19/04/2020
پێشتر باسمان لە چەمک و کۆڵەکە و فۆرمە سەرەکییەکانی لامەرکەزییەت و پەیوەندی لەگەڵ دەستوور و کۆمەڵگەی مەدەنی کرد. ئەم باسە تەرخان دەکەین بۆ پەیوەندی نێوان لامەرکەزیەت و رەهەندی ئامرازەکانی پەیوەندیکردن و هەندێک سەرنجی پراکتیکانە لە بەرجەستەکردنی ئەم مەسەلەیە لەم قەیرانەدا.
لە سەرەتادا، بابەتی ئامرازەکانی پەیوەندیکردن وەک بابەتێکی تەکنیکی دێنە بەرچاو، بەڵام دواتر، هەموو رەهەندە سیاسی و کەلتووری و کۆمەڵایەتیییەکانی دەردەکەون، بە مانای ئەوەی ئامرازەکان و ناوەرۆکی پەیامی پەیوەندییەکان تەواو گوزارشت لە دید و تێروانین و شێوازی بیرکردنەوەی کۆمەڵگە دەکات کە خۆیان لە پارتی سیاسی و رێکخراوی مەدەنی و سەندیکاکان بەرجەستە دەکات، کەم نین ئەو جارانەی کێشە جەوهەرییەکان بەهۆی لاوازی ئامراز و ناوەرۆک و پەیام و شێوازی بەکارهێنانی ئامرازەکان زیانیان بەرکەتووە و بوونەتە قوربانی لاوازی ناوەرۆکی پەیامەکان. هەر بۆیە، زۆر جار دەڵێین، دەکرا مەسەلەیەک یان پەیامێکی دیاریکراو باشتر دارێژرابایە و مامەڵەکردن لەگەڵ بەکارهێنانی ئامرازەکان و ناوەرۆکی پەیامەکان باشتر بوایە.
ساڵی ٢٠٠٦، لەگەڵ پرۆگرامی USAID/RTI هاتمەوە شاری هەولێر لە پرۆژەی دامەزراندن و راهێنانی ئەنجومەنی پارێزگاکان وەک راوێژکاری پەیوەندییەکان و وەک کارمەندی نێودەوڵەتی دەست بەکار بووم. ئەم پرۆژەیە بە شێوەیەکی گشتی کاری لەسەر وردکردنەوەی چەمکە سەرەکییەکانی دیموکراسی دەکرد، بەتایبەتی دامەزراندی حکومەتە خۆجێیەکان و پێناسەکردنی ئەرکەکانیان، پرۆژەکە هەوڵێک بوو بۆ رێکخستنەوەی بەرپرسیاریەتی یاسایی و ئیداری پارێزگاکان بە شێوەیەک کە دەستەڵات لە سەرەوە بۆ خوارەوە شۆربکاتەوە هەروەها رۆڵی خوارەوە پتەو بکات، ئەمەش بە پتەوکردنی ئامرازەکانی پەیوەندیکردن و رای گشتی لە خوارەوەدا بە شێوەیەک رۆڵێکی کاریگەریان لەسەر پرۆسەی دروستکردنی بڕیاری سیاسی هەبێت.
هەڵە نەبم، ئەمە یەکەم پرۆژە بوو کە کۆمەڵگەی کوردی بە چەمکەکانی لامەرکەزیەت و کاری ئەنجومەنی پارێزگاکان ئاشنا کرد. با رەوتی “context” کارکردنی ئەم پرۆژەیەمان لە یاد بێت، ئەم پرۆژەیە لە پاش چەند ساڵێکی کەم لە رووخاندنی دەستەڵاتی سیاسی پێشوو لە عێراقدا پیادەکرا، واتە ئاشناکردنی ئەم چەمکە لە رەوتێكدا نەبوو کە بەشێک بێت لە پرۆسەی گەشەسەندنی سیاسی لە دۆخێکی سەقامگیردا، بەمانایەکی دیکە ئاشناکردنی چەمکی لامەرکەزیەت هەڵگری خەسڵەتی دۆخی ناو ململانێی سیاسی و ئەمنی و ئایینی پاش جەنگ بوو، راستییەکی دیکەش کە دەبێت دووپاتی بکەیەنەوە ئەوەیە کە رۆڵی دامودەزگا نیشتمانییەکان لە دەوڵەمەندکردنی پرۆژەکە سنووردار بوو، ئەمەش لەبەر چەندین هۆکاری دارایی و تەکنیکی و ئیداری و سیاسی.
یەکێک لە ئەرکەکان دارشتنی پرۆگرامێک بوو بۆ چۆنێتی بەشداربوونی رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و دەزگاکانی میدیا و فەرمانگەکانی حکومەت لە پرۆسەیەکی لەم جۆرەدا. بۆ ئەم مەبەستە ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانیمان هەڵبژارد بۆ ئەوەی وەک هاوبەشی پرۆژەکە ئەم کارە ئەنجام بدەین، پاشان هەمان ئەزموون لە شارەکانی دیکەی کوردستان ئەنجام بدەین. هەر لەسەرەتاوە ئاگاداری ململانێ سیاسی و تایبەتمەندێتی کەلتووری و کۆمەڵایەتی شارەکە بووین، ئاگاداری ئالنگارییەکان بووین، دەبێت ئەو راستیەش بڵێین کە پرۆژەکە بۆ هەمووان نوێ بوو، هەوڵمان دەدا گونجاوترین تەکنیک و شیاوترین پەیام بدۆزینەوە تا تێڕوانین و رای هاوڵاتی لە پرۆسەی سیاسیدا رەنگبداتەوە، لە هەمان کاتدا هەندێک راسپاردە بۆ پەرلەمان ئامادە بکەین تا کار لەسەر دەرکردنی یاسایەک بۆ لامەرکەزیەت بدات.
ئەو کات، گرفتمان لەگەڵ دامەزراندنی ئامرازە تەکنییەکانی وەک ئیتەرنێت و ماڵپەر و کۆبوونەوە وخولەکانی راهێنان و کاروباری لۆجستیک نەبوو، زیاتر گرفتمان لەگەڵ ناوەرۆک و پەیامەکانی پەیوەندیکردن هەبوو، دەبوایە زمان و شێوازێکی نووسینی نوێ لە مامەڵەکردن لەگەڵ یەکتر بدۆزینەوە کە لە لایەکەوە پەیامێکی سیاسی پیشەیی بدات و لە لایەکی دیکەوە شیکردنەوە و تەفسیر و لێکدانەوەی لابەلا و لاوەکی بۆ نەکرێت و نەچێتە خانەی ململانێی سیاسەتی لۆکاڵییەوە. هەندێک قووڵتر قسە بکەین، دەبوایە شارەزایانە و وریایانە مامەڵە بکەین لەگەڵ رەهەندە پەنهانەکانی پرسی پەیوەندییکردن، ئەوانەی پەیوەندییان بە مەسەلەکانی ئایدیۆلۆجیایی سیاسی و رۆڵی میدیا و ئاستی زمان و جیاوازی کەلتوور و هەمەجۆری تەکنەلۆجیا و فراوانی پەیوەندییە گشتییەکانەوە هەیە، دەبوایە بنەما تیۆرییەکان دەوڵەمەند بکەین نەوەک بسەپێنین. لەبەرئەم هۆکار و کۆڵەکانە رۆڵی ئامرازەکانی پەیوەندیکردن لەسەرخستنی پرۆسەی لامەرکەزیت گرنگ بوو و گرنگە، دواجار ئەوە ئامرازەکانی پەیوەندیکردنە دەبێتە ناوەندی کۆکردنەوەی هەموو ئەکتەرە سیاسیەکانی پرۆسەکە و لە رۆڵێکی تەکنیکییەوە دەپەرێتەوە بۆ رۆلێکی سیاسی کاریگەر.
ئەو باسە دەکەمە دەروازەیەک بۆ ئەوەی سەرنجێک لەسەر مەسەلەی لامەرکەزیەت و بەکارهێنانی ئامرازەکانی پەیوەندییەوە بڵێم لە کاتی قەیرانی ڤایرۆسی کۆرۆنادا. بەر لە هەموو شتێک دەمەوێت راستییەک لێرە دووپاتبکەمەوە کە ئەم قەیرانە ژمارەیەکی زۆر باشی لە سەرکردە و کارمەندی لێهاتووی سەلماند کە بۆ سبەی حکومڕانی لە هەر چوار پارێزگاکەی هەرێمی کوردستان گرنگن، لەسەر هەموو ئاستەکانی سیاسی و زانستی و تەندروستیدا، تەنانەت ئەزموونی میدیاکان لەم بوارەدا زیاتر دەوڵەمەند بوو. هەر بۆیە لە هەڵسەنگاندنی کارەکاندا دەبێت بەویژدان بین و شەکەتی هەموو لایەک بە هەند وەربگرین.
لە بڕیارە دروستەکانیش ئەوە بوو کە پارێزگاکان دەستەڵاتیان هەیە لە دەستنیشاکردنی دۆخەکە بەگشتی و پێداویستییە تەندروستی و پزیشکی و ئابووریەکان بە تایبەتی. هیوادارم ئەم ئەزموونە وەک نموونەیەکی کاری سەرکەوتوو لە پاش هێوربوونەوەی کۆرۆنا پەلبهاوێتە بوارەکانی دیکەش بۆ نموونە چالاکردنەوەی ئەنجوومەنە خۆجییەکان، مەسەلەی بودجە و رۆڵی پارێزگاکان بە گشتی. ئەوەی من بەخاڵی باش لە قەڵەمی دەدەم ئەوەیە کە دەبێت هەیکەل و رۆڵی حکومەت لە بەردەم ئیرادەی کلاسیکی پارتی سیاسیدا لاواز نەبێت. ئەم ئەزموونە بۆ هەموو پارتە سیاسییەکانی دەرخست کە مانەوەی رەوای هەرحزبێکی سیاسی پابەندە بە بوونی سەرکردە و کادیری بە توانا و دڵسۆز و بە ئەمەک و سەنگین لە پێشکەشکردنی خزمەتگوازاری و راگرتنی پارسەنگی بەرژوەندییە جەوهەرییەکان.
هەمیشە دەکرێت چۆنێتی و کواڵیتی کارەکان باشتر بکەین و سوود لە ئەزموونەکان وەربگرین، لە راستیدا نابێت بسرەوین و رازیبین بەوەی کە ئەنجام دراوە، هەمیشە بوار هەیە کاری باشتر بکرێت و هەمیشە پانتاییەکی فراوان بۆ کاری باشتر و جوانتر دەمێنێتەوە. بۆ نموونە، با سنوورەکانی پەیامی سیاسی و زانستی باشتر روون بێت، پەیامەکان سروشتی دەستەڵاتەکان دەردەخەن، رەنگە لە ژێر فشاری رۆژانە و گۆرانکارییە خێراکان و تەنانەت فشاری میدیا ئەم کارە هەندێ جار وا نەبێت کە چاوەڕوان دەکەین. دووەم، هیوادارم کەسە پسپۆرەکان، ئەوان ئاراستەی ئامرازەکانی پەیوەندی و میدیاکان بکەن، لە بەرئەوەی ئەوان باشتر شارەزای بوارەکانی خۆیانن، رەنگە لە وڵاتێکی دیکە دۆخەکە جیاوازبێت، با رۆژانە، بکرێتە کەلتوور، لە کاتژمێرێکی دیاریکراودا لە کۆتایی رۆژدا نوێنەری ئۆپراسیۆنەکان لەگەڵ بەرپرسانی تەندروستی و پارێزگار یان قایمقام کۆنفرانسی رۆژانە بگرن، هەر جارەی کەسێکی پەیوەندیدار قسە بکات بۆ ئەوەی باسی لایەنێکی جیاوازی پەیوەندیدار بە قەیرانەکەوە بکات، بەم شێوەیە کەلتوورێکی میدیای و ئیداری دەهێنرێتە ئاراوە کە دەبێتە بەرجەستەکردنی حکمڕانی باش کە هەموو پێکەوە لەسەر هەموو ئاستەکان لێی بەرپرسیاریین. بێگومان هیچ کەسێک کەمتەرخە نەبووە لە لێدوان و بەخشینی زانیاری و رێنمایی بەڵام بۆ ئاییندە بەڵام وەک دەڵێن با خۆمان کۆبکەینەوە و هەڵ بدەین ناوندێکی دیاریکراو (Focal Point) لە یادەوری خەڵکدا هەبێت بۆ وەرگرتنی زانیاری باوەڕپێکراو نەوەک هەر پشت ببەستین بە چاوپێکەوتنی میدیاکان. بەمە پەیوەندییەکان لەسەر هەموو ئاستەکان پتەوتر دەبێت و لێکحاڵی بوون باشتر دەبێت و کاری یەک تیم باشتر خۆی دەنوێنێت و بوار بۆ ململانێی سیاسی کەم دەبێتەوە.