05:33 - 10/01/2019
ئایا هەرێم دەتوانێت پابەند بێت بە سزاکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێران؟
لە ماوەی کەمتر لە مانگێدا دوو وەزیری ئەمریکی سەردانی هەرێمی کوردستان و عێراقیان کرد، رێک پێری وەزیری وزە و مایک پۆمپیۆ وەزیری دەرەوە، بڕیاریشە لە چەند رۆژی داهاتوودا محەمەد جەواد زەریف وەزیری دەرەوەی ئێرانیش سەردانی هەولێر بکات، خاڵی هاوبەشی سەردانی هەر سێ وەزیرەکە سزا ئابورییەکانی ئەمریکایە بۆ سەر ئێران.
ئێران ساڵانە زیاتر ١٠ ملیار دۆلار داهاتی لە عێراق و هەرێم دەست دەکەوێت
هەرێم و عێراق درێژترین سنووریان لەگەڵ ئێراندا هەیە، لە هەرێم پارتی و یەکێتی و لە عێراقیش زۆربەی لایەنە شیعەکان پەیوەندی توندوتۆڵی مێژووییان لەگەڵ ئێراندا هەیە، ئێران لە ١٥ ساڵی رابردوودا لەڕێی ئەم هێزانەوە هەژمونی خۆی بەسەر عێراق و هەرێمدا سەپاندووە، لە ساڵی ٢٠١٨دا عێراق گەورەترین کڕیاری کاڵا و شتوومەکی ئێرانی بووە، بە جۆرێک ئێران زیاتر لە شەش ملیار دۆلار کاڵای هەناردەی عێراق کردووە، ئێران پلانیشی هەیە لە داهاتوویەکی نزیکدا ئاستی پەیوەندییە بازرگانییەکانی لەگەڵ عێراق بگەیەنێتە سەروی دە ملیار دۆلار، بە تایبەتیش لە دوای سزاکانی ئەمریکاوە ئێران زیاتر چاوی بڕیوەتە بازاڕی عێراق.
جگە لەوەی عێراق و هەرێمی کوردستان بازاڕێکی شەش ملیار دۆلارییە بۆ کاڵا و شتوومەکە بازرگانییەکانی ئێران، بەڵکو بە داهاتی ئێران لە گەشتیاری عێراقی و هەناردەکردنی گازی سروشتی و کارەباوە، ئێران ساڵانە نزیکەی ١٠ ملیار دۆلاری لە عێراق دەست دەکەوێت، کە ئەمەش بۆ ئێران بەرامبەرە بە کۆی ئەو داهاتەی ساڵانە لەڕێی هەناردەکردنی کاڵاوە بۆ ئەوروپا و ئەمریکا و ئەفریقا و ئۆسترالیا دەستی دەکەوێت.
بەشی زۆری ئەم پەیوەندییە بازرگانییە گەورەی ئێران لەگەڵ عێراق لەڕێی هەرێمی کوردستانەوەیە، بە جۆرێک لەو پەیوەندییە دە ملیار دۆلارییە، زیاتر لە شەش ملیار دۆلاری لەڕێی هەرێمی کوردستانەوەیە، ٣٦٠ کۆمپانیای ئێرانی لە هەرێمی کوردستاندا لقیان هەیە و زیاتر لە ١٣٠ کارگەی ئێرانیش لە هەرێمدا خەریکی چالاکن، ئەمەش جگە لەو نەوتەیە کە بە تانکەر ئاودیوی ئێران دەکرێت، ساڵی ٢٠١٧ لە دوای ریفراندۆم کاتێک بۆ ماوەیەک ئێران سنووری بەسەر هەرێمدا داخست، داخستنی سنوورەکانی هەرێم رۆژانە ٢٠ ملیۆن دۆلار زیانی بە ئابوری ئێران دەگەیاند، هەربۆیە لەو کاتەدا هەر زوو لەناوخۆی ئێران و لەناو بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتەدا دەنگی ناڕازیەتی لە دژی بڕیارەکە بەرز بووەوە.
ئەمریکا چی لە هەرێم و عێراق دەوێت؟
ئەمریکا دەیەوێت بۆ زیاتر فشارخستنە لەسەر ئێران قەبارەی ئەم پەیوەندییە بازرگانییە کەم بکاتەوە، کاتێک لە ١١ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨دا رێک پێری وەزیری وزەی ئەمریکا سەردانی عێراق و هەرێمی کرد، لە بەغدا داوای لە حکومەتی عێراق کرد، بە زووترین کات پلانێکی تۆکمە دابڕێژێت بۆ ئەوەی لە ماوەیەکی کورتدا پێویستی بە کارەبا و گازی سروشتی ئێران نەبێت، بەڵام عێراقییەکان دەڵێن بۆ ئەوە پێویستیان بە لایەنی کەم دوو ساڵ هەیە.
عێراق لە ئێستادا ١٢٠٠ مێگاوات کارەبا لە ئێرانەوە هاوردە دەکات و هەر بۆ دابینکردنی کارەباش ساڵانە زیاتر لە ٩ ملیار مەتر سێجا گازی سروشتی لە ئێرانەوە هاوردە دەکات، ئەمەش بۆ ئێران کە لە ژێر گەمارۆدایە داهاتێکی گەورەیە، هەربۆیە ئاساییە کە ئەمریکا زۆرترین فشار بخاتەسەر عێراق بۆ ئەوەی لە ماوەیەکی کورتدا کۆتایی بە پشتبەستن بە ئێران بهێنێت، تەنانەت ئەگەر عێراق خۆشی نەتوانێت ئاستی بەرهەمهێنانی گاز و کارەبا بەرز بکاتەوە، ئەوا دەبێت پشت بە وڵاتانی دیکە جگە لە ئێران ببەستێت.
یەکێک لە تەورە سەرەکییەکانی سەردانەکەی رۆژی چوارشەمەی رابردووی مایک پۆمپیۆش لەسەر هەمان بابەت بوو، بەپێی ئەو زانیارییانەی دەست پەیسەرپرێس کەوتوون، پۆمپیۆ داوای لە عادل عەبدولمەهدی کردووە کۆتایی بە بازرگانی نەوت لەگەڵ ئێران بهێنن و فرۆشتنی نەوت بە تانکەر بە ئێران رابگرن، هۆشداریشی داوە کە دەبێت عێراق هەموو نەوتەکەی بە شەفافی و لەژێر چاودێریدا بفرۆشێت بۆ ئەوەی رووبەڕووی سزا نەبێتەوە. بەڵام سەرۆکوەزیرانی عێراق لە وەڵامدا وتوویەتی بەغدا کۆتایی بە بازرگانی نەوت لەگەڵ ئێران هێناوە و ئەوە بەرپرسانی کوردن کە نەوت بە تانکەر بە ئێران دەفرۆشن.
بەپێی زانیارییەکانی پەیسەرپرێس، پۆمپیۆ لە کۆبوونەوەی لەگەڵ هەر سێ بارزانییەکەدا بابەتی فرۆشتنی نەوتی بە ئێران باس کردووە، داواشی کردووە پابەندبن بە سزا ئابورییەکانی سەر ئێران.
ئێران چی لە هەرێم و عێراق دەوێت؟
ئێران دەیەوێت بۆ کەمکردنەوەی فشاری سزا ئابورییەکانی ئەمریکا، قەبارەی پەیوەندییە بازرگانییەکانی لەگەڵ هەرێم و عێراق گەورەتر بکاتەوە، سەردانی جەواد زەریف بۆ بەغدا و هەولێر لە رۆژانی داهاتوودا هەر بۆ ئەو مەبەستەیە، زەریف بەر لەوەی سەردانی عێراق بکات بۆ هەمان مەبەست سەردانی هیندستانی کرد، چونکە ئێران لە ئەوروپاش بێ هیوا بووە کە لە فشاری سزاکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێران کەم بکەنەوە، هەر چەند رۆژ پێش بوو کە یەکێتی ئەوروپا گەمارۆی خستەسەر وەزارەتی ئیتلاعاتی ئێران بە تۆمەتی هەوڵدان بۆ تیرۆر لەناو خاکی ئەروپادا.
ئێران پێشتریش لەماوەی ساڵانی ٢٠١١ بۆ ٢٠١٤ لەکاتی سزا قورسەکانی ئەنجومەنی ئاسایشدا زۆر حیسابی لەسەر عێراق و بە تایبەتیش هەرێم کردبوو، ئێستاشی چاوەڕوانە کە هەرێم و عێراق پابەند نەبن بە سزاکانی ئەمریکاوە.
هەرێمی کوردستان بۆ ئێران لەم قۆناغەدا دەروازەیەکی گرنگە بۆ دەستخستنی دۆلار، ماوەی چەند مانگێکە نرخی دۆلاری سلێمانی رۆژانە بۆ بازاڕەکانی دۆلاری ئێران زۆر گرنگە، ئێران لە دوو ڕێگەوە دەتوانێت لە هەرێم و عێراقەوە دۆلاری دەست بکەوێت.
ڕێگەی یەکەم ئەوەیە پارەی ئەو کاڵا و شتوومەکەی هەناردەی عێراق و هەرێمی دەکات بە دۆلار لە بازرگانە کورد و عێراقییەکان وەریبگرێت، ئەمەش بۆ ئێران زۆر گرنگە چونکە وڵاتانی دیکە لە ترسی سزاکانی ئێران تەنانەت پارەی ئەو نەوتەی بە لە ئێران دەیکڕن بە تمەن یان بە پارەی وڵاتەکانی خۆیان دەیدەنەوە ئێران نەک بە دۆلار، بەڵام ئێران دەیەوێت هێز و باڵادەستی خۆی لە عێراق بەکاربهێنێت بۆ ئەوەی بە دۆلار پارەی کاڵاهەناردەکراوەکانی وەربگرێت، بۆ ئەمەش عێراق و هەرێم لەژێر چاودێری ئەمریکادان.
ڕێگەی دووەم ئەوەیە، ئێران ئاڵتوون بێنێتە بازاڕەکانی عێراق و لە بەرامبەردا دۆلار وەربگرێت، دەوترێت لە ماوەی ساڵانی ٢٠١١ بۆ ٢٠١٤ ئێران لەم ڕێگایەوە لە عێراق و تورکیا و چەند وڵاتێکی دیکەی ناوچەکە توانیوویەتی دۆلاری دەست بکەوێت.
هەرێم و بەغدا دەبێت چی بکەن؟
هەرێم و بەغدا لە ئێستادا لەنێوان بەرداشی ئەو دوو وڵاتەدا گیریان خواردووە کە لە عێراقدا هەژمونیان هەیە و لە ململانێیەکی قورسدان، بە جۆرێک ئەگەر بێتو هەر لایەنێکی عێراقی، چ بەغدا یان چ هەولێر پابەندی سزاکانی ئەمریکا نەبن، ئەوا دەبێت چاوەڕێی توڵەکردنەوەی ئەمریکابن.
پێچەوانەکەشی راستە ئەگەر بێتوو پابەندبن بە سزاکانی ئەمریکا، ئێران هەروا بێ دەنگ نابێت و هەوڵ دەدات بە شێوازی جۆراوجۆر کێشە بۆ ئەو لایەنانە دروست بکات کە خۆیان لەگەڵ خواست و ستراتیژی ئەمریکادا هەماهەنگ کردووە.
بەغدا داوای دوو ساڵ مۆڵەتی لە ئەمریکا کردووە، پێدەچێت ئەم داوایەی عێراق زیاتر بۆ خۆدزینەوە بێت لە سزاکانی ئەمریکا و هیوایان لەسەر ئەوە هەڵچنیوە کە دوای دوو ساڵی دیکە هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی لە ئەمریکا دەکرێت و ڕەنگە کەسێکی دیکە جێگەی ترەمپ بگرێتەوە و بڕیاری ئەمریکاش بگۆڕدرێت، وەکچۆن ئێران خۆشی هیوای لەسەر هەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠٢٠ی ئەمریکا هەڵچنیوە و دەیانەوێت هەر چۆنێک بێت تا ئەو کاتە لە بەرامبەر سزاکانی ئەمریکادا خۆڕاگری بکەن.
هەرچەندە بەهۆی هەژمونی بە‌هێزی ئێران لەناو شیعەکاندا و بەهۆی هێزەکانی حەشدی شەعبییەوە لە کرداردا پابەندکردنی عێراق بە سزاکانی ئەمریکا زۆر قورسە، بەڵام ئەم بابەتە بۆ ئەمریکا زۆر گرنگە و رەنگە لە ماوەی داهاتوودا هەموو هێزی خۆی بەکاربهێنێت بۆ پابەندکردنی بەغدا و لەوانەشە ئەو گروپ و لایەنانە سزا بدات کە یارمەتی ئێران دەدەن.
ئەوەی لەم نێوانەدا هیچ روون نییە سیاسەتی هەرێم و دوو پارتە دەسەڵاتدارەکەیە، کە نازانرێت چۆن خۆیان لەژێر فشارەکانی ئەمریکا و ئێران رزگار دەکەن، بۆ ئەمریکا سزادانی هەرێم و دوو پارتە دەسەڵاتدارەکە زۆر ئاسانترە، بۆ نمونە ئەگەر بێتو پابەند نەبن ئەوا دەتوانێت هەر لەڕێی بەغداوە فشاری قورسیان بخاتەسەر و ملکەچیان بکات، بە هەمان شێوە ئێرانیش دەتوانێت لەڕێی بەغداوە فشار بخاتە سەر هەرێم.
رەنگە بۆ هەرێم لەم قۆناغەدا باشترین چارەسەر ئەوەبێت لە کاتێکدا کە ناتوانێت پەیوەندییە بازرگانییەکانی لەگەڵ ئێران کەم بکاتەوە، بەڵام بە لایەنی کەمەوە دەبێت بۆ رازیکردنی ئەمریکا کۆتایی بە فرۆشتنی نەوت بە تانکەر بە ئێران بهێنێت، بۆچوونێکی دیکەش ئەوەیە کە هەرێم بۆ خۆدزینەوە لە فشارەکانی هەر دوو لا دەبێت رایبگەیەنێت پابەند دەبێت بە هەر بڕیارێکەوە کە بەغدا بیدات، لەم حاڵەتەدا ئەمریکا و ئێران ناتوانن بە ئاسانی لەڕێی بەغداوە فشار بخەنە سەر هەرێم.