جنێو، به‌شى (كۆمێنت)ى ئه‌و تۆڕه‌كۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ى ته‌نیوه‌ كه‌ به‌كارهێنه‌ریان زۆره‌ له‌ هه‌رێمى كوردستان

كاتێك له‌ ٢٠١٥ قه‌یرانى سه‌رۆكایه‌تى گه‌یشته‌ سه‌ر ئێسقان

سه‌ره‌ڕاى فشار و داواكارییه‌كان بۆ رێككه‌وتن و ئه‌و نزیكبوونه‌وه‌ى له‌نێوان حكومه‌تى هه‌رێم و به‌غدا باس ده‌كران، له‌ ١٠ رۆژى رابردوودا، كابینه‌كه‌ى مسته‌فا كازمیى هه‌نگاوى به‌ره‌وڕووى هه‌ولێر نه‌ناوه‌ بۆ رێككه‌وتن، به‌غدا بۆ پێش جه‌ژن مووچه‌ى ته‌نها مانگێكى نه‌نارد تا ده‌گات به‌ رێككه‌وتن، ئه‌گه‌رچى كه‌شى گفتوگۆكان و گوته‌ و لێدوانه‌كان له‌ هه‌ردوولا بۆنى رێككه‌وتنى لێده‌هات، به‌ڵام دۆسیەی دانوستانه‌كان بۆ دواى جه‌ژن دواخرا.

ئه‌و پیاوه‌ نه‌رمه‌ى دۆستایه‌تییه‌كه‌ى ئه‌وه‌نده‌ گه‌رم بوو له‌گه‌ڵ كورد، ده‌یگوت "ده‌ستى خۆم ببڕم، مووچه‌ى هه‌رێم نابڕم"، ته‌نانه‌ت جارێك له‌ كۆبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانتاره‌ كورده‌كان گوتبووى "پۆسته‌كه‌م له‌سه‌ر دانابێت، مووچه‌ى هه‌رێمى كوردستان نابڕم". به‌هاتنى ئه‌و سه‌رده‌مى هه‌نگوینى په‌یوه‌ندییه‌كانى هه‌ولێر و به‌غدا ده‌ستیپێكرد، به‌ یاسا رێگه‌درا بێ راده‌ستكردنى نه‌وت مووچه‌ بۆ هه‌رێم ره‌وانه‌ بكرێت.

هه‌ركاتێك په‌یوه‌ندییه‌كانى یه‌كێتى و پارتى ئاڵۆز ده‌بێت، بانگه‌شه‌ى دوو ئیداره‌یى و به‌شكردنى هه‌رێمى كوردستان و لێكدابڕینى، وه‌ك بژارده‌یه‌كی حازر به‌ده‌ست گه‌رم ده‌كرێته‌وه‌. له‌ رواڵه‌تدا دوو ئیداره‌یى به‌ بژارده‌یه‌كى قورس و گریمانه‌یه‌كى مه‌حاڵ نابینرێت، به‌ تایبه‌ت ئێستا بۆچوونى زاڵ هه‌یه‌ پێى وایه‌ له‌ واقیعدا هه‌ر دوو ئیداره‌ى جیا بوونى هه‌یه‌

له‌نێو چه‌ند سه‌د مه‌ترێك، له‌ سارد و سه‌رماى به‌هاره‌ى ناوچه‌ى باڵه‌كایه‌تى، سێ هێزى جیاواز له‌ مشتومڕى گه‌رمى مانه‌وه‌دان، نێوانى په‌كه‌كه‌، پارتى، یه‌كێتى، له‌ زینی وه‌رتێ تا دێت ئاڵۆزتر ده‌بێت، هه‌ر سێ لا پێداگریى له‌سه‌ر مانه‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌ و گه‌ریلاكانیان ده‌كه‌ن و مه‌رجیان بۆ یه‌ك هه‌یه‌. زینی وه‌رتێ بۆ په‌كه‌كه‌ كلیلى ده‌رگای قه‌ندیل و كاروخه‌ و پێى وایه‌ هه‌رگیز ناكرێت به‌رده‌رگاى خۆى به‌ هێزى دیكه‌ بسپێرێت، گرێى نێوانى یه‌كێتى و پارتیش جارێ نه‌كراوه‌ته‌وه‌.

له‌كاتێكدا هادى عامرى سه‌ركرده‌ى شیعه‌كان و حه‌شدى شه‌عبى و زۆرینه‌ى هێزه‌ شیعییه‌كان، نوێنه‌ریان له‌ كۆشكى سه‌لام بوو له‌ مه‌راسیمى راسپاردنى مسته‌فا كازمى بۆ پێكهینانى حكومه‌ت و ته‌نانه‌ت ئێرانیش پێشوازى له‌و هه‌نگاوه‌ كرد، به‌ڵام كه‌تیبه‌كانى حزبوڵا ئه‌و هه‌نگاوه‌ ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌، هه‌ڕه‌شه‌ ده‌كه‌ن و پرۆسه‌كه‌ به‌ "پیلانگێڕى" لێكده‌ده‌نه‌وه‌ و ده‌ڵێن، سه‌پاندنى حكومه‌تێك قبوڵ ناكه‌ن.

پێچەوانەی عەلاوی و زورفی(هەردوو کاندیدی کشاوە، بۆ پێکهێنانی حکومەتی عێراق)، کۆڕی راسپاردنی کازمیی گەرمبوو، هەمووان لە کۆشکی سەلام کۆبوونەوە، وادێتە پیش چاو لەنێو کورەی ناکۆکییەکاندا، کازمیی کۆدەنگییەکی دەگمەنیی بۆ خۆی بەدەستهێنابێت، ئەمریکا، ئێران، کورد، سووننە، لارییان نییە لەم پیاوە، زۆرینەی شیعەش پشتیوانی دەکەن.

كاتێك یه‌كه‌م فیشه‌كى شه‌ڕ ناوخۆ ساڵى 2011له‌ سوریا ته‌قى، نرخى یه‌ك دۆلار به‌رامبه‌ر بوو به‌ 48 لیره‌ى سوریى، دواى نۆ ساڵ و ئێستا سورییه‌كان دۆلارێك به‌ هه‌زار و 280 لیره‌ ده‌گۆڕنه‌وه‌، ئه‌م رۆژانه‌ ئیتر دۆخه‌كه‌ به‌ جۆرێكه‌ نان له‌ شام ده‌ستناكه‌وێت، شه‌ڕ، ڤایرۆس، گه‌مارۆ، بێ به‌هایى دراو، بێ پاره‌یى و بێكارى، به‌ جارێك بوونه‌ته‌ به‌ڵاى سه‌رى سورییه‌كان، برسێتیشی هاتە سەر.

پێناچێت گروپەکانی حه‌شدى شه‌عبى دواى كوژرانى موهه‌ندیس و سوله‌یمانى جارێكى دیكه‌، ده‌سه‌ڵاتى سه‌رده‌مى جارانیان بۆ بگه‌ڕێته‌وه‌، گڵۆڵه‌ى حه‌شد له‌دواى ئه‌و دوانه‌وه‌ هه‌ر له‌ لێژیدایه‌ كێشه‌كانى ئاڵۆزتر ده‌بن و ئاڵنگاریى سه‌خت به‌رۆكى گرتوون، ناكۆكیى ناوخۆیى فه‌رمانده‌كانیشى خه‌ریكه‌ سیحریى ئه‌و هێزه‌ مه‌زهه‌بییه‌ پوچه‌ڵ ده‌كاته‌وه‌ و ناوكى ده‌سه‌ڵاته‌ فراوانه‌كه‌یان هه‌ڵده‌كۆڵێت.

جموجوڵى نائاسایى تیمه‌ سه‌ربازیى و دیبلۆماسییه‌كانى ئه‌مریكا له‌ عێراق، دوودڵى خستووه‌ته‌ نێو به‌شێك له‌ به‌رپرسه‌ شیعه‌كانى عێراقه‌وه‌، ئه‌مریكا بێ زانیارى پێشوه‌خته‌ چه‌ند رۆژى رابردوو هه‌م تیمه‌ دیبلۆماسییه‌كانى له‌ هه‌ولێر و به‌غدا كشانده‌وه‌و هه‌م سێ بنكه‌ى سه‌ربازیى چۆڵكرد و هێزه‌كانى له‌ چه‌ند بنكه‌یه‌كى كه‌متردا خڕكرده‌وه‌.

ناكۆكیى لایه‌نه‌ شیعه‌كانى عێراق پێى ناوه‌ته‌ قۆناغێكى توندتره‌وه‌، زۆرینه‌یان ئاماده‌نین وه‌ك سه‌رۆك وه‌زیرانى راسپێردراو مامه‌ڵه‌ له‌گه‌ڵ عه‌دنان زرفى بكه‌ن، عه‌بادى له‌ پایه‌ لاوازه‌كانى ماڵى شیعییه‌ و له‌ پشتییه‌تى، سه‌دریش تا ئێستا له‌گه‌ڵ زرفى كۆكه‌، ئه‌گه‌رچى گومان ده‌كرێت تا سه‌ر له‌پشتى بمێنێته‌وه‌، ئێران خه‌تى سورى كۆتایى به‌سه‌ر ناوى زرفیدا هێناوه‌، به‌ڵام پێى خراپ نییه‌ له‌ رێگه‌ى ئه‌و پیاوه‌وه‌ ماوه‌یه‌ك كات بكوژێت. دۆخى خراپى ئێران به‌ ده‌ست كۆرۆناوه‌، به‌ردێكى ترى له‌به‌ر ده‌رگاى

پێده‌چێت دواى قاسم سوله‌یمانى له‌ گۆڕه‌پانى سیاسى عێراق-دا، به‌ جۆرێك پێگه‌ى ئێران و گروپه‌ لایه‌نداره‌كانى له‌ عێراق له‌ جێ چووبێت، به‌ ئاسانى نه‌چێته‌وه‌ جێگه‌ى خۆى، تاران له‌ ئاستێكى باڵادا شاندى نارد بۆ كۆكردنه‌وه‌ى نێوماڵى شیعه‌، عه‌لى شه‌مخانى مێزى دانوستانى بۆ سه‌ره‌ نه‌یاره‌كانى شیعه‌ رێكخست، حه‌وت كه‌س له‌ حه‌وت لایه‌نى شیعه‌ گفتوگۆیه‌كى چڕوپڕیان كرد، به‌ڵام ئه‌نجامى دانوستانه‌كان له‌ دایكبوونى سه‌رۆك وه‌زیرانێكى ئه‌مه‌ریكى بوو.

چین له‌ سه‌ره‌تاى ئه‌مساڵه‌وه‌ تا ده‌ستپێكى ئازار، به‌ خه‌ستى گیرۆده‌ى كۆرۆناى نوێ بوو ئه‌و وڵاته‌ زلهێزه‌ به‌ جۆرێك په‌رێشان بوو گیرى خواردبوو به‌ ده‌ست قه‌یرانى ده‌ستكێش و ده‌مامكه‌وه‌، ناوبه‌ناو دیمه‌نى كه‌وتنى خه‌ڵك له‌سه‌ر شه‌قامه‌كان بڵاوده‌بووه‌وه‌، حكومه‌ت فریاى ژماره‌ى به‌رفراوانى توشبووان نه‌ده‌كه‌وت. له‌م مانگه‌وه‌ ره‌وتى رووداوه‌كان گۆڕان، په‌كین به‌ڕووى ڤایرۆسه‌كه‌دا هه‌ڵگه‌ڕایه‌وه‌ و ئێستا ترسى له‌ خه‌ڵكى وڵاتانى دیكه‌یه‌ كۆرۆناى بۆ بگوازنه‌وه‌.

ده‌ستپێكى پایزى رابردوو سه‌ره‌تاى ته‌قینه‌وه‌ى ناڕەزاییه‌کى ته‌واو جیاواز بوو له‌ خۆپیشاندان و مانگرتنه‌كانى رابردووى عێراق، جوڵانه‌وه‌یه‌ك له‌ شه‌قامه‌وه‌ هه‌ڵتۆقى كۆى سیسته‌م و سیاسییه‌ كۆن و تازه‌كانى ره‌تده‌كرده‌وه‌، هه‌ندێك ئه‌مه‌یان به‌ راپه‌ڕین یاخود شۆڕشێكى گه‌وره‌ وه‌سفكرد، ٦٠٠ كوژراو و ١٨ هەزار په‌ككه‌وته‌و بریندار خۆپیشانده‌رانى سارد نه‌كرده‌وه‌و ده‌سه‌ڵات نه‌یتوانى گۆڕه‌پانه‌كانیان لێ وه‌ربگرێته‌وه‌، ئێستا به‌رهه‌مى ره‌نجى شه‌ش مانگه‌ و خوێنى هەزارن كه‌س، ئاگرێكى هێواشى تێبه‌ربووه‌.

كۆرۆنا بۆ لایه‌نه‌ سیاسییه‌ شیعییه‌كانی عێراق ته‌نها ترس و مه‌ینه‌تى نییه‌، به‌ڵكو ده‌رفه‌تێكى بۆ هێناونه‌ته‌ پێش. پێشهاتى نوێ له‌نێو هۆڵى دانوستانى حزبه‌ شیعییه‌كانى عێراقه‌وه‌، جوڵه‌یه‌كى خستووه‌ته‌ دۆخه‌كه‌وه‌، دوو هۆكار گه‌رموگوڕى به‌ گفتوگۆكان به‌ خشیوه‌و شیعه‌كان نایانه‌وێت ده‌رفه‌تى ته‌نكبوونى شه‌قام له‌ كیس بده‌ن، بە هەندێک سازش ختوکەی ئەمریکاش دراوە تا لە شیعەکان بێتە پێشەوە.

كورد بە چه‌ند كاتژمێرێكى هه‌ستیار و یه‌كلاكه‌ره‌وه‌دا تێدەپەڕێت، عه‌لاوى و شیعه‌كان ته‌نگیان به‌ لایه‌نه‌ سوننى و كوردییه‌كان هه‌ڵچنیوه‌، هێشتا كابینه‌كه‌ له‌ دایك نه‌بووه‌ هه‌ڕه‌شه‌ى جۆراوجۆر كراوه‌، كێشه‌ى مووچه‌ى هه‌رێمى كوردستان كراوه‌ به‌ كه‌ره‌سته‌ى ململانێ، خه‌ریكه‌ په‌رده‌ له‌سه‌ر پلانێكى شیعه‌كان بۆ گۆڕینى سیسته‌مى سیاسى و كشانه‌وه‌ له‌ فیدراڵى لاده‌چێت، عامرى به‌ راشكاوى له‌ كۆبوونه‌وه‌یه‌ك ئه‌وه‌ى داوه‌ به‌ گوێى كورددا كه‌ كێشه‌تان له‌گه‌ڵ سیسته‌مى سه‌رۆكایه‌تى نه‌بێت، عه‌لاویش زیاد ل

دووه‌م كۆبوونه‌وه‌ى بارزانى و به‌رهه‌م ساڵح له‌ دواى گرژى و تێكچوونه‌كانى ئۆكتۆبه‌رى هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆك كۆماره‌وه‌، كه‌وته‌ قۆناغێكى ئاڵۆزه‌وه‌، به‌یانى ئه‌مڕۆ قافڵه‌ى ئۆتۆمبێله‌كانى به‌رهه‌م ساڵح به‌ رێگاى پیرمام-دا سه‌ركه‌وتنه‌وه‌، هه‌ردوولا كۆبوونه‌وه‌یه‌كى ته‌واو جیاوازتریان له‌وانه‌ى پێشوو كرد. له‌ دۆخێكدا پارتى له‌ به‌غدا و له‌نێوخۆى یه‌كێتیش، چاوى له‌ ساڵحه‌، رۆژانه‌ پێشهاتى گه‌رم هه‌یه‌ و گۆڕانكارییه‌كان خێران.

ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق ئه‌مڕۆ پێنج بڕیارى ده‌ركرد، به‌ڵام به‌ شه‌ش خاڵ دڵنیایى به‌ ئه‌مریكادا كه‌ بڕیاره‌كان دژى ئه‌و نین. په‌رله‌مان كۆبوونه‌وه‌یه‌كى هه‌ستیار و پڕ مشتومڕى ئه‌نجامدا، چاودێران له‌ جیهانه‌وه‌ چاویان له‌سه‌ر كۆبوونه‌وه‌كه‌بوو. شیعه‌كان وه‌ك ئه‌وه‌ى له‌ شه‌قام دروشم ده‌ڵێنه‌وه‌ له‌نێو هۆڵى په‌رله‌مان بڕیاریان نه‌دا، هه‌ندێك كه‌فوكوڵ به‌و چه‌ند بڕیاره‌ كه‌مه‌ى په‌رله‌مانه‌وه‌ دیاره‌، به‌ڵام شیعه‌كان لۆژیكیان پێش هه‌ست و سۆز خست. بڕیاره‌كان نه‌ ئه‌مریكا پابه‌ند ده‌كات به‌ بردنه

٢٤كاتژمێرى داهاتوو بۆ پرۆسه‌ى سیاسى عێراق یه‌كلاكه‌ره‌وه‌یه‌. گفتوگۆى لایه‌نه‌كان ئه‌مشه‌و له‌هه‌ر شه‌وێك گه‌رمتر ده‌بێت بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ى كه‌سێك بۆ پۆستى سه‌رۆك وه‌زیران، لایه‌نه‌كان و خۆپیشانده‌ران هه‌ریه‌كه‌یان لیستێك كاندیدیان هه‌یه‌، كاندیده‌كانى یه‌كدى ره‌تده‌كه‌نه‌وه‌، ئه‌و سه‌رى دۆخه‌كه‌ به‌ده‌ورى چه‌ند سیناریۆیه‌كدا ده‌سوڕێته‌وه‌. پێده‌چێت مه‌حاڵ بێت له‌و چه‌ند كاتژمێره‌دا لایه‌نه‌كان له‌نێوخۆیان و له‌گه‌ڵ خۆپیشانده‌رانیش بسازێن.

عومەر فەتاح نەرمی نواندووە ئه‌ندامانی سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی له‌ خۆپاڵاوتن ناكشێنه‌وه‌ تائێستا جگه‌ له‌ هێرۆ ئیبراهیم ئه‌حمه‌د هیچ ئه‌ندامێكی مه‌كته‌بی سیاسی و سه‌ركردایه‌تی یه‌كێتی نیشتمانیی كوردستان، ئاماده‌ییان ده‌رنه‌بڕیوه‌ بۆئه‌وه‌ی له‌ كۆنگره‌ی یه‌كێتی خۆیان كاندید نه‌كه‌نه‌وه‌.

رووداوه‌كوتوپڕه‌كانى به‌غدا، هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاكانیشى كرد به‌ ژێره‌وه‌، هاوكات له‌گه‌ڵ داواكارى كۆشكى سپى بۆ ئه‌نجامدانى هه‌ڵبژاردنى پێشوه‌خت له‌عێراق، ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران بڕیارى دواخستنى هه‌ڵبژاردنى ئه‌نجومه‌نى پارێزگاكانى بۆ كاتێكى نادیار دركاند، بڕیاره‌كه‌ له‌ مه‌تبه‌خى سه‌ره‌گه‌وره‌كانى شیعه‌و به‌ رێنوێنى تاران ئاماده‌كراوه‌، ئه‌و هه‌ڵبژاردنه‌ى كه‌ پێش شه‌ش مانگ له‌ واده‌كه‌ى لایه‌نه‌كان شه‌ڕى ده‌سته‌و یه‌خه‌یان بۆ ده‌ستپێكردبوو، ئیدیى له‌ خشته‌ى رووداوه‌ سیاسییه‌كان لابراو دیا

چوارساڵ پێش ئێستا، كاتێك نه‌خۆشێكى شێرپه‌نجه‌ له‌ نه‌خۆشخانه‌ى هیوا كۆچى دوایى ده‌كرد، ستافى نه‌خۆشخانه‌كه‌ له‌ته‌ك خێزانى نه‌خۆشه‌كه‌وه‌ ده‌گریان، به‌ڵام ئیدى كارمه‌ندان و پزیشكان بەکەمی فریاى ناسینى نه‌خۆشه‌كان و گریانیش دەكه‌ون. هیوا ئێستا قه‌ره‌باڵغترین شوێنى بێده‌نگى شاره‌و جمه‌یدێت له‌نه‌خۆش.

​دواى نۆمانگ مشتومڕ، دابه‌شكارى پۆسته‌كانى یه‌كێتى به‌ئه‌نجامێكى گه‌وره‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندى كۆسره‌ت ره‌سوڵ و به‌رهه‌م ساڵح(ناوه‌ندى بڕیاری پێشوو)، به‌لاداكه‌وت، ماڵى تاڵه‌بانى كه‌پێشتر ته‌نانه‌ت له‌سه‌ر ئه‌ندامانى شاندى دانوستانكار تێبینییان هه‌بوو و شانده‌كان به‌ رێككه‌وتن داده‌نران، زۆرینه‌ى پۆسته‌كانیان راده‌ستى ركابه‌ره‌كانیان كردو پێداگرنه‌بوون. پێناچێت كشانه‌وه‌یان له‌یارییه‌كه‌ هه‌روا له‌خۆوه‌بووبێت، ئه‌وباڵه‌ى یه‌كێتى سه‌رگه‌رمى پلانێكى دیكه‌ن كه‌ته‌نها به‌كۆنتڕۆڵكردنى حزبه‌وه‌ ناوه‌ستێ، د

یه‌كێتى و پارتى نۆ مانگ له‌ دانوستاندابوون، بۆئه‌وه‌ى له‌نێو پاكێجى پێكهێنانى حكومه‌تى نوێى هه‌رێم، پۆستى پارێزگاری كه‌ركوك ساغ بكه‌نه‌وه‌، مشتومڕ و لێدوانى به‌رپرسه‌كانیان ئه‌و چه‌ند مانگه‌ میدیاكانى ته‌نیبوو، به‌ڵام ئێستا كه‌ رێككه‌وتوون هیچ لایه‌كیان باسى رێككه‌وتنه‌كه‌و جێبه‌جێكردنى ناكات. له‌كاتێكدا كورد زۆرینه‌ى ره‌هاى كورسییه‌كانى ئه‌نجومه‌نى پارێزگارى كه‌ركوكى هه‌یه‌، بۆچى پۆستى پارێزگار وه‌رناگرێته‌وه‌؟

"ئێمه‌ له‌ئه‌نجامى ئه‌و بۆشاییه‌ سیاسى و سه‌ربازییه‌ درووستبووین، كه‌ له‌هه‌رێمى كوردستان هه‌یه‌"، ئه‌مه‌ دێڕێكى په‌یامى خۆڕاگه‌یاندنى ئه‌و هێزه‌ ٣٠ كه‌سییه‌ بوو، كه‌ له‌گرته‌یه‌كى ڤیدۆییدا خۆیان له‌ژێر ناوى(هێزى پاراستنى جه‌وهه‌ریى باشورى كوردستان) ناساند. وه‌ك خۆیان ده‌ڵێن، ئامانجى یه‌كه‌میان به‌رگرتنه‌ به‌ داگیركارى"ده‌وڵه‌تى عوسمانى نوێ"(توركیا). په‌كه‌كه‌ هێزه‌كه‌ى سازداوه‌و حكومه‌تى هه‌رێم نیگه‌رانه‌.

جارێكى دیكه‌ پرسى پشكى هه‌رێمى كوردستان له‌ بوودجه‌ى عێراق و مووچه‌ى فه‌رمانبه‌ره‌كانى، كه‌وته‌وه‌ نێو مقۆمقۆِى لێدوانى په‌رله‌مانتران و ئه‌گه‌رو نه‌گه‌رى راوه‌ستان و به‌رده‌وام بوون، به‌پێى به‌دواداچوونێكى په‌یسه‌ر پرێس هه‌وڵى سیاسى له‌به‌غدا هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ى ده‌ستكارى ئه‌و پاره‌یه‌ بكرێت كه‌ بۆ مووچه‌ ره‌وانه‌ ده‌كرێت

هه‌رێمى كوردستان له‌ سێ قۆناغى جیاوازدا، ئیداره‌ى سێ ململانێى قورسى كرد له‌گه‌ڵ به‌غدا، له‌ سه‌ره‌تاى شوباتى ٢٠١٤ ه‌وه‌ گڵۆڵه‌ى كێشه‌كان لێكئاڵاو له‌وكاته‌وه‌ تا ئێستا ئاڵۆزتر ده‌بێت، سه‌رده‌مى مالیكى، عه‌بادى، عه‌بدولمه‌هدى بۆ كورد سێ قۆناغى هاوشێوه‌ نین له‌وكاته‌وه‌ پێگه‌و ده‌سه‌ڵات و تواناى هه‌رێمى كوردستان رووه‌و لێژییه‌و بۆ خواره‌وه‌ راناوه‌ستێت، ئه‌گه‌رچى قۆناغى سه‌رۆكوه‌زیرانى ئێستا له‌ رواڵه‌تدا بۆ كورد له‌ خراپ ناچێت به‌ڵام كورد به‌ په‌ڕوباڵكراوى له‌به‌رده‌م كابینه‌كه‌ى عه‌بدولمه‌هدییه‌

له‌ سه‌ره‌تاى شه‌ڕى داعشدا ته‌موزى ٢٠١٤ خولى چواره‌مى په‌رله‌مانى كوردستان بڕیارێكى گرنگى تایبه‌ت به‌ ماف و ئیمتیازه‌كانى هێزه‌كانى پێشمه‌رگه‌ ده‌ركرد، پێشمه‌رگه‌ به‌ گیرفانى خاڵى و كۆژانى زۆره‌وه‌ چوار ساڵى شه‌ڕ و قه‌یرانى دارایى به‌ڕێكرد، ئێستا چاویان له‌ جێبه‌جێكردنى بڕیارى ژماره‌(١٩)ی په‌رله‌مانى كوردستانه‌، چونكه‌ پێشتر به‌ بیانووى قه‌یرانى دارایى جێبه‌جێكردنى راگیرابوو.

​كه‌ركوك، كێشه‌ى سه‌ده‌، جارێكى دیكه‌ ده‌كه‌وێته‌وه‌ ناو گێژه‌ڵوكه‌ى دۆخێكى سیاسى ته‌واو ئاڵۆزه‌وه‌، هه‌ڵبژاردنى چاوه‌ڕوانكراوى كۆتایى ئه‌مساڵ له‌ بابه‌گوڕگوڕ، ته‌واو پرۆسه‌یه‌كى هه‌ستیاره‌ مه‌ترسى هه‌یه‌ تێیدا دۆخێك دروستبكرێت به‌ڕه‌كه‌ له‌ژێر پێى كورد ده‌ربهێندرێت و برینى پاشه‌كشه‌ى كورد دواى ریفراندۆم ١٦ی ئۆكتۆبه‌ر قوڵتربكاته‌وه‌

په‌رله‌مانى كوردستان كاراكراوه‌، لیژنه‌كانى پێكهاتوون، پشكى هه‌رێمى كوردستان له‌ بودجه‌ى عێراق دیاریكراو پاره‌ له‌ به‌غداوه‌ ره‌وانه‌كرا، پاشكه‌وتى مووچه‌ هه‌ڵوه‌شاوه‌ته‌وه‌، به‌ڵام باسوخواسى یاساى بودجه‌ له‌ ئارادانییه‌ و په‌رله‌مانتاران سه‌رقاڵن به‌ ناكۆكى به‌شكردنى كورسى لیژنه‌كانه‌وه‌

بایكۆت وه‌ك به‌شێك له‌ چالاكى په‌رله‌مانیى له‌دواى سه‌رهه‌ڵدانى ئۆپۆزسیۆنه‌وه‌ له‌ په‌رله‌مانى كوردستان وه‌ك فشار له‌سه‌ر ده‌سه‌ڵات به‌كارهێندرا بۆ سه‌پاندنى داواكارییه‌كانى راى گشتى و دژى ناشه‌فافى بودجه‌ و داهات ئه‌نجامده‌درا، په‌رله‌مانى كوردستان پێشتر كه‌متر ئه‌زمونى بایكۆتى كردبوو

جارێكى دیكه‌ پێكهێنانى حكومه‌تى نوێى هه‌رێمى كوردستان ده‌كه‌وێته‌وه‌ ناو ئه‌گه‌ر و نه‌گه‌رى رێككه‌وتنى یه‌كێتى و پارتى، هه‌رچه‌ند ئه‌و دوو حزبه‌ تا ئێستا دووجار واژۆیان له‌سه‌ر رێككه‌وتن كردووه‌، به‌ڵام رێككه‌وتنه‌كان نامه‌ینن ئێستا یه‌كێتى جارێكى دیكه‌ داواى رێككه‌وتنى نوێى و گۆڕینى سه‌رۆكى په‌رله‌مان به‌ جێگرى سه‌رۆكى هه‌رێم ده‌كات دۆخه‌كه‌ له‌به‌رده‌م دوو ئه‌گه‌ردایه‌ یاخود رێككه‌وتنى لایه‌نه‌كان به‌ تایبه‌تى گۆڕان و پارتى ده‌ستكارى ده‌كرێت، یاخود ناوخۆى یه‌كێتى زیاتر ده‌شێوێت.

پێده‌چێت رێككه‌وتنى یه‌كێتى و پارتى له‌سه‌ر پێكهێنانى حكومه‌ت ئاسانتربووبێت له‌ رێككه‌وتنى جه‌مسه‌ره‌ ناكۆكه‌كانى ناو یه‌كێتى له‌سه‌ر ئه‌و پۆستانه‌ى پشكى حزبه‌كه‌یه‌، سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى رێككه‌وتن له‌نێوان سێ لایه‌نى یه‌كه‌مى هه‌ڵبژارنه‌كان هه‌یه‌ بۆ پێكهێنانى حكومه‌ت به‌ڵام چاوه‌كان هه‌ر له‌سه‌ر یه‌كێتین بۆ ئه‌وه‌ى كاندیدى سه‌رۆكى په‌رله‌مان و جێگرى سه‌رۆكى حكومه‌ت ساغ بكاته‌وه‌و په‌رله‌مانى كوردستان بكه‌وێته‌ سه‌رپێ.

ناوه‌ڕاستى ساڵى ١٩٧٢ كاتێك حكومه‌تى عێراق به‌هۆى قه‌یرانى دارایى و دابه‌زینى نرخى نه‌وته‌وه‌، سیاسەتی سکهەڵگوشینی راگەیاند و حكومه‌تى ئه‌حمه‌د حه‌سه‌ن به‌كر بۆ ماوه‌ى هه‌شت مانگ رێژه‌یه‌ك له‌ مووچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى پاشكه‌وت كرد، دواى ئه‌و ماوه‌ راسته‌وخۆ مانگانه‌ به‌ قیست بۆ فه‌رمانبه‌ران گێڕدرایه‌وه‌و هه‌موو قه‌رزه‌كان درایه‌وه‌، دواى ٤٧ ساڵ له‌و بڕیاره‌ى عێراق، فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێمى كوردستان له‌ دۆخێكى هاوشێوه‌دان چاویان له‌ گێڕانه‌وه‌ى پاره‌كانیانه‌ كه‌ حكومه‌ت پاشكه‌وتیكردووه‌.

ئاشتى هه‌ورامى له‌ رۆژانى كۆتایى كابینه‌ى هه‌شتى حكومه‌تدا واژۆیه‌كى دیكه‌ى له‌سه‌ر گرێبه‌ستێكى ٢٠ساڵە کرد، دانه‌گاز كه‌ له‌ دادگاكانى له‌نده‌ن هه‌ڕه‌شه‌ى سه‌ندنه‌وه‌ى ٢٦ ملیار دۆلارى له‌ حكومه‌تى هه‌ولێر ده‌كرد وه‌ بۆ ئه‌وه‌ش ده‌یگوت پشتیوانى بڕیاری یاسایی هه‌یه‌، ئه‌مجاره‌یان وه‌ك دۆست رێككه‌وتنێكى نوێى له‌گه‌ڵ هه‌رێم ئه‌نجامدا، ئه‌ندایارى رێككه‌وتنه‌كه‌ وه‌زیرى سامانه‌ سروشتییه‌كانه‌، په‌رله‌مان ئاگاى لێنییه‌و حكومه‌تیش كاربه‌ڕێكه‌ره‌و به‌پێى یاسا مافى ئه‌نجامدانى گرێبه‌ستى له‌وجۆره‌ى نییه‌.

دواى رێككه‌تنه‌كه‌ى یه‌كێتى و پارتى، چاوه‌ڕوانده‌كرێت هه‌فته‌ى داهاتوو سه‌رۆكى نوێى په‌رله‌مانى كوردستان هه‌ڵبژێردرێت، ئه‌و پۆسته‌ سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاتى زۆرى لایه‌، به‌ڵام ده‌سه‌ڵاته‌ هاوبه‌شه‌كانى ده‌سته‌ى سه‌رۆكایه‌تى ده‌ستى سه‌رۆك ده‌به‌ستن و له‌ په‌رله‌مان زۆرتر ده‌سته‌ى سه‌رۆكایه‌تى كاروباره‌كانى هه‌ڵده‌سوڕینێت.

ناوه‌رۆكی دوایین رێككه‌وتنى یه‌كێتى و پارتى، هاوشێوه‌ى رێككه‌وتنه‌كانى پێشوویان نادیاره‌، خه‌ڵك و كادیرانى هه‌ردوو حزب و به‌شێك له‌ به‌رپرسه‌كانیان نازانن له‌سه‌رچى رێككه‌وتوون، ئه‌و خاڵانه‌ى رێككه‌وتنى له‌سه‌ر كراوه‌ ناخرێته‌ پێش چاوى خه‌ڵك، له‌كاتێكدا ده‌گوترێت رێككه‌وتنه‌كه‌ بۆ پێكهێنانى حكومه‌ته‌، ئه‌وه‌ش په‌یوه‌ندى به‌ خه‌ڵك و ژیانى گشتییه‌وه‌ هه‌یه‌و خه‌ڵكیش زانیارییان له‌باریه‌وه‌ سفره‌.

دواجار گرێى پۆسته‌كان له‌نێوان یه‌كێتى و پارتى كرایه‌وه‌، پاكێجه‌ نوێیه‌كه‌ به‌لاى بارزانیدا تێپه‌ڕى و یه‌كێتى مانۆڕێكى پێنج مانگه‌ى كۆتاییپێهێناو له‌سه‌ر به‌شێك له‌و پۆستانه‌ى ده‌یوست واژۆى له‌گه‌ڵ پارتى ئاڵوگۆڕكرد، به‌وجۆره‌ش رێككه‌وتنێكى سیاسى، گوشار و جموجوڵه‌كان، لێدوانه‌كانى ده‌رباره‌ى، دوو ئیداره‌ى، ئیداره‌ى به‌ستراو به‌ به‌غداوه‌، ئاڵۆزى و شه‌ڕى ناوخۆ كرد به‌ مێژوو.

خولى پێنجه‌مى په‌رله‌مانى كوردستان له‌ هه‌لومه‌رجێكى ئاڵۆزدا له‌دایكبوو، جارێى نه‌كه‌تووه‌ته‌ سه‌رپێ كارى قورس له‌به‌رده‌میدایه‌، هه‌موو ئه‌گه‌رێكى گۆڕانكارى و له‌ سیسته‌مى حكومڕانى هه‌رێمى كوردستان ده‌بێت له‌ هۆڵى په‌رله‌مانه‌وه‌ ره‌تتببێت، بۆ ئه‌وه‌ش په‌رله‌مان له‌به‌رده‌م تاقیكردنه‌وه‌ى نوێدایه‌، كه‌ هه‌ندێك پێیان وایه‌ له‌ ئێستاوه‌ تێیدا كه‌وتووه‌و خولێكى داخراوه‌، هه‌ندێكیش ده‌ڵێین هیوایه‌ك ئه‌م چوار ساڵه‌ په‌رله‌مان به‌پێوه‌بێت و به‌ كاره‌كانى خزمه‌تى خه‌ڵك بكات.

هه‌ولێر گه‌رێكى دیكه‌ى كۆبوونه‌وه‌ى چاره‌نوسساز به‌ خۆوه‌ ده‌بینێت، یه‌كێتى و پارتى فشارى ده‌ره‌كییان بۆ رێككه‌وتن له‌سه‌ره‌، پارتى په‌له‌په‌لى زیاترى پێكه‌وتووه‌ و یه‌كێتیش به‌ مرونه‌ته‌وه‌ ده‌چێته‌وه‌ كۆبوونه‌وه‌، هه‌ردوولا به‌رله‌ كۆبوونه‌وه‌كه‌ ده‌ڵێن پێشبینییه‌كان زیاتر بۆ رێككه‌وتنن نه‌ك پێكنه‌هاتن، واش دێته‌پێش چاو له‌سه‌ر داواكارییه‌كانى خۆیان سوربن، هه‌رچه‌ند یه‌كێتى ئه‌مجاره‌یان به‌ سێ پاكێجه‌وه‌ دانوستان ده‌كات و پێده‌چێت ده‌ستبه‌ردارى بیرۆكى یه‌ك پاكێجى بووبێت.

چاوه‌ڕوانده‌كرێت جارێكى دیكه‌ پرسى ره‌وانه‌كردنى بودجه‌و مووچه‌ له‌ به‌غداوه‌ بكه‌وێته‌ به‌رده‌م نه‌شته‌رى گه‌رێكى دیكه‌ى دانوستان، بڕیاره‌ له‌ مانگى ٣ ەوە بودجه‌ى عێراق بكه‌وێته‌ بوارى جێبه‌جێكردنه‌وه‌، خه‌ڵكى كوردستان چاوه‌ڕوانى ره‌وانه‌كردنى پاره‌و ئاساییكردنه‌وه‌ى دۆخى شڵه‌ژاوى قه‌یرانن، ره‌نگه‌ حكومه‌تى هه‌رێمیش دیسان خۆى بابه‌ته‌كه‌ى هێشتێبێته‌وه‌ بۆ دانوستانى نوێ چونكه‌ قه‌رزه‌كانى خۆى لێبۆته‌ به‌ڵاو ده‌یه‌وێت له‌رێگه‌ى به‌غداوه‌ له‌سه‌ر شانى خۆى سوكیان بكات.

پێده‌چێت كورد جارێكى دیكه‌ كێشه‌ى بڕگه‌كانى ده‌ستور رووبه‌ڕووى ده‌سه‌ڵاته‌ فه‌رمییه‌كانى به‌غدا بكاته‌وه‌، به‌ڵام ئه‌م جاره‌یان له‌سه‌ر بڕگه‌ په‌یوه‌ندیداره‌كانى په‌وه‌ست به‌ كورد و هه‌رێمى كوردستانه‌وه‌ نا، به‌ڵكو بۆ یه‌كلاكردنه‌وه‌ى مافى دروستكردنى هه‌رێم به‌پێى ده‌ستوور، رێكنه‌كه‌وتنى یه‌كێتى و پارتى ده‌رگاى قسه‌و پلانى جیاوازى به‌رووى دۆخه‌كه‌دا كردووه‌ته‌وه‌ باس له‌وه‌ ده‌كرێت یه‌كێتى پلانى هه‌یه‌ كار بۆ دروستكردنى هه‌رێمێكى نوێ بكات دوور له‌ ده‌سه‌ڵاتى پارتى ئه‌گه‌ر له‌گه‌ڵ ئه‌و حزبه‌ رێكن

ئازاد به‌ره‌به‌یانى پایزى ١٩٩٥ له‌به‌رده‌م سلێمانى پاڵاسه‌وه‌، ماڵئاوایى له‌ كه‌سوكارى كرد و به‌ره‌و رێى هات و نه‌هاتى ئه‌وروپا به‌ڕێكه‌وت، ئه‌وكات ته‌مه‌نى سێ ده‌یه‌ بوو پێى وابوو هێشتا دره‌نگ نه‌بووه‌ ئه‌وه‌ى له‌ كوردستان له‌ ده‌ستیداوه‌ له‌ وڵاتێكى دیكه‌ به‌ده‌ستیبێنێته‌وه‌، گه‌رمه‌ى شه‌ڕى ناوخۆبوو، كاروژیان له‌ باشورى كوردستان له‌ نزمترین ئاستیدا بوو به‌ڵام ئه‌وه‌ دوایین پایزى ژیانى ئازاد بوو، كۆچ ئه‌وى له‌ به‌رگدورێكى كه‌م بازاڕى شه‌قامى ئۆرزییه‌وه‌ كرده‌ به‌رگدورى سه‌رۆك وه‌زیرانى نه‌رویژ

ره‌نگه‌ ئه‌زمونى نیو به‌نیو ئیدى شوێن به‌ دیموكراسى هه‌ڵبژاردن لێژبكات و دووساڵ به‌ دووساڵ ببێته‌ به‌شێك له‌ كولتورى سیاسى هه‌رێمى كوردستان، پێش چه‌ند ساڵێك یه‌كێتى و پارتى له‌ سه‌رۆكایه‌تى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان شێوازى دووساڵ به‌ دووساڵیان تاقیكرده‌وه‌ تا به‌ رێككه‌وتن بگه‌ن، له‌وێوه‌ ئیدیى وه‌ك چاره‌سه‌رێكى سیاسى دایم ئه‌و بژارده‌یه‌ له‌سه‌ر مێزى دانوستانه‌، دوایین جار توركمانه‌كانیش ئه‌م رێگایان بۆ پۆستى سكرتێرى په‌رله‌مان هه‌ڵبژارد و ره‌نگه‌ یه‌كێتى له‌ناوخۆشى ئیدى پیاده‌ى بكات.

پێده‌چێـت ئه‌و درزه‌ى له‌سه‌ر مێزى گفتوگۆكانى یه‌كێتى و پارتى دواى دانیشتنى په‌رله‌مانى كوردستان دروستبوو ماوه‌یه‌كى زۆر نه‌خایه‌نێت و نامه‌ گۆڕینه‌وه‌یه‌كى مه‌سعود بارزانى و كۆسره‌ت ره‌سوڵ گفتوگۆكان بخاته‌وه‌ جێى خۆى، به‌ڵام دیار نییه‌ دواى ئه‌و مانۆڕه‌ى یه‌كێتى و پارتى به‌رامبه‌ر یه‌ك كردیان چه‌ند زوو ده‌سازێن و پشت له‌ خاڵه‌ ناكۆكه‌كان ده‌كه‌ن، نامه‌كان ته‌نها كۆبوونه‌وه‌كان درێژ ده‌كه‌نه‌وه‌ یاخود نزیكبوونه‌وه‌كه‌ تا رێككه‌وتن ناوه‌ستێنێت.

یه‌كێتى له‌ بارودۆخێكى دژواردا پڕۆژه‌یه‌كى دیكه‌ى بۆ دانوستان له‌گه‌ڵ پارتى هێنایه‌ پێش، كه‌ چاوه‌ڕانده‌كرێت جموجوڵه‌كانى پێكهێنانى حكومه‌ت سستتربكات، كۆسره‌ت ره‌سوڵ ئه‌ندازیارى پرۆژه‌ نوێیه‌كه‌یه‌و ده‌یه‌وێت له‌ڕێگه‌یه‌وه‌ به‌ لۆژیكى داواكردنى زیاتر لانى كه‌مى داخوازییه‌كانى جێبكاته‌وه‌، له‌ به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌نگاوه‌ نوێیه‌ى یه‌كێتى، پارتى گفتوگۆكانى له‌گه‌ڵ ئه‌و حزبه‌ هه‌ڵپه‌سارد و ئێستا مه‌رجى گه‌ڕانه‌وه‌یه‌ بۆ لێكتێگه‌یشتنى ٥ی شوبات ئه‌وه‌ش دۆخه‌كه‌ى ئاڵۆزتر كرد.

له‌ قۆناغێكى ئاڵۆزدا پرۆژه‌ یاسایه‌تى هه‌ستیار مشتوموڕى زۆرى له‌ ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق دروستكردووه‌، پرۆژه‌كه‌ به‌شێك له‌ شیعه‌كان پشتیوانى ده‌كه‌ن و سووننه‌ دژیه‌تى، كه‌ ناوه‌رۆكه‌كه‌ى بۆ كردنه‌وه‌ى ده‌ره‌وه‌ى هێزه‌ بیانییه‌كان و هێزى ئه‌مه‌ریكایه‌ به‌ تایبه‌ت له‌ خاكى عێراق، كورد له‌نێوان به‌رداشى تاران و واشنتن جارێى بێده‌نگى هه‌ڵبژاردووه‌.

له‌ رواڵه‌تدا بژارده‌ى دوو ئیداره‌ى هێنده‌ به‌ بژارده‌یه‌كى قورس و گریمانه‌یه‌كى مه‌حاڵ نابینرێت، به‌وپێیه‌ى له‌ هه‌رێمى كوردستان دوو هێزى ده‌سه‌ڵاتدار چه‌ك و ده‌زگاى ئه‌منى خۆیان هه‌یه‌ و هه‌ریه‌كه‌یان خۆیان به‌ حكومڕانى ناوچه‌یه‌كى جوگرافى ده‌زانن، چ كاتێكیش ناكۆكییه‌ سیاسییه‌كانیان گه‌یشته‌ ئاستێك به‌رژه‌وه‌ندییان له‌گه‌ڵ پێكه‌وه‌بوون نه‌بوو ده‌توانن هه‌رێمى كوردستان دووله‌ت بكه‌ن، به‌ڵام له‌ ناواخندا بژارده‌ى دووئیداره‌ى ئاسته‌نگ و ئاڵنگارى زۆرى له‌پێشه‌ و گره‌وكردن له‌سه‌رى سه‌ركێشى ده‌وێت.

هه‌شت ساڵى ته‌واو به‌سه‌ر ده‌ستپێكى خۆپیشاندان و چالاكییه‌ مه‌ده‌نییه‌كانى ١٧ی شوباتدا له‌ سلێمانى تێپه‌ڕى، دوو مانگ ناڕازییه‌كان له‌سه‌ر شه‌قام مانه‌وه‌و هاوارى ئه‌نجامدانى چاكسازى و گۆڕانكارییان كرد و قوربانییان دا، دواى نزیكه‌ى ٣ هه‌زار رۆژ له‌و رووداوانه‌، كێشه‌و داواكارى و نیگه‌رانییه‌كان فراوانتر بوون، قۆناغێكى نوێ ده‌ستیپێكردووه‌ كه‌ ئۆپۆزسیۆن چاوى له‌وه‌یه‌ دواى ساڵانێكى زۆر پرۆژه‌ى چاكسازى به‌رێته‌ ده‌سه‌ڵاته‌وه‌و پاڵێك به‌ شه‌مه‌نده‌فه‌رى حكومه‌ته‌وه‌ بنێت، كه‌ له‌دواى ١٧ی شوباتەوە وەس

٤٨كاتژمێرى داهاتوو بۆ لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان هه‌ستیار و یه‌كلاكه‌ره‌وه‌یه‌، كۆبوونه‌وه‌كان په‌له‌په‌لى و جموجوڵى زیاتریان تێكه‌وتووه‌، بڕیاره‌ خولى نوێى په‌رله‌مان دواى پێنج مانگ له‌ هه‌ڵبژاردنى گشتى كۆببێته‌وه‌، یه‌كێتى و پارتى نه‌گه‌یشتوون به‌ ئه‌نجامى كۆنكرێتى و گۆڕانیش بڕیاره‌ دوا كۆبوونه‌وه‌ى خۆى له‌گه‌ڵ براوه‌ى یه‌كه‌م بكات، كۆمه‌ڵیش هێشتا چاوه‌ڕێى دانوستانى دیكه‌یه‌.

لایه‌نه‌ سیاسییه‌كانى هه‌رێمى كوردستان كۆبوونه‌وه‌ى زۆروزه‌وه‌ند و ماوه‌ درێژ ده‌كه‌ن، بۆ ئه‌وه‌ى له‌سه‌ر بابه‌تى بچوك رێكبكه‌ون، به‌ڵام لێكتێگه‌یشتن و واژۆى رێككه‌وتنه‌كانیان هه‌ر ماوه‌یه‌كى كه‌م بڕده‌كات، هه‌ڵوێسته‌كانیان خێراده‌گۆڕێت و زوو له‌سه‌ر سكه‌ى رێككه‌وتن ده‌ترازێن، ماوه‌یه‌كى زۆر به‌ دانوستانه‌وه‌ سه‌رقاڵ ده‌بن تا رێكده‌كه‌ون، كه‌ رێكده‌كه‌ون جێبه‌جێكردنه‌كه‌ى له‌بیرده‌كه‌ن، قۆناغى نوێى سیاسى هه‌رێمى كوردستان سه‌رده‌مى بێمتمانه‌یى و له‌ده‌ستچوونى متمانه‌ى سیاسییه‌، كه‌تێیدا لایه‌نه‌ك

ساڵى رابردوو ته‌نها له‌ سلێمانى و هه‌ولێر، ٢٢٤ كه‌س كوژراون یاخود خۆیان كوشتووه‌، دوو هێنده‌ى ئه‌و ژماره‌یه‌ش هه‌وڵى كوشتن دراوه‌، ئه‌مانه‌ ته‌نها ژماره‌ راگه‌یه‌ندراوه‌كانن، كۆمه‌ڵگه‌یه‌كى چه‌كدار هه‌ڕه‌شه‌ له‌ ژیان ده‌كات له‌ هه‌رێمى كوردستان،هیچ شوێنێك خاڵى نییه‌ له‌ هه‌ڕه‌شه‌ى لوله‌ى تفه‌نگه‌ بێمۆڵه‌ته‌كان، چالاكوانانى مافى مرۆڤ ده‌ڵێن رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ى چه‌كدارى جێبه‌جێناكرێت،ژماره‌یه‌كى بێشومار له‌ خه‌ڵك خاوه‌نى چه‌كن.

وێسته‌گه‌یه‌كى دیكه‌ له‌به‌رده‌م ئه‌زموونیى پێكه‌وه‌یى یه‌كێتى و پارتیدایه‌، دواى ٢٧ساڵی تەواو لە تاقیكردنه‌وه‌ى ئه‌و ئه‌زمونه‌ى له‌ژێر پرسیارى گه‌وره‌دایه‌، ره‌نگه‌ بێ متمانه‌ییان وایكردبێت بیانه‌وێت به‌ رێككه‌تنى سیاسى فراوان هه‌رلایه‌كیان گره‌نتییان ده‌ستبكه‌وێت، به‌رپرسانى هه‌ردوولا پێیان وایه‌ رێككه‌وتنه‌كه‌ هه‌وێنى سه‌قامگیرییه‌و له‌به‌رامبه‌ردا بۆچوونێك هه‌یه‌ پێى وایه‌ هه‌رێمى كوردستان ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ سه‌رده‌مێكى تاریك، پرسى چاكسازى، دیموكراسى، شه‌فافیه‌ت و سه‌روه‌رى یاسا به‌هۆى رێككه

ده‌سه‌ڵاتى دادوه‌رى له‌ هه‌رێمى كوردستان، وه‌ك به‌ركه‌وته‌ى هه‌ڵبژاردن له‌سه‌ر مێزى دانوستانى لایه‌نه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌كانه‌، یه‌كێتى و پارتى هه‌ریه‌كه‌یان هه‌وڵده‌ده‌ن زۆرترین جومگه‌ى ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌یان له‌ده‌ستبێت، هه‌رچه‌نده‌ به‌پێى ده‌ستور، یاسا كارپێكراوه‌كان، رێككه‌وتنامه‌و یاسا نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ده‌بێت دادگاكان سه‌ربه‌خۆبن ده‌سه‌ڵاتێكى باڵایان هه‌بێت دووربێت له‌هه‌ر هه‌ژمونێك و ناچنه‌ چوارچێوه‌ى رێككه‌وتنى سیاسى و به‌ركه‌وتنى هه‌ڵبژاردن، به‌ڵام ئێستا پۆسته‌كانى ئه‌و ده‌سه‌ڵاته‌ له‌نێو داب

گه‌ڕانه‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌ بۆ ناوچه‌ جێناكۆكه‌كان له‌ ماوه‌یه‌كى كه‌مدا هه‌نگاوى زۆر چووه‌ پێش، ئه‌مه‌ریكا ئه‌ندازیارى پرۆسه‌كه‌یه‌ و فشارده‌كات تا به‌زوویى به‌غدا و هه‌ولێر بگه‌نه‌ ئه‌نجام بۆ پاراستنى ناوچه‌ جێناكۆكه‌كان، ستراتیژى نوێى ئه‌مه‌ریكا بۆ گرنگیپێدانى زیاتر به‌ عێراق و سفركردنه‌وه‌ى رۆڵى حه‌شدى شه‌عبییە و هه‌ستیارى ئه‌و وڵاته‌ش به‌رامبه‌ر رۆڵى توركیا له‌ كه‌ركوك وایكردووه‌، واشنتن په‌له‌ى بێت له‌ دروستكردنى دۆخێكى نوێ له‌ كه‌ركوك و ناوچه‌ جێناكۆكه‌كان، بۆیه‌ش هه‌رێم به‌ شپرزه‌یى خۆیه‌وه‌

چاوه‌كان له‌سه‌ر كۆبوونه‌وه‌ چاوه‌ڕوانكراوه‌كه‌ى ١٨ی ئه‌م مانگه‌ى په‌رله‌مانى كوردستان و ئه‌نجومه‌نى پارێزگارى كه‌ركوكن، تا حكومه‌تى نوێى هه‌رێم و دۆخى شڵه‌ژاوى كه‌ركوك به‌ لایه‌كه‌دا بكه‌وێت، به‌ڵام هێشتا ساغ نه‌بوونه‌ى به‌شێك له‌ كێشه‌كان ئاسته‌نگى به‌رده‌م كاراكردنى په‌رله‌مانن، یه‌كێتى له‌ناو خۆى پێكنه‌هاتووه‌ و پارتیش ماوه‌یه‌كى دیاریكراوى داناوه‌، گۆڕان و كۆمه‌ڵیش نیگه‌رانن، توركمان و عه‌ره‌به‌كانى كه‌ركوك بۆ كۆبوونه‌وه‌ى ئاماده‌نین.

ناوه‌ڕاستى هه‌شتاكانى سه‌ده‌ى رابردوو، سه‌لاحه‌دین محه‌مه‌د به‌هادین كاتێك هه‌ستیكرد خه‌ریكه‌ جڵه‌وى ئیخوان ده‌كه‌وێته‌ ده‌ستى مه‌لاسدیق و شوێنكه‌وتووانى خه‌ته‌ چه‌كخوازه‌كه‌ى ئیخوان له‌ كوردستان، به‌ پاسپۆرتێكى ساخته‌ی پیاوێکی سنەییەوە له‌ ته‌مه‌نى ٣٥ ساڵیدا له‌ ئێرانه‌وه‌ خۆى گه‌یانده‌ قه‌ته‌ر، له‌وێ له‌سه‌ركردایه‌تى جیهانیى ئیخوان مۆڵه‌تى رێگه‌پێدانى خسته‌ گیرفانى، ژانى له‌دایكبوونى ره‌وتێكى نوێى نه‌رمڕه‌وى ئیسلامیى له‌وكاته‌وه‌ ده‌ستیپێكرد و نۆ ساڵ دواتر كاره‌كته‌ره‌كانى ئه‌و خه‌ته‌ى ئیخوان

ركابه‌رى كۆمپانیاكان له‌سه‌ر نرخى كه‌م و جۆرى باش، بنه‌ماى سه‌ره‌كى بازاڕى ئازاده‌، ئێستا ئه‌و بنه‌مایانه‌ له‌ بازاڕى ئازادى هه‌رێمى كوردستان پێچه‌وانه‌ن، نرخى كۆى كه‌لوپه‌ل و خوارده‌مه‌نى و پێداویستییه‌كانى دیكه‌ له‌ ژماره‌یه‌كه‌وه‌ بۆ ژماره‌یه‌كى ئێجگار گه‌وره‌تر ده‌ستپێده‌كات، خاوه‌ن مۆڵ و فرۆشگاكان خۆیان نرخه‌كان دیاریده‌كه‌ن و خۆشیان رێژه‌ى داشكاندن ده‌نوسن، یاسا بۆ رێكخستنى نرخ و پاراستنى مافى كڕیار نییه‌، بۆیه‌ش خه‌ڵك قوربانى گه‌وره‌ى ئه‌و بازاڕه‌ و ویژدانى بێ چاودێرى بازرگانه‌كانن.

دوایین جار كه‌ هه‌رێمى كوردستان بودجه‌كه‌ى خسته‌ نێو یاسایه‌وه‌ ساڵى ٢٠١٣بوو، ئه‌وساڵه‌ حكومه‌تى هه‌رێم گه‌وره‌ترین بودجه‌ى هه‌بوو له‌ مێژووى خۆیدا كه‌ زیاتر له‌ ١٥ ترلیۆن دیناربوو، نزیكه‌ى ١٤ ترلیۆن و نیوى له‌ به‌غداوه‌ ره‌وانه‌ كرابوو، له‌وكاته‌وه‌ تا ئێستا هیچ یاسایه‌ك بۆ رێكسختن و دابه‌شكردنى داهاتى ساڵانه‌ بوونى نییه‌، له‌ وه‌زاره‌تى داراییه‌وه‌ جوڵه‌یه‌ك كرا بۆ ئه‌وه‌ى ئه‌مساڵ یاسا بۆ خه‌رجییه‌كان بگێڕنه‌وه‌، به‌ڵام ناروونى هه‌ڵوێستى حكومه‌تى هه‌رێم ئه‌و هه‌وڵه‌شى سڕ كردووه‌.

هه‌ر كه‌ پرۆسه‌ى فرۆشتنى سه‌ربه‌خۆى نه‌وت به‌سه‌ر خه‌ڵكدا قڵپ بوویه‌وه‌، زۆرینه‌ى لایه‌نه‌كان رووى تانه‌یان له‌ پارتى كرد، ئۆباڵى شكسته‌كه‌ رووبه‌ڕووى ئه‌و حزبه‌ كرایه‌وه‌، چونكه‌ ئه‌وان زیاتر له‌ هه‌ر لایه‌ك عه‌وداڵى جێبه‌جێكردنى ئه‌و سیاسه‌ته‌ بوون، ئێستا دۆسیه‌كه‌ به‌ جۆرێك ئاڵۆزبووه‌ پارتیشى دابه‌شكردووه‌، نه‌ كشانه‌وه‌و هاتنه‌ ده‌ره‌وه‌ له‌و مه‌له‌فه‌ راده‌گه‌یه‌نێت، نه‌ به‌ ده‌نگى به‌رزو ئاشكرا باس له‌ به‌رده‌وام بوونى ده‌كات.

عەبدوڵا عەبدولرەحمان عەبدوڵا(ئاشتى هه‌ورامى) له‌ ساڵى ٢٠٠٦ ه‌وه‌ پۆستى وه‌زیرى سامانه‌ سروشتییه‌كانى وه‌رگرتووه‌، مه‌له‌فى مووچه‌، كاره‌با و ئابورى هه‌رێم، له‌ جانتاكه‌ى ئه‌ودایه‌ وه‌زیرى دوو وه‌زاره‌ته‌ و وه‌زاره‌تى دارایش بێ واژۆى هه‌ورامى هه‌ڵناسوڕێت، به‌ڵام ئه‌و ١٣ ساڵه‌ له‌ نوسینگه‌كه‌ى له‌نده‌نیه‌وه‌ كاره‌كانى هه‌ڵده‌سوڕێنێت، حكومه‌تێكه‌ له‌ناو حكومه‌تدا و حكومه‌ته‌كه‌ى خۆى ناهێنێته‌وه‌ هه‌ولێر، كه‌مترین ده‌ركه‌وتن و زۆرترین قسه‌و باسى له‌سه‌ره‌.

كۆمه‌ڵ له‌ ده‌ره‌وه‌ى گۆڕه‌پانه‌كه‌ سه‌برى زۆرى گرت بۆ ئه‌وه‌ى گه‌مارۆكه‌ى سه‌رى هه‌ڵبگیرێت و ده‌ست به‌ یارى بكاته‌وه‌، له‌ژێر فشار و هه‌ڕه‌شه‌ى كادیره‌ نارازییه‌كانیدا بوو له‌به‌ر چاوه‌ڕوانیه‌ زۆره‌كه‌ى بۆ هاتنى پارتى، به‌ڵام پێده‌چێت ئێستا بایه‌كه‌ به‌ ئاراسته‌ى شه‌نى كۆمه‌ڵ بێت، له‌ یه‌ك كاتدا له‌ چوارلاوه‌ له‌ده‌رگاى دراوه‌، پارتى به‌په‌له‌ شاندێكى ره‌وانه‌ كرد كاتێك زانى یه‌كێتى ده‌ستپێشخه‌رى رێككه‌وتنى بۆ كردووه‌و گۆڕانیش چاوى له‌وه‌یه‌ له‌ شه‌قام بێت یان له‌ حكومه‌ت، كۆمه‌ڵ هاوڕێكه‌ى جارا

چوار ساڵى ته‌واو پێش ئێستا شه‌وێكى ساردنى زستانى ٢٠١٥ شه‌ڕێكى گه‌رم له‌نێوان پێشمه‌رگه‌و داعش سه‌رى هه‌ڵدا له‌ مه‌كته‌ب خالیدى كه‌ركوك، داعش قورساییه‌كى زۆرى خستبووه‌ سه‌ر ئه‌و شه‌ڕه‌، ده‌یوست به‌هه‌ر نرخێك بێت چنگى له‌ كه‌ركوك گیربێت، بۆیه‌ ٧٠٠ چه‌كدارى له‌و قۆڵه‌وه‌ خستبووه‌ شه‌ڕه‌وه‌، پێشمه‌رگه‌ توانى كه‌ركوك بپارێزێت، به‌ڵام ئه‌و شه‌وه‌ هه‌واڵى ناخۆش بڵاوبووه‌وه‌، زانرا كه‌ ١٨ پێشمەرگە به‌دیل گیراون.

به‌پێى چه‌ند به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك وه‌زاره‌تى سامانه‌ سروشتیه‌كانى هه‌رێمى كوردستان، كار ئاسانى كردووه‌ بۆ كۆمپانیایه‌ك بۆ ئه‌وه‌ى مادده‌یه‌ك به‌ناوى (لایت هایدرۆكاربۆن) هاورده‌بكات بێئه‌وه‌ى پشكنینى بۆبكرێت چه‌ند جارێك ئه‌و مادده‌یه‌ هێندراوه‌ته‌ هه‌رێم، به‌ڵام دواى پشكنینى مادده‌كه‌ له‌لایه‌ن زانكۆى سلێمانییه‌وه‌ ده‌ركه‌وتووه‌ ئه‌و مادده‌یه‌ى هێندراوه‌ به‌نزینى ژه‌هراوییه‌.

له‌سه‌ره‌تاى ده‌ستپێكردنى دانوستانه‌كانى لایه‌نه‌كانه‌وه‌، یه‌كێتى چه‌ندجارێك له‌ ده‌رگاى گۆڕانى داوه‌ بۆ كۆبوونه‌وه‌ى دووقۆڵى، هاوكات مه‌رجیشى بۆ كۆبوونه‌وه‌ سێ قۆڵییه‌كان ئه‌وه‌یه‌ پێشتر كۆبوونه‌وه‌ى دووقۆڵى بكات له‌گه‌ڵ پارتى یاخود گۆڕان، هه‌روه‌ها داواى رێككه‌وتتنى دووقۆڵیشى له‌ كۆمه‌ڵ كردووه‌، به‌ڵام بۆ كۆبوونه‌وه‌ى سێ قۆڵى ئه‌و حزبه‌ ئاماده‌ نییه‌ و ترسى هه‌یه‌ له‌سه‌ر مێزى سێقۆڵى ئه‌وه‌ى ده‌یه‌وێت له‌ده‌ستیبدات و كێشه‌ ناوخۆییه‌كانیشى قوڵتربێته‌وه‌.

شیلادزێ رۆژێكى ته‌واو جیاواز و ئاڵۆزى به‌ڕێكرد، كۆتایى ناڕه‌زاییه‌كان به‌شه‌هید و قوربانیدان كۆتاییهات، به‌ڵام كاردانه‌وه‌ فه‌رمییه‌كانى ده‌سه‌ڵاتى هه‌رێمى كوردستان و توركیا، روو له‌ شیلادزێییه‌كان بوو هه‌ڕه‌شه‌ى سزادانیش هه‌ر رووى له‌وان بوو، هه‌رچه‌نده‌ له‌ رووداوه‌كه‌دا سوپاى توركیا زیانى گیانى نه‌دا، به‌ڵام به‌رپرسانى ئه‌و وڵاته‌ هه‌ڕه‌شه‌ى توند و ناروونیان كرد، ده‌سه‌ڵاتدارانى كورد له‌ هه‌ولێر و هه‌م له‌به‌غداش یاخود بێده‌نگ بوون یاخود هاوهه‌ڵوێستى ئه‌نقه‌ره‌.

تێپه‌ڕبوونى یاساى بودجه‌ له‌نێو جه‌نجاڵى و ئاڵۆزییه‌كانى هۆڵى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق، گه‌رموگوڕییه‌كى خسته‌وه‌ گۆڕه‌پانى په‌یوه‌ندییه‌كانى هه‌ولێر و به‌غدا، له‌ ماوه‌یه‌كى كه‌مدا هیواى زۆر دروستبوون بۆ كۆتاییهێنان به‌و دۆخه‌ قورسه‌ى چوارساڵه‌ یه‌خه‌ى هه‌رێمى كوردستانى گرتووه‌، به‌ڵام جێبه‌جێكردنى پێناچێت هه‌روازوو بۆ خه‌ڵكى هه‌رێم بێته‌ به‌رهه‌م به‌وپێیه‌ى كۆمه‌ڵێك ئاسته‌نگ بیانو ده‌ده‌ن به‌ده‌ست هه‌رێم بۆ هێشتنه‌وه‌ى پاشه‌كه‌وت تاماوه‌یه‌كى زیاتر.

گفتوگۆکانى پارتى و گۆڕان له‌ قۆناغێكى هه‌ستیار و یه‌كلاكه‌ره‌وه‌دان، گۆڕان دوایین پاكێجى خۆى راده‌ستى پارتى كردووه‌و تۆپه‌كه‌ى فڕێداوه‌ته‌ گۆڕه‌پانى ئه‌و حزبه‌، دوایین كۆبوونه‌وه‌كانیش ده‌نگى بوونه‌ ئۆپۆزسیۆنى له‌ناو گۆڕان زاڵتر كردووه‌ و زۆرێك له‌ به‌رپرسان بۆچوونیان یه‌كلابووه‌ته‌وه‌ كه‌ به‌بێ پاڵپشتى پۆستى باڵا له‌ناو حكومه‌ت ناتوانن به‌رنامه‌كه‌یان بۆ چاكسازى به‌رنه‌پێش و جوڵه‌ى گه‌وره‌ بكه‌ن بۆیه‌ په‌تى دانوستانه‌كانى تیمى زه‌ردو نیلى له‌لێوارى پچڕاندایه‌.

١٣٠ زیندانیكراوى ئێرانى له‌ زیندانه‌كانى هه‌رێمى كوردستان، چاوه‌ڕێن چه‌ند رۆژێكى دیكه‌ واژۆى گه‌ڕانه‌وه‌ بكه‌ن و بچنه‌وه‌ وڵاته‌كه‌یان و ئازاد بكرێن، ژماره‌یه‌كى زۆریان بازرگانى گه‌وره‌ى مادده‌ هۆشبه‌ره‌كانن، ئه‌وه‌ش ترس و قەلەقی گەورەی دروستكردووه‌ كه‌ دیسان ده‌ستبده‌نه‌وه‌ ئیشه‌ كۆنه‌كه‌یان و بازاڕى قاچاغى هه‌رێم پڕبكه‌نه‌وه‌ له‌ مادده‌ى هۆشبه‌ر.

بۆیه‌كه‌م جار ئۆپۆزسیۆن ده‌یه‌وێت به‌ به‌شدارى حكومه‌تى نوێ خۆى بخزێنێته‌ ناو حکومه‌تى دووه‌م، ئه‌ویش ده‌زگا هه‌ستیاره‌كانى تایبه‌ت به‌ ئاسایشن له‌ هه‌رێمى كوردستان، كه‌ تا ئێستا به‌تام و بۆن و ره‌نگیش، ده‌زگاى حزبن و قسه‌كه‌رى یه‌كه‌م و كۆتایى ئه‌و ده‌زگایانه‌ ده‌ستڕۆیشتووه‌كانى یه‌كێتى و پارتین، گۆڕان ئێستا چاوى له‌وه‌یه‌ ئیتر پێگه‌ى له‌و ده‌زگایه‌نه‌ش هه‌بێت، كه‌ بڕبره‌ى پشتى هێزه‌ده‌سه‌ڵاتداره‌كانن ئه‌زمونێكى درێژ و پڕ له‌ ململانێى له‌نێوان ئه‌و ده‌زگایانه‌و شه‌قام هه‌یه‌.

كابینه‌ى نۆى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان پێش له‌دایكبوونى به‌ بارمته‌گیراوه‌، براوه‌ى یه‌كه‌م دووه‌مى هه‌ڵبژاردن ده‌یانه‌وێت هه‌لى پێكهێنانى بقۆزنه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ى به‌ده‌ستى پڕو ده‌ستكه‌وتى زۆره‌وه‌ بچنه‌ قۆناغى دواتر، بۆ یه‌كێتى ده‌رفه‌تى كۆتاییه‌ بۆ ساغ كردنه‌وه‌ى پارێزگارى كه‌ركوك و وه‌زیرى داد و داواكانى دیكه‌ى له‌سه‌ر پۆسته‌كان، بۆ پارتیش كابینه‌ى به‌دیهێنانى خواسته‌كانیه‌تى و ده‌یه‌وێت به‌هێزى ٤٥ كورسییه‌كه‌ى قورسایى زیاترى هه‌بێت له‌ شه‌مه‌نده‌فه‌رى حكومه‌ت.

به‌پێى چه‌ند به‌ڵگه‌نامه‌یه‌ك كه‌ ده‌ست په‌یسه‌ركه‌وتوون، له‌ دواى رووداوه‌كانى ١٦ی ئۆکتۆبەرەوە، یه‌كێتى و پارتى به‌ هاوبه‌شى له‌گه‌ڵ چه‌ند به‌رپرس و لایه‌نێكى عێراقى به‌ تانكه‌ر نه‌وتى كه‌ركوك ره‌وانه‌ى ئێران ده‌كه‌ن، به‌پێى به‌ڵگه‌كان ئه‌و دوو حزبه‌ له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌ عێراقییه‌كان به‌ هه‌ماهه‌نگى ئه‌و كاره‌ ده‌كه‌ن، به‌رپرسه‌ سه‌ربازییه‌كانى عێراق نوسراوى رێگه‌پێدان ده‌كه‌ن بۆ تانكه‌ره‌كان.

یه‌كێتى دوایین كۆبوونه‌وه‌ى خۆى له‌گه‌ڵ پارتى بۆ پێكهێنانى كابینه‌ى نۆى حكومه‌تى هه‌رێم و چاره‌كردنى كێشه‌كانى له‌گه‌ڵ ئه‌و حزبه‌، به‌ تیمێكى قه‌ره‌باڵغ به‌ڕێكرد، ئه‌وه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌ى باڵه‌جیاوازه‌كانى پاش چه‌ندین كۆبوونه‌وه‌ نه‌گه‌یشتنه‌ ئه‌نجام بۆ پێكهێنانى شاندێك، ڤیتیۆى پارتیش له‌سه‌ر چه‌ند ئه‌ندامێكى ئه‌وه‌نده‌ى دیكه‌ پێكهێنانى ئه‌و شانده‌ى له‌ یه‌كێتى قورستركرد، له‌ چوار كۆبوونه‌وه‌ى رابردوو یه‌كێتى به‌ چوار تیمى جیا له‌گه‌ڵ پارتى كۆبووه‌ته‌وه‌.

چه‌ند كۆمپانیایه‌كى كه‌رتى تایبه‌ت له‌گه‌ڵ وه‌زاره‌تى كاره‌با سه‌رقاڵى دانانى پێوه‌رى زیره‌كن بۆ پێدانى كاره‌باو فرۆشتنى به‌ هاوڵاتیان، بڕیار وایه‌ له‌ماوه‌ى ١٨ مانگدا دابه‌شكردنى كاره‌با به‌ ئه‌لیكترۆنى بكرێت و نرخى نوێش دیاریبكرێت، وه‌زاره‌تى كاره‌با ره‌تیده‌كاته‌وه‌ به‌ ته‌واوى وه‌زاره‌ته‌ بفرۆرشێت به‌ڵام ره‌تیناكاته‌وه‌ ئیتر ئیشوكارى دابه‌شكردنى كاره‌با و كڕین و فرۆشتن و وزه‌ لاى كه‌رتى تایبه‌ت ده‌بێت.

كورد ده‌ڵێت، دز بازاڕى شێواوى ده‌وێت، دۆخى شڵه‌ژاوى كه‌ركوك له‌ هه‌ركات زیاتر بۆرییه‌ نه‌وته‌كانى شاره‌كه‌ى كردووه‌ته‌ سه‌رچاوه‌ى داهات بۆ گیرفانى گروپه‌ ده‌سه‌ڵاتداره‌ جۆراوجۆره‌كان، چاره‌نوسى كه‌ركوك له‌نێوان هه‌ژمونى نوێى ئه‌مه‌ریكا، خواستى به‌غدا بۆ كۆنتڕۆڵى ته‌واوه‌تى، خه‌ونى كورد بۆ گه‌ڕانه‌وه‌، جوڵه‌ نه‌رمه‌كانى توركیا و هیواى تاران و مۆسكۆ و له‌نده‌ن بۆ ده‌ستكه‌وتنى نه‌وته‌كه‌ى له‌هه‌ركات زیاتر لێڵه‌.

گوریسى دانوستانه‌كانى دروستكردنى كابینه‌ى نۆى حكومه‌تى هه‌رێم، له‌ده‌ستى كاره‌كته‌ره‌ ئه‌منى و هه‌واڵگرییه‌كانى یه‌كێتى و پارتییه‌، ئه‌وان كه‌ به‌ لێدوانه‌ تونده‌كانیان دژى به‌یه‌كدى ده‌ناسرێنه‌وه‌و ناكۆكى قوڵیان هه‌یه‌، ئێستا ململانێكانیان تێكه‌ڵ به‌كێشه‌كانى پێكهێنانى حكومه‌ت بووه‌ و رێگرى گه‌وره‌ن له‌به‌رده‌م له‌دایكبوونى حكومه‌ته‌كه‌، شێوازى تایبه‌تى ئه‌وان بۆ مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ یه‌ك، بارگاوییه‌ به‌ كه‌سایه‌تییه‌ ئه‌منییه‌كه‌یان وشك و جیڕن و كه‌متر به‌ پرۆژه‌كانى یه‌ك قایل ده‌بن.

چوار كابینه‌ى حكومه‌ت دواى سه‌رده‌مى دوو ئیداره‌یى له‌ ١٥ ساڵى رابردوودا چاره‌ى برینه‌كانى سلێمانییان نه‌كرد و ده‌رده‌سه‌رى زیاتر به‌رۆكى گرت، شاره‌كه‌ چاوه‌ڕوانى كابینه‌یه‌كى حكومییه‌ ده‌ستى خزمه‌تى بۆ درێژبكات، ئه‌گه‌رچى داهاته‌كه‌ى له‌ خه‌رجییه‌كانى زیاتره‌و سه‌رچاوه‌یه‌كى باشى حكومه‌ت بووه‌ له‌ رابردووه‌دا، هێشتا سلێمانى ده‌ستى ئاوه‌دانى پێوه‌دیارنییه‌، له‌شارى وڵاتێكى پاره‌دارو خاوه‌ن نه‌وت ناچێت، به‌ مۆڵ و تاوه‌رى به‌رزو شه‌قامى فراوان و پرۆژه‌ى گه‌وره‌ ئاوه‌دان نییه‌.

ره‌نگه‌ به‌رهه‌م ساڵح نه‌یه‌وێت چوونه‌ كۆشكى سه‌لام دوایین چیرۆكى گه‌ڕانه‌وه‌ى گه‌وره‌كه‌ى بێت بۆ ناو یه‌كێتى، ئێستا ئه‌و پیاوه‌ له‌ چه‌ند جه‌مسه‌رێكه‌وه‌ مانۆڕى جیاوازى له‌ناو یه‌كێتى ده‌ستپێكردووه‌و بۆئه‌وه‌ى له‌ هاوكێشه‌ نوێیه‌كانى حزبه‌كه‌ى بێ رۆڵ نه‌بێت و ئه‌و هۆكارانه‌ش له‌ناوبه‌رێت كه‌ پێشتر بۆ ده‌ره‌وه‌ى یه‌كێتى پاڵینا.

مامه‌ڵه‌ى میدیاكان له‌گه‌ڵ پرسى هه‌ژارى و وێرانى ژیان و گوزه‌رانى به‌شێك له‌ هه‌ژاره‌كان، ته‌واو هاوشێوه‌یه‌، ئه‌وان زۆرجار ركابه‌رى ده‌كه‌ن له‌سه‌ر خستنه‌ڕووى چیرۆكى خێزانێكى هه‌ژار، كه‌ له‌كۆتاییدا به‌رپرسێك ده‌بێته‌ پاڵه‌وانى چیرۆكه‌كه‌، به‌ڵام چیرۆكى گه‌وره‌و ترسناكى هه‌ژاریى و ژیانى گشتى هه‌ژاران و هه‌ژاریى وه‌ك مۆته‌كه‌ى ژیان رووبه‌ڕووى ده‌سه‌ڵات و به‌رپرسان ناكه‌نه‌وه‌، داواجار چیرۆكێك په‌رده‌ به‌سه‌ر كۆى چیرۆكه‌كاندا ده‌دات.

بڕگه‌یه‌كى پرۆژه‌ یاساى بودجه‌ى عێراق بۆ ٢٠١٩ هیواى بۆ كورد گێڕایه‌وه‌ كاتێك ده‌ڵێت، ئه‌گه‌ر رێككه‌وتنى هه‌ولێر و به‌غداش سه‌رینه‌گرت، ده‌بێـت مووچه‌ى فه‌رمانبه‌رانى هه‌رێمى كوردستان ره‌وانه‌بكرێت، به‌ڵام پێناچێت تێپه‌ڕاندنى ئه‌و بڕگه‌یه‌ بێ به‌ربه‌ست بێت، لایه‌نه‌ عێراقییه‌كان چاویان له‌وه‌یه‌ یاساكه‌ بكه‌نه‌ كارتى ناچاركردنى هه‌رێمى كوردستان و په‌یوه‌ستبوونى زیاترى به‌ به‌غداوه‌.

ره‌نگه‌ قۆناغى نوێى سیاسى بۆ ئۆپۆزسیۆن ته‌واو ئه‌زمونێكى جیاوازبێت له‌ پێشووتر، چه‌ند مانگه‌ى ده‌ستپێكى كارى ئه‌و هێزانه‌ى ئۆپۆزسیۆنبوونى خۆیان راگه‌یاند، سه‌ره‌تاى ده‌ركه‌وتنى چمكى ئه‌و جیاوازییه‌ بوو، به‌ فشارو كاریگه‌رى گه‌وره‌وه‌ نه‌هاتنه‌ى مه‌یدانه‌كه‌ و جوڵه‌كانیان گۆمه‌ مه‌نگه‌كه‌ى نه‌شڵه‌قاند، بۆ چه‌ند مانگه‌ى دواكه‌وتنى پێكهێنانى حكومه‌ت و تێپه‌ڕاندنى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنه‌كانیش ناڕه‌زاییه‌كان له‌ ئیدانه‌و كه‌مپینى سۆشیال میدیادا بڕایه‌وه‌.

كاتێك پایزى ٢٠١٦ بۆ یه‌كه‌م جار زه‌رده‌شتییه‌كان به‌ فه‌رمى ئاگریان له‌ یه‌كه‌م په‌رستگاى خۆیان له‌ سلێمانى كرده‌وه‌، دڵخۆشبوون دواى هه‌زار و ٤٠٠ ساڵ له‌ كوژانه‌وه‌ى ئاگره‌كه‌یان رووناكییان بینییه‌وه‌، ئێستا ئاسته‌نگ و ئاریشه‌ى زۆریان له‌پێشه‌و به‌ربه‌سته‌كانى گه‌ڕانه‌وه‌یان زیاتر له‌وه‌ن پێشبینییان ده‌كرد، ته‌نانه‌ت مه‌ترێك زه‌وییان بۆ مردن ده‌ستناكه‌وێت، به‌پێى په‌یڕه‌وى ئاینه‌كه‌ى خۆیان ناتوانن مردووه‌كانیان بنێژن.

ساڵى ١٩٨٠گروپێك له‌ هونه‌رمه‌ندانى سلێمانى ده‌یانویست شانۆى گوڵه‌مێخه‌ك پێشكه‌ش بكه‌ن، ده‌سه‌ڵاتدارانى ئه‌و كات بێنه‌وبه‌رده‌ى زۆر به‌ هونه‌رمه‌نده‌كان ده‌كه‌ن، چونكه‌ كاره‌كته‌رى به‌ ئامانجگیراو له‌ نمایشكردنى شانۆییه‌كه‌ كه‌سایه‌تى سه‌دام حسێن بوو، دواتر هونه‌رمه‌نده‌كان و ده‌سه‌ڵاتداران له‌ سلێمانى رێكده‌كه‌ون شانۆییه‌كه‌ نمایش بكرێت، به‌و مه‌رجه‌ى واى پیشانبده‌ن كه‌ مه‌به‌ستیان له‌ سه‌رده‌مى پاشایه‌تی پێشووه‌و وێنه‌ى مه‌لیك هه‌ڵبواسن له‌ سه‌كۆى شانۆییه‌كه‌.

دواى ئه‌وه‌ى بارزانى و تاڵه‌بانى له‌ ٢١ی ٩ی١٩٩٨ رێككه‌وتنامه‌ى ئاشتییان له‌واشنتن واژۆكرد، مادلین ئۆڵبرایت وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى ئه‌مه‌ریكا راسته‌وخۆ هه‌ردوولایانى بانگ كردوو پێى گوتن، به‌چه‌ند مه‌رجێك پیشتوانى رێككه‌وتنه‌كه‌یان ده‌كات و له‌به‌رچاوى راگه‌یاندنى دنیا رایده‌گه‌یه‌نێت و پشتى هه‌رێمى كوردستان ده‌گرێت، دوو له‌ مه‌رجه‌كان، یه‌كسختنى ئیداره‌ و حكومه‌تى هه‌رێم و نه‌هێڵانى جیاوازى بوو له‌نێوان شاره‌كانى هه‌ولێر، سلێمانى دهۆك، تا ببن به‌شارى هه‌موان، هه‌ردوولا راسته‌خۆ مه‌رجه‌كانیان قبوڵكرد.

رێكخراوى جیهانى مافى مرۆڤ (هیومان رایتس وۆچ) هێزه‌كانى ئاسایشى هه‌رێمى كوردستا تۆمه‌تبار ده‌كات به‌ ئه‌شكه‌نجه‌دانى ئه‌و مێردمنداڵانه‌ى كه‌ به‌تۆمه‌تى په‌یوه‌ندییان به‌ داعشه‌وه‌ ده‌ستگیركروان، رێكخراوه‌كه‌ له‌ زارى مێرد منداڵه‌كانه‌وه‌ ده‌ڵێت، له‌ژێر ئه‌شكه‌نجه‌دا دانیان به‌ تۆمه‌ته‌كاندا ناوه‌و كاره‌بایان لێدراوه‌ و لێیان دراوه‌ به‌ كێبڵ و دار.

ره‌نگه‌ دواكه‌وتنى پێكهێنانى حكومه‌ت له‌ دۆخى داڕماوى ئابوریدا، زیانه‌كانى به‌ ئاسانى نه‌سڕێنه‌وه‌ به‌وپێیه‌ى ئه‌گه‌ر پرۆسه‌ى پێكهێنانى حكومه‌ت تێپه‌ڕێت و كێشه‌ سیاسییه‌كانیش چاره‌سه‌رببن به‌ڵام ئابورى هه‌رێمى كوردستان به‌زوویى ناكه‌وێته‌وه‌ سه‌رپێ، زیانه‌كانى دواكه‌وتنى پێكهێنانى حكومه‌ت لاى وه‌به‌رهێنه‌ران و سه‌رمایه‌داران گه‌وره‌تره‌، ده‌سته‌وه‌ستانن و چاوه‌ڕێن دۆخه‌ لێڵه‌كه‌ روونبێته‌وه‌، ئه‌وه‌ش جوڵه‌ى له‌به‌ر بازاڕ بڕیوه‌.

كاتێك كێشه‌ سیاسییه‌كانى هه‌رێمى كوردستان ده‌گاته‌ لێوارى قڵیشانه‌وه‌و لایه‌نه‌ سیاسییه‌كان زمانى گفتوگۆ ده‌به‌ستن و زمانى هێز قسه‌ده‌كات، دامه‌زراوه‌ فه‌رمییه‌كانى هه‌رێمى كوردستانیش بێده‌نگ ده‌بن، هه‌رێمى كوردستان خاوه‌نى دامه‌زراوه‌ى گه‌وره‌ى حكومه‌تییه‌ كه‌ بودجه‌و ستافى زه‌به‌لاحیان هه‌یه‌، به‌ڵام ئه‌و دامه‌زراوانه‌ له‌ ئاستى كێشه‌ سیاسییه‌كان ده‌ستبه‌ستراون و له‌ كاتى گێژاودا رۆڵیان ونه‌.

كورد بۆ بردنه‌وه‌ى وه‌زاره‌تى دادى عێراق له‌چه‌ند قۆڵێكى جیاوه‌، ماوه‌ى سێ مانگه‌ هه‌وڵى زۆرى خستووه‌ته‌ كار، ئه‌و هه‌وڵانه‌ بۆ بردنه‌وه‌ى وه‌زاره‌ته‌كه‌ گوریسى كێشمه‌كێشى نه‌یاره‌كانى ئێجگار باریك كرده‌وه‌، ته‌نگه‌ژه‌ى كورسى وه‌زیرى داد، هه‌م په‌یوه‌ندى لایه‌نه‌ كوردییه‌كانى له‌ به‌غداو هه‌م پێكهێنانى حكومه‌تى نوێى هه‌رێم و دانانى پارێزگارى كه‌ركوكیشى خسته‌ گێژاوه‌وه‌.

كاتێك مام جه‌لال و مه‌سعود بارزانى ٢٠ ساڵی تەواو پێش ئێستا، له‌دوورى ١٠ هه‌زار كیلۆمه‌تر له‌ سه‌نگه‌رى پێشمه‌رگه‌كانیانه‌وه‌، له‌ واشنتن دواى چوار ساڵ شه‌ڕ و خوێن رشتن، پێكه‌وه‌ دانیشتن و كاغه‌زى ئاشتییان بۆ هه‌ولێر و سلێمانى واژۆكرد، خه‌ڵكى چاوه‌ڕوانبوون چاره‌نوسیان بۆ قۆناغى زێڕین بگۆڕێت و وه‌ستانى تفه‌نگه‌كان ژیان له‌ باشورى كوردستان بخاته‌ سه‌ر ڕێ، به‌ڵام ئه‌زمونى نوێ به‌ تامى ئاشتى راسته‌قینه‌ هه‌رگیز ده‌ستیپێنه‌كرد.

به‌هۆى چه‌ند بڕوانامه‌یه‌كى ساخته‌ى تاقیكردنه‌وه‌ى ئایێڵسه‌وه‌(IELTS) وه‌زاره‌تى خوێندنى باڵا مامه‌ڵه‌ى چه‌ندین فێرخوازى خوێندنى باڵاى راگرتووه‌و به‌ گوته‌ى به‌شێك له‌وانه‌ى مامه‌ڵه‌كانیان راگیراوه‌، چه‌ند بڕوانامه‌یه‌كى ساخته‌ له‌ سلێمانى ده‌ستیان به‌سه‌رداگیراوه‌, به‌ڵام بڕوانامه‌ ساخته‌كانى هه‌ولێر تێپه‌ڕیون و خاوه‌نه‌كانیان گفتوگۆى نامه‌ ئه‌كادیمییه‌كانیان كردووه‌.

مه‌سرور بارزانى سه‌ره‌تاى مانگى رابردوو ده‌رگاى قۆناغێكى نوێى به‌روودا كرایه‌وه‌، كاتێك بووه‌ پاڵێوراوى حزبه‌كه‌ى بۆسه‌ر كورسى سه‌رۆك وه‌زیران، دواى مانگێك گفتوگۆكان له‌سه‌رخۆن و به‌وجۆره‌نین كه‌ كوڕه‌گه‌وره‌كه‌ى بارزانى ده‌یخواست، بۆیه‌ش له‌دوایین دوو په‌یامیدا نه‌یتوانی نیگه‌رانى و توڕه‌بوونه‌كانى و سیماى كه‌سایه‌تییه‌ ئه‌منییه‌كه‌ى بشارێته‌وه‌.

له‌ماوه‌ى ١١ساڵی رابردوو له‌ هه‌رێمى كوردستان سێ جار یاساى لێبوردنى گشتى بۆ سزادراوان ده‌رچووه‌، به‌ جۆرێك هه‌ر سێ ساڵ و شه‌ش مانگێك یاسایه‌ك له‌ هه‌رێم ده‌رچووه‌ بۆ لێخۆشبوون له‌ تاوانباران، واته‌ ئه‌گه‌ر كه‌سێك ساڵى ٢٠٠٧ تاوانى كوشتنى ئه‌نجامدابێت سێ جار ده‌رفه‌تى ئه‌وه‌ى بۆ ره‌خساوه‌ له‌ سزاكه‌ رزگارى بێت، ئه‌وه‌ش وه‌ك هۆكارى گه‌وره‌ى زیادبوونى تاوان سه‌یرده‌كرێت، هه‌رچه‌نده‌ بۆچوونیش هه‌ن باس له‌ باشییه‌كانى لێبوردنى گشتى ده‌كه‌ن.

وه‌ك نه‌ریتێكى ساڵانه‌ له‌ سه‌ره‌تاى دامه‌زراندنى حكومه‌ت و ده‌سه‌ڵاتى هه‌رێمى كوردستانه‌وه‌، سه‌ره‌تاى هه‌موو ساڵێك به‌رپرسان په‌یامى جۆراوجۆریان بڵاودەکەنەوە و پیرۆزباییان له‌ خه‌ڵك كرد، هه‌ندێكیان به‌ڵێن و هه‌ندێكیش هیواى چاره‌سه‌رى كێشه‌كانیان خواست له‌ ساڵى نوێ، به‌ڵام ساڵان تێپه‌ڕى و هیواكانى خه‌ڵك بۆ چاره‌سه‌رى كێشه‌كان و به‌ڵێنى به‌رپرسه‌كانیش وه‌ك خۆیان ماون.

له‌كۆى ئه‌و حه‌وت خاڵه‌ى یه‌كگرتوو له‌ كۆنگره‌ى حه‌وته‌مى خۆى وه‌ك ستراتیژى حزبه‌كه‌ په‌سه‌ندیكرد، دوو خاڵیان گوتارى سیاسى نزیك ده‌كاته‌وه‌ له‌ هێزێكى به‌رهه‌ڵستكار، كه‌ چاكسازى و دابه‌شكردنى داهاتن، دواى سێ ساڵ له‌و كۆنگره‌ یه‌كگرتوو ده‌یه‌وێت به‌تونێلى سه‌رده‌مى ١٧ی شوباتدا گوزه‌ربكاته‌وه‌و ببێته‌وه‌ ئۆپۆزسیۆنێكى كارا، به‌ڵام پێناچێت ئەوە بیکاتە هێزێكى یاخى و سیماى پڕۆژه‌كه‌ى خۆى بۆ قۆناغێكى دیاریكراو بگۆڕێت.

گومانه‌كان بۆ لێكتێگه‌یشتنى نهێنى نێوان هه‌ولێر و به‌غدا، له‌سه‌ر دۆسیه‌ى نه‌وت زۆرتر ده‌بن، لێكتێگه‌یشتنێك كه‌ به‌رده‌وامیدان بێت به‌هه‌مان دۆخى پێشوو، هه‌رێمى كوردستان نه‌وتى خۆى بفرۆشێت و پابه‌ندنه‌بێت به‌ ناوه‌رۆكى یاساى بودجه‌ى عێراقه‌وه‌، چه‌ند ئاماژه‌یه‌ك هه‌ن بۆ ئه‌وه‌ى بیانوو بدرێت به‌ ده‌ست هه‌رێمه‌وه‌ بۆ وه‌لانانى یاساى بوجه‌ى عێراق.

هاتوچۆى چه‌ند مانگه‌ى به‌غدا و رێوشوێنه‌كانى دادگاییكردن مام فارسى وه‌رس نه‌كرد، ئه‌و له‌ناو بارودۆخى جه‌نجاڵ و شڵه‌ژاوى هه‌ڵبژاردن و گۆڕانكارى حكومه‌ت، سه‌رگه‌رمى داوا یاساییه‌كه‌ى بوو، تا دواجار ئه‌و كاره‌ى كرد كه‌ نوێنه‌ران و به‌رپرسانى كورد له‌ به‌غدا پێشتر نه‌یانكردبوو، بڕیارى دادگاى بۆ گێڕانه‌وه‌ى پاره‌ى گه‌نم به‌ده‌ستهێنا، ئه‌وه‌ش كاردانه‌وه‌ى زۆرى به‌دواى خۆى هێناو به‌رپرسانى كوردى له‌ به‌غدا رووبه‌ڕووى لێشاوى ره‌خنه‌كرده‌وه‌.

بڕیارى دۆناڵد تره‌مپ بۆ كشانه‌وه‌ى هێزه‌كانى له‌ سوریا و جێهێشتنى شه‌ڕڤانان یاده‌وه‌رى تاڵى به‌بیر كوردان هێنایه‌وه‌ له‌ مێژوودا كاتێك كورد پاڵى به‌ دیوارى زلهێزه‌كانه‌وه‌ داوه‌ كه‌م جار به‌ مه‌به‌ست گه‌یشتووه‌، به‌ڵام بۆ كورد یاده‌وه‌رى له‌وه‌ش تاڵتر هه‌یه‌، ئه‌ویش دووره‌به‌ره‌كى و هاوپشت نه‌بوونه‌، ئه‌و ناكۆكییه‌ى هه‌رگیز نه‌یهێشتووه‌ كورد له‌ سێبه‌رى دیوارى برایه‌تى خۆیدا پشوو بدات.

بزوتنه‌وه‌ى ئیسلامى له‌ سەرەتای له‌دایكبوونیه‌وه‌ له‌ سنه‌، كێشه‌ناخۆییه‌كان به‌ درێژایى ٣١ ساڵ یه‌خه‌ى ئه‌و حزبه‌ى به‌رنه‌داو تائێستاش به‌رپرسه‌ باڵاكانى خۆى لێهه‌ڵده‌وه‌ره‌ن، ناره‌زایى و نیگه‌رانى و تۆرانه‌كان، ئه‌و حزبه‌یان له‌ سه‌رده‌مى ده‌سه‌ڵاتدارێتى فراوان و هێزو پاره‌و رێكخستن و ناوچه‌ى جوگرافى فراوانه‌وه‌ خسته‌ سه‌ر ساجى عه‌لى.

كورسییه‌ گه‌وره‌كانى كورد له‌ به‌غدا، نه‌بوونه‌ به‌ربه‌ست له‌به‌رده‌م خواستى لایه‌نه‌ عێراقییه‌كان بۆ لێكردنه‌وه‌ى به‌شێكى زۆرى ئه‌و پاره‌ى له‌ به‌غداوه‌ ره‌وانه‌ى خه‌ڵكى كوردستان ده‌كرا، دواى چوارمانگ له‌ مشتومڕ له‌سه‌ر بودجه‌، پشكى كورد هه‌ر وه‌ك كابینه‌ى پێشوو مایه‌وه‌، نه‌ كرداره‌كانى سه‌رۆك كۆمار و نه‌ دروشمه‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌كانى پارتى و نه‌ گوتاره‌ تونده‌كانى ئۆپۆزسیۆنى كوردیى دادى خه‌ڵكیان نه‌دا.

له‌كۆنه‌وه‌ له‌سه‌ر هێز و پێگه‌ی یه‌كێتى قسه‌یه‌ك هه‌یه‌، كه‌ ئه‌و حزبه‌ له‌ قۆناغى شه‌ڕ دۆخى باشتره‌ وه‌ك له‌سه‌رده‌مى له‌ ئاشتى، چونكه‌ له‌دۆخى ناجێگیردا هه‌موو باڵه‌ جیاوازه‌كانى سه‌رنجیان له‌سه‌ر نه‌یاره‌كه‌یانه‌ به‌وه‌ش كێشه‌ ناوخۆییه‌كانیان كپ ده‌بێت، به‌ڵام بۆ قۆناغى ئێستا ته‌واو جیاوازه‌ بۆ یه‌كێتى، ئه‌و حزبه‌ چه‌ند باڵیشى هه‌بێت بێ دۆستایه‌تى و رێككه‌وتن نافڕێت.

هه‌ڵكشانى كورسییه‌كانى پارتى و كه‌مبوونه‌وه‌ى كورسییه‌كانى ئۆپۆزسیۆن له‌ په‌ڕله‌مانى كوردستان حزبه‌ بچوكه‌كانیشى بێنازكرد، ئیتر وه‌ك جاران باس له‌ گرنگى به‌شدارییان ناكرێت، له‌ ئه‌گه‌رى به‌شدارى كۆمه‌ڵ و گۆڕانیش له‌ حكومه‌ت، ژماره‌ى ئه‌و كۆبوونه‌وانه‌ كه‌مده‌بێته‌وه‌ كه‌ ئۆپۆزسیۆن بایكۆتى ده‌كرد بۆ شوێنگرتنه‌وه‌یان حزبه‌ بچوكه‌كانى بۆ بانگهێشت ده‌كرا.

یه‌كێتى بۆ به‌شدارى له‌ كابینه‌ى نوێى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، ئه‌نجامێكى ئه‌وتۆى له‌ وه‌فده‌ دانوستانكاره‌كه‌ى پارتى ده‌ستنه‌كه‌وتووه‌، دوایین كۆبوونه‌وه‌شیان بۆ یه‌كێتى دڵخۆشكه‌رنه‌بوو، بۆیه‌ ئێستا بژارده‌ى ئۆپۆزسیۆنبوونى فڕێداوه‌ته‌ گۆڕه‌پانى سیاسییه‌وه‌، بژارده‌یه‌ك كه‌ هه‌م وه‌ك كارت و هه‌م وه‌ك هه‌ڕه‌شه‌ى شكستپێهێنانى حكومه‌ت و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ دوو ئیداره‌یى ده‌بیندرێت، نه‌ك ستراتیژ.

٢٧ساڵى ته‌واوه‌ له‌ باشورى كوردستان كێشه‌ى سه‌رۆكایه‌تیكردنى هه‌رێمه‌كه‌ بووه‌ته‌ گرێكوێره‌ و تا ئێستا نه‌كراوه‌ته‌وه‌، ناكۆكییه‌كان بۆ كردنه‌وه‌ى ئه‌و گرێیه‌ ئێستاش هه‌مان ناكۆكییه‌ ساڵى ١٩٩٢ له‌ هه‌ڵبژاردنى سه‌رۆكه‌وه‌ سه‌رى هه‌ڵدا، دواى تێپه‌ڕینى هه‌شت كابینه‌ى حكومه‌تى و چوار خولى په‌رله‌مانى، پێشبینیده‌كرێت كێشه‌كه‌ جارێكى دیكه‌ به‌رۆكى سیسته‌مى حكومڕانى و خەڵک و لایه‌نه‌كان بگرێته‌وه‌.

دواى ٢١ساڵ له‌ كوژانه‌وه‌ى ئاگرى شه‌ڕى ناوخۆى نێوان یه‌كێتى و پارتى و ته‌واوبوونى ته‌مه‌نى چواركابینه‌ى حكومیى هاوبه‌ش، هێشتا یه‌كخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌و دروستكردنى هێزى نیشتیمانى خه‌ونه‌، خه‌ونێك كه‌ خودى ئه‌و دوو حزبه‌ به‌دیهێنانى به‌ ئه‌سته‌م وه‌سف ده‌كه‌ن

قسه‌یه‌كى باو هه‌یه‌ كه‌ ده‌وترێت ته‌نها كه‌سێك كه‌ باوك حه‌زده‌كات له‌خۆى باشتربێت كوڕه‌كه‌یه‌تى، ئه‌بومه‌سرور قۆناغێكى نوێى سیاسى ته‌مه‌نى خۆى ده‌ستپێكردووه‌ كه‌ له‌وانه‌ى پێشتر ناچێت، دواى ماندوبوون و هه‌ڵبه‌ز و دابه‌زى ریفراندۆم، سه‌رنج و وزه‌ى ئه‌و ئێستا له‌سه‌ر دروستكردنى حكومه‌تێكى دڵخوازى خۆیه‌تى كه‌ له‌ خزمه‌تى ئه‌زمونى سیاسى مه‌سرورى كوڕى بێت

١٥ساڵی تەواو پێش ئێستا، تارمایى چوارده‌یه‌ى كه‌سایه‌تى سه‌دام حسێن، له‌ هزر و بیركردنه‌وه‌ى عێراقییه‌كان بووه‌ یادگارى، نیوه‌ڕۆیه‌ك وێنه‌ى پیره‌ پیاوێكى شڵه‌ژاوى سه‌روریش سپى بڵاوبووه‌وه‌ كه‌ له‌و چاڵه‌ى تێیدا ده‌ژیا سه‌رى ده‌رهێناوه‌و سه‌ربازه‌ ئه‌مه‌ریكییه‌كانیش رایده‌كێشنه‌ سه‌ره‌وه‌، ئه‌و رۆژه‌ بۆ هه‌موو عێراقییه‌كان جیاواز بوو، به‌ڵام بۆ كورد جیاوازتر

دانیشتن و گفتوگۆكانى پێكهێنانى كابینه‌ى نوێى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، جیاواز له‌ ئه‌زموونه‌كانى رابردوو له‌م خوله‌، بێ به‌شدارى و قسه‌ى ئیسلامییه‌كان به‌ڕێوه‌ده‌چێت، سێ هێزى ئیسلامى له‌ باشورى كوردستان به‌ په‌رته‌وازه‌یى له‌ ده‌ره‌وه‌ى بازنه‌ى گفتوگۆكان ته‌ریكن و فه‌رموویان لێ نه‌كراوه‌، هه‌ندێك هۆكاره‌كه‌ى بۆ غرورى پارتى و بۆچوونێكیش هه‌یه‌ خودى ئیسلامییه‌كان به‌ هۆكار ده‌زانێت بۆ ئه‌و دۆخه‌ نوێیه‌.

پێكهاته‌كان له‌ خولى پێنجه‌مى په‌رله‌مانى كوردستان له‌به‌رده‌م تاقیكردنه‌وه‌یه‌كى نوێدان، تاقیكردنه‌وه‌یه‌ك كه‌ بۆچوونێكى باو هه‌یه‌ پێى وایه‌ له‌ چه‌ند ساڵى رابردوو تێیدا ده‌رنه‌چوون، ئه‌ویش بێ لایه‌نى و سه‌ربه‌خۆیى ئه‌جێنداى تایبه‌تى پێكهاته‌كانه‌ له‌ په‌رله‌مانى كوردستان و خۆپارێزییانه‌ له‌نزیكى لایه‌نێك یاخود چه‌ند لایه‌نێك.

حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ كابینه‌ى نوێیدا چاوى له‌وه‌یه‌ له‌گه‌ڵ حكومه‌تى به‌غدا رێكبكه‌وێت و كێشه‌ داراییه‌كانى چاره‌سه‌ربكات، به‌وه‌ش پشتده‌كاته‌ ئه‌و ئابورییه‌ سه‌ربه‌خۆیه‌ى پیكهێنه‌رى سه‌ره‌كى حكومه‌ت(پارتى) له‌ چوار ساڵى رابردوودا بانگه‌شه‌ى بۆ ده‌كرد

پارتى به‌ غرورى ئه‌نجامى هه‌ڵبژاردنى 30 ئه‌یلوله‌وه‌ به‌ هێواشى ده‌ست به‌ گفتوگۆى پێكهێنانى حكومه‌ت ده‌كات، به‌ جۆرێك ساردى پێوه‌ دیاره‌ بۆ به‌شدارى لایه‌نه‌كان كاندیدى حزبه‌كه‌ى بۆ پێكهێنانى كابینه‌ى نوێ سه‌ردانى لایه‌نه‌كان ناكات و له‌ شاندى پێشوازى لایه‌نه‌كانه‌

مه‌سعود بارزانى گه‌یشتووه‌ به‌و بڕوایه‌ى هه‌نگاوى به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی ئابوورى‌و فرۆشتنى نه‌وت به‌ به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ به‌غدا هه‌ڵه‌ بووه‌، بۆیه‌ ئێستا رێنمایی به‌ مه‌سرور بارزانى داوه‌ پاشه‌ كشه‌ بكات، هه‌ر بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش له‌سه‌ردانه‌كه‌ى بۆ به‌غدا ناوبراوى له‌گه‌ڵ خۆى بردووه‌.

ره‌نگه‌ له‌ هه‌موو قۆناغه‌كانی ده‌سه‌ڵاتدارێتی كوردی، مامه‌ڵه‌ی هه‌ردوو پارتی ده‌سه‌ڵاتدار(پارتی و یه‌كێتی) له‌گه‌ڵ پره‌نسیپه‌كانی دیموكراسی و ئازادی راده‌ربڕین بۆ خه‌ڵك په‌سه‌ندكراو نه‌بووبێت، به‌ڵام قۆناغی ئێستا بۆ ئه‌وانه‌ی له‌ جوگرافیای ده‌سه‌ڵاتدارێتی حكومڕانی نه‌وه‌ی دووه‌می سیاسییه‌كانن، جیاوازتره‌.

رەنگه‌ گه‌وره‌ترین گرێ كوێره‌ لە ژیانی سیاسی عەلی باپیردا قۆناغی دروستکردنی یەکبوون بێت، ئەو کات بۆچوونێک ھەبوو لەناو بزوتنەوە کە بە یەکگرتنی نەھزەو بزوتنەوە جەمسەرەکان کاڵتر دەبنەوەو حزبەکە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی زێڕینی، به‌وپێه‌یی كه‌سی یه‌كه‌می هه‌ردوو حزب نه‌هزه‌و بزوتنه‌وه‌ برا بوون (مه‌لاسدیق و مه‌لا عه‌لی) ئەوەش مەترسی ئەوەی بۆ عەلی باپیر ھەبوو

بۆ وه‌رگرتنى وه‌زاره‌تێك لایه‌نه‌ كوردییه‌كان له‌ به‌غدا ململانێیه‌كى تاقه‌ت پڕوكێنیان گه‌یاندووه‌ته‌ لوتكه‌، به‌ جۆرێك له‌ مێژووى 15 ساڵى رابردووى عێراقى نوێدا نوێنه‌رانى لایه‌نه‌كان ئه‌وه‌نده‌ پێداگر نه‌بوون بۆ جێبه‌جێكردنى داواكارییه‌كان كورد له‌ به‌غدا.

پارێزگاری سلێمانی و چه‌ند ده‌زگایه‌كی تایبه‌ت به‌ به‌ڵگه‌نامه‌ و ده‌ستنوسه‌ مێژووییه‌كان كار بۆ گێڕانه‌وه‌ی به‌ڵگه‌نامه‌ مێژووییه‌كانی سلێمانی و پێش قۆناغی دامەزراندنی شاره‌كه‌ ده‌كه‌ن، ئه‌و به‌ڵگه‌نامانه‌ی له‌ به‌غدا، تاران، ئه‌ستا‌نبوڵ، به‌ریتانیا و ئه‌مه‌ریكان.

ناكۆكییەكانی یەكێتی و پارتی لە بەغدا لەسەر وەرگرتنی وەزارەتی داد لە لوتكەدایە و هەردوو حزب بە شاندی جیاجیا لە دەرگای لایەنە عێراقییەكان دەدەن، تا ناكۆكییەكان گەرمتردەبن باس و خواسی گفتوگۆكانی تایبەت بە بودجە و ماددەی 140 و داواكارییەكانی كورد كەمتر بەرگوێ‌ دەكەون.

لە هەرێمی كوردستان یاسایەكی تایبەت بە پاراستنی ماف و ئیمتیازەكانی خاوەن پێداویستییە تایبەتەكان هەیە له‌ یاساكەدا باس لەوەكراوە كە حكومەت دەبێت، لایەنی فەرمی و نافەرمی ناچار بكات، بۆ ئەوەی تایبەتمەندی بۆ هاتوچۆی خاوەن پێداویستی تایبەت لەبەرچاو بگرێت ، بۆ سەرپێچی ئەوەش سزای دیاریكردووە بە جۆرێك لەنێوان پێنج ملیۆن دینار بۆ 15 ملیۆن دیناردایە

به‌پێی یاسای ژماره‌ دووی ساڵی 2017 یاسای دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵاته‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم، ده‌بێت سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری هه‌رێمی كوردستان كاندیدی سه‌رۆك وه‌زیران رابسپێرێت بۆ پێكهێنانی حكومه‌ت، ئه‌وه‌ش دوای ئه‌وه‌ی په‌رله‌مانی كوردستان كاندیده‌كه‌ به‌ فه‌رمی دیاریده‌كات.

له‌دواى نه‌خۆشكه‌وتنى تاڵه‌بانى باوك و دواتر كۆچى دوایى، له‌ چه‌ند قۆناغێكى جیاوازدا باڵه‌جیاوازه‌كان مانۆڕى جیاجیان بۆ پڕكردنه‌وه‌ى كورسى سكرتێرى گشتى ئه‌نجامداوه‌، به‌ڵام تا ئێستا هیچیان به‌ ئه‌نجام نه‌گه‌یشتوون به‌پێى زانیارییه‌كانى په‌یسه‌رپرێس له‌ ئێستادا هه‌ردووبرا، قوباد و بافڵ تاڵه‌بانى، لاهور شێخ جه‌نگى و هاوكات كۆسره‌ت ره‌سوڵ له‌ رێگه‌ى كاندیدكردنى به‌رهه‌م ساڵح-ه‌وه‌ هه‌وڵى بردنه‌وه‌ى ته‌ختى سكرتێرى گشتى یه‌كێتى ده‌ده‌ن.

خولی چواره‌می په‌رله‌مانی كوردستان له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی به‌هۆی كێشه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمه‌وه‌، گێره‌وكێشه‌ی زۆر به‌رۆكی گرت تا گه‌یشته‌ په‌كخستنی، دوای ململانێی قورس و سه‌ختی لایه‌نه‌كان، له‌ دواین ساڵی ته‌مه‌نیدا ئه‌و خوله‌ ده‌رگایه‌كی گرنگی كرده‌وه‌ به‌رووی سیسته‌می په‌رله‌مانیدا ئه‌ویش به‌ ده‌ركردنی دوو یاسا كه‌ به‌ سڕكردنی دامه‌زراوه‌ی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم كۆتاییهات