادەیەكە كە هەموو ئاماژە و نیشانەكان پێمان دەڵێن جیهانی ڕۆژئاوا، بە تایبەتی ئەمریكا و فەرانسە و پاشانیش ئەورووپا، لانیكەم ئەگەر ڕای كورد نەزانن هیچ بڕیارێك لەسەر چارەنووسی داهاتووی ئێران نادەن. وێڕای دۆخی كورد خۆی، ئەم هەڵوێستەی تا ئێستای ڕۆژئاوا كۆهۆكارێكی تایبەت بە خۆیشی هەیە كە لە بابەتێكی دیكەدا ڕەنگە بیخەمە بەرباس.

لەگەڵ ئەمەشدا، ئاشکرایە بەریانی ناسیۆنالیزمی ئێران بەدوای گۆڕانی قووڵ و بنەمایی كۆمەڵگای ئێران و لێكترازانی حكوومەتی یەكانگیر و شكانی كاستی حاكمییەتی كەمینەی فارسەوە نییە، بەڵکوو پرۆژەی گۆڕانێکی ئاڕاستەكراوی سیاسیی لە خەیاڵدایە و بەس، ئەویش لە ڕێگای مانەوەی كۆئەندامی دەسەڵاتدارێتیی ئێرانییەوە لە كۆی ڕەهەندەكانی خۆیدا، بەتایبەتی لە ڕەهەندی سەربازی و هەواڵگریدا كە دوو ئەستوونی سەركوت و سەپاندنی دۆخی دیكتاتۆریی زۆردارانەی دەسەڵاتی ناسیۆنالیزمی ئێرانیین.

لێرەوە دەردەكەوێت هەرجۆرە هاوپەیمانێتییەك لەگەڵ ئەم بەریانەدا سەرەتا هەوڵێكی دژەشۆڕش و بەربەستكردنی گەشەی شۆڕشی ژینایە وەك شۆڕشێكی بەرینی كۆمەڵایەتی كە لە هەموو ئاستەكاندا ئێرانی سەدان ساڵە هەڵدەتەكێنێت و خاوەنی داڕشتەیەكی كۆڕەهەندە لە دەستەبەركردنی سەروەریی نەتەوەیی كوردستانیان و هەموو نەتەوەكانی دیكەی جوگرافیای بەناو ئێراندا. هاوكات دەتوانێ دەسەڵاتداریی سەدان ساڵەی كولتووری و مەعریفیی كەمینەی فارس كە سەدان ساڵە نەتەوەكان دادەپڵۆسێ و دەچەوسێنێتەوە، لە بنەوە هەڵتەکێنێت.

تا هەنووكە بەریانی ناسیۆنالیزمی دێرێنەخوازی ئێرانی تا ڕادەیەكی زۆر لە شڵەژانی دۆخەكە و ساردكرنەوەی بلێسەی شۆڕش و لێكترازانی ڕیزەکانی كورد لە ناوخۆیدا و ڕوو بە نەتەوەكانی ئێران، سەركەوتوو بووە. لە غبابی بەرەیەكی بەرینی كوردستانیدا كە پێكهاتەی كۆمەڵگای مەدەنی و چالاكانی سەربەخۆ و هەموو ڕێكخراوە و هێزە سیاسییەكانی كوردستان بەبێ هەڵاوردن لە خۆ بگرێت، ناوەندی هاوكاری و لە ناوەندیشدا حیزبێك و لە ڕاستیدا تەنیا یەک كەس، بووەتە مینبەری ئەم هەڵا و هەڵە ستراتیژیكە مەرگخولقێنە. مەترسییەكانی ئەم كایەیە و بارگاویبوونی ناهۆشیار و نەزانکارانە پێیەوە، ئەویش لە دۆخی نەبوونی هێزێكی ڕێکخراوی ئێرانیی دیمۆكرات و سیكۆلاری سەرانسەریی خاوەن ئۆتۆریتەی كۆمەڵایەتیدا کە بتوانێت ڕەوتی كایەكە بگۆڕێت، بەرەو كارەساتی ترسناكمان دەبات، كە دەتوانین بڵێین لێكەوتەكانی یان هەندێ لە لێكەوتەكانی دەتوانن ئەمانە بن:
بە ئاستی یەکەم تەنها ئەگەری هاوپەیمانی لەگەڵ سێ ناودا بەرجەستە دەبێتەوە كە بریتین لە موجاهیدین، شاخوازەكان و ڕیفۆرمیستەكانی ناو دەسەڵات و تەنانەت ڕژێم خۆیشی. لەبەر هەندێ هۆ ئەگەری سازان دواجار دەچێتەوە سەر دوو ناو: شاخوازەكان و موجاهیدین. ئەوەی ئێمە دەیبینین ئەوەیە کە ئەو دەنگە شازەی كورد، شازە بە هۆی ترسناكبوون و ناسیاسیبوونیەوە نەك بە هۆی بابەتیبوونیەوە، پێداگرییەكی دۆگماتیکی ئایدیۆلۆژیك دەكات لەسەر سازان لەگەڵ شاخوازەكاندا.

مەترسیی هاوپەیمانی لەگەڵ شاخوازەکاندا

ئەم تاقمە بە هزر و ئاوەزی سیاسی دێرینەخواز و كۆنەپەرستن و بۆ داهاتوو هیچ فۆرم و شێوەیەكی نوێ جگە لە جۆرەكانی پاشایەتی شك نابەن. تەواوێتیخواز و هێژمۆنیخوازن و باوەڕیان بە هیچ جۆرە فرەڕەنگی و فرەچەشنی و فرەدەنگییەك نییە و نەبووە. ئێران وەك یەكەیەكی جوگرافیایی یەكانگیر، نەتەوەیی و نیشتمانی دەبینن كە چەقەکەی گرێدراوی ئێتنیسیتەی فارس و دەسەڵاتداریی ئەم ئێتنیكەیە لە كۆی ڕەهەندەكاندا. بە ئەزموون و وێژمان و كردەی سیاسی و كۆمەڵایەتیی ئەم تاقمەوە هیچ جۆرە نیشانەیەک بۆ سازانێكی گونجاو بەدی ناكرێت و جگە لە خۆبەدەستەوەدانی نەتەوە و هێزەكانی ئێران بە هیچ شتێكی دیكە قایل نابن. پێویستە ئەم باوەڕە هەڵەیە بەتەواوی بخەینە بەر ڕەخنەوە كە بە پەنابردن بۆ خوێندنەوەیەکی ناسیاسی و تەسلیمخوازانە دەلێت هاوپەیمانی تەنها بۆ خستنی ڕژێمە و لە داهاتوودا ئەم هاوپەیمانییانە دەگۆڕێن. لە بەرانبەردا دەبێ بڵێین نەخێر وا نییە؛ هێزێک كە بتوانێت پەسەندی و ڕەوایی جەماوەری و نێونەتەوەیی بەدەست بێنێت و هێژمۆنیی خۆی بەسەر شۆڕشدا بسەپێنێت و وەك سەركردە و هێزی كارای شۆڕش هەم ڕووبەرە سیاسییەكان داگیر بکات و هەم ڕووبەرە سەربازی و كۆمەڵایەتییەكان بە دەسەڵاتی خۆی پڕكاتەوە، لە دواڕۆژی پاش شۆڕشیشدا حاكمی بێئەملاوئەولا دەبێت. دواتر لەڕووی سیاسییەوە دەبێتە خاوەن ڕەوایەتیی سێ لایەنەی ناوخۆیی و ناوچەیی و جیهانی و زۆر ئاسان هەموو جووڵەیەك بەناوی یاخیگەری و دژەیاسا و تیروریزمەوە سەركوت دەكات و هاودەنگیی جیهانیشی لەگەڵ دەبێت. هەر بۆیە ڕژێمێكی لاوازی چەتەی ئاخوندی لە ئاوەها ڕژێمێك بۆ هەمووان باشترە.

گریمان ئەو گریمانەی سازانە لەگەڵ ئەم تاقمە یان هەر تاقمێكی تردا هاتە دی كە نایەت، بۆ ئاوا هاوپەیمانییەک دەبێ پەیمانێكی كۆنكرێتی كۆدەنگ و سیاسی لە ئارادا بێت كە هەر لە ئێستاوە بنەمای پەیمانی كۆمەڵایەتیی داهاتوو، كە یاسای بنەڕەتییە، بۆ سەروەریی یەکسان و دەسەڵاتی یەکسان ڕەنگڕێژ بكات. بێگومان تاقمێک كە هەر ئێستەیش بە قەبیلە و تایفە و وردەكولتوور دەتناسێ و پێناسەت دەكات، لە پەیمانە كۆمەڵایەتییەكەشیدا لەوە زیاترت بۆ قایل نابێت. هیچ كەس و ئەقڵ و بەریانێكی سیاسی وا بیر ناكاتەوە كە ئەمڕۆ من خۆم دەبەخشمە تۆ بۆ ڕووخانی ڕژێم و بە پێناسەكانی تۆشەوە دێمە ناو ئەم خەباتە، بەڵام لە داهاتوودا دەسەڵات و سەروەریی نەتەوەیی من بە فەرمی بناسە و ڕەچاوی بكە، مەگەر ئەقڵێكی ئیفلیج یان.
کە وا بوو هەر هاوپەیمانییەك كە هەر لە ئێستاوە فەرمیبوون و نەتەوەبوون و جۆری سەروەریی تۆ دیاری نەكات، سبەینێ هەمان ئەم تێڕوانینە تۆتالیتەر و مەزنخوازانەیەی خۆی لە یاسای بنەڕەتییشدا كە بنەمای پەیمانی كۆمەڵایەتییە، جێگیر دەکات.

مەترسییەكانی هاوپەیمانی لەگەڵ موجاهیدیندا

تا ئێستاش موجاهیدین حیزبێكی سەكت و تاقمگەرایە و لەسەر بنەمای هێژمۆنی و ئایدیۆلۆژیای پادگانی خۆی پێناسە و بەرجەستە دەكاتەوە. ئەم هێزە لە پێشبڕكێی دەسەڵاتدا لەگەڵ شاخوازەكان هەموو ئەو میكانیزمانە بەكار دەهێنێت و ڕەچاویان دەكات كە شاخوازەكان بەكاری دەهێنن. هەر بۆ بردنەوەی گرەوەكە لە شاخوازەكان ڕەنگە هەندێ چەمك و دەستەواژە و تێرمی سیاسییش لە ڕواڵەتدا قبووڵ بكات، بەڵام تا لەسەر ئاستی گشتی كراوە نەبێت و وەك حیزبێكی نۆرماڵ بەرجەستە نەبێتەوە، هەمان مەترسییەكانی شاخوازانی هەیە و هەر هاوپەیمانییەك لەگەڵ ئەوانیشدا ڕێك بە هەمان پرۆسەی مامەڵە لەگەڵ شاخوازەكاندا تێدەپەڕێت. کە وایە پێویست بە دووپاتکردنەوەی هۆکارەکانی نەگونجاوبوونی هاوپەیمانی لەگەڵ موجاهیدیندا نییە.

ڕێگای سێهەم باشترین و ئاوەزمەندانەترینە

هەروەك باس كرا و دەركەوت، كوردستان ئەمڕۆ هێزە و پوتانسیەلی بوونە بەریانێكی گەورە و ڕۆگەی سێهەمی هەیە. كوردستانییان و هێزەكانیان بە ڕێكخستنی خۆیان و دروستكردنی بەرەیەك کە لە سەرەوە پێناسەمان كرد، دەتوانن بەردی بناغەی بەریانی سێهەم دانێن. بە كۆكردنەوەی نەتەوەكانی ئێران و هەموو هێز و ڕێكخراو و تاكە چەپ و سیكۆلار و دیمۆكراتەكانی ئێران و دروستكردنی بەرەیەكی بەرین، دەتوانین خۆمان وەك ناونیشانێكی شیاو و قبووڵکراو و متمانەپێکراو لە هەردوو ئاستی ناوخۆ و جیهاندا پێناسە بکەین و بناسێنین. ئەوکات ئەگەری دانوسانێكی یەکسان لەگەڵ ئەو دوو دەستەیەی تردا دەڕەخسێ و دەشێت لە پێگەی هێزەوە هەندێ ڕێکەوتنی گونجاو لەگەڵیاندا بکرێت. ئاشکرایە هەر هاوپەیمانییەك دەبێ بە شێوەیەکی كۆنكرێت و ڕوون بابەتگەلی وەک سەروەریی نەتەوەیی و دەسەڵات و چۆنیەتیی دابەشكردنی سەروەری و دەسەڵات ڕوون بكاتەوە و ببێتە بنەمایەكی سەرەكی بۆ داڕشتنی یاسای بنەڕەتی لە داهاتوودا. هاوکات ببێتە گەرەنتییەکی گرنگی جیهانی چ لەلایەن زلێهێزەكانەوە و چ لە لایەن ناوەندە جیهانییەكانی وەك ڕێكخراوەی نەتەوە یەكگرتووەكانەوە.

لە قۆناغێکداین کە لە مێژووی هاوچەرخی ئێراندا بێوێنەیە، هەم دەرفەتەکانمان گەلێ بەربڵاوە و هەم هەڕەشەکان بە چەشنێکە کە ئەگەر هۆشیارانە مامەڵە نەکەین دەشێت ئەو هەموو دەرفەتە گونجاو و مێژووییەمان لە کیس بچێت.