20/03/2019
بەم دواییانە بەغدا وەك ڕووگەیەكی پەسەندی ژمارەیەك سەردانی شاندە جیاجیاكان هاتە پێش چاو كە دیاترینیان حەسەن ڕۆحانی و شاندێكی باڵای یاوەری و بەدواشیدا شاندێكی ئابووری و بازرگانی سعودی و پاشان قەتەری بوو. پێش ئەوانیش شا عەبدوڵڵای ئوردن چنگی خۆی لە عێراق گیركرد و رێككەوتنێكی ئابووری دوو قۆڵی لەنێوان حكومەتی وڵاتەكەی و عادل عەبدولمەهدیدا بەدەست هێنا. ئەم وتارە هەوڵێكە بۆ شیكارو خستنەڕووی هەندێ ڕەهەندی ئەو پەیوەندی و پێشهاتە نوێیانە لەسایەی كابینەی نوێ و شڵۆقی عەبدولمەهدیدا دەگوزەرێن كە پاش نزیكەی پێنج مانگ لە سوێند خواردن هێشتا چوار وەزارەتی گرنگی بەبەتاڵی ماوەتەوە.
رێككەوتنی ئابووری عێراق _ ئوردن
ناوەڕاستی كانونی دووەمی 2019 شا عەبدوڵڵای ئوردن وەك یەكێك لە پایە بەرزترین میوانە عەرەبیەكان لەپاش تێپەڕبوونی 10 ساڵ بەسەر دوا سەردانیدا لەبەغدای پایتەخت بووە میوان. عادل عەبدولمەهدی لەوتاری پێشوازیكردن لەم پادشا هاشمییە باسی لەوەكرد كە هاتنی ناوبراو شایەتییە بۆ ئەوەی كە عێراق قۆناغێكی نوێی دەست پێكردووە. هەر لەو دەمەشدا وەزیرانی دەرەوەی ئەمەریکا و ئێران و فەرەنسا بەرو دوا لە عێراق بوون بۆ تاوتوێكردنی بارودۆخی سوریا و ئاسەواری بڕیای تڕەمپ بۆ كشانەوە لە رۆژهەڵاتی فوڕات. بەڵام لەپاش سەردانەكەی شا عەبدوڵڵا عێراق و ئوردن رێككەوتننامەیەكی ئابووری فرەچەشنیان لەسەر سنوری تڕێبیل ئیمزاكرد كە تا هەنووكە جێگەی مشتومڕو ڕەخنە و گێرمە و كێشەیە و ئەمەش بەدەسكەوتێكی گەورە بۆ شا عەبدوڵڵاو لەهەمان كاتدا یەكەم هەنگاوی گەورەی كابینەكەی عەبدولمەهدیش خوێنرایەوە.
رێككەوتنە دوو قۆڵییەكە كە دەستپێشخەریی گێڕانەوەی نزیكەی 1400 پارچە ئاسەواری عێراقی لەگەڵدابوو لەلایەن ئوردنەوە، زیاتر چەند خاڵێكی سەرەكیی لەخۆی دەگرێت كە بریتین لە: بەخشینی گومرگیی لەنێوان هەردوو وڵات، دروستكردنی شاری پیشەسازی هاوبەش، هاریكاریی نێوان هێڵە ئاسمانییەكانی هەردوولا، پاكتاوی قەرزو پابەندییە داراییەكان، دابینكردنی وزەی كارەبا بۆ عێراق، لێكۆڵینەوە لە ڕاكێشانی بۆری نەوتی عێراق بۆ عەقەبە، هەناردەی 10 هەزار بەرمیلە نەوتی كەركوك بۆ ئوردن و بەخشینی زۆرێك لەشمەكە ئوردنییەكان لەگومرگ ئەمە جگە لە كردنەوەی پیشانگای بازرگانی و كشتوكاڵی لەسەر خاكی یەكتر.
ئەم رێككەوتنە كە زیندووكردنەوەی پەیوەندییە دێرینەكانی عێراق و ئوردنە ڕوبەڕوی ڕەخنەی زۆر بوەتەوە بەو پێیەی ڕەزامەندی پەڕلەمانی بۆ وەرنەگیراوە، جگە لەوەش زۆرێك پێیان وایە موجامەلەی عەبدولمەهدییە بۆ ئوردن لەسەر حسابی بەرهەمی ناوخۆیی و نیشتمانی عێراقی كە ڕكابەریی شمەكی لەگومرگ بەخشراوی ئوردنی پێ ناكرێت، هەروەها زۆر دەوترێت گەڕانەوەیە بۆ هەمان سەردەمی نەوت بەخشینی سەدام حوسێن بە عەممان بەنرخی كەم و هەرزان، بەڵام تا ئێستا حكومەتی عەبدولمەهدی ئەو رێككەوتنە بەدەسكەوت دەزانێت بەتایبەت لەیەكێك لەخاڵەكانیدا بەخشینی شمەكی هاوردەكراوە بۆ عێراق لەرێگەی بەندەری عەقەبەوە بە رێژەی 75% داشكاندووەو تەنها 25% هێشتووەتەوە، ئەمە جگە لە كردنەوەی عێراق بەڕووی ئوردندا لەكاتێكدا وەها باوە كە ئەم وڵاتە دیل و دەستەمۆی ئابووری ئێرانە.
سەردانی ڕۆحانی و شاندی باڵای ئێرانی
هێشتا تەپوتۆزی هەرای رێككەوتنی ئوردن _ عێراق نەنیشتبوەوە سەردانی حەسەن ڕۆحانی و شاندی یاوەری هات بەسەردا كە جگە لەلایەنە سیاسییەكەی ڕەهەندێكی گەورەی ئابووری و بازرگانیی لەخۆ گرتبوو. زۆرێك لە چاودێران ئەم سەردانەی ڕۆحانییان بۆ عێراق بە هاتنی ئێران بۆ عێراق لەدەرگاوە چواند لەجیاتی پەنجەرە بەو پێیەی ئەمجارە لەبری ئێرانی سوپای پاسداران و قاسم سلێمانی و ئێرانی باڵە سەربازییەكان، ئێرانی سەرۆك كۆمارو وەزارەتی دەرەوەو بانكی ناوەندی و وەزارەتە پەیوەندیدارەكانیتر هاتنە عێراق، گوایە ئەمەش دەرگا بۆ پەیوەندیی دوو دەوڵەتی هاوتا دەكاتەوە كە باوەڕ وەهایە لە دوای 2003 لەبەرژەوەندی ئێران باڵانسی تێكچووە. باوەڕی زاڵ وەهایە هەر لەبەر ئەم هۆكارەش ئایەتوڵڵا سیستانی پاش چەندین ساڵ لەكڵۆمدانی دەرگاكەی بەسەر سیاسییە عێراقییەكاندا، كەچی بۆ ڕۆحانی و زەریفی كردەوەو رێگەی دا وێنەی دیدارەكەش لەمیدیادا بڵاو ببێتەوە كە ئەوە هەنگاوێكی كەم وێنەیە بۆ میوانەكانی مەرجەعیەتی نەجەف.
بەپێی بەیاننامەی هاوبەشی هەردوو حكومەت، بەرەنجامی سەردانەكەی ڕۆحانی كۆمەڵێك رێككەوتن بوو لەبارەی نەوت، بازرگانی، تەندروستی، گواستنەوە، لەگەڵ ئاسانكاریی بۆ ڤیزای بازرگانی و هەڵگرتنی نرخی سەر ڤیزای خەڵك، ئەمە جگە لە دروستكردنی دەروازەی سنوریی نوێ، دروستكردنی شاری پیشەسازیی هاوبەش و گەلێك بواریتری هاوكاریی پزیشكی و پسپۆڕیی لەكەرتەكانی وەبەرهێنان و خزمەتگوزارییەكان و كارە ئەندازەیی و هونەرییەكان لە پرۆسەی بنیاتنانەوەی عێراقی پاش شەڕی داعشدا. بەڵام ڕەخنەی ئەوە لەم دەرەنجامە گیراوە كە بەشی زۆری لەبەرژەوەندیی ئێرانە بەو پێیەی زیارەتكەری ئێرانی چەندین قاتی هی عێراقی زیاترەو ئەوان زیاتر سوودمەندن لە هەڵگرتنی نرخی ڤیزا، هەروەها عێراق دەكاتە بازاڕێكی گەرم بۆ ساغكردنەوەی كاڵاو شمەكی كواڵێتی نزمی ئێرانی، لەمەش گرنگتر ئەو پرسانەی بۆ عێراق بەكەڵكن یەكلایی نەكرانەوە وەك چارەنووسی رێككەوتننامەی جەزائیر (1975) و سنورە ئاوییەكانی شەتولعەرەب، كێشەی بڵاوبونەوەی مادەی هۆشبەر لەعێراق و هاتنی بەلێشاوی لەسنوورەكانی ئێرانەوە، ئەمە جگە لە كێشەی وشككردنی سەرچاوەكانی دیجلە كە زۆرجار ئێرانی پێ تۆمەتبار دەكرێت.
بەڵام ئەم سەردانەی ڕۆحانی جگە لەڕەهەندە بازرگانی و ئابووریی و میدیاییە گەورەكەی بەدەر نەبوو لەو پێگە نوێیەی كە ئێستا عێراقی تێكەوتووە وەك پانتاییەك بۆ یەكلاییكردنەوەی ململانێكانی نێوان ئەمەریكاو ئێران. ئەمەریکییەکان دەیانەوێت لەعێراقەوە کار بۆ سنوردارکردنی نفوزو پێگەی ئێران بکەن، سوپاکەشیان لەنزیک سنورەکانی ئێرانەوە جێگیر كردووە بۆ دروستکردنی گوشاری زیاتر لەسەر تاران، ئێرانییەکانیش وەک دەلاقەیەک لە عێراق دەڕوانن کە دەکرێت لەرێگەوەیە جگە لەبەرژەوەندیی ئابووریی، کۆنتاکت لەگەڵ دنیای دەرەوە بکەن بەو پێیەی عێراق جمەی دێت لە نوێنەرو لەشکری بیانی و خاوەن سەروەریی تەواوەتیش نییە هەتا تێچوونی نێوانگرییەکەی قورس یان ئاشکراو کات کوژ بێت وەك ئەوەی هەندێ جار لە سەڵتەنەی عوممان ڕوو دەدات.
ئەمەریکا داوای پابەندییەکی بێ سنوری عێراقی دەکات بەگەمارۆکانی سەر ئێرانەوە، دەسەڵاتدارانی تارانیش لەهەوڵدان بەعێراق بڵێن گەمارۆکان لەپێش ئەوان کێشە بۆ عێراق دروست دەکات. ئەمەریکاییەكان جەغتیان كردۆتەوە کە هیچ وڵاتێک نابەخشن لە پابەند نەبوون بەگەمارۆکان، بەڵام عێراق پێداویستییەکانی وزەی کارەباو گازی سروشتی خۆی لەئێرانەوە هاوردە دەکات و لەمیانەی سەردانەكەی ڕوحانیشدا ئەوە ئاشكرا كرا كە بڕیاری فەرمیی عێراق ئەوەیە ئەوان بەشێك نابن لەگەمارۆكانی سەر ئێران و ئەمەش جۆرێك مقۆ مقۆو مشتومڕی دروستكردوە لەبارەی پەرچەكرداری چاوەڕوانكراو یان گریمان كراوی ئەمەریكا دەرهەق بەعێراق و تەنانەت دەوترێت موقتەدا سەدر كە ئێستا لەخەڵوەتگیریدا دەژی لەڕیزی پێشەوەی ئەوانەیە كە تووڕەیە لە لارەسەنگ بوونی پەیوەندیی نێوان هەردوو وڵات بەباری ئێرانداو پلانی ئەوەی هەیە دەنگی ناڕەزایی بەڕووی عەبدولمەهدیدا بەرز بكاتەوەو تەنانەت داوای وازهێنانیشی بكات بەو هۆیەوە.
لاوازیی عێراق لەسەردانەكەی ڕۆحانیدا لەچەند بوارێكدا دەركەوت، دووجار مەراسیمی پێشوازیی بۆ ڕۆحانی رێكخرا كە هێمایە بۆ شپرزەیی ناوخۆی بەغدا، سەرۆك كۆماری ئێران لەغیابی بەرپرسەكانی عێراقدا چاوی بەسیاسییەكانی عێراق كەوت، لەگەڵ فەرماندەكانی حەشدی شەعبیدا كۆبوویەوە وەك ئەوەی گروپی ئێرانی بن، چاوی بەسەرۆك هۆزەكان كەوت لەكەربەلاو باشوری عێراق و لافیتەكانی پشتی بەفارسی نووسرابوون لەكاتێكدا ئەوان عێراقی و عەرەبن، لەمەش گرنگتر پێش لە مەراسیمی پێشوازی چووە مەزارگەی كازمییە بەتەنهاو وەك خانەخوێ مامەڵەی دەكردو هیچ بەرپرسێكی عێراقی لەگەڵدا نەبوو، هیچ میدیایەكی عێراق دیدارو چاوپێكەوتنی لەگەڵ شاندی ئێرانیدا ئەنجام نەدا تا لەبارەی پرسی بیرە نەوتە هاوبەشەكان و مادەی هۆشبەرو ڕوبارەكان و سنوور پرسیاریان لێ بكات و بەیاننامەی هاوبەشی سەردانەكەش یەكەمجار لەمیدیای فەڕمی ئێرانی بڵاوبوویەوە ئەوجا لەعێراقیش ئاشكرا كرا وەك ئەوەی ئێرانییەكان ئەركی داڕشتنیان گرتبێتە ئەستۆ.
سەرباری ئەو ڕەخنەو بەدبینییەی لەسەر سەردانەكەی ڕۆحانی لەناوەندی عێراقیدا هەیە، بەڵام زۆرێكیتر پێیی گەشبین بوون بەو پێیەی هاوكات بوو لەگەڵ بەخشینی مەدالیای زولفەقار بە قاسم سولێمانی لەتاران كە عێراقییەكان هیوایان وایە بەمانای كۆتاییهاتنی ئەرك و ڕۆڵی بێت لەعێراق بۆ ئەوەی دەرگا بۆ پەیوەندییەكی دروست لەنێوان هەردوولادا بكاتەوە كە پەیوەندی دەوڵەت و دەوڵەت بێت نەك شۆڕش و حكومەتێكی عێراقی لاواز.
كێبەركێی سعودی و قەتەرییەكان
رۆژێك پاش گەڕانەوەی شاندە ئێرانییەكە لە عێراق، شاندێكی وەزاری سعودی كە مۆركێكی بازرگانی و ئابووریی هەبوو لەبەغدا دەركەوتن و لەبەیاننامە فەرمییەكەی وەزارەتی بارزگانی عێراقدا هەر بە "شاندی ئابووری و وەبەرهێنانی سعودی" ناویان برابوو. ئەم شاندە بۆ ئەوە هاتبوونە عێراق كە پاڵێك بەكارنامەی ئەنجومەنی باڵای تەنسیقی عێراقی _ سعودی بنێن كە بەر لەدوو ساڵ و لەسەردەمی عەبادیدا دامەزرا (2017) لەچوارچێوەی پرۆژەی لێك نزیككردنەوەی هەردوو دەوڵەت بەسەرپەرشتی ئەمەریكاییەكان. ئەم سەردانە سعودییە ئەگەرچی بەڕواڵەت بازرگانی و ئابووری بوو بەڵام هەبوونی وەزیری "سەر بەگۆبەن" سامر سەبهان لەناو وەفدەكە دەرگای بۆ زۆر شیكاریتر كردەوە بەتایبەت پاش سەردانی سەرۆكی دەستەی حەشدی شەعبی و هەندێ لەمەرجەعە ئاینییەكانی وەك حسێن سەدر. سەرجەم ئەو شیكاریانەش لەدەوری هەوڵی سعودیە بۆ هێشتنەوەی ڕایەڵەكانی خۆی لەگەڵ عێراقدا دەخولێنەوە سەرباری پەیوەندییە تایبەت و توندوتۆڵەكانی لەگەڵ ئێران چونكە سعودییەكان دەمێكە وازیان لەپاڵپشتی بەرفراوان و ڕاستەوخۆی هێزی سوننەو كێبەركێ لەگەڵ حكومەتی عێراق هێناوەو لەگەڵ هێزە شیعە میانڕەوەكان سەرقاڵی كاركردنن.
وەك چۆن سەردانی سعودییەكان وەك پەرچەكرداری سەردانی ئێرانییەكان هاتە پێش چاو، هاتنی دەمو دەستی شاندێكی بازرگانیی قەتەرییش بۆ عێراق بەدوای ئەواندا هەر دەكرێت بخرێتە ئەو قاڵبەوە. ئەو شاندە قەتەرییە كە 30 بازرگان و سەرمایەداری لەگەڵدابوو تەنها دوو رۆژ نێوانیان هەبوو لەگەڵ شاندە سعودییەكە و ئەوەی سەیر بوو بەشێوەیەكی كتوپڕ چالاكییەكانی "دیداری ئابووریی _ قەتەری" یان بەبەشداریی ژمارەیەكی بەرچاو لەبازرگانانی هەردوولا ڕاگەیاند لەكاتێكدا دەوترێت دۆحە جگە لەهەندێ كۆمەكی دارایی بۆ ناوچەكانی شەڕ هیچیتری نییە پێشكەشی عێراقی بكات.
ڕاپۆرتە میدیاییەكان باسی ئەوە ئەكەن قەتەرییەكان عەرزی ئەوەیان كردووە بۆ عێراق كە گازی سروشتی بۆ دابین بكەن ئەگەر بڕیاریدا لەئێرانی نەكرێت بەهۆی گەمارۆكانی ئەمەریكاوە، هەندێكیتر دەڵێن بۆ تەواوكاریی رۆڵی ئێران هاتوەو بۆ ئەوەی رێگربن لەوەی سعودیەكان بەمەرامی خۆیان بگەن، بەڵام هاتنی ئەوانیش لەو دەمو دەستەدا بەتەواوەتی عێراقی خستە نێوان چەند جەمسەرێكی ناكۆك و دژەوە كە ئێران _ ئەمەریكا و سعودیە _ قەتەرە، لەدەرەوەی ئەوانیش ئوردن رێككەوتننامەی هەیەو بەمدوایانەش سوری و میسرییەكان داوای مامەڵەو رێككەوتنی هاوشێوەیان كردووە.
لێكدانەوەكان لەسەر ئەم جموجوڵە بازرگانی و ئابوورییانە هەرچەندە جیاواز بن لەو راستییە كەم ناكەنەوە لەم چەند مانگەی دواییدا عێراق بەشێوەیەكی بێ پێشینە كەوتۆتە چەقی ململانێیەكی ئابووری و هەرێمایەتی گەورەوەوە بووەتە ڕووگەیەكی پەسەندكراوی شاندە عەرەبی و بیانییە جۆراوجۆرەكان، ئەمەش لەكاتێكدایە كە هەرێمی كوردستان بۆ شەش مانگ دەچێت لەناو یەك بازنەی بۆشدا دەخولێتەوە كە دابەشكردنی پۆستەكان و چۆنییەتی پێكهێنانی حكومەتە.