03:36 - 20/06/2020

كێ‌ لەمپەڕ بۆ چاكسازی دروستدەكات؟‌

پەیسەر

دەستبەكار بوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە دروشمی چاكسازیی دەستی پێكرد، هەرچەندە بەدروشمكردنی (چاكسازیی) لە هەناوی خۆیدا واتە (هەبوونی گەندەڵی) لە پێش خۆیەوە ، بەڵام جێگەی دڵخۆشی زۆرینەی خەڵم بوو، بەو پێیەی كە سەرجەم سێكتەرەكانی ژیان گیرۆدەی گەندەڵی ببو ، پاش ئەو ماوەیەی كەبەسەر پێكهاتنی كابینەی نۆیەمدا تێپەڕیوە، گرەنتی چییە لەپێناو بەرژەوەندی حیزبدا چاكسازیش بە دەردی بایۆمەتری نەبرێت؟ لە كاتێكدا بایۆمەتریی بە ئەندازەی چاكسازییەكە باتگەشەی بۆ كرا..

رۆژی 6ی شوباتی ساڵی 2020، رۆژنامەی وەقایعی كوردستان كە رۆژنامەی فەرمی بڵاوكردنەوەی یاساكانە لە هەرێمی كوردستان، یاسای ژمارە (٢)ی ساڵی٢٠٢٠، (یاسای چاكسازی لە مووچە و دەرماڵە و بەخشین و ئیمتیازاتەكان و خانەنشینی لە هەرێمی كوردستان - عێراق) بڵاوكردەوە، بەوپێیەش ئیدی پرسی چاكسازی لە هەرێمی كوردستان لە خواست و بەڵێن و بانگەشە و پرۆژەوە قۆناغێكی گرنگی بڕی و بووە یاسا، یاسایەك كە هێڵە گشتییەكانی لە رێككەوتنی سیاسی نێوان هێزە پێكهێنەرەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان وەرگیرابوون و خودی كابینەكەش بە دروشمی چاكسازی و چاكسازخواز دامەزراوە.

ئایا ژیانی خەڵك و ئایندەی هەرێمەكە چیتر هەڵدەگرێت بكرێتە قوربانی مووچەخۆرە بێ‌ كار و بندیوارەكانی حیزب

یاسای چاكسازی كە لە پەرلەمان دەنگی پێدرابوو و لەلایەن سەرۆكی هەرێمەوە پەسەندكراوە، بە روونی دان بەوەدا دەنێت كە بەپێی ئەو یاسایە پێویستە دۆسێی مووچە و خانەنشینی و دەرماڵەكان رێكبخرێتەوە، هاوكات حكومەتی هەرێمی كوردستان پەیڕەوێكی تایبەتی بۆ جێبەجێكردنی یاساكە داناوە و لیژنەیەكی باڵاشی بەناوی لیژنەی باڵای جێبەجێكردنی یاسای چاكسازی بۆ پێكهێناوە كە پێكدێن لە:-

سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران
جێگری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران
وەزیری دارایی
وەزیری ناوخۆ
وەزیری پلاندانان
وەزیری پێشمەرگە
وەزیری شەهیدان
وەزیری كار و كاروباری كۆمەڵایەتی
سەرۆكی دیوانی ئەنجومەنی وەزیران

سكرتێری ئەنجومەنی وەزیران

 
جگە لەو لیژنەیەش هەر وەزارەتێك راسپێردراوە كە لیژنەیەكی تایبەت لەناو وەزارەتەكەدا دروستبكات بە مەبەستی پێداچوونەوە بە میلاكات و مووچە و دەرماڵە و بەخشین و ئیمتیازات و خەرجییەكاندا، بەڵام هیچ یەكێك لەمانە تا هەنوكە نەبوونەتە وەڵامی ئەو پرسیارەی كە ئایا چاكسازی لە هەرێمی كوردستان دەكرێت یان نا، ئەگەر دەكرێت كەی و چۆن و لەسەر چ بنەمایەك و ئەگەر ناشكرێت لەمپەڕەكانی بەردەمی چین.

گەندەڵی وەك كلتوری دەسەڵات لە هەرێمی كوردستان:-

هەرێمی كوردستان بەشێكە لە سیستمێكی حكومەتداری بە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا، خودی دەوڵەتەكە لە راپۆرتەكانی رێكخراوی شەفافیەتی نێودەوڵەتی و راپۆرتە جیهانییەكاندا هەمیشە پلەكانی دواوی دواوەی گرتووە بۆ شەفافیەت و بۆ گەندەڵیش بەردەوام لە ریزبەندی یەكەمینەكانی گەندەڵترین وڵاتانی جیهاندایە، بەڵام رەنگە تەنها بوونی عێراق لە ریزبەندی گەندەڵترینەكانی جیهاندا دادای هەرێمی كوردستان نەدات، یان نەبێتە شەفاعەت بۆی تا چاوپۆشی لە گەندەڵییەكی بێشومار بكرێت كە بە وتەی سەرۆكی دەستەی دەستپاكی هەرێمەكە گەندەڵی لە دەسەڵاتدا لە هەرێمی كوردستان بووەتە جۆرێك لە كلتور و بە كلتوربوونی گەندەڵیش لە خودی گەندەڵییەكە مەترسیدارترە.

گەندەڵی وەك كلتوری لێهاتووە لە هەرێمی كوردستان

حاكم ئەحمەد ئەنوەر، سەرۆكی دەستەی دەستپاكی لە هەرێمی كوردستان لە دیدارێكی تەلەفزیۆنیدا دەڵێت، ئێستا گەندەڵی وەك كلتوری لێهاتووە لە هەرێمی كوردستان، هاوڵاتییەكی سادە ئەگەر دەسەڵاتی هەبێت سوود لە موڵكی گشتی وەردەگرێت و بە ئازایەتی دەزانێت هەتا دەگات بە بەرپرسانی باڵای هەرێمەكە.

لە بەرامبەردا بۆ پرسی روبەرووبوونەوەی گەندەڵی، سەرۆكی دەستەی دەستپاكی بە نائومێدی دەڵێت، دۆسێی گەندەڵی هەبووە لە دەستەكەی ئەوانەوە رەوانەی دادگا كراوە ساڵێك یان دوو ساڵ لە دادگا ماوەتەوە تەنها لە نۆرەی ئەوەی كاتی بینینی دۆسێكە دەستنیشان بكرێت.

بەو وتانەی سەرۆكی دەستەی دەستپاكیدا دەردەكەوێت كە رەنگە ئیرادەیەكی جدی نەبێت بۆ روبەروو بوونەوەی گەندەڵی خۆ ئەگەر كەمێك دورتر بیربكەینەوە ئەوا ئەوكات دەگەینە یەقین كە نەك ئیرادەی چاكسازی و رووبەروو بوونەوەی گەندەڵی نییە بەڵكو بە پێچەوانەوە لەمپەڕ هەیە و بۆ ئەوەش دەشێ‌ كەڵەكەبوونی راپۆرتەكانی دیوانی چاودێری دارایی لەبارەی خەرجی و داهاتی فەرمانگەكانی حكومەت و هیچ كارپێنەكردیان و ونكردن و بێسەروشوێنكردنیان باشترین بەڵگە بێت.

مووچە . . . دڵۆپێك لە دەریای گەندەڵی

بەپێی ژمارە فەرمییەكان:-
كۆی گشتی ژمارەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان 1.255.323 (یەك ملیۆن و دووسەد و پەنجاو پێنج هەزار و 323) مووچەخۆرن

لەو ژمارەیە
كارمەندی مەدەنی = 430.231 (چوارسەد و سی هەزار و دووسەد و سی و یەك) مووچەخۆر

سەربازی = 217.979 (دووسەد و حەفدە هەزار و نۆسەد و حەفتا و نۆ) مووچەخۆر

پۆلیس و ئاسایش = 104.699 (سەد و چوار هەزار و شەشسەد و نەوەت و نۆ) مووچەخۆر

خانەنشین = 246.269 (دووسەد و چل و شەش هەزار و دووسەد و شەست و نۆ) مووچەخۆر

دەستەبەری كۆمەڵایەتی = 159.158 (سەد و پەنجا و نۆ هەزار و سەد و پەنجا و هەشت) مووچەخۆر

شەهیدان = 96.937 (نەوت و شەش هەزار و نۆسەد و سی و حەوت) مووچەخۆر.

بەو پێیەی كە زۆرینەی هەرەزۆری كۆمەڵگای كوردی كراوەتە مووچەخۆر و بە وتەی شارەزایانی كارگێڕی بە مووچەخۆركردنی كۆمەڵگا نەك هەر بارگرانییە بەسەر حكومەتەوە بەڵكو فاكتەری سەرەكی پوكانەوەی كەرتەكانی دیكە بوو بەتایبەت كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و بەرهەمی ناوخۆیی، بەوپێیەش كە ئێستا یەكێك لە گەورەترین كێشەكانی هەرێمی كوردستان نەبوونی مووچە و دوكەوتنی مووچەی مووچەخۆرانە، ئەوا زۆرینەی چاوەكان لەسەر چاكسازین لەبواری مووچەدا، بەڵام لێرەدا پرسیاری سەرەكی ئەوەیە خەوشەكانی ناو دۆسێی مووچە چین لە هەرێمی كوردستان؟

خەڵك هەندێك ئومێدیان بۆ گەڕایەوە كە ئەم سیستەمە هەرچی بندیوار و سەردیوار هەیە ئاشكرای دەكات

لە سەروبەندی سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی لە هەرێمی كوردستان، بانگەشەی سیستمی بایۆمەتری مووچەخۆران كرا، بانگەشەكە لە ئاستێكدا بوو كە بەم سیستمە مووچەخۆری فیعلی و وەهمی جیادەكرێنەوە، یاخود بندیوار و ئەو كەسانە ئاشكرا دەبن كە زیاتر لە مووچەیەك لە حكومەت وەردەگرن، بەڵام پێچەوانەی ئەو بانگەشانە و بارتەقای ئەو ئومێدەش كە لەسەری هەڵچنرا سیستمەكە نە دینارێك یان دۆلارێكی بۆ حكومەت گەڕاندەوە و نە كار بە ئەنجامەكانی كرا، تا ئەندازەی ئەوەی هێڤیدار ئەحمەد، ئەندامی فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان لە پەرلەمانی كوردستان دەڵێت، لەگەڵ سەرهەڵدانی قەیرانی دارایی و پاشەكەوتی مووچە، حكومەتی هەرێمی كوردستان پەنای بۆ سیستەمی (بایۆمەتری) برد، خەڵك هەندێك ئومێدیان بۆ گەڕایەوە كە ئەم سیستەمە هەرچی بندیوار و سەردیوار هەیە ئاشكرای دەكات و پارەیەكی زۆر بۆ خەزێنەی حكومەت دەگەڕێنێتەوە، بەڵام ئەم ڕێكارە یەك دیناریشی نەگەڕاندەوە. ئەوەتا پێش هەنگاوی حكومەت بۆ پاشەكەوتی مووچە و دواتر كە نەما حكومەت هەمان پارە دەداتە مووچەخۆران، ئەدی كوا بەرهەمی بایۆمەتری!

بە وتەی ئەو پەرلەمانتارە، لە بایۆمەتریدا ئاشكرا بوو كە فەرمانبەری وا هەیە زیاتر لە 4 مووچەی هەیە، بەڵام هیچ ڕێكارێك بۆ راگرتنی نەگیراوەتە بەر، وابزانم جگە لە زیادكردنی خەرجی لەسەر حكومەت، تاوەكو ئێستا ئەو بایۆمەترییە هیچی بۆ حكومەت نەگەڕاندووەتەوە.

ئامانج لە وەبیرهێنانەوەی سیستمی بایۆمەتری و پرسی مووچە لە ئێستادا ئەوەبوو كە چ گرەنتییەك هەیە یاسای چاكسازی بە هەمان دەردی بایۆمەتری نەبرێت و دوای دەستنیشانكردنی خەوش و گەندەڵییەكان جارێكی دیكە لەبری لێپێچینەوە و چارەسەر، خودی یاساكە پەكنەخرێت و لەمپەڕی بۆ دروستنەكرێت.

بە بڕوای چاودێران، لە چەند ساڵی رابردوودا بەتایبەت لەدوای پرۆسەی ئازادی عێراق كە لە ساڵی 2003 تا ساڵی 2013 بە لێشاو پارە دەهاتە هەرێمی كوردستان، دوو حیزبی دەسەڵاتدار وەك جۆرێك لە كێبەركێی و منافەسەی یەكتر بە لیست ئەندام و دەنگدەری خۆیان دەخزاندە ناو لیستی مووچەخۆرانی حكومەت و بۆ ئەمەش دانپێدانانی بەرپرسانی باڵای ئەو دوو حیزبە هەیە، تا ئەندازەی ئەوەی نەك مووچەخۆرەكانیان هەر فەرمانبەر نەبوون، بەڵكو ناوی فەرمانگە و بەڕێوەبەرایەتی وەهمییان بۆ دروستكردبوون و دواتر فەرمانبەرانی ئەم فەرمانگە وەهمییە كە كادیرانی حیزب بوون بەسەر فەرمانگە فیعلییەكاندا دابەشكران.

ئێستا جارێكی دیكە گومان و پرسیار و مەترسی لەدەوری یەك خاڵی سەرەكی دەسوڕێنەوە، كێن ئەوانەی لەمپەڕ بۆ چاكسازی دروستدەكەن، ئایا ژیانی خەڵك و ئایندەی هەرێمەكە چیتر هەڵدەگرێت بكرێتە قوربانی مووچەخۆرە بێ‌ كار و بندیوارەكانی حیزب.