09:45 - 05/01/2019
مەخمور لە دووبارەبوونەوەی كارەساتی "عەفرین" دەترسێت
بە گوێرەی "شەڕی گشتگیر" كە رەجەب تەیب ئەردۆغان سەركۆماری توركیا و حكوومەتەكەی لەدژی كورد رایانگەیاندووە. كەمپی پەنابەرانی مەخمور یەكێكە لەو ئامانجانەی كە دەبێت لەناوبچێت. مەخموریەكانیش پێیانوایە حكوومەتی عێراق و نەتەوەیەكگرتووەكان جدی نین لە هەڵوێستەكانیان لە بەرامبەر توركیا.
دەوڵەتی توركیا بە بیانووی "هەڕەشە لەسەر ئاسایشی نیشتمانی" ستراتیژی شەڕێكی گشتگیری لەدژی كورد دەستپێكردووە كە سیاسەتی هەرەسپێهێنان، كۆمەڵكوژی، كۆچپێكردن و گۆڕینی دیمۆگرافیا لەخۆ دەگرێت. ئەم شەڕەش تەنیا لەناو سنووری وڵاتەكەیدا ئەنجام نادات. بەڵكو دەرەوەی سنووری وڵاتەكەشی دەگرێتەوە.
دەوڵەتی توركیا پێیوایە وەكو عەفرین دەتوانێت هەموو ئەو كوردانەی بە دوای مافەكانیان دەگەڕێن لەهەر شوێنێك بن لەناو ببات. بۆ ئەمەش ماوەی چەند سالێكە پلانی "لەناوبردن"ی مۆدێلی باكووری سوریا و رۆژئاوای كوردستان لە رۆژەڤی دەوڵەتی توركیادا بێ باس نابێت، بەڵام ئەم ستراتیژیەی توركیا كە لە ناوەڕۆكدا كۆنە و لە شێوەدا نوێیە نەوەكو لە دەرەوەی سنووری توركیادا بەڵكو لەناوخۆشیدا سوودی نەبووە. دێهاتیەكانی دانیشتووی كەمپی پەنابەرانی مەخمور یەكێكە لەم نموونانەی نیشانی دەدات كە دەوڵەتی توركیا ناتوانێ بە سیاسەتی " هەرەپێهێنان و كۆچپێكردن" ئه‌نجامێكی لێ به‌رهه‌م بێت.
رۆژێك دوای ئەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان، لە ١٢ مانگی رابردوو دەستپێكردنی ئۆپاراسیۆنی سەربازی سوپای وڵاتەكەی بۆ سەر رۆژهەڵاتی رووباری فوڕات لە رۆژئاوای كوردستان راگەیاند، شەنگال و مەخمور بوونە ئامانجی هێڕشی فڕۆكە جەنگیەكانی توركیا. پێشتریش كەمپی مەخمور لە ٧ كانوونی یەكەمی ٢٠١٧ رووبەڕوی هێڕشێكی مووشەكی بووەوە تیایدا پێنج ئەندامی هێزی پاراستنی كەمپەكە گیانیان لەدەستدا.
بیانووی ئەنقەرە: كەمپی پەنابەرانی مەخمور كەمپی پەكەكەیە!
دانیشتووانی كەمپی پەنابەرانی مەخمور ئەو كەسانەن كە خەڵكی گوندەكانی دەوروبەری هەردوو پارێزگای جۆلەمێرگ و شەڕناخن لە باكووری كوردستان. دوای سووتاندنی گوندەكانیان لەلایەن سوپای توركیا لە سەرەتای ساڵانی ١٩٩٠ ئەم دێهاتیانە ئاوارەبوون بوون، دوای چەندین وێستگە لە هاوینی ساڵی ١٩٩٨ لەو شوێنە گیرسانەوە. دەوڵەتی توركیا كەمپەكە بە كەمپی پەكەكە لە قەڵەم دەدات. بەڵام ئەوەی كەمپەكە بە پەكەكە دەبەستێتەوە زیاتر پەیوەندیەكی رۆحی و مەعنەویە، نەك پەیوەندیەكی ماددی و لۆجستیكی. ئەمەش شتێكی حاشا هەڵنەگرە، چونكە خوێنی كچ و كوڕی مەخموریەكان لەناو پەكەكەدا رژاوە. بەگوێرەی (باوەڕ مەرگە) تەمەن ٣٧ ساڵ، نزیكەی دوو هەزار كچ و كوڕی ئەم دێهاتیانە لەناو پەكەكەدا شەهید كەوتوون. لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس) باوەڕ دەڵێت:" ئەم پەیوەندیە رۆحیە لە ئەنجامی شەهیدبوونی كوڕ و كچانی پەنابەران دروستبووە. ئەگەر بە دەگمەن ماڵێك هەبێت كچێك یان كوڕێكی شەهید نه‌بوبێت لەناو گەریلادا".
"پێكهاتەی خۆپاراستن" كە لە خەڵكی ناو كەمپەكە پێكدێت لە ئەنجامی بەرپەرچدانەوەی مەترسی و هەڕەشەكانی داعش بۆ سەر كەمپەكە بووە واقیعێك. بەڵام ئەگەر بە روویەكەی دیكە سەیری ئەم پێكهاتەیە بكەیت، ئەوە دەرەنجامێكی سروشتی تێكچوونی پڕۆسەی چارەسەری كێشەی كورد بوو لە توركیا. چونكە دوای تێكچوونی ئەم پڕۆسەیە توركیا "سیاسەتی گورز وەشاندن" و "ستراتیژی شەڕی گشتگیری" لەدژی بزوتنەوەی سیاسی كورد و ئەو كەس و لایەنانە راگەیاند كە لە چاوی توركیادا هاوكاری پەكەكە دەكەن. باوەڕ مەرگە دەڵێت:" ئەگەر لەكاتی هێڕشی داعش بۆ سەر كۆبانێ لە ساڵی ٢٠١٤دا توركیا هەڵوێستی لەدژی داعش هەبووایە كە كۆمەڵكوژی كوردانی دەكرد، لە ئێستادا زۆربەی كورد لایەنگری توركیا دەبوو، نەوەكو پەكەكە".
لەپشت هەر تاكێكی ناو ئەو كەمپەكە چیرۆكێك هەیە
لەگەڵ دروستكردنیدا ژمارەی دانیشتووانی ئەم كەمپە نزیكەی ١٢ هەزار كەس بوو. كەمپی پەنابەرانی مەخمور لە شوێنەوارێكی چۆلی بیابانی لە بناری چیای قەرەچووخ دروستكراوە. چیرۆكی نیشتەجێبووانی ئەم كەمپە زۆر درێژ و تراژیدیە. توركیا لە ساڵی ١٩٩٠ لەژێر ناوی " لە ریشە هەڵكێشانی پەكەكە" لە ئەنجامی ئۆپاراسیۆنی سەربازیدا ٤ هەزار گوندی هاووڵاتیانی لە هەردوو پارێزگای شەڕنەخ و جۆلەمێرگ خاپوور كرد و دانیشتووانەكەشی رووبەڕوی چارەنووسێكی نادیار كردەوە.
ئەم پڕۆسەیە سەرەتای رێگای ئەم كاروانە بوو كە گەیشتە مەخمور. هەر هاووڵاتیەكی ئەم كەمپە كە تەمەنی لە سەرووی بیست ساڵی بێت چیرۆكێكی خەمگین و پڕ ئازاری هەیە، بەڵام چیرۆكی هەمووان لە هێڵە گشتیەكەیدا وەكو یەكەكە و (دەربەدەركردن، كوشتن، ئەشكەنجەدان، تاڵانكردن، سووكایەتی پێكردن) لەخۆ دەگرێت. (سەمەد) تەمەنی ٣٨ ساڵە و خەڵكی گوندێكی نزیكی شارۆچكەی قلابانە، باوكی شەش منداڵە و بژێوی ژیانی لەسەر كرێكاریە لە شارەكانی هەولێر، دهۆك و سلێمانی. بەم شێوەیە بۆ (پەیسەر پرێس) باسی چیرۆكی ئاوارەبوونی دەكات تا گەیشتۆتە مەخمور: " ناوچەكەمان ناوەندی سەرەكی شەڕی پەكەكە – سوپای توركیا بوو. رۆژانە سەرباز ده‌هاتنه گونده‌كه‌مان و ئەشكەنجەیان دەداین. چەندین جار لەسەر بەفر جلەكانیان له‌به‌ردا داكه‌ندین. لە ئەنجامی ئه‌و رووداوانه‌ی رویان ئه‌دا و بكه‌ره‌كه‌ی نادیاربوو رۆژانە كەسێك و دووان دەبوونە قوربانی، قوربانیەكانیش كەسانی وڵاتپارێز و خاوەن سەنگی كۆمەڵایەتی بوون. بەهۆی كردەوەكانی سوپا و دەوڵەتی تورك گەنجانی ناوچەكەمان پەیوەندیان بە گەریلاوە دەكرد.
لەو كاتەی تەمەنم ٦ – ٧ ساڵان بوو، كاتێك برا گەورەكەم (شەهید بوو) پەیوەندی بە گەریلا كرد. لەبەر ئەمە رۆژانە داوایان لە باوكم دەكرد بچێت كوڕەكەی بێنێتەوە. باوكیشم دەیگووت:" گەڕانەوەی ئەو لەدەستی مندا نیە" هەر وازیان لێنەهێنا، ئەمجارە داوایان لێكرد چەك هەڵبگرێت و ببێتە گوندپارێز. ئەویشی نەكرد، ئەمجارە گوشاریان لێددەكرد بۆ ئەوەی حەشارگەی گەریلا ئاشكرا بكات. چەندین جار باوكم ئەشكەنجەدرا. تا دەچوو گوشارەكانی سەر باوكم و خێزانەكەم زیاتر دەبوو. كار گەیشتە ئەوەی ئێمەش ئەشكەنجە بدەن، لەگەڵ هەر هێڕشێكی گەریلا دەهاتن من و منداڵانی گوندیان ئازار ده‌دا. دواتر هاتن خانووەكەیان سووتاندین و داوایان لێكردین ناوچەكە بەجێبێڵین. بە پێ لە رۆژئاوای قلابان رێگەی زاخۆمان گرتەبەر. دوای شەش رۆژ رۆیشتن گەیشتین زاخۆ. بەڵام بە رووت و رەجاڵی، هیچمان پێ نەبوو".
سەمەد بەم شێوەیە درێژە بە چیرۆكی ئاوەرەبوونی دەدات:" دوای نزیكەی دوو ساڵ مانەوە لە زاخۆ، بەسەر بردنی ژیانێكی مەژی و مەمرە، ئەمجارە خەڵكی ناوچەكەمان بە گشتی دەربەدەر كران و هاتن لە گوندی شەرانش لەناوچەی حەفتانین كەمپێكیان دروستكرد. ئێمەش لە زاخۆ چووینە ناو كەمپەكە. لە سەرەتای ١٩٩٥، كاتێك سوپای توركیا سنووری باشووری كوردستانی بەزاند لە ئەنجامی ئۆپاراسیۆنی (چەلیك) ناچاربوون ناوچەی شەرانش بەجێبێڵین و لە دەوروبەری ئەتروش و گەلی قیامەتێ دوو كەمپیان بۆ دروست كرد. ئەمجارە لە جیاتی سوپای توركیا پارتی تەشقەڵەی پێكردین. دوای هەڵگیرسانی شەڕی نێوان پارتی – پەكەكە لە كۆتایی ئابی ١٩٩٥، هەردوو كەمپەكە گەماڕۆدران لەلایەن پێشمەرگەی پارتی، دەستدرێژیان دەكردە سەر نیشتەجێبووانی كەمپ، مەڕ و ماڵاتیان لێ دەبردن. باوكم ئەو كاتە شوانی دەكرد، بەشەو هێڕشی دەكەنە سەر و گیانی لەدەستدا. لە ترسی ئەم دەستدرێژیانە كەمپمان گواستەوە بۆ سەر سنووری نێوان هەرێمی كوردستان و سوپای عێراق لەوێش دەستدرێژیەكان تەواو نەبوون. ئەمجارە چووینە ناوچەی نۆدارێ، كە ناوچەیەكی مینڕێژكراو بوو، لە ئەنجامدان بە دەیان كەس گیانیان لەدەستدا كه‌مئه‌ندابوو، تا گەیشتینە مەخمور".
كەمپی پەنابەرانی مەخمور ١٠٠ كم لە هەولێر دوورە و دەكەوێتە باشووری شارۆچكەی مەخمورد. هۆكاری دەستنیشانكردنی ئەم شوێنە بۆ دروستكردنی كەمپ دەگەڕێتەوە بۆ: توركیا بەیانووی "ئەوانە هاوكاری پەكەكە دەكەن" نەیدەویست ئەم كامپە نزیك سنووری خۆی بێت. پارتیش ئەوانەی وەكو درێژكراوەی پەكەكە دەبینی". بۆیە دەبووایە ئەم كەمپە لە شوێنێك بێت كە لەژێر دەسەڵاتی هەرێمی كوردستاندا نەبێت. لەبەر ترس لە رژێمی سەدام خەڵكەكە رازی نەبوو كەمپ لە دەرەوەی ناوچەی هێڵی ٣٦ دروست بكرێت. واتە شوێنی كەمپەكە لە كاتی دروستكردنیدا ناوچەیەكی تامپۆن بوو. خەڵكی كەمپەكە لەو كاتەی لە كەمپی ئەتروش و گەلی قیامەتێ دەگیرسانەوە، نەتەوەیەكگرتووەكان وەكو پەنابەر دانی پێدانان و بەرپرسیاریەتی كەمپەكەی لەئەستۆ گرت. بە گوێرەی سەمەد لەو كەمپەشدا خەڵكەكە بەجۆرێكی دیكە گیانیان لەدەستدا:" كاتێك هاتینە مەخمور ئەو شوێنە پڕ بوو لە (دووپشك) لە ئەنجامدا زیاتر لە ٦٠ كەس مرد كە زۆربەیان منداڵ بوون".
كەمپ بە سیستەمی "خۆسەری دیموكراتی" بەڕێوە دەچێت
بۆ رێكخستن و ئیدارەدانی خەڵكەكە، لەناو كەمپەكەدا ئەنجوومەنێكی بەڕێوەبەرایەتی گشتی بە هەڵبژاردن دروستكراوە. هەروەها كۆمیتەی گەڕەكەكان، بەڕێوەبەرایەتی شارەوانی هەموو بە هەڵبژاردن دەستنیشان دەكرێت و سیستەمی هاوسەرۆكایەتی پەیڕەو دەكرێت. كەواتە بەر لەوەی (خۆسەری دیموكراتی) لە رۆژئاوای كوردستان دروست بكرێت لە مەخمور جێبەجێكراوە. باوەڕ مەرگە پێیوایە هۆكاری هەڕەشە و هێڕشەكانی توركیاش لە كەمپەكەیان بۆ ئەم سیستەمە دەگەڕێتەوە كە ئەوان پیادەیان كردووە:" پەكەكە بزوتنەوەیەكی هۆمانیستیە، لەسەر هێڵی فیكری رێبەر ئاپۆ دەڕوات. هێڵی رێبەر ئاپۆ چارەسەری ریشەیانەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەئافرێنێت. ناوەندی ئەم هزرە لە مەخمورە. توركیا و چەندین لایەنی دیكە هەوڵ دەدەن ئەو سیستەمە هەڵوەشێنەوە كە لە مەخمور جێبەجێ كراوە. مەخمور ناوەندی جێبەجێكردنی خۆسەری دیموكراتیە. توركیا لەم سیستەمە دەترسێت". لەدرێژەی قسەكانیشیدا لەمبارەیەوە دەڵێت:" هەموو كاتێك دەترسین توركیا ئەوەی بەسەر عەفرینی هێناوە بەسەر ئێمەش بێنێت"
خەڵكی كەمپەكە خۆیان دەپارێزن
نەتەوەیەكگرتووەكان پێنج باخچەی ساوایان و پێنج قوتابخانەی سەرەتایی، قوتبخانەیەكی ناوەندی و قوتابخانەیەكی دواناوەندی دروستكردووە كە نزیكەی سێ هەزار خوێندكار تیایدا دەخوێنێت و له‌لایه‌ن وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده‌ی عێراقه‌وه بڕوانامه‌یان پێده‌بخشرێت. مامۆستایان خەڵكی كەمپەكەن و خۆبەخشن. بۆ خوێندنی زانكۆش دەچنە زانكۆكانی هەولێر، سلێمانی و دهۆك. لە نەخۆشخانەكانی ئەم كەمپە ئەو گەنجە مەخموریانە كاردەكەن كە زانستی پزیشیكان خوێندووە. زۆرینەی خەڵكی كەمپەكە گوزەرانیان بە كرێكاریكردن لە شارەكانی هەرێمی كوردستان دابین دەكەن.
دوای ئەوەی داعش لە شەشی ئابی ٢٠١٤ شارۆچكەی مەخموری داگیركرد، چووە ناو كەمپی پەنابەران. بۆ رزگاركردنی كەمپەكە، چەند یەكەیەكی گەریلا گەیشتە ناوچەكە. دوای رزگاركردنی كەمپەكەش لە هێزێكی ٣٠٠ كەسی بۆ پاراستنی كەمپەكە دروستكرا. لەم كاتەدا توركیا بەبیانووی ئەوەی ئەم كەمپە لەدەستی تیرۆریستاندایە داوا لە نەتەوەیەكگرتووەكان دەكات كەمپەكە دابخات.
لەبارەی بارودۆخی دەوروبەری كەمپەكە لە ئێستادا باوەڕ مەرگە دەڵێت:" توركیا لە ١٣ مانگ هێڕشی كردە سەر كەمپەكە كە چوار ژن گیانیان لەدەستدا، سێیان لە یەك خانەوادەبوون و یەكێكیان ٧٠ ساڵی بوو. ئەگەر بڵێین بیانووی توركیا راستە و لەم كەمپەدا پەكەكە هەیە، ئەی ئەوانەی لە دەوروبەری دهۆك لە ئەنجامی بۆمبارانی توركیا گیان لەدەستدا، ئەوانیش پەكەكە بوون؟ نەخێر پەكەكە نەبوون، ئەمە تەنیا بیانووە شتێكی دیكە نیە".
عێراق و نەتەوەیەكگرتووەكان جدینین
لەبارەی كاردانەوەی سوپای عێراق و نەتەوەیەكگرتووەكان لەبارەی بۆمبارانی توركیا باوەڕ دەڵێت: دوای بۆمبارانەكە سوپای عێراق و كاربەدەستانی مەخمور هاتن، ئیدانەی ئەم كارەیان كرد و گووتیان ( بێ ئەخلاقیە) هەروەها دوو رۆژ جارێك نەتەوەیەكگرتووەكان دێت و دەڵێن(دەتانپارێزین) بەڵام جدینین. لە پێش ئێمە قسەیەك دەكەن و لە دوای ئێمەش بێ هەڵوێست دەوەستن".
توركیا هەموو هەوڵێكی خستۆتەگەڕ بۆ ئەوەی مۆدێلی رۆژئاوای كوردستان و مەخمور خراپ بكات، بەڵام هێشتا دیارنیە ئەنجام دەگرێت یان ناگرێت. ئەوەی دیارە توركیا رێگایەكی گرتۆتەبەر كە نەسەری دیارە نە كۆتایی.