09:20 - 06/01/2019

کورتەیەک لە مێژووی نەهامەتییەکانی کورد بەدەست سوپای عێراقەوە‌

پەیسەر

دامەزراندنی سوپای عێراق دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی رژێمی پاشایەتی لە عێراق، لە رۆژی 6/كانوونی دووەم/1921 و لەسەردەمی مەلیك فەیسەڵی یەكەمدا ئەم سوپایە دامەزراوە و یەكەم وەزیری سەربازی (جعەعفەر عەسكەری) بوو. ساڵی 1922 بە پێی رێكەوتنی (ئەنگلۆ عیراقی) ژمارەی سەربازەكانی عێراق گەشتۆتە 3618 سەرباز، ساڵی 1924 ژمارەكە بووە بە 5772 سەرباز و بەو شێوەیە رووی لە زیادبوون كردووە و توانای سەربازیی چوەتەسەر. ، بۆ ئەوەی لەسەرەتاكانی دامەزراندنی ئەو سوپایە ئاگاداربین پێویست بەوە دەكات لوێیچێك لە ژیانی یەكەم دامەزرێنەری ئەو سوپایە شارەزابین

جەعفەر عەسكەری كێیە؟
پیاوێكی كەتەی زەبەلاح و، شارەزایەكی زۆرباشی زمانەكانی (عەرەبی-كوردی-ئەرمەنی-فارسی-ئەڵمانی –فەرەنسی و ئینگلیزی)بوو، كەسێكی مەجلیس خۆش و هەمیشە خۆی لە كێشەكان دەدزییەوە ، هەركات كێشەیك بهاتایەتە بەردەستی پێی خۆش بوو چارەسەری بە گفت و گۆبكات نەك بە ڕوبەڕوو بوونەوەو بەكارهێنانی هێز و هەڕەشە، توانای ئەوەی نەبوو فێڵ و تەڵەكەكان ئاشكرا بكات و بەردەوام فێڵی لێدەكرا، ئەو هەمیشە پیاوی ئێستە بوو نەك ستراتیژو دووربین. لەكاتێكدا بووەتە بەرپرسی سەربازی لەو سەردەمەدا كە عێراق خاوەنی یەك سەرباز نەبووە، بەڵام توانای ئەوەی هەبوو خەڵك و چواردەورەكەی باوەڕ پێبهێنێت، بەهۆی توانای قەناعەت پێكردنی توانی یەكەمین فەوجی سەربازیی خۆبەخش دروست بكات و ناوی لێبنێت(فەوجی ئیمام كازم). 
لەگەڵ ئەوانەشدا عەسكەری یەكێكە لەو كەسانەی لەبواری سەربازیدا نهێنی گەورە هەیە، كەچی تا ئێستەش یەكلایی نەبوەتەوە لە پشتی پەروەدی ئەو ڕوداوانەوە چی گوزەراوە. كەسایەتی عەسكەری لەنێو سوپای وڵاتانی عەرەبیدا دیارەو بەیەكێك لەوانە دادەنرێت كە شایانی هەڵوێستە لەسەر كردنە.

هاوڕێی یونستۆن چەرچڵ بوو:
یەكێك لەننهێنیانە ئەوەیە لەیەك كاتدا لەلایەن سێ وڵاتی دژ بەیەكەوە مەدالیای رێزلێنانی پێبەخشراوە، ئەڵمانیا و بەریتانیاو عوسمانیەكان لەكاتی جەنگی جیهانی یەكەمدا خەڵاتی رێز لێانانیان پێشكەش كردووە لەكاتێكدا لە جەنگی دژبەیەكدا بوون، كاتێك كە لە ژیانی ورد دەبیتەوە پێت وایە ئەو سەربازێكە لە هەموو جیهان بوونی هەیە، جارێك لە بەلقان و جارێكی تر لە كەنداوی عەرەبی و جارێكی تریش لەسوریا و دواجاریش لە عێراق دەبینرێتەوە. یەكێكی تر یش لەو نهێنیانەی كە لەژیانی ئەو پیاوەدا هەیە پەیوەندیە نزیكەكانیەتی لەگەڵ وینستۆن چەرچڵ، چەرچڵ لەبەردەم ئەنجومەنی گشتی بەریتانی دا ئەم گوتانە دەدات بە گوێی خەڵكی دونیا و بەریتانیەكان دا: سوپای عێراقی بەسەركردایەتی جەعفەر پاشا عەسكەری دامەزراوە، من نازانم ئێوە ئەوەتان بە بیر دێـتەوە كە لە (دەردە نیل) لە ریزی سوپای ئەڵمانیەكان دا لەدژی ئێمە جەنگاو مەدالیای ئەڵمانەكانی وەرگرت، دواتر هاتە بیابان و  سەركردایەتی چەكدارەكانی سەنوسی كرد هەر لە دژی ئێمە، ئەو سێ شەڕی لە دژی ئێمە كردووە لە دوانیان دا سەركەوتوو بووە. عەسكەری لە جەنگی ئینگلیزەكان دا بریندار دەبێـت وبە برینداری دەكەوێتە دەستی ئینگلیزەكان، دوای ئەوەی كە دەیەوێت هەڵێت، ئەو پەتەی كە دەیویست خۆیی پێدەرباز بكات لەبەر گەورەیی جەستەو قورسیەكەی دەپسێت و قاچی دەشكێت و دووبارە دەكەوێـتەوە دەستی ئینگلیزەكان، بەڵام لەكاتێكدا كە دەكرێتە بەپرسی سەربازی لە عێراق بەریتانیەكان و خودی چەرچڵیش پشتیوانی لێدەكەن.

كوردەوخەڵكی عەسكەری لای كەركوكە:
عەسكەری  لە ساڵی   1886 – هەندێك دەڵێن 1884- لە شاری بەغداد لەدایك بووەو بنەماڵەكەی لە بنەڕەتدا خەڵكی گوندی عەسكەرن و لە كوردەكانی ئەو گوندەن لە نزیك شاری كەركووك بۆیە ئەو نازناوەی هەڵگرتووە، لە قوتابخانەكانی بەغداد خوێندنی ئامادەیی تەواو كردووەو ساڵی 1904 قوتابخانەی سەربازیی ئەستانبوڵی تەواو كردووە و لە سوپای عوسمانی دا بە پلەی ملازم دامەزراوە، ساڵی 1906 لە قوتابخانەی روشدیەی سەربازی دەست بەوانەگوتنەوە كردووە، ساڵی 1915 بە كەشتیەكی ئەڵمانی دەگوازرێتەوە بۆ بەنگازی لیبیا بۆ ئەوەی لە دژی سوپای بەریتانی بجەنگێت، ساڵی 1919- 1920 لەگەڵ سوپای شەریف حسەینی شەریفی مەككە كاری كردووە و دواتر هاتوەتە عێراق و بوەتە وەزیری بەرگری عێراق و ساڵی 1922 پلەی –زەعیم-ی وەرگرتووە، لەسەردەمی نوری سەعید یش دا دووبارە كراوەتەوە وەزیری بەرگری، ساڵی 1932 دەبێتە وەزیری رێگە پێدراوی عێراقی لە لەندەن، لەسەردەمی هەڵگەڕانەوەی بەكر سدقیدا  لە رۆژی 29/10/1936 لە هەلومەرجێكی سەربازی پلان بۆ داڕێژراودا كوژراوە. ئەوەی كە زۆر سەیرە ئەوەیە، عەسكەری خۆی دامەزرێنەری سوپایەو یەكەم كەسیش خۆی بووە قوربانی پیلانی سەربازیی. تەرمەكەی لە یەكێك لە باخەكانی بەعقووبە دا نێژراوە.

سوپایان بۆچی بوو؟
سەرچاوەكان كۆكن لەسەر ئەوەی كە دامەزراندنی سوپای عێراق لە بنەمادا بۆ پارێزگاری كردنی دەسەڵاتدارانی پاشایەتی بووە لە دەستی هۆز و عەشیرەتەكان و بە پشتیوانی و دەست لە پشت دانی بەریتانیەكان بووە. هەر لە سەرەتاشەوە ئەوانەی كە بوونەتە سەرباز لە فەرجەكەی موسا كازم دا هەموویان خۆبەخش بوون.

نەهامەتیەكان دەست پێدەكەن:
یەكەمین زیانێك كە لەلایەن سوپای عێراقەوە  لە سەردەمی وەزارەتی –یاسین هاشمی – دا بەر خەڵكی عێراق بەگشتی و كوردستان بەتایبەتی كەوتووە سەپاندنی ئەحكامی عورفی بوو كە بە فڕۆكەو تۆپ و دەبابەو زریپۆش پەلاماری هەندێك لە شارو شارۆچكەكانی دەوروبەری موسڵ و هەولێر و ناوچەی بارزان و لە رێگەی فڕۆكەوە ناوچە كوردیەكان بۆردومان كراون.

جاش پاڵپشتی سوپایە:
دوای ئەوەیش لەكاتی ئاڵوگۆڕی هەر دەسەڵاتدارێكی عێراقی لە پاشایەتییەوە بۆ كۆماری لە شۆڕشی 14/تەمووز/1958 دا سوپا رۆڵی هەبووەو ئیدی لەزیانی ئەوانەوە بیگرە كە نەیاری سیاسی بوون و لەنێو گەمە سیاسیەكاندا زیانیان بەركەوتووە تادەگاتە سەركوت كردن و سنورداركردنی ئازادیەكان و چەوساندنەوەی خەڵك لەسەر بنەماكانی ئاین  و نەتەوەو رەگەز، پاشان هێرشەكانی سوپای عێراق بۆ سەر ناوچە كوردنشینەكان ئەمەش بووە هۆی هەڵگیرساندنی شۆرشی ئەیلوول 1963 و درێژەكێشانی شەڕو ماڵوێرانی بۆ كوردستان تا ساڵی 1970 و دواجار رێكەوتنی نێوان بارزانی و حكومەتی عێراقی لێكەوتەوە لەوماوەیەدا زیانەكانی كورد لەسەر دەستی سوپای عێراقدا گەلێك زۆرن، لە كوژران و شەهیدبوونی هاوڵاتیان و پێشمەرگەوە بیگرە تا دەگاتە ماڵ وێرانی و بڵاوبوونەوەی ترس و دروست بوونی ناوچەی قەدەغەكراوی هاتووچۆ. شایانی باسە سوپای عێراق لەكۆتایی رژێمی پاشایەتیەوە دیاردەی (جاش) كە ئەو كات پێیان گوتراوە –سوارە-و دواتریش ناوی هێزی –خەفیفە/سووك- یان لێنان و دیارتینیان بریتی بوون لەوانەی كە لەنێو عەشیرەتەكانی (زرێباری) و (بریفاكانی) و دەركەوتن و داوتریش هەموو ناوچەكانی تریشی گرتەوە. 

جاشەكان چییان لێهات؟
بەپێی ئامارە نافەرمەیەكان ژمارەی جاش و هێَزەكانی خەفیفە تا كاتی راپەڕینی كوردستان لە بەهاری 1991 زیاتر بووە لە 250 هەزار كەس، كە كاری ئەمانە بۆیتی بوو لە جێگرەوەی سوپای فەرمی حكومەت و ناردنیان بۆ شەڕی پێشمەرگەو دروستكردنی سیخوڕو شۆڤاری زۆری كورد بۆ ئەوەی زیاتر دەست بگرن بەسەر دۆخەكەدا، لەداوی راپەڕینی ئازاری 1991 بە بڕیارێكی بەرەی كوردستانی(كە پێك هاتبوو لە پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتیمانی كوردستان و چەند وردە حیزبێكی تر) بەر لێبوردنی گشتی كەوتن و دۆسیەكانیان كرا بەژێر لێوەوەو بەجارێك ئەو ژمارە زۆرەی جاش لەناو ریزبەندی پێشمەرگەكاندا دانران و دواجار هەرچەندە رەخنەی زۆری لێكەوتەوە بەڵام بێسوود بوو، تەنانەت ئەوانەشیان كە بەئاشكرا رۆڵی هەبووە لە كارەساتەكانی دژ بە كوردستان لە ئێستەدا لە پێشمەرگەكان زیاتر خزمەت دەكرێن و موچەكانیشیان لەوانەی ئەوان زیاترە.

شێعەكانیش بوونە قوربانی :
شەڕو ناهەموریەكان لەسەر دەستی سوپای عێرقدا تەنها كوردەكانی نەگرتۆتەوە بەڵكو شێعەكانی باشوورو ناوەڕاستیشی گرتۆتەوەو ئەوانیش زیانی زۆریان بەركەوتووە. بەتایبەتی لە داوی هاتنە سەركاری حیزبی بەعس لە ساڵی 1963 ئیدی كێشەی ئاینی و نەتەوەیی و ئازادیەكان ئەوەنەی تر كەوتنە ژێر دسەڵاتی سەربازی و پۆستاڵی بەرپرسە سەربازیەكانی بەعس. بەتایبەتی تریش لە سەردەمی هاتنە سەركاری سەدام حسین لە ساڵی 1979 و بەركەنار كردنی ئەحمەد حەسەن بەكر, لەدوای ئەوەی سەدام حسین بووە سەرۆك كۆمار ئیدی كێشەی مەزهەبی قوڵتر بوویەوە و لەو رێگەیەشەوە چەندین بنەماڵەی ئاینی و كوردە فەیلیەكانیش بوونە قوربانی و لەماڵ و حاڵی خۆیان دەركران و ئاودیوی ئێران كران.
ئەوەی كە جێگەی سەرنجە زۆرینەی ئەوانەی كە بەرپرسیارێتی سەربازییان وەرگرتووە لەوانەن كە هیچ پێشینەیەكی سەربازی یان بڕوانامەیەكی سەربازی دان پێدارنراویان نەبووە، لەم بوارەش دا دەكرێت ئاماژە بەسەرجەم بەرپرسە سەربازیەكان بكەین كە بە سەدام حسین كۆتایی بێت.

شەشی كانوون جەژنی دامەزراندنی سوپا:
لەسەردەمی هەموو حكومەتەكاندا یادكردنەوەی دامەزراندنی یەكەم سوپای عێراقی لە 6/كانوونی یەكەمی هەموو ساڵێكدا ئەنجام دراوەو ئەو رۆژە كراوەتە پشووی فەرمی و تیایدا چەندین چالاكی ئەنجام دراوە. تا ئێستەش درێًژەی هەیە بەڵام چەند جارێك ئەو نەریتە لەژێر فشاری میدیایی و سیاسی و مەدەنیدا ئەو یادە نەكراوەتە پشوو هیچ جۆرە چالاكیەكی تێدا ئەنجام نەدراوە (ئەمساڵ وەك نموونە). 
ئەگەر پاساوی عێراقیەكان ئەوە بێت كە یادی دامەزراندنی سوپایەك بكەنەوە كەبەردەوام دەسەڵاتدارەكانی ئەوانی پاراستووەو چەكوشی ئامادە بوون بۆ سەر نەیارەكانیان لە هەر ئاین و مەزهەب و نەتەوەیەك بووبن خۆیان نەبێت، ئەوا پاساوی ئەوانەی تر كە چەوسێنراونەتەوە لەسەردەستی ئەو سوپایەدا ئەوەیە كە نەك ناكرێت لە عێارقی دوای حیزبی بەعس یادی ئەو رۆژە بكرێتەوە كە بەردەوام مایەی كێشەو نەهامەتی بووە بۆیان بەڵكو دەبێت ئەوانەش كە پشتیوانی لەو دۆخە دەكەن داداگایی بكرێن لەبەر ئەوەی لەسەر دەستی ئەو سوپایەدا دەیان كارەسات و جینۆسایدو كاری دژە مرۆڤایەتی ئەنجام دراوە.

سوپاكەی زەعیم سدیق لە سلێمانی:
لەمیانەی ئەو كارەساتانەش دا دەبێت ئاماژەی خێرا بە روداوەكان بكەین، هێرشەكانی زەعیم صدیق كە پێشتر فەرماندەی لیوای پێنج بوو دواتر فەرماندەی لیوای بیست بوو لە سوپای عێراق بۆ سەر كوردستان بەگشتی و بەزۆری بۆ سەر پارێزگای سلێمانی لە 6/حوزەیران 1963 و بە پێی هەندێك لە سەرچاوەكان تەنها لەو رۆژەدا لە شاری سلێمانی 400 كەس شەهید كراوە و دەیان گوند تۆپباران كران و سوتێنراو خەڵكەكەی ئاوارەو دەربەدەری سنوورەكان بوون . بەردەوامی تۆپباران و بۆمبارانی فڕۆكەو هێرشی پیادە بۆ سەرناوچە كوردستانیەكان و لەئەنجامدا ماَلوێرانی زۆری لێكەوتەوە. بەهەمان شێوە ئەو كارانە لە دژی شێعەكانی باشووریش هەبووە بەلام بەشێوەیەكی كەمتر.

سوتاندنی چوار هەزار گوندی كوردستان:
پیلانی رێكەوتن نامەی جەزائیری نێوان (شا-و سەدام) و هەڵوەشاندنەوەی شۆڕشی ئەیلوول دەستی سوپای عێراقی زیاتر كردەوە كە ببێتە هۆی روخاندنی زیاتر لە چوار هەزار گوند و راماڵینیان بۆ ئۆردوگا زۆرە ملێكانی كوردستان و كوێركردنەوەی  هەزاران سەرچاوەی ئاوی سروشتی و سوتاندن و وشك كردنی سەدان باخی ناوچە كوردستانیەكان.

زیندان و لە سێدارەدان:
یەكێكی تر لەو تاوانانەی كە سوپای عێراق ئەنجامیان داوە زیندانی كردن و دوورخستنەوەو لە سێدارەدانی هەزاران كەسی كوردستانە، زیندانەكانی ئەبوغرێب و موسڵ و باقووبە و ئەوانی تر شایەتی ئەو حاڵەتانەن كە دادگای سەربازی و دادگای شۆڕش (سەورە)چی تاوانێكیان دەرهەق بە كوردو شێعەو هەندێك لە سونەكانی عێراق ئەنجام داوە.

هەڵەبجەو قەڵادزێ دوو دەستە خوشك:
بۆردومانكردنی هەردوو قەزای هەڵەبجەو قەڵادزێ لە ساڵی 1974 بە بۆمبی ناپاڵمی قەدەغەكراوو روخاندن وكوشتنی دەیان هاوڵاتی بێتاوانی بێچەكی ئەو دوو شارە، بە یەكێك لەتاوانەكانی ئەو رژێمەو سوپاكەی دادەنرێت.

جەنگی قادسیە یان كەنداوی یەكەم:
دروستكردنی جەنگی عێراق لەگەڵ ئێران یەكێكی ترە لەو دۆسیە پڕ لەكارەساتانەی كە سوپای ئەم وڵاتە ئەنجامیان داوە، ئەو جەنگە كە لە سەرەتای مانگی 11/1980 ی سەدەی رابووردوو دەستی پێكرد و لە رۆژی 8/8/1988 كۆتایی بەو جەنگە هات، لەو جەنگەدا جۆرەها چەكی قەدەغەكراو بەكار هێنرا، بەهەزاران كەس كوژران، سەدان كەس بەناوی ترسنۆكی و راكردن لە بەرەكانی شەڕ لەلایەن سوپای عێراقەوە كوژران، دانانی ملیۆنەها لوغم لەلایەن سوپای عێراقەوە بە هەزاران كەسی كوژراوو كەم ئەندام كردو تا ئێستەشی لەسەر بێت لوغم یەكێكە لە مەترسیەكانی ناوچە سنورەیەكان لەگەڵ ئێران.

چەكی قەدەغەكراو:
یەكێك لەو كارە نامرۆییانەی كە سوپای ئەو وڵاتە لە دژی هاوڵاتیانی كورد كردوویەتی بەكار هێنانی گاز و چەكە قەدەغەكراوە نێو دەوڵەتەیەكانە، بەڵام سەیرەكە لەوەدایە ئەو وڵاتانەی كە بانگەشەی قەدەغەكردنیان دەكرد كۆمپانیاو كارگەكانی ئەوان فرۆشتبوویان بە رژێمەكەی یەدام حسین، هەر لەمیانەی شەڕی دژ بەكورد و پیشمەرگەدا بەكارهێنانی چەكی كیمیاوی و خەردەلە لە رێگەی فڕۆكەو تۆپی دوور هاوێژەوە لە سێوسێنانی قەرەداغ، لە ناوچەی بادینان، دواجاریش لە كاتی جەنگی دژ بە ئێران دا لە سەرگەڵوو بەرگەڵوو پاشان شاری سەردەشت ی رۆژهەڵات و بۆ كۆتا جاریش لە 16/3/1988 لە دژی هاوڵاتیانی شاری هەڵەبجەی شەهید، كە بووە هۆی شەهیدبوونی نزیكەی پێنج هەزار هاوڵاتی و هەزاران بریندار، كە تا ئێستەش بەشێك لە بریندارەكان بەدەست ئازارەكانیانەوە دەناڵێنن. لەگەڵ ئەوەشدا یەكێك لەو فڕۆكەوانانەی كە كیمیاییان بەسەر هەڵەبجەدا كرد، لە لایەن هێزەكانی ئاسایشی سلێمانی یەوە دەستگیر كراو دواتر بە فەرمانی سەرۆك كۆماری پێشووتری عێراق –تاڵەبانی- ئازاد كراو لە فڕۆكەخانەی سلێمانیەوە چووە دەرەوەی وڵات.
 
شاڵاوی ئەنفال:
هەر لەو ساڵانەدا بە چەند هەنگاوێك جینۆسایدی ناوچە كوردیەكانی كردووەو ناوی لێناوون شاڵاوەكانی (ئەنفال)، ئەنفالەكان بە یەكێك لە كارەساتە هەرە گەورەكانی دژە مرۆڤایەتی دادەنرێت، لەو پرۆسەیەدا (182) هەزار كەس لە خەڵكی سڤیل كران بە ژێر خوڵی بیابانەكانی ناوەراست و باشووری رۆژئاوای عێراق، هەموو گۆڕە بەكۆمەڵەكانی ئەنفالەكان دەرخەری ئەو هەموو كارەساتانەن كە دژ بە مرۆڤایەتی كراوەو تا ئێستەش پاشماوەكانی ئەنفال لەنێگەرانیەكانی ئەو كارەساتە قوتار نەبوون و ساڵانە لە (14/4)دا ئەو یادە دەكرێتەوە هەر ساڵێك چەردەیەك لەو تاوانە دەگێڕرێتەوە و تا ئێستەش ئەنفال حیكایەتێكی تەواو نەكراوە.
بە پێی راپۆرتێكی سایتی جینۆسایدی كورد (264) كارەكتەری كوردی بەناوی (جاش- و-مەستەشار)ی كورد لەو پرۆسەیەدا بەشدار بوون و ناوی سیانی و ناونیشانی كارەكەیان و ژمارەی فەوجەكانیان بڵاو كراونەتەوە، كە بەداخەوە ئێستە (زۆرینەیان) لە ژیاندا ماوون و  لە كوردستان دەژین و كەسیش لە گوڵ كاڵتری پێنەگوتوون.

پارێزگای نۆزدەیەم و خەونی سەرەمەرگ:
لەبارەی شەڕەنگێزی و نائارامی سوپای عێراق و سەركردە سەربازیەكەوە گوتراوە كاتێك سەدام حسین شەڕێكی تەواو نەكردووە بیر لەوە دەكاتەوە ئەمجارە شەڕ لەگەڵ كێ بكاتەوە، هەر بۆیە لەدوای كەمتر لە سێ ساڵ دوای كۆتایی هاتنی جەنگ لەگەڵ ئێران پێچایەوە كوەیت و بەمەبەستی زیندووكردنەوەی خەونی دێرینەی (كوەیت پارێزگای نۆزدەیەمی عێراقە) لە رۆژی 2/8/1990 پەلاماری ئەو وڵاتەی داو داروبەردی بەسەر یەكەوە نەهێشت، ماوەی چوار مانگ هەرچی ناوەندی بڕیار بەدەست و قسەرۆشتووری دونیایە داوایان لە سەدام حسین و سوپاكەی كرد كە بگەڕێنەوە لە كوەیت، بەڵام بەهیچ شێوەیەك نەچووە ژێر ئەو داوایەو لە رۆژی 17/1/1991 لە لایەن سی دەوڵەتی دونیاوە بەسەرۆكایەتی ئەمەریكا هێرش كرایە سەر هێزەكانی عێراق و لەماوەی چەند رۆژێكدا هێزەكانی عێراق تەفروتونا بوون و زیانگەلێكی ئیجگار زۆر لە رووی مرۆیی و مادییەوە بەر وڵاتی كوەیت و عێراقیش كەوت.
جگە لەوەی لە رووی تەندروستیەوە دەركەوتنی نەخۆشیەكی دەگمەن و بێ پێشینە بەناوی (نەخۆشی جەنگی كەنداو) ئەم نەخۆشییە زۆرتر لە ناو ئەو سەربازانەدا دەركەوت كە گەڕابوونەوە ناو كەس و كاریان لە ولاتەكانی خۆیان بە بریتیە لە نەمان یان دابەزینی رژێمی بەرگری (مەناعە)ی ئەو سەربازانە، بێزاری و بێتاقەتی بەردەوام، لەدەستدانی كۆنترۆڵی دەمارەكانی جەستەی نەخۆش، سەر ئێشەو گێژبوون، لەدەستدانی هۆشیاری و بیرچوونەوەی لەپڕ، لەدەستدانی رێكی جەستەو تەوازون، سكچوونی زۆر توند، و گەورە بوونی گەدەو جگەر.

نەخۆشییەكی دەگمەن:
شارەزایان پێیان وایە ئەوە دەرئەنجام و كاریگەری  ئەو هەموو جۆرە چەكە تاقی كراوەی جەنگە، ئەگەر لەلایەن سوپای هاوپەیمانانەشەوە بەكارهێنرابێت هێشتا تاوانەكەی لە ئەستۆی سوپای عێراقە بەو پێەی ئەو بیانووی ئەو جەنگەی داوە بەدەستەوەو بووەتە هۆی هەڵگیرسانی ئەو جەنگە. هەر ئەو سوپایە زیانێكی ئێجگار گەورەی لە ئابووری وڵات داوە و لە بری ئەوەی ژیانی هاوڵاتیان لە سایەی ئابوریە بەهێزەكەیدا بحەسێنەوەو ژیانێكی شایستەی پێدابین بكرێت زۆرینەی سەرچاوە ئابووریەكانی خرایە خزمەتی شەڕو كڕینی چەك و چۆڵ و ئاگری شەڕ خۆشكردن. ئیتر با سوتاندن و ئاگر تێبەردانی ئەو هەموو كێڵگە نەوتەی كوەیت بوەستێت. جگە لەوە ئێستەشی لەسەر بێت ساڵانە بڕە پارەیەك لە بوودجەی خەڵكی عێراق لا دەدرێت بۆ دانەوەی قەرزەكانی كوەیت، بەومانایەی شەڕی نالەباری سوپاكەی عێراق  تا ئێستەش كاریگەریەكانی لەسەر خەڵكی عێراق ماوەتەوە.

یادی شەشی كانون لە كوردستان:
ئێستەشی لەسەر بێت سوپای عێراق هێشتا لەسەر بنەما كلتووری و مێژوویەكانی خۆی بەردەوامەو جاروبار خۆی نیشانی هەمووان دەدات و دەیەوێت بە زمانی حاڵ پێمان بڵێت ئێمە میراتبەی ئەو مێژووەین، مێژوویەك بۆ نەیارەكانی سیاسیە شۆڤێنیەكانی عێراق پڕپڕە لەكارەسات و بۆ عێراقیە میراتبەرەكانی ئەو سوپایە پڕپڕە لە سەروەری ، لێوان لێوە لە سەركەوتن، بەڵام مێژوویەكی سوورە بەخوێنی ملیۆنەها خەڵكی ئەم وڵاتە نوسراوەتەوە، كارەساتێكە نەك هەر وڵاتەكە بەڵكو چواردەورەكەشی بەخۆیەوە تووشی نەهامەتی كردووە.

ئێستە ئێوە بڕیار بدەن، دەكرێ شەشی كانوون بكرێتە یادی سەروەری و دامەزراندنی ئەم سوپایە؟ یان دەبێت لەم رۆژەدا نەفرەت لەو مێژووە بكرێت؟