11:31 - 17/03/2021
كورد قەرزاری قەڵەمەكەی كەمال مەزهەرە
"ئەگەر شەرەفخانی بەتلیسی باوکی مێژوی کورد بێت، ئەگەر
محەمەد ئەمین زەکی بەگ سەرقافڵەی مێژونوسانی نوێی کورد بێت ئەوا دکتۆر کەمال بێ
یەک و دوو ئەو زانا کوردەیە کەزانستی مێژوی لەلای خوێنەرانی هاوچەرخی کورد شیرین
کرد و مێژوی گەلی کوردی لەچیرۆک و ئەفسانە و باس و خواسی میر و دەرەبەگەوە
گواستەوە بۆ مێژوی هەموو کۆمەڵگەی کوردەواری" ئەمە وتەی د.جەبار قادری مێژوونوسە لەبارەی دكتۆر كەمال مەزهەرەوە كە دوێنێ 16/3/2021 و
لە تەمەنی 84 ساڵیدا لەوڵاتی ئەڵمانیا كۆچی دوایی كرد.
دكتۆر کەمال
مەزهەر ئەحمەد ڕەسول لەشارۆچکەی (ئاغجەلەر)ی سەر بەشارۆچکەی (چەمچەماڵ)ی سەربە پارێزگای
سلێمانی لەساڵی
(١٩٣٧ز) لەدایکبوە. (چەمچەمال لەسەردەمی بابانییەکان سەر بەشاری سلێمانی بوە
دواتر لەگەڵ هاتنی بەریتانییەکان بوەتە بەشێک لەکەرکوک و دواتر لەساڵی 1975 خراوەتەوە
سەر سلێمانی).
بە پێی سەرچاوە مێژووییەكان بنەچەی دكتۆر كەمال بەم شێوەیەیە: كەمال
كوڕی مەزهەر كوری ئەحمەدە فەندیی لە نەوەی زوڵاڵ ئاغای قارەمان و بەناوبانگە،
زوڵاڵ ئاغا برای جوامێر ئاغای ڕەنگێنەیە كە دوو قارەمانی مێژووی كوردن و دوو لە
دوانزە سوارەی مەریوانن.
قۆناخەکانی خوێندنی لە
شاری سلێمانی تەواوکردوون، ساڵی 1959 بەشی مێژووی کۆلیژی ئەدەبیاتی لە زانکۆی
بەغداد بە پلەی شەرەف تەواوکردووە، ساڵی 1959 لەگەڵ ئەو خوێندکارانەدا
بووە کە نێردراون بۆ یەکێتیی سۆڤیەت و لە ساڵی 1963 دکتۆرای لە مێژووی
هاوچەرخی کورد بەدەستهێناوە، ساڵی 1969 لە هەمان
وڵات وەك یەكەمین كورد بڕوانامەی دکتۆرای ناوک بەدەستدەهێنێت و دواتر وەک ئەندامی کارای کۆڕی زانیاریی کورد
خزمەتێکی زۆری کردووە ،چەندین بەرهەمی وەکو کتێب لەسەر مێژووی کورد و جیهان
چاپکردوون.
لە ژیانی خۆیدا د.کەمال
مەزهەر مێژوونوس و لێكۆڵەر ئەم کارانەی كردووە:
- مامۆستایی ئامادەیی لە (ئەیلولی 1959ز – ئازاری 1960ز).
- مامۆستا لەبەشی مێژوو، کۆلێژی ئاداب – زانکۆی بەغدا لە تەموزی 1970
تا خانەنشین بونی لە (2009ز).
- ئەمینداری گشتی کۆڕی زانیاری کوردی (1971 –
1975).
- ئەندامی ئەکادیمیای زانستی کوردستان بووە تا ئەو كاتەی كۆچی
دوایی كردووە.
-ساڵی 1981 بووەتە پرۆفیسۆر لە مێژووی كوردیدا.
- ساڵی 1985 هاوسەرگیریی كردووە لەگەڵ خاتوو شەهلا تاهیر حەیدەری و
بەردەوام پاڵپشتی بووە لە بواری نوسین و كۆمەڵایەتیش دا و تا دوا ساتەكانی تەمەنی
وەك هاوسەرێكی بەوەفا خزمەتی كردووە.
(د. ڕەحیمی قازی) سەرپەرشتیاری یەكەم تێزی
دكتۆراكەی گوتوویەتی: من لە نامەكەی كەمال مەزهەر زۆر شت فێر بووم كە پێشتر
نەمدەزانی، بۆیە بۆ نووسەر كارێكی ئاسان نیە ڕۆڵی ئەو مێژوونووسە لە لێكدانەوەی
مێژووی كورد بنرخێنێ و هەقی خۆی بداتێ، بە تایبەت كە تەواوی تەمەنی خۆی بۆ زانست و
خزمەتی مرۆڤایەتی و نەتەوەكەی تەرخان كردوە لەو بوارەدا دەیان كتێب و سەدان
توێژینەوەی زانستی و باس و وتاری پێشكەش بە خوێنەرانی كردوە هەر لەبەر ئەوە
نەتەوەی كوردیش دەبێ شانازی بەوەوە بكات كە مێژوونووسێكی وەهای تێدا هەڵكەوتوە.
وەك شارەزایان باسی دەكەن
لەسەرەتای لاوێتی ئەندام بوە لەحیزبی شیوعی و بۆ ماوەی (١) ساڵیش بەشداری شۆرشی
کوردی کردوە (1974 – 1975ز) و دواتر خۆی یەكلایی كردووەتەوە بۆ نوسین و دوور
كەوتوەتەوە لە كاری حیزبی و تەنانەت هەندێ لە كارەكانی لە بەغداد و لە ژێر
دەسەڵاتی بەعسدا بووە، بەڵام لەبەر ئەوەی كە زانراوە لە ڕووی زانستییەوە كارەكانی
ئەنجام دەدات و خۆی لە قەرەی سیاسەت نادات، ڕێزی لێگیراوە.
د.کەمال مەزهەر چەندین
سوپاس و ڕێزی تایبەتی وەرگرتووە لەپای ئەو كارە مێژویی و ئەكادیمیانەی كە كردوونی
لەوانەش:
- ڕێزلێنان لەلایەن
دیوانی سەرۆکایەتی کۆماری عێراقی سەردەمی سەدام حسێن لەسەر توێژینەوەیەک
بەناونیشانی (المفكر و مهمات المرحلة فى ضوء تجربة الكوميديا الالهية لدانتى) (1984ز).
- رێزلێنانی مێژونوسی
عەرەبی لەلایەن یەکێتی مێژونوسانی عەرەب (1986ز).
- بروانامەی رێزگرلێنان،
لەلایەن وەزارەتی رۆشنبیری و راگەیاندنی عێراقی (1987ز).
- سیمبولی رێزلێنان
لەلایەن کۆمەڵەی رۆشنبیری عێراقی (1995ز).
- درعی ئیمتیازی
ئەدەبی لەلایەن یەکێتی نوسەران لەعێراق (1995ز).
- بروانامەی رێزگرتن
لەلایەن یەکێتی گشتی نوسەران و رۆشنبیران لەعێراق (1995ز).
- کۆمەڵێک ریزلێنانی
دیکە لەلایەن ناوەندە کوردییەکان.
د.کەمال مەزهەر جگە لەوەرگێرانی (٢) کتێبی و سەرپەرشتی سەدان
نامەی ماستەر و دکتۆرا و هەڵسەنگاندنی بۆ دەیان کتێب کردوە، بەرهەمەکانیشی
بەنزیکەی سەروو (30) کتێب دەبن و دابەش ئەبن بۆ چەند پۆلێک، ئەوانیش:-
- ئافرەت
لە مێژوودا: کورتە باسێکی مێژوویی و کۆمەڵایەتی.
- بەتەمای دەمەتەقێ یەکی دۆستانەو دیموکراتی
بووم، بووم بە کاکە حەمەی کورد!
- تێگەیشتنی راستی؛ شوێنی لە رۆژنامەنوسی
کوردیدا.
- چینی کرێکارانی عێراق.
- چەند لاپەڕەیەک لە
مێژووی گەلی کورد - بەرگی 1 و بەرگی 2
– خەباتی رزگاریخوازی کورد
و ئازەر لە ئێران
- رێنیسانس.
- زاراوەی کارگێڕی، (عەرەبی کوردی).
- کوردستان لەسالەکانی
شەری یەکەمی جیهاندا.
- میر.
- مێژوو.
هەندێک لە بەرهەمەکانی
زمانی عەرەبی
- الاکراد (ملاحظات وانطباعات)، الاکراد احفاد
الميديين.
- انتفاضة عام 1925 في کردستان ترکيا.
- ثورة العشرين في الاستشراق السوڤيتي.
- حول مسالة القطاع بين الکرد.
- دراسات في تاریخ ایران الحدیث والمعاصر.
- دراسة تأريخية.
- الشعب الکردي في ثورة العشرين العراقية.
- موقف العراقيين من النظام الفيدرالي.
- کرکوک وتوابعها، حکم
التاريخ و الضمير.
بە زمانی ڕووسی چەند كتێب و بەشدارییەكی هەیە لەوانەش:
خەباتی ڕزگارکەری کوردان دژ بە ئیستیعماری بریتانیا لە ساڵانی 1918/1932ی زایینی
کورتەیەک لە مێژووی کوردەکان لە ساڵانی ١1918/1958ی زایینی
بەشدرایکردن لە نووسینی کتێبەکانی: پەیدابوونەوەی چینی کرێکار لە
وڵاتە ئاسیاییەکان و ئەفریقاییەکان
لە بواری وەرگێڕانشدا خاوەنی ئەم بەرهەمانەیە:
سەبارەت بە فێئۆدالیزم لە نێو کوردەکان ئا. شامیلۆف
وەرگێڕانی ٥ کتێبی وانەیی زانکۆ
کوردەکانی ئیمپراتۆریی عوسمانی
وەك
یەكێك لە سیاسەتمەدارانی كورد لە چلەی ماتەمینی دكتۆر عیزەیدن ڕەسوڵدا گوتی: كاتێك
دكتۆر كەمال مێژووی كوردی دەنوسییەوە هیچ یەكێك لەوانەی ئێستا حكومەتی هەرێم بەڕیوە
دەبەن لە دایك نەبووبوون، بەڵام ئێستا ئەو نەخۆشەو توانای قسەكردنیشی نییە، بەڵام
بۆچی ناچن بەهانایەوە لە كاتێكدا كە بە زەحمەت دەتوانن پارەی چارەسەركردن و
دەرمانەكانی دابین بكەن، ئەو گوتیشی ئەگەر حكومەت ئەو كارە نەكات خۆی شەرمەزاریی
بەردەم مێژوو و ئەو مێژوو نووسەش دەكات كە توانیویەتی بە قەڵەمەكەی مێژووی كورد لە
ژێر چنگی شۆڤیەنیەتی سێ داگیركەری گەورەی وەك تورك و فارس و عەرەب دەربهێنێت،
بەڵام دوای كۆچی دواییەكەی هەموویان كەوتنە بروسكەو ناردنی پرسەنامە، ئەوە لە
كاتێكدایە كە بەرپرسانی حكومی و بڕیار بەدەستان پارەی زۆریان بۆ كەسانێك
سەرفكردووە كە نەك هەر سوودێكیان بۆ نەتەوەی كورد نەبووە بەڵكوو زیانی گەورەشیان
هەبووە.
دكتۆر
كەمال مەزهەر دوای ئەوەی تووشی نەخۆشی لەبیرچوونەوە دەبێت و پاشان توانای قسەكردنی
نامێنێت و چەند ساڵیك بەو نەخۆشییەوە دەمێنێتەوەو تەنها هاوسەر و كەس و كارەكای
پێی ڕادەگەن، دواجار لە رۆژی پڕ لەكارەساتی كوردو كیمیایی بارانی هەڵەبجە 16/3 ی
ئەمساڵدا كۆچی دوایی كردو بە شێوەیەكی كاتی لە ئەڵمانیا بە خاكی دەسپێرن و وەك
بنەماڵەكەی ڕایدەگەیەنن لە فرسەتێكی گونجاودا ڕوفاتەكەی بهێننەوە كوردستان. بەڵام
دیار نیە كە ئەو كات بەرپرسانی حكومەت چ شیعرو شانامەیەكی بۆدەهۆننەوە.
هەر بەو بۆنەیەوە هەموو حیزبەكانی كوردستان و تەنانەت
بەشێك لە سەرۆكی حیزبەكان و ناوەندە ئەكادیمی و رۆشنبیرییەكان و تەنانەت
سەرۆكایەتی كۆماری عێراق و هەرێم و وەزارەتە پەیوەندیدارەكانیش بروسكەی ماتەمینییان
بڵاوكردەوە، بەڵام پرسیار ئەوەیە بۆچی ئەو كەس و لایەنانە تا دكتۆر كەمال كۆچی
دوایی نەكردبوو، نەیانتوانی لە ئاستی پێویستدا خزمەتی بكەن و بە ئەندازەی مەسروفی
دانیشتن و دەعوەتێكیان هاوكاریی بكەن، خۆ ئەگەر كەمێكیش هاوكاریی كرابێت لە ئاستی
گەورەیی ئەو كەسایەتی و مێژوونوسەی كورددا نەبووە. خۆ ئەگەر خزمەتێكی لەبەرچاویش
كرابا، بێگومان لە ڕاگەیەنراوەكەی بنەماڵەكەیدا ئاماژەیەكی پێدەدرا.
دەقی راگەیێندراوی
بنەماڵەی مێژوونووسی کورد د. کەمال مەزهەر بۆكۆچی دواییەكەی و چۆنیەتی ناشتنی
تەرمەكەی
کوردستانیانی خۆشەویست
بە داخێکی زۆر گرانەوە،
بە دڵێکی پڕ ئازارەوە، هەواڵی مەرگی پرۆفیسۆری مەزن، (د. کەمال مەزهەر) تان پێ
رادەگەیێنین، کە پاش نەخۆشییەکی درێژخایەن ئەمڕۆ لە نەخۆشخانەیەکی شاری (بۆن)ی
ئەڵمانیا گیانی پاکی سپارد و کۆتایی بە ژیانی پڕ سەروەری هێنا. ئەو ژیانەی تەرخانی
کردبوو بۆ خزمەتی نەتەوەکەی، ماندوونەناسانە خۆی خستبووە پێناوی مێژووی شاراوەی
ئەو کوردستانەی هەمیشە لە ناخەوە وەك مۆم بۆی ئەسووتا.
د. کەمال مەزهەر هەر چەند
مەرگ جەستەیی لێ دوورخستینەوە، بەڵام هەمیشە بە نەمری لە ناو دڵ و دەروونی هەموو
ئابڕوومەندێکی کورد دا، بە پیرۆزی دەمێنێتەوە، ئەمڕۆ مێژووی کورد مانای کەمال
مەزهەر، کەمال مەزهەریش مانای مێژووی کورد، د. کەمال مەزهەر زانایانە و پیشەییانە
بە قووڵی رۆچووە ناو مێژووی نەتەوەکەیەوە، سەدەها دۆکیمەنتی گرنگی لەسەر رەفە
تۆزلێنیشتووەکانی وڵاتانی ئاسیا و ئەوروپا و زۆر لە وڵاتانی تری هێنایەوە بە خۆری راستی
و، زانایانە دیوە شاراوەکانی راست ئەکردەوە و، ئەیکرد بە قەباڵەی حاشاهەڵنەگر بۆ
هەموو ئەوانەی مەبەستیانە لە مێژووی کورد بگەن و، ئەوانەشی کە بە پلان دەیانەوێت
مێژووی نەتەوەکەمان بشێوێنن. ئەگەر هەر کەسێك دۆست و نا دۆست بیەوێت لە د. کەمال
مەزهەر بگات، جگە لە مێژووی ژیانی پڕ سەروەری، ئەوە چەندەها کتێبی بە نرخی دوای
خۆی بە جێهێشتووە، کە پڕن لە رەنج و ماندوویی ئەم کەسە خۆ نەویستە.
لێرەدا خانمی بەڕێز
(شەهلا تاهر حەیدەری) هاوسەری د. کەمال شیاوی ستایش و بە گەورەزانینێتی، کە چەند
ساڵە ماندوونەناسانە لە خزمەتی هاوسەرەکەیدا شەو و رۆژ بێوچان ئاگاداری بووە و،
نەیهێشتووە بێخزمەتی پێوە دیار بێت، هەروەها ( نەجات مەزهەر)ی خوشکی د. کەمال کە
هەمیشە ئاگاداری بوو و، پێیەکی لە بەریتانیا و پێیەکی لە ئەڵمانیا بووە لە پەرۆشی
بۆ برا مەزنەکەی و، تا توانیوێتی بە ئەرکی خۆشکایەتییەکی دڵسۆز هەستاوە. هەروەها
سوپاسى هەموو خزم و دۆستان دەكەین.
کوردستانیانی خۆشەویست
لەم بۆنە پڕ ئازارەماندا، دەمانەوێت پێتان رابگەیێنین، لە بەر هەلومەرجی جیهان و
کوردستان بەهۆی نەخۆشی کۆرۆناوە، ناكرێ پرسه دابنرێت و سەخته تەرمی پیرۆزی
بێنینەوە بۆ کوردستانی خۆشەویستی، نیازوایە بەشێوەیەکی کاتی لە ئەڵمانیا بە خاکی
پسپێرین، بەو هیوایەی لە هەلومەرجێکی لەباردا بیهێنینەوە بۆ کوردستان لە زێدی خۆی
بە خاکی بسپێرینەوە لەگەڵ رێوڕەسمی دیکە كه له ئاست گەورەيى ئەو زاتە بێت. لە هەر
پێشهاتێک ئاگادارتان دەکەینەوە.
دوا وتەمان سەرخۆشی لە
خۆمان و هەموو دڵسۆزانی د.کەمال مەزهەر و گەلی کورد دەکەین. خوا ناخۆشیتان نەداتی
و کوردستان سەربەرز بێت، کە ئاواتی هەمیشەیی د.کەمال مەزهەر بوو.
دکتۆر هەندرێن جه مال
سووران
خوشکەزای دکتۆر کەمال_ لە
جیاتی بنەماڵە