07:13 - 22/01/2019

زارۆئاغا زازاییەو 11 ژنی هێناوەو لەتەمەنی 96 ساڵیدا منداڵی بوە‌

پەیسەر

هەرچەندە مشت و مڕی زرۆ هەیە لەسەر رۆژو مانگ و ساڵی لە دایك بوونەكەی، بەڵام هەمووان كۆكن لەسەر ئەوەی كە ئەو پیاوە ناوی (زارۆ ئاغا)یەو لە نێوان ساڵی (1774 بۆ 1777) لە بنەماڵەیەكی (زازا) لەدایك بووە، كاتێك تەمەنی بووەتە 18 ساڵ چووەتە ئەستانبوڵ و لە گەڕەكی تۆپخانەی ئەو شارە تا كۆتاییەكانی تەمەنی لەوێ ژیاوە و بە یەكێك لە پیاوە بەتەمەنەكانی جیهان دادەنرێت و لەناو زۆرێك لە رووداوەكانی سێ سەدەی بەدوای یەكدا ژیاوە و تا لەتەمەنی 156 ساڵیدا كۆچی دوایی كردووە..

رۆژنامەی نیۆرك تایمز لە رۆژی 20 تەمووزی 1930 بابەتێكی لەسەر  زارۆ ئاغا بڵاو كردۆتەوە لەكاتێكدا كە سەردانی وڵاتە یەكگرتوەكانی كردووە و تەمەنی لە 156 ساڵیدا بووە، ئەو كاتێك لە ئوتێلی (كۆمۆدۆر)دادەبەزێت و دەبێتە شوێنی مانەوەی زۆر حەزی لە مەلەوانگەكەی بووە، ئەوانەی كە لەگەڵیدا بوون هەمیشە خەمی ئەوەیان بووە كە چووە ناو ئاوەكە ئیدی نەیەتە دەرەوە، راپۆرتی ئەو رۆژنامەیەلەوكاتەدا بایەخێكی زۆر هەبووە و قسەی زۆری بەدوای خوێدا هێناوەو بوەتە یەكێك لە بابەتە رۆژنامەوانیە پڕخوێنەرەكانی ئەو سەردەمە.
تەمەن درێژی زارۆ ئاغای كوردزمان سەرنجی هەموو دونیای راكێشاوەو لە نێو توركیاش كتێبێك لەبارەیەوە چاپ كراوە، ئەو خەڵكی شاری بەدلیسی باكووری كوردستانەو لە دەساڵی پێش لە مردنی بووەتە جێگەی بایەخی زۆرێك لە رۆژنامەو میدیاكان. 

ئەوانەی لە ژیان و گوزەرانی زارۆ كۆڵیونەتەوە باس لەوە دەكەن كە ناوبراو (11)جار ژنی هێناوەو كۆتا منداڵیشی لە تەمەنی 96 ساڵەی تەمەنیدا لەدایك بووە و 36 منداڵی هەبووە، یەكێك لەو دیاردە سەیرانەی كە لەژیانی زارۆدا هەیە ئەوەیە كە هەموو منداڵەكانی جگە لەیەكێكیان لەپێش خۆیەوە مردوون و بەچاوی خۆی مەرگی 34 منداڵی خۆی بینیوە. كۆتا منداڵی خۆی كە بینیویەتی مردووە كچێكی بووە لەتەمەنی 60 ساڵیدا بووە.

زارۆ ئاغا لەریزی سوپاكەی ئەحمەد پاشای جەزار دا لەدژی سوپای داگیركەری فەرەنسی جەنگاوە بە سەرۆكایەتی ناپلیۆن و لە شەڕی نێوان توركیا و رووسەكانیش دا بەشداری كردووە لە ساڵی 1828 و لەو جەنگەدا قاچی بریندار بووەو بەو بۆنەیەوە ماوەیەك لە بەدلیسی زێدی خۆی دەمێنێتەوە تا برینەكانی چاك دەبنەوە، هەر وەها بەشدار بووە لە دروستكردنی مزگەوتی بەناوبانگی توركیا (ئۆرتاككوی) لە ئەستانبوڵ لە ساڵی 1853.
بەهۆی تەمەن درێژی زارۆ ئاغاوە دەرفەتی گەڕانی زۆری بۆ هەڵدەكەوێت و لە لایەن زۆرێك لە وڵاتانی جیهانەوە بانگهێشت نامەی بۆ دەچێت، ئەو لەمیانەی ئەو وڵاتانەدا سەردانی كردوون چووەتە بەریتانیا و ئەمەریكاو لەنێو ئەرشیفی ئەو وڵاتەدا فیلمێكی تۆمار كراوی هەیە بەبێ دەنگ، لەبەر ئەوەی هێشتا تەكنۆلۆژیا ئەوەندە پێشكەوتوو نەبووە كە توانای تۆماركردنی دەنگ  و رەنگی هەبووبێت پێكەوە.

یەكێك لەو رووداوانەی كە زارۆ هەمیشە دەیگێڕایەوە لەتەمەنی 156 ساڵیدا سواربوونی فڕۆكە بووە بۆ یەكەمجار كە سەردانی ئەمەریكای كردووە و بە یەكێك لە روداوە خۆش و ناوازەكانی ژیانی خۆی باسی كرووەو هەر لەو سەردانەدا بەشداری لە چەند فیلمێك كردووەو چوەتە سەردانی چەندین پێشانگا، پزیشكەكانی ئەو وڵاتە سەرسامی خۆیان دەردەبڕن و دەیانەوێت لە نهێنیەكانی تەمەن درێژی ئاغا بكۆڵنەوە بۆیە دەیخەنە ژێر پشكنین و لەو تەمەن زۆرەدا پێی دەڵێن تەنروستیت زۆر باشە، هەندێك لە میدیاكانی ئەو سەردەمە لە زاری خۆیەوە گێڕاویانەتەوە بە پێكەنینەوە پێی گوتوون: من هەتاهەتایە دەژیم. ئاغا زۆرێك لە سوڵتانەكانی عوسمانی بینیوە بۆنموونە سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەم و لە سەردەمی سوڵتان سەلیمی سێیەم و سوڵتان مستەفای چوارەم و محمدی دووەم و عەبدولعەزیز و عەبدولمەجیدو مورادی پێنجەم و رەشادی پێنجەم و وەحیدەدین.

جەنگەكانی  قرم و قەوقاز و بەلقان و جەنگی جیهانی یەكەمی بینیوە. بەشداری كردووە لە بنیات نانی كۆشكی (دۆڵما بەهجە) و (كەنیسەی سەلیمیە).
ئەو بەیەكێك لەوانە ناسراوە كە دوور بووە لە شتی پڕوپووچ و ژیانێكی ئاسایی و سونەتی بردۆتە سەر، ئەو ناوی نەوەكانی خۆی بەباشی نەدەزانی لەبەر ئەوەی ژمارەیان ئێجگار زۆر بوون.
یەكێك لە وەسیەتەكانی كە بۆ خەڵكی كردووە هەمیشە گوتوویەتی ماست بخۆن و خواردنی خۆش و هەمیشەیی بریتی بووە لە نان و شیر..

ئەو كوردێكی زازایی بوو لەناوچە كوردیەكانەوە ژیان راپێچی ئەستانبوڵی كردبوو، هەربۆیە تەنها بۆ پێداویستی زمانی توركی بەكار دەهێنا، هەر بۆیە تاكۆتاییەكانی تەمەنی نەیدەتوانی بە توركییەكی باش قسە بكات، كاتێكیش رۆژنامەكان چاوپێكەوتنیان لەگەڵ دەكرد بە زمانی دایكی(كوردی زازا) وەڵامی دەدانەوە، ئەو هەمیشە حەزی لە ژیان دەكردو بە ئومێدەوە دەژیا.
كاتێك یەكێك لە نهێنی تەمەن درێژیەكەی بیپرسیایە ئەو زۆر بەسادەیی دەیگوت من خەیارو ماست دەخۆم، واتە جۆرێك لە خواردنی رووەكی.
زارۆ ئاغا لە نیۆرك تووشی روداوی هاتووچۆ دەبێت و ئۆتۆمبێلێك لێی دەدات لەبەر ئەوەی ئەو هەموو ئۆترمبێلە لەشەقامەكانی نیۆركدا هەبوون و ئەویش رانەهاتبوو بەو جۆرە ژیانەو لەكاتی لێدانی ئۆتۆمبێلەكەدا سەری بەر زەوی دەكەوێت، هەر بۆیە پزیشكەكان لێی بێ ئومێد دەبن و پێیان وادەبێت كە بەزووترین كات دەمرێت.

دوای ئەوەی لەئەمەریكا گەشتەكەی تەواو دەكات دەچێتەبەریتانیا لە ساڵی 1931 بێ ئەوەی هیچ سودێكی مادی پێبگات، دوای ئەو روداوە زارۆ ئاغا زۆر ناژی و باری تەندروستی تێكدەچێت و دوای ئەوەی گەڕاوەتەوە ئەستنابوڵ لە مانگی تەمووزی 1934  لەنەخۆشخانەیەكی ئەستانبوڵ گیان لەدەست دەدات دوای ئەوەی پزیشكەكان رایان گەیاند كە هۆكاری مردنەكەی راوەستانی گورچیلەی بووە.