02:51 - 12/10/2020
فایلەكانی سەر مێزی سەرۆك كۆمار و سەرۆكایەتییەكانی كوردستان
لە كۆبوونەوەی سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكانی هەرێم و حكومەت و پەرلەمانی كوردستاندا 7 فایل لەسەر مێزی گفتوگۆ بوون كە پێكدێن لە فایلەكانی (هەڵبژاردنی عێراق، رەوشی كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان، رێككەوتنی شەنگال، ناكۆكییەكانی هەولێرو بەغداد، مووچەی فەرمانبەران، بودجەی 2021، پەتای كۆرۆنا).
فایلی یەكەم: هەڵبژاردنی عێراق
بەپێی زانیارییەكانی پەیسەرپرێس، تەوەری هەڵبژاردنی عێراق پرسی سەرەكی كۆبوونەوەی سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكی هەرێم و جێگرەكەی، سەرۆكی حكومەت و سەرۆكی حكومەتی پێكهێناوە، لەكاتێكدا كە یاسای هەڵبژاردنی عێراق هێدی هێدی شكڵی گرتووە و دوای دابەشكردنی بازنەكانی هەڵبژاردن لەسەر ئاستی قەزاكان لە سەرانسەری عێراقدا، كورد تا رادەیەك مەترسی هەیە لەبارەی كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكان لەلایەك و بەفیڕۆچوونی رێژەیەكی زۆریش دەنگ لە پارێزگاكانی هەرێمدا لەلایەكی دیكە.
فایلی دووەم: رەوشی كەركوك
چەند رۆژێكی دیكە 3 ساڵ بەسەر رووداوی 16 ئۆكتۆبەردا تێدەپەڕێت، كە لەدوای ئەو بەروارەوە كورد هیچ پێگە و سەنگێكی ئیداری و سیاسی لەو پارێزگایە نەما، هەنوكەش داتاكان وای نیشان دەدەن كە دووبارە گۆڕینی دیمۆگرافی پارێزگاكە دەستیپێكردووەتەوە و كورد بەهۆی هەڵە و رێككەوتنی سیاسییەكانییەوە دووبارە لەبەردەم مەترسی (تەعریب و تەرحیل)دایە، بەتایبەت لە ئێستادا كە كورد لەلایەك دابەشكاری بازنەكانی هەڵبژاردن بە زیان و مەترسی خۆی دەبینێت و رەوشی كەركوك و ناوچە جێناكۆكەكانیش تا دێت زیاتر هەستیار و خراپتر دەبێت.
فایلی سێیەم: رێككەوتنی شەنگال
كۆبوونەوەی سەرۆك كۆمار و سەرۆكایەتییەكانی هەرێمی كوردستان تەنها دوای چەند رۆژێك لە رێككەوتنی هەولێر و بەغداد هاتووەتە ئارا، رێككەوتنێك كە رێگە بە گەڕانەوەی دامودەزگا ئیداری و ئەمنییەكانی عێراق دەدات بۆ شەنگال و كۆتایی بە حوكمی حەشدی شەعبی و گروپە چەكدارەكان و پەكەكە دەهێنێت.
بەپێی رێككەوتنەكە هەولێر و بەغداد لەسەر چەند خاڵێك رێككەوتوون كە ئەمە دەقەكەیەتی:-
لەرووی ئیداراییەوە:
1 دیاریكردنی قائیمقامێكی نوێی بێلایەن بۆشەنگال لەچوارچێوەی یاسا و دەستوردا.
2 چاوخشاندنەوە بەشوێنە ئیدارییەكانی دیكە لەلایەن ئەو لیژنەی هاوبەشەی كەلەلایەن هەردوولا پێكدەهێنرێت دوای دیاریكردنی قائیمقامی نوێ.
لەرووی سەربازییەوە:
1 پۆلیسی ناوخۆی و ئاسایشی نیشتمانی عێراق و دەزگای هەواڵگری بەرپرس دەبن لەناوخۆی شەنگال و تەواوی هێزە چەكدارەكانی دیكە لەدەرەوەی سنوری قەزاكە دەبن.
2 بۆ پەرەپێدانی ئاسایشی قەزاكە دوو هەزار و 500 كەس دادەمەزرێنێت لەخەڵكی قەزاكە لەچوار چێوەی هێزی ناوخۆی شەنگال.
3 بوونی پارتی كرێكارانی كوردستان ( پەكەكە) لەشەنگال و دەوروبەری كۆتایی دێت و هیچ رۆڵێكی لەوناوچەیە نابێت.
لەڕووی وەبەرهێنانەوە:
1 پێكهێنانی لیژنەیەكی هاوبەش لەنێوان حكومەتی ناوەندی و حكومەتی هەرێم بۆ دووبارە ئاوەدانكردنەوەی قەزاكە بەهەماهەنگی ئیداری ناوخۆیی پارێزگای نەینەوا
2 بۆ چاودێریكردنی رێككەوتنەكە لەرووی مەیدانییەوە جێبەجێكردنی خاڵەكانی لیژنەیەكی هاوبەش لەنێوان هەردوولا پێكدەهێنرێت.
فایلی چوارەم: ناكۆكییەكانی هەولێر و بەغداد
ئەگەرچی دوابەدوای رێككەوتنی شەنگال، پیرۆزباینامەی باڵیۆزخانەی ئەمریكا لە عێراق بۆ هەولێر و بەغداد بۆنی ئەوەی لێدەهات كە ئەمە سەرەتای رێگایەكی باشە بۆ چارەسەری كێشەكانی نێوان هەرێم و حكومەتی ناوەندی، بەڵام تا هەنوكە كێشەكانی هەرێم و بەغداد درێژەیان هەیە و بەرپرسانی هەرێم بەردەوام باس لەوە دەكەن كە ئەوان لەپاڵ گرفتی مووچە، كێشەی بودجە و كێشەی پێشمەرگە و كێشەی ناوچە جێناكۆكەكان و كێشەی هاوبەشی سیاسییان لەگەڵ ناوەند هەیە، لە بەرامبەردا ناوەند بەردەوام پێداگری لە پابەندبوون بە دەستور و پابەندی هەرێم بە رێككەوتنەكانەوە دەكات، هەربۆیە كێشەكانی هەولێر و بەغداد ئێستا هەم لەوە گەورەترن كە بە كۆبوونەوەیەكی لەم چەشنە چارە بكرێن و هەم رەگیان زیاتر رۆچووە كە بتوانرێت بە چەند مانگێكی دیكەی پێش هەڵبژاردن بگەیەندرێنە ئەنجام.
فایلی پێنجەم: مووچەی فەرمانبەران
گەورەترین گرفتی هەرێمی كوردستان كێشەی مووچە فەمانبەرانە لە ئێستادا، بەتایبەت كە چەند مانگێكی ئەمساڵ حكومەتی ناوەندی بەشە مووچەی هەرێمی رەوانە نەكرد، ئەگەرچی بەردەوام وەفدی هەرێمی كوردستان بەڕێگەی بەغداوەن و ئەمریكا و بەریتانیا و بەشێكی تر لە هێزە نێودەوڵەتییەكان فشار لە هەردوو لا دەكەن بۆ رێككەوتن، بەڵام تا ئێستا هیچ رێككەوتنێكی رەسمی واژۆكراو لەبارەی مووچە نییە و ئەوەی هەیە پشتی بە لێكتێگەیشتنێكی تەلەفۆنی نێوان مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و مستەفا كازمی سەرۆك وەزیرانی عێراق بەستووە و مانگانە بەغداد بڕی 320 ملیار دینار رەوانەی هەولێر دەكات و حكومەتی هەرێمیش بە داهاتی نەوت و ناوخۆ بەشێكی دیكەی بۆ دابین دەكات و بە رێژەیەك لێبڕینەوە وەك مووچە دابەشی دەكات.
ئەوەی هەیە ئێستا ئەوەیە كە مووچە بەم پچڕ پچڕییە تا كۆتایی ساڵ سەردەكێشێت و چارەسەر نابێت بەتایبەت كە ئێستا عێراق خۆی لە قەیرانی دارایدایە و مووچەی ئەم مانگەی نزیكەی 50 رۆژ دواكەوتووە.
فایلی شەشەم: بودجەی عێراق
ئێستا كێشەی حكومەتی عێراق لەناوخۆیدا لە لایەك و كێشەی نێوان حكومەت و پەرلەمانی عێراق لە لایەكی تر و كێشەی هەولێر و بەغدادیش لەولاوە كێشەی بودجەی 2021ی عێراقە، بودجەیەك كە لەسەدا 96ی پشت بە هەناردە و فرۆشی نەوت دەبەستێت، لەكاتێكدا كە بەهۆی دۆخی ئابوری جیهانەوە نرخ و فرۆشی نەوت هیچ گرەنتییەك ناكرێت.
هاوكات بەهۆی لێكەوتەكانی كۆرۆنا لەسەر بۆرسەكانی نەوت و سێكتەری پیشەسازی جیهان، ئێستا عێرا یەكێكە لە گەورە قەرزدارەكانی وڵاتانی خۆرهەڵاتی ناوەڕاست و بەردەوم وەزارەتی دارایش داوای قەرزی زیاتر و پڕكردنەوەی كورتهێنان دەكات.
لەپاڵ ئەوەی ئێستا هێڵە ستراتیژییەكانی بودجەی 3 ساڵی داهاتووی عێراق لە تەتەڵەكردندایە، بەڵام هیچ خوێندنەوەیەكی نە ئابوری و نە سیاسی گرەنتی بودجەی ساڵی داهاتووی عێراق ناكات و عێراقیش دەیەوێت داهاتی خاڵە سنورییەكان و نەوتی هەرێمی كوردستان بەشێك بن لە بودجەكەی، هەربۆیە چارەسەری كێشەكە نە تەنها لە دەستی كورد و نە تەنها لە هەولێر و نە تەنها لە كۆشكی سەرۆكایەتی كۆماری عێراقە.
فایلی حەوتەم: كۆرۆنا
ئێستا عێراق و كوردستان یەكێكن لەو ناوچانەی لەسەر نەخشەی كۆرۆنا بەردەوام زۆنی سوورن و هیچ كەس خۆزگەیان پێناخوازێت، دواین ئامارەكان باس لەوە دەكەن كە لە هەرێمی كوردستان هەر كاتژمێرێك جارێك كەسێك بە پەتاكە گیان لەدەستدەدات، هاوكات بەرپرسانی سێكتەری تەندروستی باس هەم لە قەیرانی بینای نەخۆشخانە و نەبوونی شوێن بۆ وەرگرتنی نەخۆش لەلایەك و هەمیش باس لە كەمی پێداویستی پزیشكی و دواكەوتنی مووچەی پزیشك و كارمەندانی تەندروستی دەكەن، دۆخی عێراقیش هیچ لە دۆخی كوردستان باشتر نییە، هەربۆیە چاوەڕوان ناكرێت بۆ ئەم فایلەش كۆبوونەوەی سەرۆك كۆماری عێراق و سەرۆكایەتییەكانی هەرێمی كوردستان هیچی لێ سەوز ببێت.
بەشداربووانی كۆبوونەوەكە چی دەڵێن؟
لە راگەیەندراوێكی رەسمیدا دوای تەواوبوونی كۆبوونەوەی سەرۆك كۆمار و سەرۆكی هەرێم و جێگرەكەی، سەرۆكی حكومەت و سەرۆكی پەرلەمانی كوردستاندەڵێن:
كۆبوونەوە تایبەت بوو بە بارودۆخی عێراق بەگشتی و هەرێمی كوردستان بەتایبەتی. دەربارەی دۆخی عێراق، كۆبوونەوە بە پەرۆشەوە دەڕوانێتە ئەو بارە قورسە دارایی و ئەمنی و تەندروستییەی لە عێراق و هەرێمی كوردستان هاتووەتە ئاراوە و پشتیوانیی هەرێمی كوردستانی بۆ هەنگاوەكانی حكوومەت و دامەزراوە دەستوورییە فیدراڵییەكان دووپات كردەوە بۆ پاراستنی ئاسایش و سەقامگیریی وڵات، بەتایبەتی ڕەخساندنی كەشێكی سەقامگیر و لەبار بۆ كار و ئەركی نوێنەرایەتیی وڵاتانی دۆست و نێردە نێودەوڵەتییەكان لە عێراق.
كۆبوونەوە ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پێشوەختەی عێراقی تاوتوێ كرد و پشتیوانیی خۆی بۆ زەمینەسازی بۆ هەڵبژاردنێكی سەركەوتووانە لە عێراق دەربڕی. ناوچە كێشە لەسەرەكان و جێبەجێكردنی ماددەی (140)ی دەستووری عێراق، بەشێكی دیكەی كۆبوونەوە بوون و ئامادەبووان هاوهەڵوێست بوون لەسەر بەردەوامیی گفتوگۆ بۆ چارەسەركردنی سەرجەم كێشەكانی ئەو ناوچانە و پاراستنی مافەكانی تەواوی پێكهاتەكان و گەرەنتیكردنی كەشێكی لەباری پێكەوەژیان لەو ناوچانه.
كۆبوونەوە پشتگیریی خۆی بۆ دوایین ڕێككەوتنی حكوومەتی فیدراڵی عێراق و حكوومەتی هەرێمی كوردستان بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخی شەنگال و گەڕانەوەی ئاوارەكان دووپات كردەوە، هەروەها هەموو هەوڵێكی گۆڕینی دیموگرافی لە ناوچە كێشە لەسەرەكان ڕەتكردەوە و داوای كرد حكوومەتی فیدراڵی عێراق میكانیزمی ئارامی و ئاسایشی ناوچە كێشە لەسەرەكان دەستەبەر بكات.
لە بەشێكی دیكەی كۆبوونەوەكەدا باسی هەنگاوەكانی گفتوگۆی نێوان حكوومەتی فیدراڵ و حكوومەتی هەرێمی كوردستان كرا و كۆبوونەوە پشتیوانیی خۆی بۆ هەوڵ و هەنگاوەكانی هەردوولا بۆ چارەسەری یەكجارەكیی كێشە و بابەتە هەڵواسراوەكان دەربڕی بە ئاراستەیەك كە تیایدا ماف و شایستە دەستوورییەكانی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان و عێراق بەگشتی پارێزراو بن.
دۆخی ناوخۆی هەرێمی كوردستان تەوەرێكی دیكەی كۆبوونەكە بوو، تیایدا باسی ئەو كێشە و گرفتانە كرا كە وەك هەموو جیهان لە دەرەنجامی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی كۆرۆنا و لێكەوتەكانییەوە هاتوونەتە ئاراوە، بەتایبەتی كێشە و قەیرانی دارایی. كۆبوونەوە جەختی لەوە كردەوە كە بۆ تێپەراندنی ئەم دۆخە سەختە و پاراستنی بەرژوەندییەكانی خەڵكی كوردستان، پێویستە سەرجەم لایەن و پێكهاتەكانی كوردستان توانایان یەك بخەن و یەكرێز و یەكهەڵوێست ڕووبەڕووی ئەم دۆخە هەستیارە و ئەگەرەكانی داهاتوو ببنەوە. كۆبوونەوە شەهیدكردنی ئەفسەری ئاسایش غازی ساڵخ ئالیخانی لە سنووری پارێزگای دهۆك شەرمەزار كرد.