04:04 - 15/01/2019
هەرێمی کوردستان لەنێوان بەهێزبوونەوە و دوو ئیدارەییدا
لە دەستپێکی ساڵی ٢٠١٩دا جارێکی دیکە ترافیکێکی دیپلۆماسی لە هەولێر دەستی پێکردووەتەوە، هاتنی وەفدە بیانییەکان بۆ هەولێر بیرخەرەوەی ساڵانی ٢٠١٤ و ٢٠١٥ن ئەوکاتەی هەموو جیهان بۆ شەڕی داعش پێویستیان بە کورد بوو.
لە یەک کاتدا دوو وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا و ئێران لە هەولێرن، هەفتەی رابردووش وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە هەولێر بوو، بەر لە مانگێکیش وەزیری وزەی ئەمریکا هاتە هەولێر، زانیارییەکان باس لەوەش دەکەن کە لە داهاتوویەکی نزیکدا رەجەب تەیب ئەردۆغان و وەزیری دەرەوەی بریتانیاش دێنە هەولێر، ئێستا پرسیاری سەرەکی ئەوەیە ئایا لە دوای ریفراندۆمەوە جارێکی دیکە هەولێر هەستاوەتەوە وا بووەتەوە جێی بایەخی وڵاتانی دیکە.
هۆکاری ترافیکە دیپلۆماسییەکەی ساڵانی ٢٠١٤ و ٢٠١٥ی هەولێر ئاشکرابوو کە بۆ شەڕی داعشە، بەڵام ترافیکەکەی ئەمجارەیان لەوانەیە بۆ سێ مەبەستی جیاواز بێت، یەکەم رۆژئاوای کوردستان، دووەم رێکخستنەوەی پەیوەندییەکانی هەولێر و بەغدا و سێیەمیش ئێران.
بۆ نمونە هاتنی وەزیری دەرەوەی فەڕەنسا رەنگە زیاتر پەیوەندی بە سوریا و رۆژئاوای کوردستانەوە بێت کە لە ئیستادا و لە دوای بڕیاری کشانەوەی ئەمریکا لە بەردەم هەڕەشەی تورکیادایە، سوریا کە تا ساڵی ١٩٤٨ لەژێر ئینتدابی فەڕەنسادا بوو، ئێستا فەرەنسا دەیەوێت جارێکی دیکە بگەڕێتەوە بۆ سوریا، تەنیا دەروازەشی بۆ گەڕانەوەی بۆ سوریا دەروازەی رۆژئاوای کوردستانە، ئەگەر بێتو تورکیا هێرش بکات ئەوا کێشە بۆ ئامانجەکەی فەڕەنسا دروست دەکات، هەربۆیە لە ئێستادا قسەی ئەوە هەیە کە فەڕەنسا لەوانەیە پلانی هەبێت لە هەولێرەوە چارەسەرێک بۆ رۆژئاوای کوردستان بدۆزیتەوە، ئەویش بە دروستکردنی لێکتێگەیشتن لەنێوان پارتی و پەیەدەیە بەوپێیەی حیزبەکانی ناو ئەنەکەسە گوێرایەڵی پارتین، لە حاڵەتی دروستبوونی لێکتێگەیشتن لەنێوان پارتی و پەیەدە، ئەوا زەمینە بۆ گەڕانەوەی ئەنەکەسە بۆ رۆژئاوای کوردستان دروست دەبێت، لەم حاڵەتەشدا جۆرێک لە دڵنیایی دەدرێت بە تورکیا یان کۆسپ دروست دەبێت لە بەردەم هێرشی تورکیا بۆ سەر رۆژئاوای کوردستان.
سەردانەکەی وەزیری دەرەوە و وەزیری وزەی ئەمریکاش زیاتر پەیوەندی بە سزا ئابورییەکانی سەر ئێران و کۆتایی هێنان بە هەژمونی ئێرانەوە هەیە لە عێراق و هەرێم، وەک ئەمریکییەکان بە ئاشكرا باسی دەکەن، لەم قۆناغەدا ئامانجی سەرەکی ئەمریکا لە عێراق لێدانە لە هەژمونی ئێران و دەشیانەوێت زۆرترین لایەنی عێراقی و کوردی لەسەر ئەم پرسە لە دەوری خۆیان کۆبکەنەوە.
ئامانجی سەردانەکەی وەزیری دەرەوەی ئێرانیش رێک پێچەوانەی ئامانجەکانی ئەمریکایە، ئەو وتەیەی محەمەد جواد زەریف لە هەولێر کە وتی کەسێک ناتوانێت لە دەرەوە بێت و ئێمە لێک دوور بخاتەوە، بە روونی ئاماژەبوو بە مەبەستی سەردانەکەی مایک پۆمپیۆ بۆ هەولێر، زەریف لە دوای چوونی بۆ هێندستان هاتە عێراق و هەرێم.
ئێران بۆ کەمکردنەوەی فشاری سزا ئابورییەکان زیاتر لە هەر وڵاتێک پشتی بە هێندستان و عێراق بەستووە، ئاستی پەیوەندییە بازرگانییەکانی ئێران لەگەڵ هندستان ساڵانە ١٤ ملیار دۆلارە و ئاستی پەیوەندییە بازرگانییەکانیشی لەگەڵ عێراق بەپێی ئامارە فەرمییەکانی ئێران ١٢ ملیار دۆلارە و بۆ ساڵی ٢٠١٩ش دەیانەوێت بەرزی بکەنەوە بۆ ١٤ ملیار دۆلار.
بەشداری زەریف لە کۆبوونەوەی ژووری بازرگانی ئێران و ژووری بازرگانی هەولێر و لە سلێمانیش بە هەمان شێوە بەشداریکردنی لە کۆبوونەوەی هاوبەشی ژووری بازرگانی ئێران و ژووری بازرگانی سلێمانی ئاماژەیە بۆ ئەوەی ئێران دەیەوێت پشت بە بازرگانی لەگەڵ هەرێم ببەستێت، ئێران لە ئێستادا ئەوەندە پێویستی بە دۆلارە کە زەریف لە بەغدا داوایکردووە هەرچی زووە عێراق ملیار و نیوێک دۆلار پارەی کارەبا و گاز بداتەوە بە ئێران و لە هەولێریش داوایکردووە، هەرێم قەرزی کۆمپانیا ئێرانییەکان بداتەوە.
ئامانجە سیاسییە شاراوەکەی سەردانەکەی زەریف بۆ هەرێم
ئێران لە کۆنەوە وەک دوو بەش و دوو یەکەی ئیداری سەیری کوردستانی عێراقی کردووە، بەر لە دروستبوونی حکومەتی هەرێم، وەک دوو بەش ( پشکی پارتی و پشکی یەکێتی) سەیری کوردستانی عێراقی دەکرد، لە پاڵ ئەمانەشدا بۆ کۆنتڕۆڵکردنیان پشتگیری حیزبە ئیسلامییەکانیشی دەکرد و پێگەیانی بەهێز دەکرد، لە دوای دامەزرانی حکومەتی هەرێم و تەنانەت لە دوای یەکگرتنەوەی هەر دوو ئیدارەی سلێمانی و هەولێر، هەرچەند بە فەرمی دانی ناوە بە قەوارەی هەرێمی کوردستاندا بەڵام لە کرداردا هەر وەک دوو ئیدارە سەیری هەولێر و سلێمانی کردووە.
ئێران تەنیا وڵاتێکە جگە لە هەولێر و لە سلێمانیش کۆنسولخانەی هەیە، کاتێک لە ساڵی ٢٠٠٩دا بۆ یەکەمجار وەزیری دەرەوەی ئێران وەک بەرپرسی باڵای ئێران سەردانی هەرێمی کرد، جگە لە هەولێر سەردانی سلێمانیشی کرد، ئەوە لە کاتێکدایە وەفدە فەرمییەکانی وڵاتانی دیکە تەنیا سەردانی هەولێر وەک پایتەختی هەرێم دەکەن.
لە سەردانەکەی ئەمجارەی جەواد زەریفیش بۆ هەرێم بە هەمان شێوە لە دوای هەولێر سەردانی سلێمانیشی کرد، سەردانەکەی زەریف بۆ سلێمانی بە تایبەت لەم کاتەدا زیاتر ئەو خوێندنەوەیە هەڵدەگرێت کە ئێران دەیەوێت سلێمانی و هەولێر وەک دوو ئیدارەی جیاواز سەیر بکات.
لە ئێستادا ئێران ترسی ئەوەی هەیە کە ئەمریکا بە نیازە عێراق بۆ سەر سێ هەرێم دابەش بکات، لەم سەروبەندەشدا کاتێک زەریف لە بەغدا جگە لە کۆبوونەوە لەگەڵ بەرپرسانی حکومی، لەگەڵ کۆمەڵێک کەسایەتی جیاواز لە پێکهاتە جیاوازەکانی وەک سونە و کوردی فەیلی و ئیزدی کۆبووەوە، پێدەچێت ئەمەش ئاماژەبێت بۆ ئەوەی ئێران بیەوێت لەڕێی ئەم کەسایەتییانەوە پێش بە دابەشکردنی عێراق بۆ سەر سێ هەرێم بگرێت.
لە سەردانەکەشیدا بۆ سلێمانی بە هەمان شێوەیە گریمانەی ئەوە هەیە کە بیەوێت ئەو پەیامە بدات بە یەکێتی کە لەلایەکەوە دژایەتی پرۆژەکەی ئەمریکا بکات بۆ دابەشکردنی عێراق بەسەر سێ هەرێمدا و لەلایەکی دیکەشەوە هانی یەکێتی بدات بۆ ئەوەی وەک ئیدارەیەکی جیاواز سەیری سلێمانی بکات و هەرێم بگەڕێنێتەوە بۆ دوو ئیدارەیی.
دوو ئیدارەیی چ سودێکی هەیە بۆ ئێران؟
ئەگەر بێتو هەرێمی کوردستان دابەش بێت بۆ سەر دوو ئیدارە، ئەوا ئێران دڵنیایە کە ئیدارەی سلێمانی بەبێ پشتگیری ئێران ناتوانێت بەردەوام بێت، هەربۆیە ئیدارەی سلێمانی ناچار دەبێت بە تەواوی ببێتە ناوچەی هەژمونی ئێران، لەم حاڵەتەشدا ئیدارەی سلێمانی لە ئەمریکا دوور دەکەوێتەوە و بۆ ئێران یەکلایی دەبێتەوە، ئێرانیش لەڕێی ئیدارەی سلێمانییەوە دەتوانێت بەبێ فشاری ئەمریکا پەیوەندی بازرگانی لەگەڵ عێراق پەرە پێ بدات.
لەو حاڵەتەدا ئەوەی چاوەڕوانکراوە، سلێمانی و یەکێتی وەک هێزی باڵادەست دەکەونە ژێر فشاری ئەمریکا و هەولێر و تورکیا و ئەستەمیشە بتوانێت بەرگەی ئەم فشارانە بگرێت، دوو ئیدارەیی لەم قۆناغەدا کە قۆناغی یەکلایی بوونەوەی شەڕی هەژمونی ئەمریکا و ئیرانە لە عێراق زۆر جیاواز دەبێت لەو دوو ئیدارەییەی کە پێشتر هەبوو، چونکە وەک ئاماژەی پێدرا ئیدارەی سلێمانی ناچار دەبێت پشت بە ئێران ببەستێت و پشت بە ئێران بەستنیش بە واتای پشتکردنە ئەمریکا دێت، هەر بۆیە بژاردەی دوو ئیدارەیی بژاردەیەکی مەترسیدارە بۆ یەکێتی و بۆ سلێمانیش.
گۆڕان گەرەنتی یەک ئیدارەیی دەکات
ئەگەر بێتو پلانی ئێران هاندانی یەکێتی بێت بۆ دوو ئیدارەیی و یەکێتیش بچێتە ژێر باری ئێرانەوە، لەم حاڵەتەدا رۆڵی بزوتنەوەی گۆڕان دەردەکەوێت و گۆڕان پرسەكە یەکلایی دەکاتەوە.
بەپێی زانیارییەکان ئێستا پارتی پێیوایە کە یەکێتی مەیلی بۆ دوو ئیدارەیی هەیە و هەندێکیش لە بەرپرسانی یەکێتیش بە ئاشکرا لە ماوەی رابردوودا باسی دوو ئیدارەییان کرد، لە کۆبوونەوەی رۆژی رابردووی پارتی و یەکێتیشدا مەسرور بارزانی پەیامی باوکی گەیاندبووە یەکێتی کە داوایکردبوو یەکێتی بە هیچ جۆرێک بیر لە بژاردەی دوو ئیدارەیی نەکاتەوە، هەربۆیە پارتی کە لەم قۆناغەدا دوو ئیدارەیی لە بەرژەوەندی خۆیدا نابینێت پێداگری لەسەر بەشداری گۆڕان لە حکومەتدا دەکات، چونکە پارتی پێیوایە تەنیا گۆڕان دەتوانێت گەرەنتی مانەوەی هەرێمی کوردستان وەک یەک ئیدارە بکات.
هەولێر دەتوانێت هەستێتەوە
وەک ئاماژەی پێدرا لە ساڵی ٢٠١٩دا جارێکی دیکە سەرنجەکان کەوتوونەتەوە سەر هەولێر، ئەمەش ئەو دەرفەتەی دروستکردووەتەوە کە هەرێم جارێکی دیکە پێگەی خۆی لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەکە بەهێز بکاتەوە.
هەولێر هێشتا هەڵنەستاوەتەوە بەڵام دەرفەتی هەستانەوەی لە بەردەمدایە بەو مەرجەی پارتی و یەکێتی و گۆڕان بتوانن لە قۆناغی یەکەمدا پەیوەندییەکانی خۆیان رێکبخەنەوە و لە قۆناغی دووەمیشدا بتوانن لەنێوان ململانێی ئەمریکا و ئێراندا یارییەكی زیرەکانە بکەن و نەهێڵن هەرێم ببێتە قوربانی شەڕی هەژمونی ئەو دوو وڵاتە، کە بژاردەی دوو ئیدارەیی یەکەم هەنگاوە بۆ تێوەگلاندنی هەرێم لەو شەڕی هەژمونییەدا.