جەنگی سوریا بەبەشێك لە بەهاری عەرەبی دێتە ئەژمار، بەهۆی ئەو ڕوداوانەوە ژمارەیەك لە وڵاتان گۆڕانكاریی گەورەیان بەسەردا هات و تەنانەت سەرۆكەكانیشیان ڕوو بەڕووی مەرگ بوونەوە، بەڵام سیستەمی بەڕێوەبردنی سوریا ماوەیەكی زۆر بەرگەی گرت، لەنێو ئەو جەنگەدا جگە لەبەشداریی زۆرینەی پێكهاتەكان لەو جەنگەدا كەمینە ئاینییەكان بوونەتە قوربانی ئەو جەنگە.

دوای تێپەڕبوونی زیاتر لە 80 ساڵ، لە ململانێی نەتەوەیی و ئاینی لە نێوان بوزییەکان و موسوڵمانەکانی رۆهینگا لە میانمارو نەتەوە یەكگرتووەكانیش ئەو كەمینە ئاینییەی بە چەوساوەترین کەمینەی جیهان دادەنێت.

به‌ دێژایی مێژووی مرۆڤایه‌تی ئایینه‌كان ڕۆڵی به‌رچاویان هه‌بووه‌ له‌ گۆڕینی تێڕوانینی مرۆڤه‌كان بۆ هه‌موو دیارده‌ دیارو نادیاره‌كانی په‌یوه‌ست به‌ مرۆڤایه‌تی، هه‌ریه‌كه‌شیان دووباره‌ بونیادی فیكری و تێڕوانینه‌ تایبه‌ت و گشتیه‌كانیان هه‌ڵوه‌شاندووه‌و دووباره‌ به‌ پێی ویستی خۆیان دایانڕشتووه‌ته‌وه‌، یه‌كێك له‌و ئایینانه‌ یارسانیه‌كانه‌ كه‌ مێژوویه‌كی دێرینی هه‌یه‌و تا ئێسته‌ش په‌یڕه‌وكارانی له‌ ژیاندا ماون، ئه‌و ئایینه‌ چیه‌و له‌كوێن و به‌شێك له‌ دابوونه‌ریته‌كانیان له‌م ڕاپۆرته‌دا خراوه‌ته‌ ڕوو..

ناوچه‌ی هەورامانی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان وە کوو یەکێك لە شوێنەوارە کۆن وڕەسەنەکانی جیهانی کەخاوەن شوناس و تایبەتمەندی و جیاوازە له‌وانه‌ی چوارده‌وریی ، به‌و پێیه‌ی ناوچەیه‌كی کۆن و ڕەسەنی مرۆڤایه‌تییه‌ لەرێزبه‌ندی شوێنه‌واره‌ دێرینه‌كانی جیهاندایه‌و دوای چه‌ندین ساڵ چاوه‌ڕوانی له‌سه‌ر نه‌خشه‌ی یونسكۆ تۆمار دەکرێت.

به‌هۆی ڕێكه‌وت نامه‌ی سایكس بیكۆ وه‌ كورد به‌فه‌رمی دابه‌شی چوارپارچه‌ كراوه‌،به‌سه‌ر هه‌رچوار ئاڕاسته‌ جوگرافیه‌كه‌ی باكوور باشوور رۆژهه‌ڵات و رۆژئاوا، ئه‌وانه‌ی تر كه‌ په‌راكه‌نده‌و دابه‌ش بوون ئێجگار زۆرن و له‌ هه‌ر چوار پارچه‌كه‌ش بوونیان هه‌یه‌، به‌ڵام به‌ هۆكاری جیاواز پێده‌چێت ئه‌و دیارده‌یه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی كوردستان -پارچه‌كه‌ی ئێران- زۆرتر بووبێت و تا ئێسته‌ش درێژه‌ی هه‌یه‌.

لە ناو دونیای ئیسلام و شەریعەتی موحەممەدییدا، بەتایبەتی لە دوای كۆتایی هاتنی خەلافەت كۆمەڵێك تەریقەتی تەسەوف دەركەوتوون، هەرچەندە تا ئێستاش دژایەتی دەكرێن و بەلادەر ناو دەبرێن، بەڵام بەردەوامن، كە لە بنەما و ئامانج و مەبەستدا یەكێكن، بەڵام لە گرتنەبەری ڕێگەدا كەمێ‌ جیاوازییان هەیە، ناوچەی هەورامانی كوردستان بەسەر چاوەی تەسەوف و پێگەی تەریقەتەكان دادەنرێت، ئاخۆ هەروا دەمێننەوە یان دەكەونە بەردەم هەژموونی دەسەڵاتی مادی رۆژگارو ئەوانیش ڕاپێچ دەكات؟

یەکێک لە گرنگترین دەسکەوتەکانی ژیانی دوو مڕۆڤ بریتیە لە پێکهێنانی ژیانی هاوبەش و بنیاتنانی بنەماڵە و خێزانیکی تەندرووست لە کۆمەڵگادا. بەڵام یەکێک لە رووداوە ناخۆش و دژاوەکانی ئەوژیانە هاوبەشە ئەوەیە کە دوای ماوەیەک کۆتایی پێدێ و بنەماکانی کە رۆژێک ئەو خێزانەیان لەسەر پێکهاتووە هەڵدەوەشێتەوە. ئەودیاردەیە واتە دیاردەی جیابوونەوەی هاسەران یاخود‌"تەڵاق" دیاردەیەکی بەئازار پڕلە کێشەدەبێ بۆهاوسەران.

​ئامارە پزیشكیەكان باس لەوە دەكەن زۆرترین نەشتەرگەریی جوانكاریی لەسەر ئاستی جیهان جوانكاریی لووتە، لەبەر ئەوەی لووت باڵانسی جوانی ئەندامەكانی دیكەی دەمووچاوی مرۆڤ بەرجەستە دەكات و بە ناباڵانسی و نەگونجاویی لووت هەموو جوانیەكانی دیكەی دەمووچاو تێكدەچێت، لەبەر ئەوەی لووت كەوتۆتە ناوەڕاستی دەم و چاوو بەرزترن شوێنیشە زۆرتر بەرچاوەو یەكەم ئەندامی مرۆڤە لەكاتی سەیركردندا دەبینرێت