02:15 - 20/06/2023
پەیمانگای واشنتۆن: دابەشبوونە ناوخۆییەکان ئۆتۆنۆمی لە کوردستان بەرامبەر حکومەتی فیدراڵی تێکدا
پەیمانگای واشنتۆن له راپۆرتێكدا له‌سه‌ر ڕه‌وشی هه‌رێمی كوردستان رایگه‌یاند: دابەشبوونە ناوخۆییەکانی کورد لە کۆتاییدا یارمەتی فراکسیۆنی شیعە و سوننەیان دا بۆ لاوازکردنی ئۆتۆنۆمی دارایی هەرێمی کوردستان. ئەمەش لە ڕاستیدا بووەتە هۆی ملکەچکردنی حکومەتی هەرێم بۆ دەسەڵاتی فیدراڵی و سەردەمێکی نوێی پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و بەغدا دەستپێکردووە. هه‌روه‌ها ده‌ڵێت "كوردەكان خراپترین دوژمنی خۆیانن"
په‌یمانگاكه باسیله‌وه‌كردووه،لەم ساڵانەی دواییدا ململانێی مێژوویی بۆ دەسەڵات لە نێوان هەردوو حزبی دەسەڵاتدار لە کوردستان خراپتر بووە. هەوڵەکانی دیپلۆماتکارانی ڕۆژئاوایی بۆ هاندانی ئەو دوو لایەنە بۆ گەڕاندنەوەی پەیوەندییەکی کارایی، تەنیا هێوربوونەوەیەکی کاتیی لێکەوتەوە.
هه‌روه‌ها ده‌ڵێت کاتێک ڕێنمایی ڕۆژئاوا وەستا، دوای ئەوەی هەر ڕێککەوتنێک ئەنجام دەدرێت ناکۆکییەکی توند لە نێوان هەردوولادا دروست دەبێت، ئه‌م واقیعه ڕاستییه‌کی توند ده‌رده‌خات، ئه‌ویش ئه‌وه‌یه که ئاشتی نێوخۆی کورد وابه‌سته‌یه به سه‌رزەنشتی یه‌كلاكه‌ره‌وه و بەردەوامی دەرەکی.
په‌یمانگاكه پێیوایه دژبه‌یه‌كیه‌كه له‌وه‌دایه کورد شارەزایە لە کۆکردنەوەی زلهێزە بیانییە کێبڕکێکارەکان، بەڵام ترسناکە لە مامەڵەکردن لەگەڵ ناکۆکی ناوخۆییەکانیان.
تێیدا هاتووه "دابەشبوونە ناوخۆییەکان ئۆتۆنۆمی لە کوردستان بەرامبەر حکومەتی فیدراڵی تێکدا. ئەم ناکۆکیانەی نێوان حزبەکان دەسەڵاتی سازشی دەستەجەمعی کوردیان لاواز کرد و توانای کورد بۆ پێشکەشکردنی بەرەیەکی یەکگرتوو لە دانوستان لەگەڵ حکومەتی فیدراڵیدا ئاستەنگ بوو".
دابەشبوونە ناوخۆییەکان بووە هۆی نەبوونی یەکگرتوویی لە بڕیاردان، ئەمەش وایکرد کە هەرێمی ئۆتۆنۆم نەتوانێت کاریگەری لە بەرگریکردن لە سەربەخۆیی خۆی و دووپاتکردنەوەی پێداویستییەکانی لە چوارچێوەی بودجەدا بەدەستبهێنێت. به‌پێی راپۆرته‌كه.
په‌یمانگاكه باسیله‌وه‌كردووه، لایەنە شیعەکان لە "چوارچێوەی هەماهەنگی" دابەشبوونەکانیان بەکارهێنا بۆ بەدەستهێنانی کۆنترۆڵ و کاریگەری زیاتر بەسەر سەرچاوە داراییەکانی هەرێمدا، بەتایبەتی لە یاسای بودجەی تازە پەسەندکراوی عێراقدا.
ڕەزامەندی دەسەڵاتی کوردی لە له ده‌ستچوونی تەواوی کەرتی نەوت لە کوردستان نەوەستا. هه‌ر دۆلارێک هه ولێر وه‌ریده‌گرێت، به وردی وردبینی فیدراڵی تێپه‌ڕده‌بێت، ده‌سه‌ڵاتی سه‌رۆکی هه‌ڕێمی کوردستانیش له‌سه‌ر چۆنیه‌تی خه‌رجکردنی پاره‌که ده‌که‌وێته ده‌سه‌ڵاتی حکومه‌تی فیدراڵی عێراق و دیوانی چاودێری دارایی فیدراڵی. به‌پێی ناوه‌ڕۆكی راپۆرته‌كه.
په‌یمانگانی واشنتۆن، باسیله‌وه‌شكردووه لە بەرامبەر پەراوێزخستنی دارایی له‌لایه‌ن پارتی دیموکراتی کوردستانه‌وه، فراکسیۆنی یەکێتی لە بەغدا زۆر کاری کرد بۆ ئەوەی سەرۆک وەزیرانی عێراق بکاتە ناوبژیوان لە ئەگەری هەر ململانێیەکی ناوخۆیی کورد لەسەر بودجە. ماوەتەوە بزانین ئایا سەرۆک وەزیران مافی یاسایی خۆی بۆ دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی کورد بەکاردەهێنێت یان نا.
په‌یمانگاكه ده‌شڵێت "سەرنەکەوتنی لایەنە کوردییەکان، تەرکیز و چاوەکانی لە حوکمڕانی و گەشەپێدان لابردووە، توانای هەرێم بۆ بنیاتنانی دامەزراوەی بەهێز و بەڕێوەبردنی کاریگەرانەی خۆی خستۆتە مەترسییەوە".
"ئەم شکستە ئیعتبار و پێگەی حکومەتی هەرێمی لە ئاستی نیشتمانی و هەرێمی و نێودەوڵەتیدا تێکداوە. تەنانەت لە کاتی مشتومڕی بودجەدا کە بۆ توانای ئابووری هەرێم خۆی زۆر گرنگ بوو، لایەنە کوردییەکان نەیانتوانی سیاسەتێکی هاوسەنگ دابڕێژن، لە ئەنجامدا هەرێمی کوردستان لە هەموو کاتێک لاوازترە، ئایندەی نادیارە". په‌یمانگاكه واده‌ڵێت.
ئاماژه‌به‌وه‌شكراوه، دامودەزگاکانی حکومەتی کوردستان نەک تەنها لەبەرچاوی خەڵک، بەڵکو لە ڕوانگەی یاساییەوە شەرعیەتی خۆیان لەدەستداوە، بەتایبەتی دوای ئەوەی دادگای باڵای عێراق بڕیاریدا کە درێژکردنەوەی ئەرکی پەرلەمان لە هەرێمی کوردستان نادەستوورییە.
به‌پێی په‌یمانگاكه ئێستا هەرێمی کوردستان پێویستی بە ئەنجامدانی هەڵبژاردن هەیە بۆ گەڕاندنەوەی شەرعیەتی گشتی و یاسایی، ئەمەش یارمەتیدەر دەبێت بۆ دووبارەکردنەوەی هەموو گرژی و ململانێ سیاسییەکانی نێوان لایەنە سیاسییە کوردییەکان.
ده‌ڵێت ئەم ھەڵبژاردنە نوێیانە ناتوانن گەرەنتی بەدیھێنانی یەکێتی نەتەوەیی بکەن، بەڵکو دەتوانێ دەرفەتێکی باش بۆ بەرزکردنەوەی متمانە و هاندانی دیالۆگ و زیادکردنی بەشداری ھاوڵاتیان بڕەخسێنێت.
ئاشته‌وایی سیاسی لە کوردستان لە ڕێگای بەستنی ڕێککەوتنێکی سیاسی نوێ بە پاڵپشتی سپۆنسەرە بیانییەکانی حکوومەتی کوردستان ده‌كرێت و په‌یمانگاكه ده‌شڵێت گەیشتن بەم یەکلاکەرەوەیە پێویستی بە بەشداری دیپلۆماسی زیاتری ئەمریکا و ئەوروپا دەبێت لە جاران، سەرەڕای هەستکردنیان بە ماندوێتی دیپلۆماسی.
لە ئەگەری دروستبوونی بۆشایی دیپلۆماسی ڕۆژئاوا، چین و نەیارانی تری ڕۆژئاوا دەتوانن هەوڵی پڕکردنەوەی ئەو بۆشاییە بدەن. لێرەوە نابێت واشنتۆن ڕێگە بە پەکین بدات سەرکەوتنێکی دیپلۆماسی تر لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست تۆمار بکات. به‌پێی په‌یمانگای واشنتۆن.
په‌یمانگای واشنتۆن بۆ سیاسه‌تی رۆژهه‌ڵاتی نزیك، په‌یمانگایه‌كی ئه‌مریكیه و ساڵی 1985 له‌لایه‌ن لیژنه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌مریكا_ئیسرائیل دامه‌زراوه و باره‌گاكه‌ی له واشنتۆنه.