04:08 - 27/06/2020

رەفحاو هەڵەبجە، بڕینی مووچەو لێكەوتەكانی بڕیارەكەی مستەفا كازمی‌

پەیسەر

23 ئەم مانگە لە بڕیارێكی بوێرانەدا مستەفا كازمی موچەی بەشێك لە ئاوارەكانی كەمپی ڕەفحای بڕی و هەندێكیشیان بەڕێژەی 27% كەمكردەوە، بە پێی یاسایەك لە 2006 دەرچووە سەرجەم ئەندامانی خێزان (گەورەو بچووك) مووچەی شایستەیان وەرگرتووە، بەجۆرێك فشارێكی زۆری بۆ حكومەتی عێراق دروستكردووە، لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەیەكی زۆریشیان لە دەرەوەی عێراق دەژین، لە كاتی بڕینی ئەو مووچەیەدا ژمارەیەك لە سیاسیەكانی عێراق داوایان كردووە كە مووچەی شەهیدانی كیمیابارانی هەڵەبجەش ببڕن...

بڕیارو یاسای زۆر هەن لە عێراق دەردەچن و لە هەرێمی كوردستان پەیڕەویی ناكرێن، لە هەمان كاتدا ژمارەیەك بڕیار لە عێراق جێەبەجێكراوە كە هەرێمی كوردستان لیی بێبەشە، دەكرێت بگوترێت بەشی زۆری ئەوانەی جێبەجێ ناكرێن لە بەرژەوەندی خەڵكەو ئەوەشی هەرێم لێی بێبەشە هەر بە هەمان شێوەیە، بۆچی هەرێمی كوردستان نەیتوانیوە سوود لەو بڕیارانە وەریكرێت لەناو ئەوانەشدا گەڕانەوەی تەرمی قوربانیانی كیمیابارانی هەڵەبجەیە؟

پەیوەست بوونی هەریمی كوردستان بە كۆی پارێزگاكانی عێراق لە میدیاو لێدوانەكانی بەرپرسانی عێراق- حیزبی و حكومی- بەڕاستەوخۆیی و لای هەرێمی كوردستانیش هەندێكجار بەناڕاستەو خۆیی باس دەكرێـت، گەرچی لە ڕووی دەستوریشەوە هەرێمی كوردستان سەر بە ناوەندەو بەشێكی دانەبڕاوی خاكی عێراقە،  بەڵام ئەمجارەیان لێدوانەكانی  قەیس خەزعەلی ئەمینداری گشتیی بزووتنەوەی عەسائیبی ئەهلی حەق، جێگەی تێڕامانە ئەو  لە گوتارێکی تەلەڤزیۆنیدا رایگەیاندووە، بۆچی مووچەی زیانلێکەوتووانی رەفحا دەبڕدرێت و هی هەڵەبجە نابڕدرێت.

بە بڕوای لوقمان عەبدولقادر سەرۆكی كۆمەڵەی قوربانیانی كیمیبارانی هەڵەبەجە، بەراوردی شەهیدانی كیمیابارانی هەڵەبجە بە دۆسیەی –رەفحا- جۆرێك لە نادادپەروەریی تێدایە، بەو پێیەی خێزانی شەهیدانی كیمیابارانی هەڵەبجە یەك مووچە وەردەگرن بەڵام ئەوانە كە لە رەفحا بوون تاك بەتاكی ئەندامانی خێوان وەریدەگرن بەو منداڵانەش كە لەو كەمپەدا لەدایك بوون.

كەمپی رەفحا چییە؟

رەفحا یەكێكە لەپارێزگاكانی عەرەبستانی سعودییە لە نزیك سنوورەكانی عێراق، ئەو كەمپەش كە بۆ ئاوارە عێراقیەكان كراوتەوە بەناوی ئەو پارێزگایەوە ناونراوە.
كەمپی رەفحا ئێستا بووەتە یەكێك لەو كێشانەی ڕووبەڕووی مستەفا كازمی دەبێتەوەو لە هەمان كاتیشدا بارگرانییەكی زۆر قەرسە لەسەر ئابووری عێراق بەو پێیەی كە ساڵانە زیاتر لە نیوملیۆن دۆلاریان وەك مووچە پێدەدرێت بە بێ ئەوەی هیچ سوودێكیان بۆ وڵات و خاكەمكەشیان هەبێت و زۆرینەشیان نیشتەجێی وڵاتانی دەرەوەن.

لە كاتی جەنگی دووەمی كەنداوو ڕاپەڕینی شەعبانیەی باشووری عێراق ، پاشان توندوتیژی ڕژێمی پێشوو، خەڵك لە ترسی گیانیی خۆیان بەرەو سنوورەكانی عەرەبستانی سعودییە هەلاتن، لەوێ عەربستانی سعودیە كەمپێكی بۆ كردنەوەو بەردەوان بوو تا 2006 و خەڵكی تێدا ژیاوە، پاشان كۆتایی بەو كەمپە هاتووە.

ژمارەیان چەندە؟
یەكێك لەو كێشانەی كە ڕووبەڕووی ئەو كەیسە دەبێـتەوە ئەوەیە ژمارەكەیان بە تەواوی دیاری نیەو لە نێوان 21 بۆ 29 هەزار كەسدایە، هەرچەندە ئاماری عەرەبستانی سعودییە دەڵێت 35 هەزار كەس بوون، ژمارەیك لەو كەسانە لە ڕێی ڕێكخراوە نێو دەوڵەتیەكانەوە چوونە وڵاتانی ئەوروپی و رۆژئاوا، لەوانەش ئەمەریكا، ئوسترالیا، كەنەدا، دانیمارك و چەند وڵاتێكی دیكە و تەنانەت ژمارەیەكی تایبەتیشیان كە 35 كەس بوون چوونەتە وڵاتی سوریا دیارە مەبەستی كاری سیاسییان هەبووە، بەشێكیش لەوانە لە دوای 2003  و پرۆسەی ئازادی عێراق گەڕاونەوتەوە عێراق و بەشێكیشیان تا 2006 ماونەتەوەو پاشان عەرەبستانی سعودیە ئەو كەمپەی بە یەكجاریی داخستووە..


مووچەی نایاسایی؟
بە پێی یاسایەك لە ساڵی 2006 هەموو ئەو كەسانەی كە لەو چادرگەیەدا بوون مووچەیان بۆ بڕاوەتەوەو كە هەركەسێك  1.200.000  یەك ملیۆن و دووسەد هەزاردیناری عێراقییە هیچ یەكێك لەوانەش هیچ ئەركێكی حكومییان نیە، بە پێی هەندێك لە سەرچاوە میدیاییەكانیش بەشێك لەوانەش لە نێو لیستی زیندانیە سیاسیەكانیشدا هەن.
بە پێی یەكێك لە بڕگەكانی ئەو یاسایە، هەركەسێك لە ئەنجامی ئەو خۆپیشاندانانە  دەستگیر كرابێت سودمەندی هەمان ئەو یاسایە دەبێت و هەمان مووچەی پێدەدرێت و زەویش بە كەس و كاری شەهیدەكانیشیان دەدرێت.
 ئەوانەی كە لە رەفحا دا مووچەیان بۆ بڕاوەتەوە ژمارەیان 29 هەزار كەس بووە، بەڵام بە پێی هەندێك لە سەرچاوەكان تەنها 15 هەزاریان مووچەیەكیان وەك قەرەبوو پێدراوە، كە بڕی ئەو مووچەیە لە سەر حكومەتی عێراقی 30-40 ملیۆن دۆلار دەكەوێت لە كاتیكدا زیندانیانی سیاسیش لە عێراق بڕی مووچەكەیان 600 ملیۆن دۆلاری ساڵانەیە، لە هەمان كاتدا ئەوانەی لە دامودەزگاكانی حیزبی بەعسدا چەكدار بوون و ژمارەیان 350 هەزار كەس بووە 55 هەزاریان لەناو دەزگای سخوڕیی سەربازییدا كاریان كردووە مووچە وەردەگرن.

بڕینی موچە یان كەمكردنەوەیان:
لەبەر ئەوەی ناڕوونی و تێكەڵی زۆر لەو دۆسیەیەدا هەیە، داواكاریی بۆ برینی ئەو مووچانە چەند جارێك هاتوەتە بەرباس، بەڵام سەركەوتوو نەبووە، تا لە 23 –حوەزەیرانی ئەمساڵ مستەفا كازمی بڕیاری یەكلاكەرەوەی داو ئەوەش بووەتە هۆی تووڕەبوونی بەشێك لە حیزب و كەسایەتی و گرووپە شێعیەكان. لەناو ئەوانەشدا قەیس خەزعەلی . ئەوانەشیان كە بە پێی بەڵگە سەلمێنراوەكان مافی خۆیانە بڕیارەكە تەنها كەمكردنەوە دەیانگرێتەوە بە ڕێژەی 27%، ئەوە لە كاتێكدایە موچەی ئاوارەكانی رەفحا دراوە بە كەسانێك كە مووچەی دیكەشیان هەیە، لە ڕاپۆرتێكدا هاتووە یەك لەسەر پێنجی هەموو عێراقیەك ڕێگەیەكی بۆ دۆزراوەتەوە بۆ ئەوەی ببێتە مووچە خۆرو زۆرینەی پارەی عێراقیش بۆ مووچە دەچێت.
پێدانی زەوی و خوێندنی بە خۆڕایی بۆ كەس و كاری ئەو كەسانەی چوونەتە كەمپی ڕەفحا لە سەر حكومەتی عێراقی قورس كەوتووە، بۆیە بەردەوام كار لەسەر ئەوە كراوە ئەو ئیمتیازاتانە كەم بكرێنەوە.

رەفحا و ھەڵەبجە:
بەراوردی ڕووداوی كیمیایی بارانی هەڵەبجە بە رەفحا جۆرێك لە نادادپەروەیی تێدایە، لەكاتێكدا مووچەی شەهیدانی كیمیاباران ئەوەندە كەمە كە بەراورد ناكرێت بەمووچەی ئەوان، جگە لەوەش ئەوانەی چوونەتە رەفحا هەموویان سوود مەند بوون و هەڵەبجەییەكانیش تەنها یەك كەس لە خێزانەكەو بڕەكەش جیاوازیی زۆری تێدایە.

لوقمان عەبدولقادر لێپرسراوی كۆمەڵەی قوربانیانی هەڵەبجە بە پەیسەر پرێسی گوت: مووچەی كەس و كاری كیمیابارانی هەڵەبجە لە یەك شەهید تا سێ شەهید 450 هەزار دنار وەردەگرن، ژمارەیەكی ئێجگار كەمیان هەیە كە 14 خێزانن و یەكی 4 شەهیدیان هەیە 950 هەزار وەردەگرن، دادگای باڵای تاوانەكان بڕیاری جینۆسایدی بۆ هەڵبەجەو چەند تاوانێكی دیكەی وەكو ئەنفال دەركردووە، بەڵام بۆ قەرەبوو هێشتا نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، بەڵام بە پێیی زانیاریەكانی من رەفحا قەرەبوویان وەرگرتووە.

قەرەبووی ڕژێمی پێشوو:
سەبارەت بەو قەرەبووەی كە حكومەتی عێراقی دیاریكردووە بۆ زیانلێكەوتووانی ڕژێمی پێشووش ، لوقمان عەبدولقادر باسی لەوە كرد ژمارەیەكی دروستی لانیە، بەڵان دووسەد تا سێ سەد ماڵێك وەریان گرتووەو لە ئێستاشدا ڕاوەستاوە، لەبارەی هۆكارەكەشیەوە گوتی: كاتێك ئەو بڕیارە درا لە لایەن عێراقەوە، دۆسیەی ناموستەحەقی تێكەڵكراوە، كە نەك هەرئاوارە نەبووە، بەڵكو بەسەردانیش نەچوەتە ئێرانەوە، جگە لەوەش ئەو میزانیەی كە بۆ ئەو دۆسیەیە دیاریكراوە ، حكومەتی هەرێم كاری بۆ نەكردووە تا لە حكومەتی ناوەندی وەربگرێت، ئەوە لە كاتێكدا سەرجەم ئاوارەكانی باشووری عێراق هەموو خێزانێك سوودمەند بوون و یەكی 25 ملیۆن دیناریان وەك قەرەبوو وەرگرتووە.

گەڕاندنەوەی تەرمی قوربانیەكان لە ئێران:
یەكێكی تر لەو پرسانەی كە حكومەتی هەرێم نەیتوانیوە كاری لەسەر بكات و حكومەتی عێراق كاری خۆی كردووە، هێنانەوەی ڕوفاتی ئەو كەسانەیە كە لەوڵاتی ئێران كۆچی دواییان كردووە، ئێمە لە هەڵەبجەو سەرجەم ناوچەكانی تری كوردستان كاتێك ئاوارە بووین، ژمارەیەكی زۆر شەهید كیمیایی بارانمان لەو وڵاتە هەیە، بەڵام تا ئێستا نەگەڕاوەنەتەوە بۆ باوەشی نیشیتمان، ئەوانەی لە باشووری عێراقن هەموو شەهیدێكیان یان هاوڵاتیەكی ئاسایش كە بە مردبێـت بڕی 30 ملیۆن دیناریان لە حكومەت وەرگرتووە بۆ هێنانەوەی روفاتی ئەو كەسانەی ئۆپۆزسیۆن بوون، لەوەشدا هیچ هاوڵاتیەكی كوردستان سوودمەند نەبووەو حكومەتی هەرێم خۆشی هیچ كارێكی بۆ ئەو مەبەستە نەكردووە.
ئەوە لەكاتێكدایە كە زیاتر لە 700 شەهیدی كیمیایی باران لەناو ئێراندا هەیەو زۆرینەشیان لە بەهەشتی زەهرایی تارانە، ئەو بەرپرسەی كۆمەڵەی قوربانیانی كیمیایی باران گوتیشی: كارمان بۆ كردووەو قسەمان لەگەڵ وەزارەتی شەهیدان و  نوێنەرایەتی حكومەت كردووە لە كرماشان و تەنانەت لە گەڵ ئیدارەی بەهەشتی زهرای تاران بۆ ئەو مەبەستە، هەمووان بە زارەكی ئامادەیی خۆیان دەربڕیوە ، بەڵام بە هۆی ئەو بارودۆخە نوێیەوە هێشتا نەچووەتە بواری جێبەجێكردنەوە، هەر بۆیە یەكێك لە ئەركی نوێنەرانی كورد لە بەغداد ئەوەیە كار بكەن بۆ ئەوەی خێزانی ئەو شەهیدانە سوود لەو بڕیارە وەربگرن و وەك هاوڵاتیانی باشووری عێراق ، بۆ ئەوەی روفاتی ئازیزانمان بهێنینەوە بۆ باوەشی نیشیمان...

لوقمان عەبدولقادر باسی لەوەش كرد كە ئەو جۆرە قسانەی كە ناوبەناو دەكرێت ، برینی چەند ساڵەی كەس و كاری كیمیایی باران و خەڵكی كوردستان دەكولێنێتەوەو لەبەرژەوەندی كەس نیەو قووڵكردنەوەی گیانی خۆپەسەندیی و ئەوانی تر سفر كردنەوەیە.