26/10/2020

ئیسماعیل مەحمودی

ئەم یادداشتە دەیەوێت باس لەوە بکات، کۆمێنیتی خەڵک و چالاکانی تۆڕەکۆمەڵایەتییەکانوەک بەشێک لە فەزای فیکری زاڵی کۆمەڵگەی کوردی لە ژێر رەسم و قسە و بریاری دەسەڵاتداران و سیاسەتمەدارانی هەرێمی کوردستان،  ئاماژە بە چی دەکەن وئایاپێویست بەوە دەکات ئەم کۆمێنتانە وەک مەترسی وەربگیرێت؟

لە ئیستادا  لە زۆربەی کۆمەڵگەکان، لە پرسی خوێندنەوە و توێژێنەوە و چارەسەرکردنی ڕای شەقام و قەیرانە سیاسی و فەرهەنگی و کۆمەڵایەتییەکان، شێوازی شیکاریی گوتار(Analysis of discourse)شێوازیباو و تا رادەیەک زاڵی بواریزانستە مرۆییەکانە و لەم پێوەندییەدا، کۆمێنت ونووسینی خەڵک و چالاکان وەک بەشێک لە فەزای  زاڵی فیکری کۆمەڵگەدا پێناسە دەکرێت و لە ناوەندە زانستیەکان، خوێندنەوە و توێژینەوەی بۆ دەکرێت و هەروەها رێگەچارەی عەمەڵیش پێشکەش دەکرێت.

لە هەرێمی کوردستان، زۆر دەمێکە چەندینناوەندی توێژێنەوە و لێکۆڵینەوە لەژێر ناوونیشانی قەبە و بوودجەی زەبەلاح و هەندی جاریش بوودجەی خەیاڵی کراوەتەوە  کە دەکرێت بانگەشەی ئەوە بکرێت تا ئیستا ئەم ناوەندانە، نەیاتوانیوە توێژێنەوەیەکی زانستی و مەیدانی بەرچاو و چارەسەکەر لە سەر پرسە سەرەکییەکانی کۆمەڵگەی کوردی و سیاسەت  لە هەرێمی کوردستان جێبەجێ بکەن، بۆیە چاوەرێکردنی خوێندنەوە و توێژینەوەی کۆمێنتەکانی فەزای گشتی کۆمەڵگەی کوردی وەک ڕا و داواکاری شەقام و هەروەها کرداری سیاسی و بەشێک لە فەزای فیکری هەرێمی کوردستان، رەنگە بێ مانا و بێ ئەنجام بێت.

بەم وەسفەوە ئەم یادداشتە کورتە، بۆ گەیشتن بە سێ ئامانج نووسراوە،یەکەم، هاندانی سیاسەتمەداران بۆ بیرکردنەوە لە دامەزراندنی ناوەندێکی زانستی لە پێناو توێژێنەوە و خوێندنەوەی ویست و ڕای گشتی و بەهێزکردنی پرسی پەروەردە، دووەم: گرنگیدان بە  پرسی کۆمێنت وەک بەشێکی زاڵ لەفەزای فیکری کۆمەڵگە و بەرجەستەکردنەوەی لە پێناو خوێندنەوە و وردبوونەوەی و سێهەم: پەرەپێدان و زاڵکردنی ئەم شێوازە وەک شێوازێکی زانستی و کاریگەر لە بواری زانستە مرۆییەکاندا. لێرەوە چاوەڕی ئەوە دەکرێت  نابێت خوێنەری ئەم یادداشتە چاوەرێ خوێندنەوە و پێشکەشکردنی رێگەچارە لەم یادداشتە کورتەدا بکات و  هەروەها وەک توێژێنەوەیەک لە سەر شێواز و رێبازی شیکاریی گوتار(Analysis of discourse)تەماشای بکات.

کەواتە ئەم یادداشتە دەیەوێت باس لەوە بکات کۆمێنیتی خەڵک و چالاکانی تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان لە ژێر رەسم و قسە و بریاری دەسەڵاتداران و سیاسەتمەداران، گوزارەشت لە هاتنە ئارای کەش و هەوایەکی نوێ دەکات کە دەکرێت وەک جەرەس و زەنگی مەترسی بۆ هەرێمی کوردستان و بە تایبەت فەزای سیاسی و فەرهەنگی کۆمەڵگەی کوردیخوێندنەوەی بۆ بکرێتو لێرەدا لەبەر ئەوەی ئەم نووسینە لە قەبارەی یادداشت نووسراوە، دەرفەتی هێنانەوەی نموونەکان و شیکاری گوتاری ئەو کۆمێنتانە نییە بەڵام بە گشتی کۆمێنتەکان باس لە هەندێ پرسی مەترسیدار دەکەن  کە شیاوی بیرکردنەوە، ڕامان و هەست بە مەترسی و پیاچوونەوەی و لە ئەنجامدا بە هەند وەرگرتن لە رێگەی خوێندنەوە و چارەسەرکردنی ئەم پرسانەوە هەیە کە لێرەدا بە گرنگترین و مەترسیدارترینان ئاماژە دەکرێت و نووسەری ئەم وتارەش هەوڵ دەدات لە داهاتوویەکی نزیکدا لە چوارچێوی توێژینەوەیەکی زانستی و لە سەر شێوازی شیکاری گوتار، وردتر و زانستی تر باس لەم کێشەیدا بکات.

یەکەم، بۆشایی وقووڵبوونەوەی دژاییەتی خەڵک لە ئاست دەسەڵات:
 کۆمینتەکان بە گشتی باس لە قووڵبوونەوەی  درز و بۆشایی نێوان دەسەڵات و خەڵک و تانەت دژاییەتی خەڵک لە ئاست دەسەڵاتی هەرێمی کوردستان دەکەن و مەترسیدارتر ئەوەی  ئاماژە بەوە دەدەن لە لایەن خەڵکەوە، دەسەڵاتی هەرێم واتە هۆکاری کاولکاری و پەرەپێدانی ناعەداڵەتی کۆمەڵایەتی و مافیا کاری لە مەرزەکان و هەروەها ناوەندیفریودانی خەڵک و بریاری بێ ئەنجام و بێدەسکەوت.

ئەم پێناسەیە لە دەسەڵات کە خەرێکە زاڵ دەبێت و پەرەدەسێنێت و بەرجەستە دەبێت و بەرجەستە دەکرێت، دەتوانێتبەدوژمن کردنی دەسەڵات، لەدەستدانی شەرعییەت و نەمانی متمانە، ئەنجامی درێژەخایەنیببێت. دیارە لاوازبوون پێگەی دەسەڵات بە هۆی نەمانی شەرعییەت دەبێتە هۆی ئەوە،قورساییدەسەڵاتدارانی هەرێم لە ئاست بەغدا و هەر لایەنی دیکە لە  کاتی گفت وگۆ و مفاوزات و دانیشتن، بە تەواوییەتیلاوازببێت و دەسەڵاتداران ناچار بە باجدانی بەردەوام لە پێناو مانەوی خۆیان بکات و ئەمە واتە شکستی ئەزموونی دەسەڵاتداری لە هەرێمدا وهەڵبەت  لە نێۆخۆی هەرێمیشدالەئەگەری ئیدامەی ئەم رەوتە دەتوانێت بە تەواوییەتی متمانە وەک ئەولەیەتی سەرەکی دەسەڵات بۆ حکوومەتکردن بسرێتەوە و دیارە نەمانی متمانە واتە جەرەسی مەترسی سەرهەڵدانی بیرۆکەی رووخان و رووخاندن.

دووەم، ناهومیدی و دڵساری لە چاکسازی:
 کۆمێنتەکان ئاماژە بەوە دەکەن خەڵک خەرێکە بە تەواوییەتی ئیمان و متمانەی بە چاکسازی  لە دەست ئەدات و هەروەها خەرێکە لە هەر چەشنە چاکسازی و گۆڕانکاریەک تەنانەت چاکسازی کەم خایەن و کەم بەهاشدڵسارد و بێ هیوا دەبێت بە جۆریک بانگەشەی چاکسازی لە هەر لایەنێکەوە سەرهەڵبدات هەر زوو وەک فرێودان و کات کوشتن پێناسەی دەکرێت  و بە  شێوازی گاڵتەجار و جنێودان،  رووبەرووی هەر چەشنە وەعد و بریاری چاکسازی دەبنەوە  و ئەمە دەتوانیت ئارام ئارام، خەڵک بەرەو توند وتیژی و بێ هیوایی تەواو هان بدات و لە ئەنجامدا دوور نییە زۆربەی خەڵک بیر لەوە بکەنەوە یان ببن بە بەشێک لە گەندەڵی لە پێناو دابینکردنی بەرژەوەندی تاکەکەسی یان ئەوەی بیر لە رووخان و رووخاندن بکەنەوە و دیارە ئەم زۆر مەترسیدارە بۆ ئایەندەی کیانی هەرێم.

سێهەم، بێ مانابوونی چەمک و سیمبۆلی وەک نیشتمان و کوردبوون:
ماوەیەکی درێژە کە خەڵکی هەرێمی کوردستان لە پێناو ئەو سیمبۆلانە هەزینە و قوربانی ئەدەن، هەڵەبجە، ئەنفاڵ، ئاوارەبوون، راپەرین و قوربانیدان، بەشێک لەو هەزینەیە کە خەڵک لە پێناو ئەو دروشم و سیمبۆلانە  پێشکەشی کردووە.

لە ئیستادا کۆمێنتەکانئاماژە بەوە دەدەن، خەریکە ئەم سیمبۆلانە  لە پیرۆزییەوە بەرەوو بێ ماناییە و تەنانەت بەرەوو سووکایەتی  وگاڵتەپێکردن دەچن،دیارە بەرجەستەبوونەوە  و بەرجەستەکردنەوەی پرسی تاڵان و ناعەداڵەتی کۆمەڵایەتی و پێناسەکردنی دەسەڵاتی کوردی وەک ناوەندی کاولکاری لە لایەکەوە و ونبوونی رۆڵی بیرمەندان و رۆشنبیران و میدیاکان لە لایەکی دیکەوە، هۆکاری سەرەکی بەتاڵبوونەوەی ئەم سیمبۆلانەیە لە بەها و مانا.

 بە دڵنیاییەوە لاوازبوونی و بێ مانایی ئەم سیمبۆلانە وەک خاڵی هاوبەش و هۆکاری پێوەندی کۆمەڵایەتی ، خەڵکی هەرێم بەرەوو بە پارچەکردنی زیاتر و ژیانەوەی عەشیرەتگرایی و پەنابردنە بەر عەشیرەت و تایفە لە باتی حکوومەتدا دەبات و لە ئەگەری سەرهەڵدانی ئەم دوخە، ئیتر ناکرێت چاوەرێ مانای ئاسایش بە مانا مودێرنەکەیەوە ببنین.

چوارەم، گەشەسەندنی توندوتیژی و ئامادەبوونی کۆمەڵگە بۆ رۆشتن بەرەوو توند وتیژی:
بەرجەستەکردنەوەی هەندێ ناشیرینی وەک تاڵانی لە مەرزەکان، ناعەداڵەتی کۆمەڵایەتی و کزبوونەوە و لاوازبوون سێمبۆلەکان، دیارە ئاماژەیە بە بێ هیوایی لە ئاست چاکسازی  و بە دڵنیایەوە، ئەم دوخە گەر چارەسەر نەکرێت کۆمەڵگە بەرەو توند وتیژی و بیرکردنەوە لە رووخاندن دەبات و کۆمینتەکان ئاماژە بەم  مەترسیەدەدەن خەرێکە کۆمەڵگە بەرەوو ئەو ئاراستەیە واتە رووخاندن دەچێت و لە ئەگەری پێش هاتنی کەمترین دەرفەت، دوور نیە توند وتیژی سەرهەڵبدات و زۆر شتت برۆخێت، دەبێت ئەم راستیە قبۆڵ بکرێت کاتێک ئیمان بە چاکسازی نەمێنێت لە بەرامبەردا بڕوا بە رووخان و رووخاندن و بە واتاییەک توندوتیژی پەرە دەسێنێت.

پێنجەم،نەمانی هێڵی سوور:
کۆمێنتەکان  پێمان دەڵێین، خەرێکە ئارام ئارام هیچ هێڵێکی سوور نامێنت،خەرێکە هێڵیسووری ئەخلاقی، نەتەوەیی، سیاسیبەرەوو کزبوون و ئاوابووندایە و خراپتر ئەوەی خەرێکە هەموو شتێک دەکەوێتە بەر شەپولی رووخاندن و سووکایەتی پێکردن و هەروەها خەرێکە جنێو و تەشر و هەڕەشە و سووکاییەتی جیا لەوەی  جێگەی ڕەخنە دەگرێت خەرێکە دەبێتە بەشێک لە فەرهەنگی کۆمەڵگەی کوردی و بە دڵنیایەوە لە ئەگەری پەرەسەندنی ئەم دیاردەیە، کۆمەڵگە بەرەوو لومپەنیزم و قەیرانی بەردەوام  دەچێت و کۆمێنتەکان ئاماژەمان  پێ دەدەن دەبێت ئەم دیاردەیە بە هەند وەربگیرێت و زووتر و خێراتر پێش بەم دیاردەیە بگیرێت.

شەشەم، غیابی دەنگی رۆشنبیران و بیرمەندان:
رۆشنبیران لە هەر کۆمەڵگەیەک دەنگی ڕەخنە و نارەزایەتی و هەروەها  دەنگی بەرز ویستی چاکسازی و گۆڕانکارین، با ڕاشکاوانە بڵێین رۆشنبیرانی هەرێم لە بەر چەندین هۆکاری دیار و نادیار نەیاتوانی خاوەن ئەم دەنگە بن و هەر فرە زوو، ئەو رۆڵە و متمانەیان لە کۆمەڵگە لە دەس دا و لە ئیستادا غیابی دەنگی ئەم چینە لە فەزای گشتی بوەتە هۆی ئەوەی هەموو کەس وەک رێبەری فەرهەنگی  کۆمەڵگەی کوردی دەرکەوێت و لە ئەنجامدا کۆمەڵگە بەرەوو بێ هیوایی و ئاڵۆزی و قەیرانی بەردەوام ببات.

لە کۆتاییشدا پێویستە بەم خاڵەش ئاماژە بدرێت راستە لەم ماوەیەدا واتە لە ماوەی دەسەڵاتی کوردی،دیاردەی دزێوی وەک ناعەداڵەتی کۆمەڵایەتی، نەبوونی سیستەم و موەسسات، حیزب گەرایی بێ مانا و  دیاردەی نوێ وەک ناشەفافی تاڵان لە مەرزەکان، دیمەنی هەرێمی لە بەر چاوی خەڵکی هەرێم ناشیرینتر و تەنانەت شەیتانی کردووە. بەڵام نابێت لەم راستیەش حاشا بکرێتدوخی ئابووری،ئاوەدانی و سیاسی هەرێم لە ئاست بەغدا و تەنانەت هەندێ وڵاتی دراوسێ نە تەنیا باشترە بگرە سەقامیگرترە، بەڵام پرسی پەروەردەی سەقەت، دوو ئیدارەیی و تۆخکردنەوەی حیزبایەتی و نەبوونی راگەیاندنی نەتەوەیی بوەتە هۆ ئەوەی تەنیا دیمەن و سیمای شەیتانی و دزێوی سیاسی لە هەرێمدا بەرجەستە بکرێت، لێرەوە پێویستە بۆ نیشاندانی دیمەنی دیکەی هەرێم و دەسەڵاتدارانی هەرێم و گرنگتر ئەوەی پێشگرتن لە مەترسی رووخان، نە تەنیا ڕای گشتی بە هەند وەربگیرێت و بۆ جاکسازی و گۆڕانکاری هەوڵ بدرێت بەڵکوو دەبێت بیر لە ناوەندی زانستی و ناحیزبی بۆ چارەسەکردنی کێشەکان و نیشاندانی دیمەنی دیکەی هەرێم هەنگاوی جیدی و بنەمایی و بە پەلە هەڵبگیرێت.