09:14 - 19/05/2022
.jpg)
پێنج ساڵ بەسەر كۆچی دوایی نەوشیروان مشتەفادا تێدەپەڕێـت
ئەمڕۆ پێنج ساڵ بەسەر کۆچی دوایی نەوشیروان مستەفا ئەمین رێکخەری پێشووی بزوتنەوەی گۆڕان و ڕێبەری نیو سەدە لە خەباتی گەلی کورد تێدەپەڕێت.
22 -ی كانونی یه‌كه‌می 1944، گەڕەكی سەرشەقام لە سلێمانی، دەبێتە سەكۆی لەدایكبوون و دەركەوتنی مرۆڤێكی مەزن كە دواتر گەورەترین كاریگەری لەسەر مێژووی خەباتی ڕزگاریخوازی كورد و كایەی ڕۆشنبیری و ڕۆژنامەگەری كوردی جێدەهێڵێت.
نەوشیروان مستەفا ئەمین، ساڵی 1950 بۆ ساڵی 1956 قۆناغەكانی خوێندنی سەرەتایی لە قوتابخانەی (ئەمیر عەبدولئیلا) تەواو كردووە، ساڵی 1956 بۆ 1959، قۆناغەكانی خوێندنی ناوەندی لە متەوەستەی وەتەن و ساڵی 1959 بۆ 1961 قۆناغی خوێندنی ئامادەیی لە سانەوی سلێمانی تەواو كردوە.
نەوشیروان مستەفا وەك خوێندەوارێكی بە سەلیقەو عاشقێكی سەرسەخت بۆ فێربوونی فەرهەنگ و زمان، لە كۆتایی پەنجاكانی سەدەی ڕابردوودا دەچێتە كەشتی نوحی نەجمەدینی مەلاو، لەسەردەستی ئەو زاتە گەورەیە فێری زمانی فارسی دەبێت.
لە كۆتایی پەنجاكان و سەرەتای شەستەكانی سەدەی ڕابردوو بە دواوە، نەوشیروان مستەفا وەك قەڵەمێكی بەهێزو بەبڕشت لە كایەی ئەدەبی و ڕۆژنامه نوسیدا دەردەكەوێت، چەندین وتارو شیعرو پەخشانە شیعری ناوازە دەنوسێت و دەبێتە جێگەی تێڕامانی ئەدیبانی ئەو سەردەمە لەنمونەی گۆرانی شاعیر و كامەران موكری و جەلال شاڵی .
لە كۆتایی پەنجاكانی سەدەی ڕابردوو و بەدیاریكراوی لەسەروبەندی شۆڕشی 14 ی تەموزی 1958، پەیوەندی بەیەكێتی قوتابیانی كوردستانی عێراقەوە دەكات.
لەساڵی 1961 دا، نەوشیروان مستەفا لە كۆلێژی ئابوری و زانستە سیاسییەكانی زانكۆی بەغدا وەردەگیرێت، لەپاڵ خوێندنەكەیدا بەردەوامی بە كارو چالاكییە سیاسییەكانی ئەدات و وەك لێپرسراوێكی یەكێتی قوتابییان ڕۆڵی گەورەی دەبێت، لە كاتی خوێندندا و بەدیاریكراوی لەساڵی 1965 بەهۆی چالاكی سیاسییەوە ماوەی چەند مانگێك لە زیندانی ئەمنی عامەدا دەگیرێت و چارەنوسی ئەكەوێتە مەترسییەوە.
پاش تەواوكردنی خوێندنی زانكۆ، لە نێوڕیزەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان (باڵی مەكتەبی سیاسی) درێژە بە خەبات ئەدا، لەو قۆناغەدا سەرپەشتی دەستەیەك گەنج دەكات بۆ ئەنجامدانی ڕیفۆرم و چاكسازی لە نێو (باڵی مەكتەبی سیاسی).
لەساڵی 1969 دا، نەوشیروان مستەفا مۆڵەتی دەركردنی گۆڤارێك لە بەغداد وەردەگرێت بەناوی ڕزگاری، خۆی دەبێتە خاوەن ئیمتیازی گۆڤارەكە و شازاد سائیب-یش سەرنوسەر.
ساڵی 1970، نەوشیروان مستەفا یەكێك بو لەو گروپەی كە بیری كۆمەڵەی ماركسی-لینینی كوردستانیان چەسپاند، بەردەوام كارەكتەرێكی سەرەكی ئەو حەلقەڕۆشنبیریانە بوە كە ناوكی كۆمەڵەیان داڕشت.
لە دوای بەیاننامەی 11 ی ئازاری 1970، نەوشیروان مستەفا بە تۆمەتێكی هەڵبەستراوی نەیارە سیاسییەكانی، بەغیابی حوكمی 10 ساڵ زیندانی لەلایەن (مەحكەمەی سەورەوە) بەسەردا دەدرێت، سەرەڕای مەنعی سەفەر، بەڵام بەهاوكاری چەند هاوڕێیەكی، لە ساڵی 1972 بەمەبەستی خوێندن ڕوودەكاتە (شاری ڤییەننا)، لەیەككات دا زانستی سیاسەت لە فاكەڵتی فەلسەفەو زانستی پەیوەندی ناودەوڵەتان لە فاكەڵتی قانون دەخوێنێت.
لەدوای نسكۆی شۆڕشی 1975، مام جەلال داوا لە نەوشیروان مستەفا دەكات خۆی ئامادە بكات بۆ بەشداریكردن لە دامەزراندنی ڕێكخراوێكی نوێی سیاسی و گەڕانەوە بۆ وڵات و دەسپێكردنەوەی شۆڕش، نەوشیروان مستەفاش بەبێ دوودڵی ئامادەیی خۆی دەردەبڕێت و یەكێك دەبێت لە دامەزرێنەرانی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەڕێكەوتی 22/5/1975.
لەو سەروبەندەدا، نەوشیروان مستەفا هەڵوێستێكی هێندە نیشتمانپەروەرانەی دەبێت كەڕەنگە لە مێژوودا وێنەی نەبێت، دوو دكتۆرا بەجێدەهێڵێت و لە كەناری ئارامی دانوبەوە دەگەڕێتەوە بۆ كورەی خەباتی كوردایەتی و شۆڕش.
لە نیسانی 1977 دا نەوشیروان مستەفا لەگەڵ كۆمەڵێك پێشمەرگە هاتەوە سنوری باشوری كوردستان و لەگەڵ مەفرەزە سەرەتاییەكانی یەكێتی بەیەك گەیشتن. دوای دابەشكردنی كوردستان لەڕووی چەكدارییەوە بەسەر هەشت هەرێمدا، نەوشیروان مستەفا وەك فەرماندەی هەرێمی شارباژێڕ دیاری كرا.
بەهۆی كارەساتی هەكارییەوە لەساڵی 1978، هێندەی نامێنێت شۆڕش بەتەواوەتی شكست بهێنێت، بەڵام بە دووربینی و بیری ستراتیژی نەوشیروان مستەفا شۆڕش هەڵسایەوە و یەكێتی لە جاران بەهێزتر بوەوە، لەدۆڵی باڵەییان لە بناری قەندیل چەند مەفرەزەیەكی سەرەتایی لەسەر دەستی ئەو دروستكرایەوە.
ساڵی 1979 لە خڕەی ناوزەنگ، بەسەرپەرشتی نەوشیروان مستەفا ناوی كۆمەڵەی ماركسی – لینینی كوردستان گۆڕدرا بۆ كۆمەڵەی ڕەنجدەرانی كوردستان و، فۆڕمی ڕێكخستنی سیاسی كۆمەڵەشی لە هەرەمییەوە گۆڕی بۆ تەزبیحی و هێشوویی.
لەو ماوەیەدا نەوشیروان مستەفا دەرفەتی نەبوونی شەڕو ئارامی دۆخەكە دەقۆزێتەوە بۆ نوسین و بڵاوكردنەوەی چەندین نامیلكەو گۆڤارو وتاری بەنرخ كەڕۆڵێكی ئێجگار گەورەیان دەبێت لە تەنزیركردن و ڕێكخستنەوەی ڕیزەكانی كۆمەڵە لە نمونەی (دەفتەری سەروەری، ڕەوشتی هاوڕێی كۆمەڵە، هەواڵنامە، وەرزنامەی كۆمەڵە).
ساڵی 1981، بڕیاری هاوسەرگیری لەگەڵ شوعلە عەلی كادری چالاكی كۆمەڵە و خوشكی هەردوو شەهیدان شوان و شێركۆ دەدات، شوعلە عەلی دێتە نێو زەنگ و پاشتر ئەبنە خاوەنی دوو كوڕو كچێك بەناوەكانی نماو چراو چیا.
لەساڵانی 1986 بۆ 1989، نەوشیروان مستەفا 3 جار هەوڵی تیرۆكردنی دەدرێت لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە، بەڵام لەسەرجەمیاندا ڕزگاری دەبێت.
لەساڵی 1988، نەوشیروان مستەفا لە بەرگەڵوەوە ڕاستەوخۆ خۆی سەرپەرشتی جەبهەی ئەنفالی یەكی كرد كە فراوانترین و سەختترین شەڕی ئەنفالەكان بو، دوای كشانەوەی هێزەكانی پێشمەرگە بۆسەر سنور، لە مانگی یانزەی 1988 دا زنجیرەك كۆبونەوە بە كادرو فەرمەندەكانی كۆمەڵە كرد و چوار پایەی سەرەكی بۆ خەباتی ئەو قۆناغەی دیاریكرد.
كاتێك سەدام حسێن لە 2/8/ 1990، وڵاتی كوێتی داگیركرد، نەوشیروان مستەفا هەر بەزوویی پلانی ڕاپەڕینی جەماوەری بە پاڵپشتی هێزەكانی پێشمەرگە داڕشت، دواتر پلانەكە سەریگرت و شارەكانی باشوری كوردستان ڕزگاركران و كەركوكیش لەسەر دەستی نەوشیروان مستەفا هەناسەی ئازادیهەڵمژی.
نەوشیروان مستەفا ڕۆڵێكی گەورەی ئەبێت لەیەكەمین هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان و، ئەیەوێت تیۆری دەوڵەتداری لە كوردستان بچەسپێنێت، بەڵام ڕێگرییەكان هێندە زۆر دەبن ناچار لەدوای پێكهێنانی كابینەییەكەمی حكومەتی هەرێم لە 4/7/1992، بەهۆی نارازیبوونی لە سیاسەتی حزبەكان، كوردستان جێدەهێڵێ و دەچێتە لەندەن و تادوای هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ ناگەڕێتەوە كوردستان.
لەنیوەی دووەمی دەیەی نەوەدەكاندا دەستدەكات بەنوسینەوەی پاداشتەكانی بەچەند بەشێك، كە تا ئێستا بە گرنگرترین سەرچاوە دائەنرێن لەسەر مێژووی هاوچەرخی كورد.
لە كۆتایی نەوەدەكاندا نەوشیروان مستەفا دەگەڕێتەوە كوردستان و وەك جێگری سكرتێری گشتی یەكێتی نیشتمانی كوردستان تا ساڵی 2006 بەردەوام ئەبێت.
لەدوای ڕوخانی ڕژێمی بەعس لە ساڵی 2003، نەوشیروان مستەفا دەبێتە ئەندامی لیژنەی نوسینەوەی دەستوری هەمیشەیی عێراق و، ڕۆڵێكی ئێجگار گەورە دەبینێت لە جێگیركردنی بەشێكی زۆر لە خواست و داواكارییەكانی كورد.
لە كۆتایی ساڵی 2006 دا بەتەواوەتی واز لەیەكێتی نیشتمانی كوردستان ئەهێنێت و كۆمپانیای وشە بۆ كاری ڕاگەیاندن دائەمەزرێنێت.
له 25ی ته‌مووزی 2009، بەلیستی گۆڕان بەشداری هەڵبژاردنی كوردستان ئەكات و 25 كورسی پەرلەمانی بەدەست ئەهێنێت، پاشتر ئەبێتە یەكەمین هێزی ئۆپۆزسیۆن لە مێژووی حكومڕانی كوردیدا و جوڵانەوەیەكی مەدەنی سەرپێدەخات كە تەنها ئامانجی چاكسازی و هێنانەكایەی حكومڕانییەكی تەندروستە. سەرەڕای فشارە زۆرەكانی دەسەڵات، بەڵام هەمیشە هەڵبژاردەی نەوشیروان مستەفا میكانیزمێكی مەدەنی و هێمنانە بو.
لەڕۆژی 19/5/2017، هەواڵی مەرگی نەوشیروان مستەفا تەواوی كوردستانیانی لە هەرێم و سەرتاسەری دونیادا تاساند، ڕۆژێك دواتر لە كەرناڤاڵێكی نیشتمانی بێوێنە لە مێژووی كورددا، لە نێو ئاپۆڕەی جەماوەری چاو بە فرمێسك و ماتەمگێڕدا، لەسەر وەسیەتی خۆی لە گردی زەرگەتەی شاری سلێمانی بەخاكسپێردرا ...