03:05 - 22/09/2020

كشانەوەی یەكگرتووی ئیسلامی لە حكومەتی خۆجێی و سیناریۆ جۆراوجۆرەكان‌

پەیسەر

هەرچەندە ململانێكانی نێوان یەكگرتووی ئیسلامی و پارتی دیموكراتی كوردستان لەناوچەی بادینان ڕەگ و ڕیشەی هەیەو لەدوای ڕاپەڕینەوە تا ئێستا كێشەكانیان ئاڵۆزیی زۆری تێكەوتووە، بەڵام هیچ جارێكیان وەك ئێستا نەگەشتوونەتە بن بەست، ئەوان كاتێك بارەگاكەیان سووتا، كاتێك ئەندامی سەركردایەتییان قاڵبە سەهۆڵی پێوەبەسترا، كاتێك كادرەكانیان زیندان و لێدان و بەدواداچوونیان بۆ دەكرا، وەسیەتی سەركردایەتیەكەیان ئەوە بوو ئارام بگرن، بەڵام ئەمجارەیان كاسەی ئارامییان پڕبوو، یان پەتی بەرگەگرتنیان پسا، بۆیە بڕیاری كشانەوەیان دا، یان بابەتێكی ترە؟ كشانەوە یان دەركران؟ یاخود هیچێك لەوانە نیەو شتێك لە گۆڕێیە؟

یەكگرتووی ئیسلامی بووە دووەم حزب كە پارتی تاك لایەنە رێككەوتنی دووقۆڵی لەگەڵ هەڵدەوەشێنێتەوە، پەیسەرپرێس لەم راپۆرتەدا نیگەرانیەكانی پارتی لە یەكگرتوو ئاشكرا دەكات و لە لایەكی تریشەوە شرۆڤەی هەڵوێستەكەیان دەكات ...

یەكگرتوو لە 25 پۆست 18ی وەرگرت:
مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی 2015 یەكگرتووی ئیسلامی و پارتی دیموكراتی كوردستان لەسەر دابەشكردنی پۆستەكانی پارێزگای دهۆك رێككەوتن، بەپێی رێككەوتنەكە یەكگرتووی ئیسلامی 25 پۆستی پێدرا و لەو ژمارەیەش 18 پۆستیان پڕكراونەتەوە لەناو ئەو پۆستانەش جێگری پارێزگاری دهۆك و دوو بەرێوەبەری گشتی و سێ بەرێوەبەری ناحیە هەن، ئەوەش وەك بەركەوتەی ئەو حزبە لە هەڵبژاردنەكەی 30/4/2014ی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم و لەو كاتەوە تا ئێستاش هیچ هەڵبژاردنێك بۆ حكومەتە خۆجێیەكان نەكراوەتەوەو تا ئێستاش 7 پۆستییان ڕادەست نەكراوە.

پێكهاتەی ئەنجومەنی پارێزگای دهۆك
لە هەڵبژاردنی 30/4/2014 ی ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێم دا ،یەكگرتووی ئیسلامی لەكۆی 27 ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا 3 ئەندامی بەدەستهێنا و پارتی دیموكراتی كوردستانیش 19 ئەندام و دوو ئەندامی یەكێتی و یەك ئەندامی گۆران و دوو ئەندامی كۆتاكان، سەرەڕای هەموو ئەو تێبینییانەی كە لەكاتی خۆیدا لەسەر پرۆسەكە هەبوو، بەڵام دواجار ڕێككەوتنیان لەسەركراو یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان وەك بەركەوتەی دووەم مامەڵەی لەگەڵ كرا .

كێشەكە لەسەر چیە؟
وەك سەرچاوەكان باسی دەكەن ماوەیەكە یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان لەگەڵ كۆمەڵی ئیسلامی و چەند پەرلەمانتارێكی تر دەیانەوێت سەرۆكی حكومەت(مەسرور بارزانی؟)  و جێگرەكەی(قوباد تاڵەبانی)  و وەزیری دارایی(ئاواتی شێخ جەناب) بانگهێشتی پەرلەمانی كوردستان بكەن ئەویش بەپێی پەیرەوی ناوخۆ و بەپێی ئەو مادانەی لەخوارەوە باسكراون كە تایبەتن بە بانگهێشتكردنی تیمی حكومەت و لێپرسینەوەیان، بەو پێیەی كە پەرلەمان ئەو مافەی بەخۆی داوە.

پرۆسەی پرساندن بە پێی ماددە یاساییەكان:

پرساندن و بانگكردن بۆ پەرلەمان كارێكی یاساییەو لە سەرۆكی حكومەتەوە تا جێگرو سەرجەم وەزیرەكانیش دەگرێتەوبەپێی ئەم مادەو بڕگە یاساییانە

 مــاددەی (68)
بریتیە لە داواكردن لە سەرۆك وەزیران، یان یەكێك لە ئەندامانی ئەنجومەنی. وەزیران، بۆ ڕوونكردنەوەی كارنامەی حكومەت و هۆكارەكانی ئەو بڕیار ورەفتار و كارانەی، كە دەكەونە بواری پسپۆڕییەكەیان.

مــاددەی(69 )
یەكەم: هەر ئەندامێك، بە واژۆی ) 1/5 ) پێنج یەكی، ژمارەی ئەنـدامان دەتوانێـت داوای پرساندن، لە سەرۆك وەزیران بكات.
دووەم: هەر ئەندامێك، دتوانێت، بە واژۆی )1/6 )شەش یەكی، ژمارەی ئەنـدامان، داوای پرساندن، لە ئەندامانی ئەنجومەنی وەزیران بكات.
سێیەم: گۆتوگـۆكردن لەسـەر پرسـاندن ئـەنجام نادرێـت تـا ) 7 )حـەوت رۆژ، لـە
رێكەوتی گەیشتنی داواكارییەكە بە سەرۆكایەتی ئەنجومەنی وەزیران.

مــاددەی (70 )
ئەو مەرجانەی لە پرساندندا هەن، هەمان ئەو مەرجانەن، كە لە پرسیاردا ئاماژەیان پێدراوە، بە پابەندبوون بەم خاڵانە:
یەكەم: داواكاریی پرسـاندنەكە بەنووسـنی، هـاوپێچ لەگـەڵ بابـەتی پرسـاندنەكە و بەڵگە و زانیاریی و وبەڵگەنامەكان ئاراستەی سەرۆك دەكرێن.
دووەم: پێویستە ئەو كەسەی پرساندنی لێكراوە، لە رۆژی گەیشتنی پرساندنەكە لـە ماوەیەك كە لە 14 چواردە رۆژ تێپەر نەبێت وەڵام بداتەوە.
سێیەم: ئەگەر پرساندنەكە پێویستی بە لێكۆڵینەوە و كۆكردنەوەی زانیاریی هـەبوو،پرســێندراویش نــەیتوانی لــە مــاوەی دیــا ریكراودا وەڵامـی بداتــەوە، داوا  لەسەرۆك دەكات بە دواخستنی پرساندنەكە بۆ ماوەیەك كە لـە  7 حـەوت رۆژ زیاتر نەبێت، دواخسـتنی پرسـاندن لەوماوەیـەدا زیـاتر بـە رەزامەنـدیی پەرلەمان دەبێت.
چوارەم : دەسـتەی سـەرۆكایەتی پرسـاندن و وەڵامەكەی، لـە بەرنامـەی كـاری نـزیكرتین دانیشـتندا، دادەنێـت، ئەگـەر وەڵامی پرسـاندنەكە، لـە كــاتی دیاریكراودا، نەگەیشتە پەرلـەمان ئـەوا تـەنیا پرسـاندنەكە، دەكرێتـە بابـەتی گفۆتوگۆی دانیشتین تەرخانكراو.

مــاددەی( 71)
یەكەم: دوای خوێندنـەوەی پرسـاندن و وەڵامەكەی، پرۆسـەی پرسـاندنەكە، بـەم شێوەیە دەبێت:
1ـ ئاخاوتن، دەدرێتە ئـەو ئەندامـەی داوای پرسـاندنی كـردووە، بـۆ ماوەیـەك لـە 15 پانزە خولەك زیاتر نەبێت، دواتر بە هەمان كاتی دیاری كراو، دەرفـەت بە كەسی پرسێندراو دەدرێت.
2ـ هەریەكەیان، بۆ یەكجار لەماوەی 3 سێ خولەكدا، مافی وەڵام دانەوەیان هەیە.
3ـ دواتر دەرفەتی ئاخاوتن، بـۆ مـاوەی 2 دوو خولـەك، دەدرێتـە هەریـەك لـەوئەندامانەی، كە پێشرت ناوی خۆیان تۆماركردوە.
دووەم:
1ـ ئەگەر پرسێندراو، بەبێ‌ هۆ ئامادەنەبوو، پرۆسەی پرساندنەكە، بەبێ ئامـادەبوونی پرسێندراو بەردەوام دەبێت.
2ـ ئەگەر ئامادەنەبوونەكە، بەپاساوێكی ڕەوا بـوو، دەسـتەی سـەرۆكایەتی كـاتێكی تر، بۆ پرساندنەكە دیاریی دەكات كە لە 30 سی رۆژ تێپەر نـەكات، ئەگـەرلەو ماوەیەشدا ئامادەنـەبوو، حـوكمی خـاڵی 1ی  ئـەم بڕگەیـەی بەسـەردا، جێبەجێ دەبێت.

مــاددەی( 72)
ئەو پرساندنانەی لە وەرزی یاسادانانی پێشوودا پێشكەشكراون، دەخرێنە بەرنامەی كاری وەرزی یاسادانانی نوێووە.

ماددەی( 73)
لەم حاڵەتانەدا پرساندن بە كۆتایی هاتوو، هەژمار دەكرێت:
یەكەم: ئەو ئەندامەی داوای پرسـاندنی كـردووە، دەتوانێـت، لەهـەر قۆنا ێـك لـە قۆناغەكانی پرساندن بە رەزامەندی ئەو ئەندامانەی واژۆیان كـردو وە، داوای پرساندنەكەی بكشێنێتەوە.

دووەم: دەست لە كاركێشانەوەی ئەو وەزیرەی، پرساندنی بۆ كراوە.

سێیەم: دەست لە كاركێشانەوەی ئەو ئەندامەی، كە پرساندنی كردووە.

چوارەم: ئەگەر وەڵامی پرساندنەكە، باوەڕ پێهێنەر نەبوو یان دەنگی پێویسـیت نـەهێنا، بۆ لێسەندنەوەی متمانە.

چوارەم/ لێسەندنەوەی متمانە

مــاددەی 74
یەكەم: لێسەندنەوەی متمانە دروست نابێت بەبێ ئەنجامدانی پرۆسەی پرسـاندن، بە ئامادەبوونی پرسێندراو بێت یان بە ئامادەنەبوونی.

دووەم: ئەگـەر وەڵامی پرسـاندنەكە بـڕوا پێهێنەر نەبوو، بـۆ پرسـێنەر، دەتوانێـت پێشنیازی لێسەندنەوەی متمانە بكات، بە رەزامەندیی زۆرینەی ئامادەبووان.

سێیەم: پـێش دەنگـدان، لەسـەر لێسـەندنەوەی متمانـە، سـەرۆك رێگـا دەدات بـە ئاخــاوتن لەســـەر ئــەم بابەتـــە، بــە 2 دوو ئەنـــدام لەوانـــەی داوای لێوەرگرتنــەوەی متمانــە دەكــەن 2 دوو ئەنــدامیش لەوانــەی دژی لێسەندنەوەی متمانەن.

چوارەم: سەرۆك وەزیران، بە متمانە لێسەندراو هەژمار دەكرێت، ئەگـەر زۆرینـەی 2/3 دوو  لەسەر سێی ئەندامان بۆ لێسەندنەوەی متمانە دەنگیاندا.
پێنجەم: ئەندامی ئەنجومەنی وەزیران بە متمانـە لێسـەندراو هـەژماردەكرێت، ئەگـەر زۆرینەی رەهای ئەندامان بۆ لێسەندنەوەی متمانە دەنگیاندا.
شەشەم: بابەتی لێسەندنەوەی متمانە، لە ماوەیەكـدا، كـە لـە 5 پێنج رۆژ زیـاتر نەبێت، لە رۆژی پرساندنەوە ئەنجام دەدرێت.

مــاددەی (75)
ئەگەر پرساندن بە وەرگرتنەوەی متمانە، لە سەرۆك وەزیران كۆتایی پێهات، ئەوا كابینەی حكومەت، بەدەست لەكاركێشاوە هەژماردەكرێت و وەك حكومەتی كاربەڕێكەر بەردەوام دەبێت، تا ئەو كاتەی بەپێی یاسا كارپێكراوەكان،كابینەی نوێ‌ پێكدەهێنرێت.

یەكگرتوو لەنێوان دوو بژاردەدا یەكێكیان هەڵبژارد:
بەپێی زانیاریەكانی پەیسەرپرێس پارتی دیموكراتی كوردستان، یەكگرتووی ئیسلامی كوردستانی خستۆتە بەردەم دوو بژاردە، یان ئەوەی واژۆكانیان بۆ بانگهێشتكردنی سەرۆكی حكومەت و جێگرەكەی و وەزیری دارایی بكشێننەوە، و چیتر بە توندی رەخنە لە حكومەتی هەرێم و حكومەتی خۆجێی نەگرن، یان ئەوەی پارتی چیتر پابەندی رێككەوتنەكە نابێت و هەڵیدەوەشێنێتەوە، و یەكگرتووی ئیسلامیش بژاردەی دووەمی قبوڵكردووە و بڕیاریداوە پۆستەكان رادەستی پارتی بكاتەوە.

پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی:
پرۆسەی پێكهێنانی حكومەتی خۆجێی، لە رێككەوتنی نێوان حزبەكان دەست پێدەكات، بەڵام بەشێكی زۆر لەكاندیدی پۆستەكان پێویستی بەوە هەیە لەلایەن ئەنجومەنی پارێزگاوە دەنگی پێ بدرێت و پاشان لەلایەن وەزارەتە پەیوەندیدارەكانەوە فەرمانی دەستبەكاربوونی بۆ دەربكرێت، و هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنی پارتی و یەكگرتوو لەڕووی یاساییەوە یەكگرتوو ناچار ناكات پۆستەكان رادەست بكاتەوە، تا ئەو كاتەی ئەنجومەنی پارێزگا بە زۆرینەی دەنگ بەرپرسانی یەكگرتوو لەپۆستەكانیان دووردەخاتەوە و كاندیدی نوێ دادەنێت.

دەستوەردانی حزب لەكاروباری حكومەت
هەنگاوەكەی پارتی راستەوخۆ دەستوەردانی حزبە لەكاروباری حكومەت بەبێ ئەوەی رێكارە یاساییەكان بگرێتە بەر، پێشتریش پارتی دیموكراتی كوردستان رێككەوتنێكی لەساڵی 2014 لەگەڵ بزوتنەوەی گۆران واژۆكرد و دواتریش بەهۆی پرسی سەرۆكایەتی هەرێمەوە پارتی تاك لایەنە رێككەوتنەكەی هەڵوەشاندەوە و تیمی گۆرانی لەحكومەت دەركرد و رێگەی نەدا سەرۆكی پەرلەمان بچێتە سەر كارەكەی لەشاری هەولێر، بۆیە هەنگاوەكەی ئەمجارەی پارتی لەهەڵوەشاندنەوەی تاك لایەنەی رێككەوتنەكەی لەگەڵ یەكگرتوو دەچێتە چوارچێوەی وابەستكردنی كێشەی حزبەكان لەناو حكومەت.

پارتی لەچی دەترسێت؟
ئەوەی تائێستا ڕوون نیە ئەوەیە بۆچی پارتی رێگە نادات سەرۆكی حكومەت بانگهێشتی بەردەم پەرلەمان بكرێت كە پرسێكی تەواو یاساییە و بەپێی پەیرەوی ناوخۆ رێگە پێدراوە، جگە لەوەی لەمادەی 74 بڕگەی چواردا هاتووە، سەندنەوەی متمانە لە سەرۆكی حكومەت پێویستی بەدەنگی دوو لەسەر سێی ئەندامانی پەرلەمان هەیە، كە پارتی باش دەزانێت یەكگرتووی ئیسلامی و كۆمەڵی ئیسلامی و هاوپەیمانەكانیان توانای ئەوەیان نیە ئەو رێژەیە لەدەنگ مسۆگەر بكەن، پرسیارەكە ئەوەیە ئاخۆ كە پارتی خۆشیان ئەو ڕاستییە باش دەزانن لەچی دەترسێت؟

داوا دەكرێت یەكگرتوو لەسلێمانیش بكشێتەوە:
ئەبوبەكر هەڵەدنی ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لە فراكسیۆنی یەكگرتووی ئیسلامی لەپێگەی تایبەتی خۆی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبووك نوسیویەتی " بۆ ڕەتكردنەوەی دووئیدارەیی پێویستە لە حكومەتی خۆجێیی سلێمانی وهەڵەبجەش بكشێینەوە"

ئاستەنگە گەورەكەی بەردەم یەكگرتوو:
یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان خاوەنی پێنج ئەندامە لە پەرلەمانی كوردستان و لەو ژمارەیەش دوو ئەندامیان خەڵكی دهۆكن، تا ئێستا كاردانەوەی ئەوان بەرامبەر بەبڕیاری حزبەكەیان بۆ كشانەوەی لەحكومەتی خۆجێی نازاندرێت، بەوپێیەی پێشتر ئەندامانی یەكگرتوو لە سنوری پارێزگای دهۆك تێروانیان لە ئەندام پەرلەمانەكانی یەكگرتوو لە سنوری سلێمانی و هەولێر و هەڵەبجە و گەرمیان و راپەرین و كەركوك جیاواز بوو بەتایبەتیش لەپرسی سەرۆكایەتی هەرێم، و چەند پرسێكی تری هەستیار ئەو بابەتە ئەوەندە ڕوونبوو كە هەندێك پێیان وابوو دوو یەكگرتوو لە سەر گۆڕەپانی كوردستان هەیە.

سیناریۆی شاراوە:
گەرچی بڕیاری كشانەوەی یەكگرتوو لە حكومەتی خۆجێی پارێزگای دهۆك جێگەی دەستخۆشی ئەو كەسانەیە كە نیگەرانن لە ئەدای حكومەت، بەڵام ئەوانەشی كە پێیان وایە ئەمەش سیناریۆیەكی دیكەیە بۆسەرنج ڕاكێشانی دەنگە ناڕازییەكان، لەئەگەری هەڵبژاردنەكانی ساڵی داهاتووی 6/6/2021 و بۆئەوەیە كە ئەوانەی لە ئەدای حكومەت ڕازیی نین دەنگەكانیان بۆ ئەوان بچێت و نەڕژێتە كاسەی مستەفا كازمیەوە، ئەوانەی كە بۆچونی لەوشێوەیان هەیە ئەوە بە پاساو دەهێننەوە كە ئەگەر لە شوێنەكانی دیكە نەكشانەوە ئەوا مانای ئەوەیە پارتیش ئاگای لەو دۆخە هەیە بەو پێیەی كە هەندێك لە بەرپرسانی حیزبی و حكومیش ئاماژەی لەو شێوەیەیان زووتریش داوە.

هەرچۆنێك بێت كشانەوەی یەكگرتوو لە حكومەتی خۆجێیەتی لێكەوتەی دیكەی دەبێت و رۆژانی داهاتووش زیاتر ئەوە ڕوون دەبێتەوە كە ئاخۆ ئەو حیزبە لەو وێستگەیەدا دەوەستێتەوە یان ئەوەیە پەل بۆ ناوچەكانی تریش دەهاوێت، بەڵام بۆچوونی ئەوانەی كە یەكگرتوو لە نزیكەوە دەناسن پێیان وایە ئەگەر بیانویستایە بەتەواوی بكشێنەوە ئەوا وەك یەك پاكێج دەكشانەوەو دوایان نەدەخست بۆ كاتێكی دیكە.