02:42 - 06/03/2021

بۆچی یاسا لە هەرێمی کوردستان سەروەر نابێت؟‌

پەیسەر

لە سلێمانی دیداری پرسی سەروەری یاسا لە هەرێمی کوردستان بەبەشداری، دادوەران و شارەزایانی یاسایی و نوێنەرانی یاسایی لایەنەسیاسیەكان بەڕێوەچوو، وتەبێژی بزوتنەوەی گۆڕان ڕایدەگەیەنێت، سەروەرنەبونی یاسا بی متمانەیی لای هاوڵاتیان دروستكردوە، پسپۆڕێكی یاسایی و دەستوریش دەڵێت، نەبونی دەسەڵاتی دەوڵەت گرفتی گەورەی لە هەرێمی كوردستان دروستكردوە و دەسەڵاتەكان لە نێوان هەولێر و سلێمانیدا دابەشكراون، بەشێك لە پارێزەرانیش دەڵێن، سەروەرنەبونی یاسا زیان بەناوبانگی هەرێمی كوردستان دەگەیەنێت.

دیداری پرسی سەروەری یاسا لە هەرێمی کوردستان بەڕێوەچوو
هەردوو ژووری یاسایی و ژووری سەرچاوە مرۆیەكانی بزوتنەوەی گۆڕان بە هاوكاری ژووری ڕۆژنامەوانی، دیداری پرسی سەروەری یاسا لە هەرێمی كوردستان لە شاری سلێمانی بەبەشداری دادوەران و شارەزایانی یاسایی و نوێنەرانی یاسایی لایەنەسیاسیەكان بەڕێوە دەبەن.

چۆمان محەمەد، ڕێكخەری ژووری یاسایی بزوتنەوەی گۆڕان لە دیدارەكەدا ڕایگەیاند، ئێمە بەشێك نەبوین لە سەروەرنەبونی یاسا لە هەرێمی كوردستان، بەڵام دەمانەوێت بەشێك بین لە چارەسەر.

وتیشی، دۆخی ئێستا هەرێمی كوردستان دۆخێكی زۆر دژوارە و پرسی سەروەری یاسا و ڕێزگرتن لە دامەزراوەكان لە دۆخێكی زۆر مەترسیداردایە.

دەشڵێت، دروستكردنی كەیسی سیاسی و دەستوەردان لە كاری دادگاكان پەیامی زۆر مەترسیداری تێدایە كە ڕۆژانە ڕووبەڕووی هاوڵاتیان دەبێتەوە و ئامانج لە سازدانی ئەم دیدارە بۆ ئەوەیە بەڕاشكاوی دەستبخرێتەسەر كێشەكان و دەرچەیەك بۆ چارەسەر بدۆزریتەوە بۆ ئەوەی كاری جدی لەسەر بكرێت.

لای خۆیەوە، دلێر عەبدولخالق، وتەبێژی بزوتنەوەی گۆڕان لە دیداری پرسی سەروەری یاسا لە هەرێمی کوردستان رایگەیاند، هەرێم ئێستا لە هەر کاتێک زیاتر پێویستی بە چاکسازی ریشەییە، چەند گرنگە ئەو چاکسازییە لە کاروباری سیاسی، ئابوری، دارایی، دارگێڕی رەنگ بداتەوە، هینندەش چاکسازی لە کاروباری یاسایی و دادگاکاندا پێویستە.
وتیشی، ستراتیژی سیاسی و خاڵی جەوهەری کارکردنی بزوتنەوەی گۆڕان پرسی حوکمی یاسا و سەروەری یاساییە و مەترسییە ناوخۆیی و دەرەکییەکان بۆسەر قەوارەی هەرێمی کوردستان کەم نین، بەڵام مەترسییە ناوخۆییەکان لە بۆشایی سەروەرنەبونی یاسادا دەروست دەبێت کە ئەوەش بێ متمانەیی هاوڵاتییان بە دامودەزگاکا دروست دەکات، پێویستە لە هەرێم ژینگەیەک دروست بکرێت کە دەسەڵاتی یاسادانان سەروەر بێت، دادوەرەکان کە بەناوی گەلەوە بڕیار دەدەن لە ژێر هیچ جۆرە فشارێکی سیاسی و سایکۆلۆژی و کۆمەڵایەتیدا نەبن.

دەشڵێت، دوای 30 ساڵ تێپەڕبوون بەسەر راپەریندا، زۆرێک هەن بە شەرمەوە ئەو یادە دەکەنەوە چونکە نەتوانراوە دەستکەوتەکانی راپەرین بپارێزرێت.

بۆچی یاسا لە هەرێمی كوردستان سەروەرنابێت؟
حاکم شێخ لەتیف، پسپۆڕی یاسایی و دەستوری ڕایگەیاند، سەروەربونی یاسا لە سادەترین پێناسەیدا ملكەچبونی هەموانە بۆیاسا ئەوەش بە سێ مەرج بەرجەستە دەبێت، یەكەم بونی دەستورێك كە دەسەڵاتەكانی تێدا جێگەبوبیتەوە. دووەم، جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكان. سییەم بونی پلەبەندی یاساكان. جگە لەوە بونی چاودێری دادوەری ئەمانە پێیان دەواترێت زەمانە یاساییەكان.

وتیشی، زەمانی سیاسی و واقیعیمان هەیە لەوانە بونی كۆمەڵگای هۆشیار بونی ڕاگەیاندن و ئۆپۆزسیۆنی سیاسی، ئەمانە ڕوكنی زەمانە سیاسیەكانن، لێكەوتەی سەروەری یاسا دەبێتە هۆی سەروەری یاسا ئەوكاتە دەبێتە دەوڵەتی یاسا.

بۆچی یاسا لە وڵاتی دیكتاتۆردا هەبێت، چونكە دەسەڵات سەركوتكەرە و هیچ زەمانێك نیە بەساڵحی بمێنێتەوە، بۆیە لەسیستمی دیموكراتیدا زەمانی سەروەری یاسا هەیە و حاكم ناتوانێت خۆی لێلابدات، یاسادان و جێبەجێكردنی دادوەری لە ئاستی یەكن و لە سیستمی دیموكراتیدا وەك زەمانێك دابەشكراوە و دەسەڵات هەر یەك دەسەڵاتە و لای دەوڵەتە.

بۆچی یاسا لە هەرێمی كوردستان سەروەرنابێت؟ هەموو ئەو سیستمە فەردیانەی كە گرنگیان بە یاساداوە سەركەوتوبون، لەسیستمی دیموكراسیدا ئەو دەسەڵاتانە دابەشكراوان هەمان دەسەڵاتە بەڵام بۆ دەستەبەركردنی زەمان دابەشكراوە.

حاکم شێخ لەتیف، ڕایگەیاند، لە هەرێمی كوردستان یەك دەسەڵاتمان نیە، دەسەڵات لای پەرلەمان نیە، لای دامەزراوەكان نیە، بەنمونە سەرۆكی هەرێم لەسەردەمی مەسعود بارزانی دەسەڵاتی زۆر بو بەڵام لەسەردەمی نێچرڤان ئەو دەسەڵاتەی نیە، لە سلێمانی ئەنجومەنی پارێزگا دەسەڵاتی نیە و شتێك هەیە لە پشت دەسەڵاتەوە و دەسەڵات دەسەڵاتی دەوڵەت نیە.

وتیشی، لە كوردستان ئێمە تائێستا نەچوینەتە قۆنای دەوڵەتەوە، مەبەستم دەسەڵاتی دەوڵەتە و شتێكمان نیە بەو ناوەوە، ئێمە تائێستا نەچوینەتە ناو چوارچێوەی یاساوە.

بەپێی وتەی حاکم شێخ لەتیف، لە هەرێمی كوردستان یەك دەسەڵات نیە و دوو دەسەڵات و دەبێت جاری یەكەم دەسەڵات دروستبكرێت و پێویستە یەكەم جار دەسەڵات یەكلای بكرێتەوە.

وتیشی، حكومڕانی كوردی دادپەروەری بەلاوە گرنگ نیە و بە میزاج حكوم دەكات، نادادی پەرەو پەرتەزایت دەبات و هەر دەوڵەتێك گرنگی بەیەكسانی یاسا نەبێت پەرتەوازە دەبێت و ئێستاش خەڵك لەوە بێزارە، هاوكات شۆرشگیڕەكانی ئەم وڵاتە پیاوی ڕوخێنربون و بەدرێژای مێژوش هەر ئەو عەقڵیەتەیان هەبوە عەقڵیەتیان ڕووخێنەربووە.

ئەو پسپۆڕەی بواری یاسا جەختی لەوەشكردەوە كە تاكو ئەو گرفتانە چارەسەر نەكرێن كێشەكان چارەسەر ناكرێن و دەوڵەتی یاسا دروست نابێت لە هەرێمی كوردستان.

سەروەرنەبونی یاسا زیان بەناوبانگی هەرێمی كوردستان دەگەیەنێت
بەشێك لە پارێزەران ڕایدەگەیەنن، سەروەرنەبونی یاسا زیان بەناوبانگی هەرێمی كوردستان دەگەیەنێت و ئەنجومەنی دادوەری و دادوەران لە هەرێمی كوردستان، بەشێكی گەورەن لە دروستبونی ئەو پێشێلكاریانەی لە هەرێمی كوردستان ڕوودەدەن.

محەمەد مەعروف پارێزەر و بەشدار لە دیدارەكە تایبەت بە پەیسەر ڕایگەیاند، پێشێلكاریەكان بەرامبەر ڕۆژنامەنوسان ڕوو لە هەڵكشانە و ئەوەی جێی سەرنجە خودی ئەنجومەنی دادوەری و دادگاكان لە كۆبونەوەگرنگەكاندا تایبەت بەو پرسە هیچ ئامادەبونێكیان نیە.

وتیشی، كۆمەڵێك فاكتەر هەیە بۆ دروستبونی ئەو پێشێلكاریە یاساییانە، لەوانە نەبونی عەقڵیەتی سیتماتیك لای ئەو حیزبانە، دوای 30 ساڵ لە ڕاپەڕینەمەزنەكەی 1991 حیزبەكان بەو عەقڵیەتەوە كارییان نەكردوە بۆ بەسیتمكردنی دامەزراوەكان.

بەپێی وتەی ئەو پارێزەرە، ئەنجومەنی دادوەری و دادوەران لە هەرێمی كوردستان، بەشێكی گەورەن لە دروستبونی ئەو پێشێلكاریانەی لە هەرێمی كوردستان ڕوودەدەن و هیچ هەڵوێستێكی جدیان نیە و قبوڵی هەموو پێشێلكاریەك دەكەن كە بەرامبەر دادگاكان دەكرێت.

دەشڵێت،  ئەنجومەنی دادوەری ئەگەر هەڵوێستی ڕاستەقینەی هەبێت و دوور لە دەستوەردانی حیزب كارەكانیان بەڕێوەببەن ڕۆڵیان دەبێت لە كەمكردنەوەی پێشێلكاریەكان لە هەرێمی كوردستان.

هاوكات، چۆمان محەمەد پارێزەر تایبەت بە پەیسەر وتی، ئەو زەمەنەی كە ئێمە قسەی لەسەر دەكەین جۆرێك لە نائارامی لای هاوڵاتیان دروستكردوە و هیچ كەسێك سەلامەت نیە و هێرش دەكرێتەسەر هاوڵاتیان و پەرلەمانتاران و ڕۆژنامەنوسان و جۆرێك لە نائارامی لای هاوڵاتیان دروستكردوە و ڕێكخستنی ئەم دیدارەش بۆ هۆشیاركردنەوەی بەرپرسان و دامەزراوەكانە لە هەرێمی كوردتان.

وتیشی، پێویستە یاسا سەروەربێت و ڕێگە نەدرێت حیزبە دەستوەربداتە ناویاساكان، بەڕاستی سەروەری یاسا لە هەرێمی كوردستان لە ژێر پرسیاردایە و هێرشكردنە سەر پەرلەمانتاران و ڕۆژنامەنوسان بەڵگەی ئەو ڕاستیە دەسەلمێنن.

لای خۆیەوە، ئاودێر جەمیل پاڕیزەر ڕایگەیاند، قەوارەی هەرێمی كوردستان لەژێر بڕیاری وڵاتانی دەرەوە دروستبووە بەتایبەتی بڕیاری 688 كە ئەوەش لە ئەنجامی پێشێلكردنی یاسابوە لەلایەن ڕژێمەكانی پێشووەوە كە دەرهەق بە گەلی كورد كراوە! بۆیە پرسیارەكە ئەوەیە، دوێنەری سەروەری یاسا لە ڕابردودا كورد بوە، لە ئێستادا سەروەری یاسا لەسەردەمی كورددا چۆنە؟

وتیشی، بەدڵنیاییەوە سەروەری یاسا لە ژێر پرسیاردایە و ئەگەر بخرێتە ژێر وردبینی یاسا نێودەوڵەتیەكان و بنەماكانی یاسادانان لەم وڵاتە ئەوا سەروەری یاسا لە ژێر پرسیاردایە بەڵگەش بۆ ئەوە سەرجەم ئەو دەستوەردانە حیزبی و كەسیانەی كەلە دادگاكاندا هەیە سەروەرنەبونی یاسا زیان بە ناوبانگی هەرێمی كوردستان دەگەێنێت.