09:18 - 21/03/2021
توركیا بەڵێن بە عێراق دەدات
پەرلەمانی تورکیا رەزامەندی لەسەر ئەو یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنە نیشانداوە کە ئه‌نقه‌ره پابەند دەکات لەوەی پشکی ئاو بە دادپەروەریی بۆ عێراق بەربداتەوە، ، نێردەی تایبەتی سەرکۆماری تورکیا ڕایگەیاند، زنجیرەیەک رێککەوتن لەنێوان عێراق و توركیا واژۆدەكرێت، وەزیری سەرچاوەکانی ئاو لە حکوومەتی عێراقیش دەڵێت، ئەرکی لەپێشنەی حکوومەت، دەستەبەرکردنی پشکی ئاو دەبێت.
توركیا پابه‌ندبوونی خۆی به به‌ردانه‌وه‌ی دادپه‌روه‌رانه‌ی ئاو ده‌ردەبڕێت
پەرلەمانی تورکیا رەزامەندی لەسەر ئەو یاداشتنامەی لێکتێگەیشتنە نیشانداوە کە تورکیا پابەند دەکات لەوەی پشکی ئاو بە دادپەروەریی بۆ عێراق بەربداتەوە.
ویسەل ئەرئۆغڵۆ، نێردەی تایبەتی سەرکۆماری تورکیا بۆ کاروباری ئاو، ڕایگەیاند، بەم زووانە زنجیرەیەک رێککەوتن لەنێوان ھەردوولادا دەکرێت بە ئامانجی چارەسەرکردنی دۆسیەی ئاو لە نێوان توركیا و عێراق.
لای خۆیەوە، مەھدی رەشید حەمدانی وەزیری سەرچاوەکانی ئاو لە حکوومەتی عێراق ڕایگەیاند، بۆ ھاووڵاتییانی عێراق دووپاتی دەکەینەوە کە ئەرکی لەپێشنەی حکوومەت، دەستەبەرکردنی پشکی ئاو دەبێت و لەهەوڵی بەردەوامداین بۆ چارەسەركردنی كێشەی كەمئاوی لە عێراق.
ئەوە لە كاتێكدایە لە ساڵی 2014 ەوە یاداشتێکی 12 خاڵی لە نێوان بەغداد و ئەنقەرە تۆماركرا لەسەر ھەماھەنگی لە بەڕێوەبردنی ئاوی دیجلە و فورات، بەڵام لە چوار ساڵی رابردوودا چەند جارێک لەلایەن ئەنقەرەوە گرفت دروستکراوە و زیانی ئابووری بە کشتوکاڵی عێراق گەیاندووە.
كەمبونەوەی ئاو لە عێراق
بەهۆی کەمبوونەوەی ئاو کۆچ لە چەند ناوچەیەکی باشووری عێراق دەستیپێکردووە، لە چەند شوێنێكی باشووری عێراق، بەشێک لە جووتیاران ناچاربوون ماڵ و حاڵیان جێبھێڵن و بەرەو ئەو شوێنانە کۆچ بکەن کە ھێشتا کەمتر گرفتی کەمیی ئاویان ھەیە.
ئەوەش گرفتی بۆ بەشێك لە هاوڵاتیان دروستكردوە، حکومەتی عێراق بەدوای چارەی دەردی بێئاویدا دەگەڕێت کە ئێستا لەلایەن تورکیا و ئێرانەوە گوشاری زۆری لەسەرە و لەڕێگەی دروستکردنی بەنداوەوە عێراقیان کۆت و بەند کردووە.
توركیا لەساڵی 2006 وە دەستی كرد بەدروستكردنی بەنداوی ئەلیسۆ و لەمانگی حوزەیرانی ساڵی 2018 دەستی كرد بە گلدانەوەی ئاو بۆ پڕكردنی بەنداوەكە، ئەلیسۆ یەكێك لەو 22 بەنداوەی توركیا بەنیازە لەچوارچێوەی پرۆژەی گاپ دروستی بكات و پێشبینی دەكرێت بەهۆیەوە 70%ی ئاوی ڕووباری دیجلە كەم بكات، ئەوەش گرفتێكی گەورەی كەم ئاوی بۆ عێراق و سوریا دروست دەكات، هەوڵەكانی هەردوو حكومەت بۆ رازیكردنی توركیا تائێستا هیچ ئەنجامێكی نەبووە، ئەوە جگە لەوەی توركیا بەنداوی ئەتاتوركی لەسەر ڕووباری فورات دروستكردووە، كە بەیەكێك لەگەورەترین بەنداوەكانی جیهان دادەنرێت.
ئێران لەرۆژهەڵاتی كوردستان و لەنزیك شاری سەردەشت بەنداوی كۆڵەسەی لەسەر زێی بچوك دروستكردووە كە بەهۆیەوە مەترسی لەسەر ئاوی خواردنەوەی ناوچەی پشدەر و چەند ناوچەیەكی تر دروست بووە ، هەروەها ئێران چەندین بەنداوی لەسەر ئاوی ڕووباری سیروان دروستكردووە لەوانەش بەنداوی ئازادی و بەنداوی جافا و بەنداوی داریان، هەروەها تونێلی زاگرۆسی دروستكردووە بۆ گۆڕینی رێرەوی ئاوی ڕووباری سیروان، ئەوەش مەترسی بۆسەر بەنداوەكانی دەربەندیخان و حەمرین دروست دەكات لەباشوری كوردستان، جگە لەوەی ساڵانە ئاوی ڕووباری ئەڵوەن دەگرێتەوە.
یەکەمین کۆنگرەی نێودەوڵەتیی ئاو، رۆژی شەممە 13ـی ئەم مانگە لە بەغداد بەڕێوەچوو، كە ماوەی دوو ڕۆژ بەردەوامبوو، نوێنەرانی تورکیا و، ئێران لە کۆنگرەکەدا بەشداربون، لەپاڵ ئەوانیش نوێنەرانی نەتەوە یەکگرتووەکان، کۆمکاری عەرەبی و چەندین رێکخراوی نێودەوڵەتی بەشدارییان لە كۆنگرەكەدا كرد.
ئامانجی کۆنگرەکە بەنێودەوڵەتیکردنی پرسی ئاو بوو، بە ئاراستەی واژۆکردنی رێککەوتنێک لەنێوان عێراق و تورکیا، تێیدا ئەنقەرە دان بە بەشە ئاوی عێراق لە رووبارەکانی دیجلە و فورات بنێت.
پێشبینیەكانی كەمبونەوەی ئاو عێراقی تووشی دڵەڕاوکێ کردووە، بەتایبەت کەمبوونەوەی ئاوی رووبارەکانی دیجلە و فورات لە داهاتوودا، بە هۆی بەنداوی ئەلیسۆ و چەند بەنداوێکی دیکە، کە تورکیا بۆ گلدانەوە و گۆڕینی رێڕەوی هەردوو رووبارەکە دروستیان دەکات.
ئەمە یەکەمینجارە لە عێراق کۆنفرانسی نێودەوڵەتیی ئاو بەڕێوەبچێت، وڵاتانی بەشدار و دراوسێی عێراق بەڵێن دەدەن كێشەكانی پەیوەست بەكەمئاوی چارەسەربكەن.
بەكارهێنانی ئاو لەجیهاندا زۆر زیادیكردووە، ئەویش بەهۆی زۆربوونی ژمارەی دانیشتوان و خراپی بەكارهێنانی، پێشبینی دەكرێت، لەساڵی 2025 دا سێیەكی دانیشتوانی گۆی زەوی بەدەست كەمی ئاوەوە بناڵێنن، هەروەها پیس بوونی ژینگە و بەرزبونەوەی پلەی گەرما، كاریگەریان لەسەر زۆربوونی خواست لەسەر ئاوی پاك زیادكردووە.
پسپۆڕان وا چاوەڕێ دەكەن لە ساڵانی داهاتوودا، كێشەی ئاو لە نێوان وڵاتاندا، سه‌رهه‌ڵبدات چونكه ئاو پەیوەندی ڕاستەوخۆی بە ژیانی مرۆڤەكان و ژینگەكەیەوە، هه‌یه.
بەپێی ئامارێك، لە هەر خولەکێکدا حەوت کەس لە جیهاندا بەهۆی دەستنەکەوتنی ئاوی شیاو بۆ خواردنەوە، گیان لەدەستدەدەن 18% کۆی دانیشتووانی سەر زەوی گرفتی ئاوی خواردنەوەیان هەیە، پێشبینی دەکرێت بۆ ساڵی 2025 رێژەکە بۆ 33% بەرزببێتەوە.