03:08 - 28/02/2019
بودجه كه‌ى و چۆن جێبه‌جێده‌كرێت؟
چاوه‌ڕوانده‌كرێت جارێكى دیكه پرسى ره‌وانه‌كردنى بودجه‌و مووچه له به‌غداوه بكه‌وێته به‌رده‌م نه‌شته‌رى گه‌رێكى دیكه‌ى دانوستان، بڕیاره له مانگى ٣ ەوە بودجه‌ى عێراق بكه‌وێته بوارى جێبه‌جێكردنه‌وه، خه‌ڵكى كوردستان چاوه‌ڕوانى ره‌وانه‌كردنى پاره‌و ئاساییكردنه‌وه‌ى دۆخى شڵه‌ژاوى قه‌یرانن، ره‌نگه حكومه‌تى هه‌رێمیش دیسان خۆى بابه‌ته‌كه‌ى هێشتبێته‌وه بۆ دانوستانى نوێ چونكه قه‌رزه‌كانى لێبووەته به‌ڵاو ده‌یه‌وێت له‌رێگه‌ى به‌غداوه له‌سه‌ر شانى خۆى سوكیان بكات.
پشكى هه‌رێمى كوردستان سه‌روو ١٠ ترلیۆن دیناره، نزیكه له‌و بڕه‌ى له ساڵانى پێش قه‌یرانى دارایى و بڕینى مووچه له‌بەغداوه ره‌وانه ده‌كرا، فواد حسێن وەزیری دارایی ده‌ڵێت، ئاماده‌كارى ده‌كه‌ن بۆ ئاماده‌كردنى بودجه‌ى ٢٠٢٠ به‌ڵام تا ئێستا له هه‌ولێره‌و بودجه‌ى ٢٠١٩ ساغ نه‌بووه‌ته‌وه كورد جێبه‌جێیده‌كات یاخود نا، دوایین هه‌ڵوێستى حكومه‌تى هه‌رێم ئه‌وه‌یه كه شاند ره‌وانه‌ى به‌غدا بكات و داوا بكات به‌غدا بچێته ژێر بارى دانه‌وه‌ى به‌شێك له قه‌رزه‌كان تا هه‌ولێریش بۆرى نه‌وته‌كه‌ى راده‌ستى به‌غدا بكات.
به‌پێى ئه‌وه‌ى له بودجه‌دا بۆ كورد دیاریكراوه، ئه‌گه‌ر هه‌ردوولا رێكنه‌كه‌ون ده‌بێت له مانگى ئازاره‌وه بۆ مووچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و پێشمه‌رگه ٥٢٢ ملیار دینار ره‌وانه‌ى هه‌رێمى كوردستان بكرێت، ئه‌گه‌ر نه‌وتیش راده‌ستبكرێت ئه‌وا مانگانه نزیكه‌ى ترلیۆنێك و ٢٠٠ ملیار دینار ره‌وانه ده‌كرێت، مانگى شوباتیش ته‌واوبوو هێشتا هه‌موو ئه‌وانه ئه‌گه‌رن و خه‌ڵكى له‌نێوان بژارده‌كان هیچ به‌رچاوروونییه‌كیان نییە، ئه‌وه‌ش به‌هۆى ئه‌وه‌ى نه هه‌رێم هه‌ڵوێستى روونه نە یاساى بودجه هه‌یه له هه‌رێمى كوردستان.
غالب محه‌مه‌د ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق بۆ په‌یسه‌رپرێس باسیله‌وه‌كرد، ئه‌گه‌ر کێشه‌ى بۆ دروستنه‌كرێت، ده‌بێت له مانگى ئازاره‌وه ٥٢٢ ملیار دینار ره‌وانه بكرێت، به‌ڵام وه‌زاره‌تى نه‌وتى عێراق ده‌ڵێت، تا ئێستا یه‌ك به‌رمیل نه‌وتى له هه‌رێمى كوردستان وه‌رنه‌گرتووه، ئه‌وه‌ش ره‌نگه كێشه دروستبكات ئه‌گه‌ر بیانه‌وێت كێشه بۆ ره‌وانه‌كردنى ئه‌وپاره‌یه دروستبكه‌ن، به تایبه‌ت ئه‌گه‌ر پاره‌ى ٢٥٠ هه‌زار به‌رمیله‌كه به‌ته‌واوى ده‌ربكه‌ن له پاره‌كه كه‌متر ده‌مێنێته‌وه له‌و ٥٢٢ ملیارە.
به‌پێى یاساى بودجه‌ى عێراق له ناوه‌ڕاستى مانگه‌وه پێدانى مووچه ده‌ستپێده‌كات، بۆیه ده‌بێت له‌ناوه‌ڕاستى مانگى ئازاره‌وه پاره‌ى مووچه ره‌وانه‌ى هه‌رێمى كوردستان بكرێت، دادگاى فیدراڵیش كه بڕیاربوو كێشه‌ى فرۆشتنى نه‌وت له‌لایه‌ن هه‌رێمى كوردستانه‌وه یه‌كلایى بكاته‌وه ئه‌وه‌ى دواخست بۆ مانگى نیسانى داهاتوو، به‌وه‌ش ده‌رفه‌تێكى دایه‌وه به‌هه‌ردوولا له‌سه‌ر كێشه‌كه بگه‌نه رێككه‌وتن، به‌ڵام كات دره‌نگى كردووه بۆ ئه‌وه.
به گوته‌ى غالب محه‌مه‌د ئه‌و پاره‌ى كه هه‌رێمى كوردستان له راده‌ستكردنى نه‌وت ده‌ستیده‌كه‌وێت، نزیكه‌ى دووهێنده‌ى ئه‌و پاره‌یه كه له فرۆشتنى نه‌وت به سه‌ربه‌خۆ ده‌ستیده‌كه‌وێت، چونكه پشكى هه‌رێم سه‌رووى ١٠ ترلیۆن دیناره‌و پاره‌ى ٢٥٠ هه‌زار به‌رمیله‌كه‌ش له‌نێوان پێنج بۆ شه‌ش ترلیۆن دیناره، بۆیه هه‌رێمى كوردستان له به‌رژه‌وه‌ندیدا ده‌بێت نه‌وت راده‌ست بكات.
له‌كاتى په‌سه‌ندكردنى بودجه‌ى ٢٠١٩ پێنج ئه‌ندامه كورده‌كه‌ى لیژنه‌ى دارایى یه‌كده‌نگ بوون ئێستا په‌رله‌مان له پشوودایه و په‌رله‌مانتاره‌كان چاوه‌ڕوانى وه‌ڵامى وه‌زاره‌تى دارایین كه كه‌ى و چۆن پشكى هه‌رێمى كوردستان ره‌وانه‌ده‌كرێت، ئه‌حمه‌دى حاجى ره‌شید ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق بۆ په‌یسه‌ر پرێس گوتى، په‌یوه‌ندى به فواد حسێن وه‌زیرى داراییه‌وه كردووه‌و پرسیارى ئه‌وه‌ى لێكردووه كه كه‌ى و چۆن پاره ره‌وانه ده‌كرێت، به‌ڵام زانیارى نه‌داوه‌تێ"گوتى زانیارییه‌كان بڵاوده‌كه‌یته‌وه‌و من توشى سه‌رئێشه ده‌كه‌یت".
شێروان میرزا ئه‌ندامى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق له لیژنه‌ى دارایى، ده‌ڵێت، بڕیار وایه له مانگى سێ وه مووچه ره‌وانه‌ى هه‌رێمى كوردستان بكرێت له به‌غداوه، پێشبینى ده‌كه‌م له هه‌موو ئه‌گه‌ره‌كان پاره ره‌وانه بكرێت، به‌ڵام عێراق ده‌بێت بنه‌مایه‌كى له‌به‌رده‌ست بێت، ئایا له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه پاره بنێرێت كه هه‌رێم نه‌وت راده‌ست ده‌كات یاخود له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌ى كه نه‌وت راده‌ست ناكات.
ئه‌و په‌رله‌مانتاره گوتى"ئه‌وه‌ى ئێمه له‌سه‌رى رێككه‌وتووین له‌گه‌ڵ هه‌موو ئه‌ندامه عه‌ره‌به‌كان ده‌بێت مووچه‌ى فه‌رمانبه‌ران و پێشمه‌رگه ره‌وانه بكرێت كه ده‌كاته ٥٢٢ ملیار، به‌ڵام میكانیزمى جێبه‌جێكردنه‌كه‌ى ده‌كه‌وێته سه‌ر وه‌زاره‌تى دارایى كه چۆن جێبه‌جێیده‌كات، هه‌ر پێنج ئه‌ندامه كورده‌كه پێمان وایه نه‌وت راده‌ستبكرێت باشتره".
ره‌نگه قه‌رزه‌كانى سه‌ر هه‌رێمى كوردستان به‌ربه‌ستى به‌رده‌م شیكردنه‌وه‌ى هاوكێشه‌ى بودجه بێت، به‌وپێیه‌ى هه‌رێمى كوردستان رێككه‌وتنى له‌گه‌ڵ به‌غدا به‌ستووه‌ته‌وه به دانه‌وه‌ى به‌شێك له قه‌رزه‌كان له‌لایه‌ن به‌غداوه و ده‌یه‌وێت مانگانه عێراق جگه له دانه‌وه‌ى قه‌رزه‌كانى هه‌رێم ٨٠٠ ملیار دینار ره‌وانه بكات، به گوته‌ى شێروان میرزا"هه‌رێم پێشوه‌خت پاره‌ى نه‌وتى وه‌رگرتووه‌و پاره‌ى كۆمپانیا نه‌وتییه‌كان قه‌رزاره ئه‌وه‌ش گرفتى دروستكردووه".
قه‌رزه‌كانى سه‌ر هه‌رێمى كوردستان روون نین و نازانرێت هى كوێ و چین و به‌روونى چه‌ندن، به نافه‌رمى باس له‌وه‌ده‌كرێت حكومه‌ت نزیكه‌ى ٢٠ ملیار دۆلارى كۆمپانیا نه‌وتییه‌كان و توركیا قه‌رزار بێت و سێ ملیار دۆلاریش قه‌رزارى كۆمپانیایه‌كى ناوخۆییه كه قه‌رزى كاره‌بایه، ٢٩٠ ملیۆن دۆلاریش قه‌رزارى بانكه‌كانه.
پێناچێت به‌غداش هه‌روازوو بچێته ژێر بارى دانه‌وه‌ى قه‌رزه‌كانى هه‌رێمى كوردستانه‌وه، هه‌ردوولا هه‌ولێر و به‌غداش هه‌وڵده‌ده‌ن به زۆرترین ده‌ستكه‌وت له دانوستانه‌كان بچنه ده‌ره‌وه، كات بۆ رێككه‌وتن دره‌نگیكردووه، په‌رله‌مانتاران چاوه‌ڕێن ناوه‌ڕاستى مانگى سێ ئیتر به ره‌وانه‌كردنى پاره ئه‌و هه‌وڵه‌ى داویانه بێته به‌رهه‌م، مووچه خۆران چاوه‌ڕێى ئاساییكردنه‌وه‌ى مووچه‌ن.
هێڤیدار ئه‌حمه‌د ئه‌ندامى په‌رله‌مانى كوردستان له فراكسیۆنى پارتى بۆ په‌یسه‌ر گوتى، تا ئێستا بودجه‌ى عێراق جێبه‌جێنه‌كراوه، هه‌رێمى كوردستانیش چاوه‌ڕوانى جێبه‌جێكردنیه‌تى و چاوه‌ڕێى ئه‌وه‌یە به‌پێى یاساكه پاره‌ى بۆ ره‌وانه بكرێت، له‌گه‌ڵ گه‌یشتنى پاره‌كه دابه‌شیده‌كات به‌سه‌ر مووچه‌خۆراندا.
پێده‌چێت حكومه‌تى هه‌رێم چاوه‌ڕوانى گه‌یشتنى ئه‌و ٥٢٢ ملیار دیناره بێت كه بۆ مووچه دیاریكراوه، به‌وجۆره‌ش په‌له له‌دانوستانه‌كان نه‌كات و بزانێت چه‌ند به‌و پاره‌یه‌و پاره‌ى نه‌وت ئیداره‌ى دۆخى هه‌رێمى كوردستان بدات، هه‌نارده‌ى نه‌وتى هه‌رێم ئێستا له‌نێوان ٤٠٠ بۆ ٤٣٠ ملیۆن به‌رمیل نه‌وتى رۆژانه‌یه، ئه‌گه‌ر نه‌وتیش راده‌ست بكات گرێى قه‌رزه‌كان به ئاسانى ناكرێته‌وه و ره‌نگه رێككه‌وتن كاتى زیاترى بوێت، به‌پێى یاساكه‌ش مانگى سێی ئه‌مساڵ یه‌كه‌م بڕى ئه‌و پاره‌یه ده‌گاته هه‌ولێر كه بۆ دابینكردنى مووچه پێویسته.