30/05/2023
هەندێک لە حزبەکانى هەرێمی کوردستان زمانى ژمارە و حاڵەتى سیاسی لە یەکدی جیا ناکەنەوە، یان خۆیان لە گێڵی دەدەن! ئەو ژمارەیەى کە لە ماددەکانى 13 و 14 لە بوودجەى عێراقدا هاتووە، هەمان ئەو ژمارانە دەکات کە ئێستا بوونەتە گرفت و پیلانگێڕی دژ بە قەوارەى هەرێم. ئەو ژمارەیە پێش گۆڕینی ناوەڕۆکی ماددەکە کەسێتیى مەعنەوی و قەوارەى هەرێمی بەبەهێزی هێشتبووه‌وە و بەرژەوەندیى هاووڵاتیانی هەرێمیش مسۆگەر بوو، بەڵام بەم شێوەیەى ئێستاى، هەردووکیان کەوتوونەتە مەترسییەوە. دیارە پێش شایستە دارایییەکان، قەوارەى هەرێم بەرەو داڕووخان دەبەن؛ بۆ ئەو مەبەستەیش پلانێکی داڕێژراوە و زۆر ڕۆشنە لە کوێوە سەرچاوەى گرتووە. هەر بۆیە زمانى ژمارە هەر ژمارەیە، بەڵام "مەغزا" (ناوەڕۆک)ەکەی چییە، ئەوە گرنگە؛ دەبێ هەندێ حزبى هەرێم دەرکی پێ بکەن زمانى ژمارەکانى هەردوو ماددە دەستکاری کراوە کە هیچ پێگە و دەسەڵاتێكی بۆ هەرێم نەهێشتۆتەوە.
لە لایەکی تریشەوە مەبەستەکە لە هەردوو لایەنى هەرێم و بەغدا زۆر ڕۆشنه، بەوەى ئەگەر قەوارەى هەرێمیش نەمێنێ، یان وەک پارێزگایەک مامەڵەى لەگەڵدا بکرێ، گرفت نییە؛ هەر زەرەر لە هەژموونى "پارتى دیموکراتى کوردستان" بدات جێی خۆشحاڵییە؛ ئیدی بارودۆخی ئەو قەوارەیە و دانیشتووانەکەى چارەنووسیان چیی لێ بەسەر دێ، گرفت نییە. تەنانەت ئەزموونى دواى شازدەى ئۆکتۆبەر ڕۆشنە؛ لەگەڵ نەمانى دەسەڵاتى کوردى، ئەگەر زۆر سەقەتیش بێ، ئەو ناوچانەى کە خرانەوە سەر بەغدا چییان لێ بەسەر هات. کەواتە مەغزاى 2 + 2 = 4، بە شێوەیەکی تریش 2 x 2 = 4 بەڵام ئەو دوو بەرەنجامە دوو مەغزاى جیاوازن.
گرفتەکان بابەتى نەوت و غازیان تێ پەڕاند
ئەوەى کە ڕۆژى هەینى لە لیژنەى دارایی ڕووی دا، تەواو لەگەڵ قۆناغەکانى پێشتر جیاواز بوو، بەوەى:
به‌جددی و به‌پلانه‌وه كار بۆ نەهێشتنى قەوارەى هەرێم ده‌كرێ؛ گۆڕەپانی نەهێشتنەکەیش بەهۆى بەکارهێنانى هێزەوە نییە، بەڵکوو ئەم جارەیان لە ڕێگەى پڕۆژەیاساکانەوەیە.
دەرچوون لە دەستوور زۆر ئاسایییە؛ هەر لە دیباجەوە و چەندان ماددە، جەخت لەسەر ئەو بابەتە كراوه‌ته‌وه.
لە قۆناغی یەکەم، لاوازکردنى کەسێتیى مەعنەوی و دەسەڵاتەکانى هەرێم بە ئامانج گیراوە، بەوەى هەرێم وەک یەکەیەکی فەرمانڕەوایی لەناو دەوڵەتێکی فیدراڵیدا ئیعتبارى بۆ دانەنراوە؛ هەروەک چۆن ماددەى 117/1 ئاماژەى پێ دەدا.
هیچ تایبەتمەندییەک بۆ هەرێم بەجێ نەهێڵراوە، کە خودى دەستوور ئەو مافەى پێ داوە؛ تەنانەت لە بوارى یاسادانان و جێبەجێکردن و قەزاییش له ماددەى 121/1 کە مافی خۆیەتی و لەو سێ بوارەدا پیادەیان بکات، لەوەیش زیاتر، ئەوەى کە لەو لیژنەیه دەرچووە، هەرێم بەبێ ئیعتبارى خۆى کە هەرێمێکی فیدڕاڵییە داواى پابەندبوونى لێ دەکەن؛ ئەوه‌یان بیر چۆته‌وه کە دەستوور مافى گونجاندنى یاسایی داوە بە هەرێم بۆ هەر یاسایەکى فیدراڵی، ئەگەر لە دەسەڵاتە حەسرییەکانى حکوومەتى فیدراڵی نەبوو، دەتوانێت لەگەڵ تایبەتمەندیی یاساکانی هەرێم بیگونجێنێت؛ هەروەک لە ماددەى 121/2 ئاماژەى پێ دەدا.
ئەوەى لیژنەکە گرتوویه‌تییه به‌ر، تەواو پێچەوانەى دەسەڵاتەکانى هەرێمەکان و دەسەڵاتە هاوبەشەکانى نێوان هەرێم و حکوومەتى فیدراڵییە. بەو شێوەیەى کە هاتووە، بە هیچ جۆرێک گەشەسەندن لە هەرێم ڕوو نادات؛ هەروەک چۆن ماددەى 112/1 وەک دەسەڵاتێکی هاوبەش جەختى لەسەر دەکاتەوە.
هەندێ لایەنى هەرێم، بەتایبەت نوێنەرى فراکسیۆنی یەکێتیی نیشتمانى و نەوەى نوێ، ئەوەندەى لە دژی هەرێم لە بەغدا کار دەکەن، ئەوەندە بەدەم بەرژەوەندییەکانى خەڵکی هەرێمەوە نین. بەڵام ئامانجەکە دیارە؛ هەر زەرەرێك لە حکوومەتى هەرێم بکەوێ، پارتى دیموکراتى پێ لاواز دەبێ؛ بەڵام بیریان چۆتەوە کە جێگرى سەرۆکوەزیرانی هەرێم لە حزبەکەى خۆیانە و چەندان جاریش ڕایان گەیاندووە کە قەوارەى هەرێم هێڵی سوورە، دەخاتە ژێر پرسیارەوە؛ بەتایبەت دواى ئەوەى کە لەسەر بابەتە دارایییەکان بەتەواوى لەگەڵ وەزارەتى داراییی هەرێم ڕێک کەوتن.
ئەوەى ڕووی دا، پرۆسەى سیاسیی هەرێم و پرسی کورد لەسەر ئاستى فیدراڵییەت لە عێراق دەخاتە ژێر پرسیار و هەڕەشەوە؛ ڕێککەوتنەکانی هەرێم و بەغداش بێسوود دەمێننەوە.
ئاماژە ڕاشکاوەکە لەلایەن هەندێ گرووپ و ڕەوتى شیعیی عێراق بۆ هەرێم ئەوەیە: ئەگەر پرسی نەوتیش چارەسەر ببێ، هەر دەبێ هەرێم نەمێنێ.
لە دوو ماددەکەدا هیچ دەسەڵاتێک بۆ هەرێم و سەرۆکوەزیرانەکەى ماوە؟
بێ گومان نەخێر، بەڵکوو تەواوى کایەکانى هەرێم خراوەتە ژێر ڕەحمەتى وەزارەتى داراییی عێراق و دیوانى چاودێریی فیدراڵی، ئەویش لە چەند ڕەهەندێکدا، بۆ نموونە:
دیوانى چاودێریی فیدراڵی کراوەتە بنەڕەت و، بڕیارى کۆتاییش هەر خۆى دەیدا؛ ئەوەى بۆ دیوانى چاودێریی هەرێمیش ماوەتەوە تەنیا مافی هەماهەنگیی پێ دراوە لەگەڵیدا. ئەمەیش تەواو پێچەوانەى دەستوورە؛ بەتایبەت ئەو بابەتە دەسەڵاتى هاوبەشە، نەک تاکلایەنە (ماددەى 112 و 114).
تەواوى داهاتەکانى نەوت و نانەوتى، دەبێ تەسلیم بە بەغدا بکرێن؛ ئەوە ڕێککەوتنى لەسەر کراوە. بەڵام ئەوەى کە لەو دوو ماددەیە بڕیارى لەسەر دراوە و دەستکارى کراوە، هیچ بوارێکی گەش بۆ هەرێم ناهێڵێتەوە و بەردەوام هەرێم لە بەردەم قەیرانی ئابووریدایە و بەشی ناکات تا لێپرسراوێتیى خۆى بەرامبەر هاووڵاتیانی به‌جێ بگه‌یه‌نێ؛ ئەمەیش پێچەوانەى ماددەى (121/3)ه.
بڕیارى کۆتایی و تاکڕەوانە دراوەتە دیوانى چاودێریی داراییی فیدراڵی. ئەمەیش پێچەوانەى ماددەى (114/4)ه کە باس لەوە دەکات، هه‌ردوو حكوومه‌تی هه‌رێم و حكوومه‌تی فیدراڵی پلانی گشتى و گەشەپێدان دادەنێن نەک تەنیا حکوومەتى فیدراڵی. لەسەر حکوومەتى فیدراڵییش ئەرکە وەک دەسەڵاتى حەسری (تایبه‌ت)ی خۆى، کە بوودجەیەکی دادپەروەرانە و وەبەرهێنان بۆ تەواوى وڵات دابنێ بەبێ جیاوازى. ئەمەیش لە ماددەى 110/7 بەڕوونى ئاماژەى پێ دراوە.
کردنەوەى ئەژمارێکی بانکی لە بانکی ناوەندیى عێراق، كه لەلایەن وەزیرى داراییی فیدراڵییەوە سەرپەرشتى دەکرێت و ئەو تواناى ڕاسپاردەى خەرجکردنى پارەى بۆ سەرۆکوەزیرانى هەرێم دەبێ. ئەمەیش لە هیچ فیدراڵییەتێکى دونیادا نییە کە وەزیرێکی فیدراڵی لە هەرێمێک باڵادەستتر بێ؛ دەبوایە باس لە حکوومەتى فیدراڵ بکرایە نەک وەزیرێک، کە هەر لە سەرەتاوە مامەڵەى لەگەڵ هەرێمدا ئاسایی نەبووە.
هیچ جۆرە متمانەیەک بۆ مامەڵە و پەیوەندیی هەرێم لەگەڵ حکوومەتى فیدراڵی بەدی ناکرێت.
ماددەى 13 و 14 وەک گرێبەستێکی ناچارکەر وایە (عقد إذعان) دەرهەق بە هەرێم.
ئەگەر تەفسیرێکی دەقەکان بکەین لە تەواوى بڕگەکانى، ئەوە دەردەکەوێ کە بە نەفەسێکی تۆڵەسەندنەوە نووسراون و ئامانج لێی، لەباربردنى حکوومەتى هەرێمە و سەرلەنوێ مامەڵەكردنه لەگەڵیدا وەک پارێزگایەک. ئەمەیش پێچەوانەى ماددەى (116و 117/1 و121)ه؛ هەروەک چۆن لە دێڕی کۆتاییی بڕگەى 9 لە ماددەى 14ى دەستکاریکراوى بوودجەدا هاتووە.
ئایا هیچ دەرچەیەکى یاسایی بۆ چارەسەرى گرفتەکان هێڵدراوەتەوە؟
ئەوەى کە لەو دوو ماددەیەدا هاتووە، وەڵامەکەى "نەخێر"ە. دیارە مەبەستمان چارەسەرى یاسایییانە و فیدراڵییانەیە. ئەوە ئەو بوارەیە کە تێیدا نییە؛ تەنیا زیاتر باس لە ڕێوشوێنی کارگێڕی و دارایی كراوه، کە خۆیان مەبەستیانە و دژن له‌گه‌ڵ بەرژەوەندییەکانى هەرێم، وەک: قانون هيئة العامة لضمان حقوق الاقاليم و المحافظات غير المنتظمة في اقليم رقم 26 لسنة 2016، قانون هيئة العامة لمراقبة تخصيص الواردات الاتحادية رقم 55 لسنة 2017، قانون هيئة المنافذ الحدودية رقم 30 لسنة 2016، قانون شركة النفط الوطنية العراقية رقم 4 لسنة 2018، قانون الادارة المالية الاتحادية رقم 6 لسنة 2019.
بەڵام ئەو زیادانەى کە لە هەردوو ماددەی 13و14 کراون، یەک ناگرنەوە و دژن لەگەڵ بڕیارى ژمارە 35ى ساڵی 2021 دادگه‌ى فیدراڵی، کە ئەمە دەقەکەیەتى: إن اضافة نصوص تشريعية من قبل مجلس النواب الى مشروع قانون الموازنة المرسل من قبل مجلس الوزراء يوجب الحكم بعدم دستورية تلك النصوص أذا رتبت اعباءً مالية على الخزينة العامة ومنعت او أعاقت الحكومة عن تنفيذ برنامجها المصادق عليه من مجلس النواب والمعد وفقاً لصلاحياتها المنصوص عليها في المادة 62 من الدستور بأعتبارها المسؤولة عن رسم وتنفيذ السياسة العامة للدولة ومنها السياسة المالية .
بۆ هەمان مەبەست هاوشێوەى ئەو بابەتە دوو بڕیاری ترى دادگاى باڵای فیدراڵی هەیە لە سەردەمى حەیدر عەبادی و هەمان بەرەنجامى هەبوو و، هەموارەکانى ئەنجومەنى نوێنەران لەلایەن دادگاوە ڕەت کرانەوە، کە ئەمە دەقەکەی بوو: "لایحق لمجلس النواب إجراء تعدیلات جوهریة على مشروع الموازنة المقدم من الحکومة"، ژمارەى بڕیارەکەش 25 لە ساڵی 2012 و بڕیارێکی ترى دادگاى فیدراڵی تر هەیە بۆ هەمان مەبەست ژمارە 21 ساڵی 2015 و هەمان بەرەنجامى هەبوو لەلایەن دادگاى فیدراڵییەوە. کەواتە ئەگەر ئەو مافە نەدرابێ تەنانەت بە ئەنجومەنى نوێنەران، ئەدی چۆن لیژنەى دارایی ئەو مافەى بە خۆی دا دەستکارى دەقەکانى پرۆژە یاساى بوودجە بکات، کە لەلایەن حکومەتەوە ئامادە کراوە؟
ئەمەیش ئەوە دەگەیەنێ كه، نەک هەر حکوومەتى فیدراڵ ناتوانێ جێبەجێی بکات، بەڵکوو سەقامگیریى وڵات بەرەو هەڵدێر دەبات. ئەمه‌یش وەزیفەیەکی جەوهەریى تری ئەنجومەنى وەزیرانی عێراقییە کە دەبێ بیپارێزێ و ئه‌نجامی بدات. سەرەڕاى ئەوەى کە خودی لیژنەکە لە ڕووى ژمارە و سەڵاحییەتەوە کەوتۆتە ژێر پرسیارەوە (لە لایەک لە 23 ئەندامەوە کراوە بە 24 و ئەمەیش بەپێی ماددەى 73ى پەیڕەوى ناوخۆى پەرلەمانى عێراق دژیه‌كن)، لە لایەکی تریشەوە لە ڕوانگەى بڕیارەکەى دادگه‌ى باڵای فیدراڵیی عێراق ئەو زیادکردنە ناچێتە بوارى دەسەڵاتەکانى ئەوانەوە.
لە ڕووى کاتیشەوە لە ماددەى 14دا هاتووە کە تەنیا 14 ڕۆژ بە حکوومەتى هەرێم دراوە بۆ یەکلاییکردنەوەى کێشەکان لەگەڵ حکوومەتى فیدراڵ. ئەمەیش دوو ڕەهەندی هەیە: لە لایەک ئەوە دەردەخا گرفتەکان دەبێ بە ڕێوشوێنی کارگێڕی چارەسەر ببن نەک یاسایی؛ لە لایەکی تریشەوە هەر پێشوەختە هەرێم تاوانبارە و، ئەو دەبێ چاره‌سه‌ری ئه‌مه بكات. بابەتى سزاکەیشی ئەوەیە کە سەرلەنوێ گەڕانەوەیە بۆ بڕیارەکەى "مالیکی" کە دەەستی کرد بە بڕینی شایستە دارایییەکانى هەرێم لە 2014دا.
لە پێناو لاوازکردنى پێگەى جەماوەریى پارتى دیموکراتى کوردستان و هەژموونى لە هەرێم، پەنا براوەتە بەر ئەوەى هەر لە سەرەتاوە قەیران بۆ حکوومەتى هەرێم بنێنەوە. گومان لەوەدا نییە کە پارتى دیموکراتى کوردستان دەسەڵاتەکان لەودا تەعبیر کراون، بەڵام لە هەمان کاتدا حکوومەتەکە ئیئتلافییە و لە چەندان حزبى سیاسیی تر پێک هاتووە؛ لە سەرووى هەموویانەوە "یەکێتیى نیشتمانیى کوردستان" و "بزووتنەوەى گۆڕان". ڕوخسارى قەیراننانەوەیش لە هەرێم لە سەروو هەموو هەوڵەکانەوەیه: فرۆشتنى 400 هەزار بەرمیل، بەڵام دەبێ تەواوى بیرەکانى شێخان و خۆرمەڵە و چەند شوێنێکی ترى لێ دەربکرێ. بە لێدەرکردنى ئەو شوێنانە نزیکەى 53%ی بەرهەمی نەوتى هەرێم نامێنێ. ئەدی هەرێم ئەو 400 هەزار بەرمیلە لە کوێ بەرهەم بێنێ؟ هەر بەهۆى ئەو داهاتى نەوتەوە بووە کە هەرێم چەند مانگە توانیویەتى مووچەى کارمەندانى پێ دابین بکات. بە لێدەرکردنى ئەو شوێنانە و خستنەوە سەر بەغدا، وا لە حکوومەتى هەرێم دەکرێ کە جارێکی تر نەتوانێ هەنگاوى سەربەخۆییی ئابوورى بنێ.
بابەتى پاشەکەوتى کارمەندان یەکێکی ترە، کە دەبێتە قەیران بۆ حکوومەتى هەرێم. گەرچی لەسەر حکوومەتى هەرێم پێویستە ڕێوشوێنى یاسایی و دارایی و کارگێڕی بنێ بۆ گێڕانەوەى ئەو مافەى فەرمانبەران کە لایەتى و لە بارودۆخێکی ناچاریدا ئەو بڕیارە دراوە، بەڵام بەپێی ئەو دەقەى کە لە ماددەى 14دا هاتووە، لە هەمان ئەو بڕە دەردەکرێ کە لەلایەن بەغداوە وەک پشکی هەرێم دێ. ئەمەیش ئاڵۆزییەکی تێدایە لەناو ماددەکە خۆى، کە ئاماژە دەکات بەوەى کە ئەو بڕە پارەیەى لەلایەن حکوومەتى فیدراڵییەوە دەنێردرێتە هەرێم، بەرامبەر ئەو خشتەیە لە پێداویستى کە هەرێم هەیەتی و لە بەرامبەردا حکوومەتى فیدراڵ بەپێی ماددەى 121/3 داهاتى بۆ دەنێرێ. پرسیارەکە ئەمەیە: ئەگەر دابینکردنى ئەو بڕە پارەیە لە خشتەى پێداویستییەکان تۆمار نەکرابێ، دەبێ حکوومەتى هەرێم هەر لەسەر حیسابی پارەى فەرمانبەران یان پرۆژەکانى گەشەسەندنەوە بۆى خەرج بکات، کە ئەرکی دانانى پلان بۆ گەشەپێدانی هەرێمەکان لە دەسەڵاتە هاوبەشەکانە بەپێی ماددەى 114/4. لە لایەکی تریشەوە تەبەنیکردنى ئەو بڕگەیە لە ماددەى 14، لە ناوەڕۆکدا بێبەریکردنى حکوومەتى فیدراڵی عێراقە لەو بارودۆخە نالەبارەى کە بەسەر مووچەخۆرانی هەرێمدا هاتووە لە 2014 – 2023 و، تاوانبارکردنی حکوومەتی هەرێمە لەو بارودۆخەی کە هاتۆتە ئاراوە، ئەمەیش بە ناڕاستەوخۆ ئەوەمان پێ دەڵێت کە حکوومەتی هەرێمی کوردستان مافی داواکاریی نییە بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەو پارەیەی کە دەبوو حکوومەتی فیدراڵی بیداتە هەرێم وەک شایستەی دارایی بەپێی دەستووری عێراق، چونکە بە ڕای ئەوان هۆکارەکەیشی سیاسەتى ئابووریى خراپی هەرێمە، نەک بڕینی شایستە دارایییە دەستوورییەکانى هەرێم لەلایەن بەغداوە.
پوختەى قسان ئەوەیە کە:
پلان لە دژى حکوومەتى هەرێم بۆ لەباربردنى گەیشتۆتە لووتکە؛ لەم قۆناغەدا لە ڕێگەى یاساوە بەڕێوەیە.
ئەوەى کە کراوە هەمووى دژى حکوومەتى هەرێم نییە، بەڵکوو ناکۆکییەکانى ناو "چوارچێوەى هەماهەنگی"یە و هه‌واگۆڕكێكه‌ی لە هەرێمەوە دەرچووە بۆ تێکدانى پەیوەندییەکانى نێوان هەرێم و بەغدا، کە تا ئێستا حاڵەتى وا ئەرێنیی بەخۆیەوە نەبینیوە.
هەندێ لایەنى ناوخۆى هەرێم کە دەنگیان بۆ دەستکاریکردنەکە داوە (وەک هەندێ ئەندامى فراکسیۆنی یەکێتیى نیشتمانى لە بەغدا)، بەڕاستى چوونەتە بەرەیەکی دژ بە خەڵکی هەرێمی کوردستان و بژێویان خستۆتە مەترسییەوە.
پلانگێڕان لە دژی پارتى دیموکراتى کوردستان لە ڕێگەى لەباربردنى قەوارەى حکوومەتى هەرێمەوە کارێکی دروست نییە. ئەگەر نیاز هەیە بۆ نەهێشتنى هەژموون و قەڵەمڕەوى پارتى دیموکراتى کوردستان، با لە ڕێگەى سندووقەکانى دەنگدانەوە بێ، چونکە 16ی ئۆکتۆبه‌ر ئەوەمان بۆ دەسەلمێنێ، کە به لەدەستدانى حکوومەتى هەرێم، چی بەسەر گەلی هەرێمی کوردستان دێت.
دەبێ سەرکردایەتیى یەکێتیى نیشتمانى و هەردوو بەڕێزان کاک بافڵ تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیى نیشتمانى و کاک قوباد تاڵەبانى، جێگری سەرۆکوەزیران هەڵوێستی نیشتمانپەروەرییان بەرامبەر ئەو بابەتە هەبێ و تەحەکومى تێدا بکەن؛ چونکە لەباربردنى هەرێم واتە لەباربردنى پرسی کورد لە عێراق و لەدەستچوونى تەواوى ئەو دەستکەوتانەى کە بەدەست هێنراون و، خودی بەڕێز "سەرۆک مام جەلال"یش خۆى پشکی شێری هەبووە لەو خەباتە بۆ پرسی کورد لە بەغدا. بەپێچەوانەوە کارەسات بەڕێوەیە!
پێویستە لە نزیکترین کاتدا هەردوو مەکتەبی سیاسیی یەکێتیى نیشتمانى و پارتى دیموکراتى کوردستان بۆ بەڕێوەبردنى قەیرانەکە کۆ ببنەوە و یەکهەڵوێستى و یەکبڕیارى و یەکڕیزییان بۆ پرسی کورد لە بەغدا دەرببڕن.
پێویستە سەرۆکی هەرێم بۆ ئەو بابەتە کۆبوونەوەیەکی لووتکە بۆ حزبە سیاسییەکان لە نزیکترین کاتدا بۆ هەردوو بابەتى هەڵبژاردن و بوددجە ساز بدات.
گرفتەکە دژی هەرێمە نەک حزبێکی دیاریکراو؛ ئیدی پێویست ناکات بکرێتە بازرگانییەکى ناوخۆیی؛ هەرچەندە دوو ئەندامى فراکسیۆنی یەکێتیى نیشتمانى لە بەغدا دەستیان لەو بابەتەدا هەیە و، تا ئێستایش یەکێتیى نیشتمانى ڕای نەگەیاندووە کە ئەوەى کراوە سیاسەتى حزبەکەیانە دژ بە حکوومەتى هەرێم. ئەو دوو ئەندامه‌یش زیاتر ژمارەیان بەلاوە گرنگ بووە، نەک مەغزا و مەدلوولی ئەو ژمارە و بڕگانە. ئەمەیش قابیلی پێداچوونەوەیە.
ئەوە مەیدانێکی یاسایی و کارگێڕی و دەستوورییە؛ با یاساناسان ڕۆڵی جددی بگێڕن و تەواو لێکۆڵینەوە بکەن، نەک تەنیا لێدوانى سیاسی بده‌ن.
پێویستە کورد پێشوەختە بیر لە گرفتەکانى بکاتەوە لەگەڵ بەغدا، نەک کاتى خستنەڕووى گرفتەکان.
دەبێ کورد ڕێگرى بکات لە سازدانى دانیشتنى پەرلەمان بۆ پەسەندکردنى بوودجە، بۆ ئه‌وه‌ی گه‌رەنتیى تەواوى نەبێت. چونکە دواى پەسەندکردنى لە پەرلەمان، بەپێی ئەزموونى کورد لەگەڵ دادگه‌ى فیدراڵی، هیچ گه‌رەنتییەک نییە کە دادگه بابەتییانە کێشەکە یەکلایی بکاتەوە.
جەختکردنەوە لەسەر هاوپەیمانیى بەڕێوەبردنى دەوڵەت، کە پێشتر ڕێککەوتنێکی لەگەڵ هەرێم هەبووە و، هەر دەبێ ئەوەیش بکرێتە پێوەر بۆ پشکی هەرێم لە بوودجە.
دەبێ سەرکردایەتیى کورد باش لە ئاسەوارى پەسەندکردنى ئەو دەستکارییانەى ناو بوودجە تێ بگات، کە تەنیا بۆ ئەمساڵ (2023) نییە کە تەنیا شەش مانگى ماوە، بەڵکوو ئاسەوارەکەى تا سێ ساڵی تر بەردەوام دەبێ؛ چونکە خودی پڕۆژەیاساکە بۆ ئەو سێ ساڵەیە. ئەگەر وەک ئەوەى ڕێککەوتنى لەسەر کراوە بڕوا، کارێکی ئەرێنییە بۆ سێ ساڵی داهاتووى هەرێم، لەسەر هەردوو ئاستى پەیوەندیی سیاسی و ئابوورى لەگەڵ بەغدا.