04:02 - 15/01/2019
ئەگەرەكانی دامەزراندنی ناوچەی ئارام لە رۆژهەڵاتی فوڕات و ئاسۆی چارەسەری
ئایا تویتەكەی تره‌مپ لەبارەی دروستكردنی ناوچەیەكی ئارام بە قوڵایی (20 میل – 32 كم) چی واتایەكی هه‌یه؟ دوو ئەزموونی ناوچەی ئارام لە سوریادا هەیە. ئەزموونی ناوچەی ئارام لە نێوان هەردوو سوپای ئیسڕائیل – سوریا بۆ رۆژئاوای كوردستان باشترە. دووریش نیە دامەزراندنی ناوچەی ئەمنی دەریچەی دیكەی چارەسەری بكاتەوە.
شەوی یەكشەممە، دۆناڵد تره‌مپ لە چەند تویتێكدا سەرەداوی ستراتیژی دوای كشانەوەی وڵاتەكەی كرد لە رۆژئاوای كوردستاندا خستەڕوو. جگە لەوەی هەڕەشەی لە كورد و تورك كرد، باسی لە دروستكردنی ناوچەیەكی ئارامیش كرد. تره‌مپ لە یەكێك لە تویتەكانی كە لەوانەی دیكە زیاتر دەنگی دایەوە دەڵێت:
" ئەگەر بێت و هێڕش بكاتە سەر كورد ئابووری توركیا دادەتەپێنین، ناوچەیەكی ئارام بە قوڵایی (20 میل) دروست دەكەین. پێویستە كورد تورك نەوروژێنێت. سەربازەكانمان بەرەو نیشتمان دەكێشینەوە، لە نزیكیان دەبین بۆ لەناوبردنی داعش. ئەوانەی لەهەموویان زیاتر سوودیان لە هەبوونی داعش وەرگرتووە لە سوریا، روسیا و ئێرانە، ئەوان دوژمنی سروشتی ئێمەن. هەوڵدەدەین كۆتایی بەم شەڕە بێنین".
توركیا و ناوچەی ئارام
لەدوای تێكچوونی پڕۆسەی ئاشتی و چارەسەری لە باكووری كوردستان لە ناوەڕاستی ساڵی 2015دا، توركیا یەپەگەی وەكو هێزێكی تیرۆریست و مەترسیدار بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانەكەی راگەیاند. بەبیانووی رەواندنەوەی ئەم مەترسیانە، توركیا لە ساڵی 2016 بەدواوە دروستكردنی ناوچەیەكی ئارامی لەسەر سنووری وڵاتەكەی لەناو خاكی سوریادا خستە ئەجێندای خۆیەوە. لە 24 ئابی 2016 بۆ دامەزراندنی ناوچەیەكی ئارام توركیا یەكەم هەنگاوی گرتەبەر و پڕۆسەی قەڵغانی فوڕات لە رۆژئاوای رووباری فوڕات دەستپێكرد. سوپای توركیا لەم پڕۆسەیەدا لە جەڕابلوس تا ئەلباب بە قوڵایی زیاتر لە 90 كم ناوچەیەی ئارامی بەگوێرەی بەرژەوەندی و ستراتیژی سەربازی خۆی دامەزراند. بۆ جێبەجێكردنی ئەم پڕۆسەیە توركیا رێككەوتنی لەگەڵ رووسیا و هەروەها سوریا و ئێران هەبوو. بەڵام ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی رووباری فوڕاتدا كە لە شەڕی داعشدا پشتی بە هێزە كوردیەكان دەبەست رێگای بە توركیا نەدا هیچ جوڵەیەكی سەربازی لەناوچەی ژێر هەژموونی خۆیدا ئەنجام بدات.
لە كۆتاییەكانی ساڵی 2018 دوای ئەوەی داعش 95% خاكی ژێر دەستی خۆی لەدەستدا، لە چەند ناوچەیەكی بچووكی شاری دێرەزوور قەتیس كرا، توركیا بە مەبەستی ئەنجامدانی ئۆپاراسیۆنی سەربازی لە رۆژهەڵاتی رووباری فوڕاتدا دەستی بە ئامادەكاری سەربازی كرد. بۆ ئەم مەبەستە چەكی قوڕس و زیاتر لە 15 هەزار چەكداری سەر بە سوپای سوریای ئازادی لەناوچەكانی نزیك بە رۆژهەڵاتی فوڕاتدا كۆكردەوە. ئەو ئامادەكاریەی توركیا هاوكات بوو لەگەڵ بڕیارە چاوەڕواننەكراوەكەی دۆناڵد تره‌مپ سەرۆكی ئەمریكا لەمەڕ كشانەوەی سوپای وڵاتەكەی لە سوریادا و بەجێهێشتنی ناوچەكە بۆ توركیا.
بڕیارەكەی تره‌مپ ناڕەزایی هاوپەیمانانی ئەمریكای لێكەوتەوە، بەڵام ناڕەزاییەكان تەنیا بەمە سنووردار نەبوو، بەڵكو رەنگدانەوەی لەناو دامەزراوە، سەربازی، ئەمنی و سیاسیەكانی ئەمریكاش پەیداكرد چەندین بەرپرسی باڵا دەستیان لە كاركێشایەوە. ئەم كاردانەوانە تره‌مپیان ناچاركرد پلانی كشانەوە بگۆڕێت و بیرۆكەی چارەسەری پێشنیار بكات. تره‌مپ بڕیاریدا مەسەلەی كشانەوە ببەستێتەوە بە مەسەلەی گەرەنتیكردنی پاراستنی هاوپەیمانە كوردەكانی لە كۆمەڵكوژی توركیا و گرووپە چەكداریە سوریەكانی سەر بەم وڵاتە. ئەمەش لەگەڵ خۆیدا بارودۆخێكی نوێ و لێكەوتەی زیاتر هێنایە گۆڕێ، زەمینەی گۆڕانكاری دروستكرد لە سروشتی ململانێی هێزەكانی ناو سوریادا، لە هەمان كاتدا ئەمریكای ناچار كرد چاو بە ستراتیژی خۆیدا بكێشێتەوە.
بەم شێوەیە هەموو لێدوان و جوڵەكانی ئەمریكا گۆڕانكاریان بەسەردا هات، بۆ ئاستەنگكردنی توركیا و هاوپەیمانانی سەبارەت بە كردنەوەی بەرەیەكی نوێی شەڕ لەدژی كورد و هێزەكانی سوریای دیموكراتی كە هاوپەیمانی سەرەكی ئەمریكایە لەشەڕی ناوبردنی داعشدا. ئەمەش لەگەڵ خۆیدا ئاڵۆزی لەنێوان هێزە ركابەرەكان لەناوچەكەدا بەتایبەتی ئەمریكا و توركیادا دروستكرد، وەرزێكی نوێی لێدوانی دژبەیەك و سەردانی دیپلۆماتكارانی هەردوولای لێكەوتەوە. كە هەر دواییان تویتەكەی تره‌مپ بوو، ئەگەرچی وردەكاری لەبارەی ناوچەی ئەمنی لەخۆ ناگرێت، بەڵام ئەم تویتە نەخشەی ئەمریكای تا رادەیەكی بەرچاو ئاشكرا كردووە.
ئایا جارێكی دیكە گۆپاڵی رەقی ئەمریكا بەرپشتی توركیا دەكەوێت؟
ئاماژەدان بە سزادانی ئابووری توركیا وەكو لە تویتەكەدا هاتووە، كاریگەری زۆری لەسەر ئەم بارودۆخە نالەبەرە ئابووریەدا هەیە كە توركیا پێی تێپەڕدەبێت. بەشێك لە چاودێران پێیانوایە گەماڕۆی ئابووری بەشی ئاستەنگكردنی توركیا ناكات تا هێڕش نەكاتە سەر رۆژئاوای كوردستان. گەماڕۆی ئابووری ئەمریكا – بەریتانیا بۆ سەر توركیا لە ساڵی 1975 – 1978 لەدوای داگیركردنی بەشێك لە خاكی قوبڕس بە نموونە دێنەوە كە نەیتوانی پاشەكشە بە توركیا بكات. بەڵام ئەگەر بارودۆخی ئەمڕۆ لەگەڵ دەیەی حەفتاكانی سەدەی پێشوو بەراورد بكەین، دەگەینە ئەو باوەڕیەی كە ئابووری توركیا ناتوانێ هیچی دیكە بەرگەی گەماڕۆ و سزای ئابووری ئەمریكا بگرێت.
هێشتا توركیا بە دەستی دوو تویتەكەی تره‌مپ لە هاوینی رابردوودا دەناڵێنێت كاتێك سزای ئابووری لەسەر چەند بەرهەمێكی پیشەسازی توركی دانا و رێگای گرت ئەو كەره‌ستانە بچنە ناو خاكی ئەمریكا، كە بووە هۆی ئەوەی لیرەی توركیا نیوەی بەهای خۆی لەدەست بدات، ئەگەر سزاكان ماوەیەكی دیكە بەردەوامیان بووایە دەبووە هۆی داڕمانی زیاتری ئابووری توركیا. لە ئێستاشدا سەر لەنوێ ئاماژەدان بە سزای ئابووری بە گوێرەی ئاماژەكان ئابووری توركیا بەرەوڕووی ئیفلیجی دەبات، بەتایبەتی كە بڕیار وایە لە ئاداری داهاتوو هەڵبژاردنی شارەوانیەكان ئەنجام بدرێت، دووریشنیە ئەم هۆكارە پارتی دەسەڵاتداری توركیا (ئاكەپە) تووشی شكستێكی گەورە بكات. كەواتە ئاماژەی تره‌مپ بە سەپاندنی سزای ئابووری بەسەر توركیادا بەندە بە پاشگەزبوونەوەی ئەردۆغان لە هەڕەشەكانی پەیوەست بە كورد لە رۆژئاوای كوردستاندا.
كامە مۆدێلی ناوچەی ئارام؟
هەروەها بۆ پاشگەزكردنەوەی توركیا لە هێڕشكردنە سەر كورد، ئەمریكا بیرۆكەی دروستكردنی ناوچەیەكی ئەمنی هەیە، لەناو خاكی رۆژئاوای كوردستاندا بە قوڵایی 32 كم (20 میل).
مەودای 20 میل كە تره‌مپ لە تویتەكەیدا ئاماژەی پێكردووە، زۆربەی شارە كوردیەكانی رۆژئاوای كوردستان (كۆبانێ ، گرێ سپی، سەرێكانیێ، درباسیە، ئاموودا، قامیشلۆ، تربەسپی، گركێ لەگێ، رمێلان و دێرك) دەگرێتەوە.
لە رووی كردەیەوە، هیچ هێزێكی سەربازی كوردی لەم شارانەدا نیە، پاراستنی ئاسایشی ئەم ناوچانە لەدەستی هێزەكان ئاسایشی بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر دایە، هێزی سەربازی رۆژئاوای كوردستان لە بنكەكانی دەرەوەی ئەم ناوچانە گیرساوەتەوە، ئیدارەی شارە كوردیەكان لە دەستی مەدەنیەكان دایە نەوەكو فەرماندە سەربازیەكان، كەواتە بڕگەی یەكەم لە داواكاری ئەمریكا وەكو لە تویتەكەی تره‌مپ هاتووە لەسەر زەوی جێبەجێكراوە.
لە سوریادا دوو مۆدێلی ناوچەی ئارام هەیە!
لە سوریادا دوو مۆدێلی ناوچەی ئارام هەیە، كە دەكەونە سەر سنووری سوریا لەگەڵ هەریەك لە ئیسڕائیل و توركیا. یەكەمینیان بەگوێرەی لێكتێگەیشتنی نێودەوڵەتی دروستكراوە، تا ئەمڕۆ درێژە دەكێشێت. بەڵام ئەوەی دووەمینیان چەسپاو نیە و كاتیە، چونكە بە رێككەوتنی رووسیا و توركیا كراوە، هەڵگری رەهەندی نێودەوڵەتی نیە. ئامانج لە دروستكردنی ئەم ناوچەیەدا پاراستنی گرووپە جیهادیە توندڕەوەكانن كە خزمەت بە بەرژەوەندی توركیا دەكەن و شەڕی بە وەكالەتی بۆ دەكەن لەدژی كورد.
ئەزموونی یەكەم: زیاتر لە 30 ساڵە جێبەجێ دەكرێت، بەگوێرەی رێككەوتنەكە سوپای سوریا و ئیسڕائیل لە بەرزایەكانی جۆلان بە دووری 10 كم لە بەرامبەر یەكتر سەنگەریان گرتووە، نابێت سوپای سوریا و ئیسڕائیل لەو مەودایە كەمتر نزیكی یەكتر ببنەوە. هێزی ئاشتی پارێزی نێودەوڵەتی سەرپەرشتی رێككەوتنەكە دەكات.
ئەزموونی دووەم: لە پارێزگای ئدلب و هەندێك بەشی بچووكی پارێزەگای حەلەب و حەما جێبەجێ كراوە، كە لە ئێستادا لەژێر دەستی بەرەی ئەلشمایە (بەرەی نوسڕەی پێشوو) دایە. لە ئەنجامی لێكتێگەیشتنی توركیا رووسیا ئەم ناوچەیە دروستكراوە كە هیچ مۆركێكی دەمدرێژ و بەردەوامی پێوە دیارنیە. لە مەودای 10 – 15 كم هەردوو سوپای توركیا و روسیا لە دیوی بەرەی نوسڕە و رژێمی سوریا سەنگەریان گرتووە. چاودێری ناوچەی ناوبراو دەكەن.
ئەگەرێكی دیكە بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام، بڵاوەپێكردنی هێزی نێودەوڵەتی یان عەرەبیە لەسەر سنووری نێوان توركیا و رۆژئاوای كوردستان
ئایا لە نێوان هەردوو مۆدێلدا ئەگەری ئافراندنی مۆدێلێكی نوێ هەیە؟
ئایا مەبەست لەناوچەی ئارام دروستكردنی ناوچەیەكی بێ چەكە لە شەڕوانانی كورد، هەروەها جێگیركردنی هێزی ئاشتی پارێزی نێودەوڵەتیە بەسەرپەرشتی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لەدژی داعش؟ ئایا توركیا بۆی هەیە دەستوەرداتە ناو ئەم ناوچەیە یان هیچ كاریگەریەكی دەبێت لەسەر ئەم ناوچەیە؟
بەگوێرەی بارودۆخی ناوچەكە، ئەمریكا دەزانێت كە كورد و هێزەكانی سوریای دیموكراتی رازی نابن بەهیچ دەستێوەردانێكی توركی لەم ناوچەیەدا، بۆ رەواندنەوەی بیانووەكانی توركیاش پێدەچێت رێگا نەدرێت هیچ هێزێكی كورد لەم ناوچەیەدا هەبێت، ئیدارەی ناوچەكەش لەلایەن پۆلیس لە رێگای ئیدارەیەكی مەدەنی سەرپەرشتی بكرێت، كە ئەمەش چەندین ساڵە لەم شار و شارۆچكانە جێبەجێدەكرێت كە دەكەونە ناو ئەم ناوچەیە.
ئەگەرێكی دیكە بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام، بڵاوەپێكردنی هێزی نێودەوڵەتی یان عەرەبیە لەسەر سنووری نێوان توركیا و رۆژئاوای كوردستان و هەروەها كاراكردنی وێستگەكانی چاودێریە. كە سێ مانگ بەر لە ئێستادا دروستكراوە.
بێگومان زەحمەتە توركیا بەم مۆدێلانە رازی بكرێت بەبێ جێگرتنی هێزە هاوپەیمانەكانی خۆی لەناوچەكەدا، بۆیە ئەگەری هەرە بەهێز ئەوە دەبێت زۆر هەندێك گرووپی كوردی و هێزی عەشایەری عەرەبی سەر بە توركیا بێنە ناوچەكە و ئیدارەیەكی هاوبەش لەگەڵ ئیدارەی دەستبەكار دروست بكەن. بەم شێوەیە توركیا گەرەنتی هەبوونی هەژموونی لەناوچەكەدا دەكات.
ئەگەرێكی دیكە دامەزراندنی ناوچەیەكی دژە فڕینە ئەگەر لایەنەكان لەبارەیەوە بگەنە رێككەوتن. هەروەها دووریشنیە بەڕێوەبەرایەتی خۆسەر لەگەڵ توركیا بە سەرپەرشتی ئەمریكا لەسەر مێزی گفتوگۆ دابنیشن. بەڵام ئەمەیان لە ئێستادا ئەگەرێكی لاوازە بەهۆی هەڵبژاردنی شارەوانیەكانی توركیا و هاوپەیمانی ئاكەپە – مەهەپە.
بێ توانایی رژێمی سوریا
پابەندبوونی رژێمی بە بەرژەوەندیەكانی رووسیا شتێكی ئاشكرا و بەرچاوە، كە چارەسەریەكی سوری – سوری پەك دەخات. هەروەها جوڵە ئێرانیش بەرەو رۆژهەڵاتی فوڕات لە ئێستادا نا مومكینە. بۆیە لە ئەگەری هەر رێككەوتنێكی رووسی – ئەمریكی هێزەكانی ناو سوریا و هێزە ناوچەیەكان ناچار دەبن بەم رێككەوتنە پابەندبن ئەگەر بەدڵیشیان نەبێت.
هێشتا هەڵوێستی رووسیا لەبارەی رێككەوتنی قامیشلۆ – دیمەشق زۆر دیارنیە. ئەوەی دیارە رووسیا بە گوێرەی بەرژەوەندیەكانی نزیكی ئەم مەسەلەیە دەبێت و دەخوازێ وەكو كارتێكی یەدەك لە دەستی خۆیدا بهێڵێتەوە. ئەگەر بێت و رووسیا بزانێ كە رێككەوتنی ئەمریكا لەگەڵ تورك و كورد بە زیانی خۆی دەشكێتەوە، ئەوە رژێم و ئێران دەخاتە جوڵە بۆ ئەوەی لەگەڵ كورد دانوستاندن بكەن. ئەزموونی منبج لە مانگی رابردوو ئاماژەیە بۆ راستیە، سەرەڕای هەبوونی رێككەوتنی كورد لەگەڵ حكوومەتی سوریادا، رووسیا بە شێوەیەكی جدی جوڵەی نەكرد، جوڵەنەكردنیشی بەهەبوونی هێزەكانی ئەمریكا لەناوچەكەدا بەستەوە.