28/07/2019
رەنگە لەناو سەركردەكانی ئێستا کە لە كایەی سیاسیی عێڕاقدا دەستبەكارن كەمیان هێندەی عەممار حەكیم خواپێداو بن وەكو تاك، چونكە بەمنداڵی عێڕاقی بەجێهێشت و بەسەركردەیی گەڕایەوە. هێشتا تەمەنیشی نەگەیشتبوە 40 ساڵ كە رێبەرایەتیی مەجلیسی ئەعلای ئیسلامیی لەسەر سینییەكی زێڕین پێسپێردرا لە جێگەی عەبدولعەزیزی باوكی لەكاتێكدا كە یەكێك بوو لە رێكخراوترین و دەستەڵاتدارترین هێزە سیاسییە حوكمڕانەكانی شیعەی عێراق كە هەموو پاڵپشتییەكی ئێرانی هەبوو، بەڵام لە یۆلۆی 2017 پاش ئەوەی عەممار حەكیم هەستیكرد بەكەڵكی پرۆژە نوێیەكەی ئەو نایەت بۆ گرنگیدان بە گەنجان و ژنان و هاتنە دەرەوە لە قاوغە تەقلیدییەكانی حیزبی شیعی، لە مەجلیس جیا بوویەوە و "ڕەوتی حیكمەی نیشتمانی" راگەیاند كە سەرباری ئەوەی بانگەشەی نوێگەری و نیشتمانی بوون دەكات، بەڵام هێما بۆ بنەماڵەی حەكیم طباطبائی دەكات كە نزیكەی چوار سەدەیە وەكو بنەماڵەیەكی ئاینیی لە شاری نەجەف نیشتەجێن و هەمیشە بەشێكیان لە حەوزەی ئاینیی و مەرجەعیەت و بەشەكەیتریان لە ناو كایەی سیاسیدا كاریان كردووە.
پێشینەی بنەماڵەیی و باكگراوەندی عەممار حەكیم
عەممار حەكیم كوڕە گەورەی عەبدولعەزیز حەكیمی سەرۆكی پێشوی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامییە، دایكشی لە بنەماڵەی سەدرە كە یەكێكن لە دیارترین و دەركەوتوترین بنەماڵە ئاینییەكانی شیعە. هەروەها زاوای محەمەد باقر حەكیمی مامیەتی كە جاران دەمڕاستی بنەماڵەی حەكیم و شوێن-پێ-هەڵگری سید محسن الحكیم ـ ی باوكی بوو كە تا كۆچی دواییكردنی (1970) مەرجەعی باڵای بێ ڕكابەری تایفەی شیعە بو لە عێڕاق و جیهان. باپیرە گەورەی ئەم بنەماڵەیە ناوی عەلی حەكیمە، پزیشك و حەكیمی تایبەتی شا عەباسی سەفەوی بوە، لە ساڵی 1624 ز لەگەڵ شای سەفەوییەكان هاتوەتە نەجەف و لەوێ بڕیاری مانەوەی داوە بۆ خزمەتكردنی گڵكۆی ئیمام عەلی، دواتر منداڵ و نەوەكانی عەلی حەكیم لە حەوزەی ئاینیی نەجەف خوێندویانە تا چەندین پیاوی ئاینیی و شەرعزانی شیعەی ناوداریان تێدا هەڵكەوتوە.
سەروەریی گەورەی بنەماڵەی حەكیم دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی ئایەتوڵڵا "محسن الحكیم" كە لەدوای خۆی 10 كوڕی ناودار و 4 كچی بەجێهێشتوە، كە دیارترینیان محه‌مه‌د باقر الحكیم و عەبدولعەزیزن كە دوو ناوی دیاری سەردەمی كار و چالاكیی ئۆپۆزسیۆنی عێراق بوون. عەبدولعەزیز بچوكترینی كوڕەكانی بو، بە مردنیشی هیچ كورێكی محسن الحكیم لە ژیاندا نەمان، كە ئەمەش پایەی عەمماری وەكو گەورەی وەچەی سێیەمی محسن الحكیم بەرزتر كردەوە.
حه‌كیم توانایەكی زۆری پیشاندا لە ئاخاوتن و وتاردان بە زمانێكی عەڕەبیی پاراو و ڕەوان لە كاتێكدا خۆی بە زمانی فارسی خوێندویەتی، هەر ئەمەش وایكرد زیاتر وەكو رێبەرێكی عێراقی
عەممار حەكیم تەمەنی 9 ساڵان بوە كە لەگەڵ باوكیدا هەڵهاتوە بۆ ئێرانی ژێر سایەی رژێمی خومەینی (1980)، لەپاش گەیشتنیشی بەو وڵاتە لە قوتابخانەی تایبەت لە تاران خوێندویەتی. دواتر كۆلێژی یاسای لە شاری قوم تەواوكردوە. كاتێكیش لەدوای 2003 گەڕایەوە عێڕاق جیاواز لە زۆربەی هەرە زۆری گەنج و منداڵی بەرپرس و پیاوە ئاینییەكانی شیعەی تاراوگە، توانایەكی زۆری پیشاندا لە ئاخاوتن و وتاردان بە زمانێكی عەڕەبیی پاراو و ڕەوان لە كاتێكدا خۆی بە زمانی فارسی خوێندویەتی، هەر ئەمەش وایكرد زیاتر وەكو رێبەرێكی عێراقی و یەكێك لە وەچەكانی ساداتی حەكیم ناوی بدرەوشێتەوە. لە بەهرەی وتاردانیشدا عەممار زیاتر دەچێتەوە سەر مامی تا عەبدولعەزیزی باوكی كە سەرباری ناوبانگی زۆری لە كاری حزبیی و سیاسییدا، هەمیشە وتەو وتارەكانی ئاڵۆزو ڕەكیك بوون، ئالودەبونیشی بە جگەرە و توتن هەناسەكانی كورت كردبوو، ئەمە جگە لەوەی ئاوازی فارسیی بەسەر عەرەبییەكەیدا زاڵ بو.
سەركردایەتی و رێبەرایەتی عەممار حەكیم
عەممار حەكیم تەنها لە وتارداندا ناچێتەوە سەر مامی، بەڵكو دەركەوتنی لەسەر شانۆی سیاسیی لە نوێنەرایەتیكردنی مامیەوە (محه‌مه‌د باقر الحكیم) لە كۆڕ و كۆبونەوەكاندا دەستی پێكردوە. تەنانەت چەندجارێك باسی لەوە كردوە كاتێك لە تەمەنی 8 ساڵیدا بوە لە شاری نەجەف وەكو نامەبەری نهێنیی نێوان محه‌مه‌د باقر الحكیم ـ ی مامی و محه‌مه‌د باقر الصدر (دامەزرێنەری حیزبی دەعوە) كاریكردوە بۆ بەهەڵەدابردنی سیخوڕەكانی بەعس. مامی عەممار (محه‌مه‌د باقر الحكیم) جگە لەوەی سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیی بو یەكێك بوو لە ناسراوترین هەڵسوڕاوە ئاینیی و سیاسییەكانی شیعەی عێڕاق لە ساڵانی هەشتاكان و نەوەدەكانی سەدەی رابردوو. جگە لەوەش جێگەی متمانە و رێزی زۆری رژێمی خومەینیی بوو، چونكە لەلای خۆیەوە كاری بۆ ئەوە دەكرد ئەزمونی كۆماری ئیسلامیی ئێران بگوازێتەوە بۆ عێراق. هەروەها دەیویست خۆیشی ببێتە خومەینییەكی بچوك لە عێڕاقدا. لەدوای روخانی بەعس (2003) محه‌مه‌د باقر الحكیم وردە وردە لە كاری حیزبیی دوركەوتەوە بۆ ئەوەی وەكو مەرجەعێكی ئاینیی كاربكات و وەجاغی ئایەتوڵڵا محسن الحكیم ـ ی باوكی روناك بكاتەوە، لەم میانەیەشدا جێگەی خۆی لە سەركردایەتی ئەنجومەنی باڵای شۆڕشی ئیسلامیی چۆڵكرد بۆ عەبدولعەزیز حەكیمی برای، بەمەش بەردی بناغەی میراتگریی بنەماڵەیی لە سەركردایەتیی ئەم پێكهاتە سیاسییە شیعییەدا دانرا كە لە سەرەتای دامەزراندنیدا (1982) و بەر لەوەی ببێتە حزبی بنەماڵەی حەكیم و ناوی “شۆڕش” ی لێبكرێتەوە حیزب نەبوو، بەڵكو چەترێك و بەرەیەك بو بۆ كۆكردنەوەی كۆمەڵێك حیزب و كۆمەڵ و یەكەی چەكداریی بەرهەڵستكاری رژێمی بەعس بە سەرپەرشتیی و كۆمەكیی ئێران كە لەناویاندا حیزبی دەعوەی ئیسلامیی و حیزبوڵڵای كورد بە سەرۆكایەتیی شێخ محەمەد خالید بارزانی هەبوون.
كاتێك لە مانگی ئابی 2009 باوكی كۆچی دوایی كرد هەمو سەركردەكانی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیی رازییبون عەممار جێگەی بگرێتەوە
لە كۆتاییەكانی ئابی 2003، محەمەد باقر حەكیم كە پلەی ئایەتوڵڵای هەبوو پاش تەواوكردنی پێشكەشكردنی وتاری هەینی لەناو رەوزەی حەیدەریی ئیمام عەلی و لەكاتی هاتنە دەرەوەیدا بە هۆی ئوتومبیلی بۆمب-رێژكراوەوە تیرۆر كرا، لەدوای ئەم روداوەشەوە ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیی رێكخراوێكی خێرخوازیی و بانگخوازیی شیعیی دروستكرد بەناوی “شهید المحراب” و عەممار حەكیمی كردە سەرۆكی ئەو رێكخراوە، لەمە بە دواش عەممار حەكیم بوو بە نوێنەر و وتەبێژی خۆی لە قۆزاخەی مامی و باوكی هاتە دەرەوە. كاری عەممار حەكیم لە رێكخراوی “شهید المحراب” زۆری نەخایاند و باوكی توشی نەخۆشی شێرپەنجەی سییەكان هات، ئەمەش زیاتر دەرفەتی بۆ رۆڵ بینینی عەممار حەكیمی كردەوە وەكو جێگرەوەی باوكی، كاتێكیش لە مانگی ئابی 2009 باوكی كۆچی دوایی كرد هەمو سەركردەكانی ئەنجومەنی باڵای ئیسلامیی رازییبون عەممار جێگەی بگرێتەوە لە كاتێكدا گوتار و ئەدەبیاتی خۆیان و حزبەكەشیان پڕە لە باسی دیموكراسی و دەستاودەستی دەسەڵات.
بە گواستنەوەی دەسەڵاتەكەی عەبدولعەزیز حەكیم بۆ عەمماری كوڕی بە تەواوی خاوەندارێتیی ئەنجومەنی باڵا یەكلایی بوویەوە بۆ بنەماڵەی حەكیم، بەڵام لەماوەی هەشت ساڵ كاركردندا كێشە و بەریەككەوتنی زۆر لە نێوان پاسەوانە كۆنەكانی مەجلیس و عەممار حەكیمدا سەریهەڵدا بەتایبەت كە زۆر باس لەوە دەكرا، دەبوو عەممار بەر لە رێبەرایەتی سیاسی ماوەیەك تەرخان بكات بۆ خوێندنی ئاینیی تا لە شەقامی شیعییدا لێوەشاوەیی ئەوە پەیدا بكات كە ببێتە ڕاگری ئالی حەكیم كە مەرجەعی باڵای تایفەكە بوون و سەرەنجام جیابونەوەی ڕەوتی حیكمەی لێكەوتەوە كە ئێستا دەوروبەری 20 كورسییان هەیە لە ئەنجومەنی نوێنەران بەرامبەر 2_3 كورسی ئەنجومەنی باڵا كە زیاتر هی كۆتای ژنانە و لەناو هاوپەیمانێتیدا بەدەستیانهێنا.
ئەوەی لەنێوان كورد و عەممار حەكیمدا هەمیشە ئامادەیە زیاتر فەتوا بەناوبانگەكەی ئایەتوڵڵا محسن الحكیم ـ ی باپیریەتی بۆ حەرامكردنی كوشتنی كورد لە سەردەمی شۆڕشی ئەیلولدا
عەممار حەكیم و هاوكێشەی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن
ئێستا عەممار حەكیم بەفەرمی سەرۆكی ڕەوتی حیكمەیە، بەڵام پێگەی سیاسیی لە گۆڕەپانی سیاسیی عێڕاقدا زۆر زیاترە لە هی سەرۆكی حیزبێك، جار جار بە نوێنەرایەتیی هەمو شیعە دێتە كوردستان بۆ نزیككردنەوەی هەولێر و بەغداد، حزبەكەشی جاران لە دۆستە هەرە نزیكەكانی كورد بوو، بەڵام لەپاش ریفراندۆمەوە (2017) وەكو جاران نەماوە و ماوەیەكیش گرژی تێكەوت، چونكە حەكیم وتبووی جگە لە ئیسرائیل كەس پشتیوانی دەوڵەتی كوردی ناكات، ئەوەی لەنێوان كورد و عەممار حەكیمدا هەمیشە ئامادەیە زیاتر فەتوا بەناوبانگەكەی ئایەتوڵڵا محسن الحكیم ـ ی باپیریەتی بۆ حەرامكردنی كوشتنی كورد لە سەردەمی شۆڕشی ئەیلولدا.
كاتێك عادل عەبدولمەهدی بۆ سەرۆكایەتی وەزیران كاندیدكرا، سەید عەممار سەرباری ئەوەی سەرۆكی هاوپەیمانێتی ئۆپۆزسیۆن "الإصلاح" بوو، پشتیوانی زۆری لێدەكرد بەوپێیەی پێشتر لەناو مەجلیسی ئەعلا هاوخەبات و هاوڕێی یەكتر بوون، بەڵام ساڵ تێپەڕی نەكرد بەسەر حومكڕانیەكەی عەبدولمەهدی، نێوانی هەردوولا گرژی تێكەوت، چونكە حەكیم بەرەی ئۆپۆزسیۆنی حكومەتی هەڵبژارد لەكاتێكدا چاوی لەسەر ئەمیندارێتی گشتیی بەغدایە و لیستێك ناویشی داوە بۆ پڕكردنەوەی باڵیۆز و پلە تایبەتەكان، جگە لەوەش ماوەیەك بەر لەئێستا ڕەوتەكەی حەكیم هەوڵیدا خۆپیشاندانی ناڕەزایی "ملیۆنی" لە 14 پارێزگا رێكبخات و ئەمەش وای لە عەبدولمەهدی كرد نامەیەكی درێژ بۆ حەكیم بنێرێت و مەترسی ئەم هەنگاوەی بۆ ڕوون بكاتەوە، ئەویش هەینی ڕابردوو بەنامەیەكی وەڵامئامێز سووربوونی لەسەر ئۆپۆزسیۆن بوون ڕاگەیاند و بەرگری لە هەڵوێستی خۆی كردووە ئەمەش مایەی مشتومڕێكی قووڵی دەستەبژێری سیاسی شیعە و عێراقە چونكە لەپاش 2005 ئەوە یەكەمجارە هێزێكی سیاسی شیعی شەریك باسی ئۆپۆزسیۆن بوون بكات بەتایبەت كە ئەو هێزە نوێنەر و میراتگری ئالی حەكیمە كە لەناو بنەماڵەكەیاندا زیاتر لە 60 قوربانیی دەستی رژێمی بەعس هەیە، نزیكەی 10 لەو قوربانییانەش كەسایەتیی دیار و پلەداری حەوزەی ئاینیی
نەجەف بون، جگە لەوەش لەبەرئەوەی ئەم بنەماڵەیە لە ساداتی شیعەن، خاوەن پێگەیەكی كۆمەڵایەتیی تایبەتن و هەمو تاكەكانیان هەڵگری نازناوی “سەماحەتی سەید” ن لە ئێستاشدا یەكێك لە چوار مەرجەعە سەرەكییەكەی عێڕاق هەر لە بنەماڵەی ئەوانە بەناوی محه‌مه‌د سعید الحكیم كە زۆرجار بە پیاوی ئاینیی دووەمی شیعەی عێڕاق لەپاش سیستانییەوە ئاماژەی بۆ دەكرێت.
لە ساڵانی هەشتاكاندا ئێران كاری زۆری كردوە بۆ ئەوەی بنەماڵەی حەكیم ببنە دەمڕاستی سیاسیی هەموو شیعەی عێڕاق، بەو پێیەی لە ڕای محسن الحكیم ـ ی باپیری كۆچكردوویان لایاندا لەبارەی ویلایەتی شەرعزانان و چونە بەرەی لایەنگرانی رژێمی “ولایة الفقیه” كە حوكمڕانیی ئێران و شیعە لایەنگر و هەوادارەكانی دەكات، بەڵام ئێستا ساردو سڕییەكی زۆر لە پەیوەندییەكانی عەممار حەكیم و بەرەی ئێراندا هەیە و زۆرجار بە عەڕابی پرۆژەی ئەمەریكی و كوێتی و سعودی تۆمەتبار دەكرێت و لەم شەڕە نەرمەشدا كە زۆرجار لەسەر سۆشیاڵ میدیا بەڕێوەدەچێت باس لەوە دەكرێت ئالی حەكیم باشترین كۆشك و خانوەكانی قەراغی دیجلەیان بۆ خۆیان گرتووە و لەشارەكانی عێراقدا تۆڕێك بەرژەوەندی دارایی و عەقاراتیان هەیە كەچی باسی ئۆپۆزسیۆن بوون و چاكسازی دەكەن.
جگە لەوەش سەید عەممار بەختی هەبو لەوەی لەگەڵ راگەیاندنی ڕەوتە نوێیەكەیدا "ڕەوتی حیكمە" زۆربەی ستافەكەی ئەنجومەنی باڵای لەگەڵ خۆیدا هێنا لەهەموویان گرنگتر كەناڵی "الفرات" لەگەڵ ماڵە كۆنەكەی تاریق عەزیزی لە چادرییە و كۆمەڵێك بینایە و دامەزراوە و باڵەخانەیتر كە بوونە هەوێنی ناكۆكییەكی زۆر لەگەڵ ئەنجومەنی باڵای ئیسلامی و ئێستاش بوونەتە بەشێك لەو كێشمەكێشەی بەناوی دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆنەوە بەڕێوە دەچێت بەو پێیەی مەجلیسی ئەعلای ئیسلامی پشتیوانی لە عەبدولمەهدی دەكەن و ڕەوتەكەی عەممار حەكیمیش خۆی بە ئۆپۆزسیۆنی كابینەكەی عەبدولمەهدی دەزانێت.