11:39 - 08/06/2020
فرۆشتنی ژیانی ئەمڕۆ بۆ كڕینی نانی سبەی
لە هەرێمی كوردستان لەبری پەرەپێدان سوكایەتی بە بەرهەمی ناوخۆ دەكرێت
هەرێمی كوردستان، ئەو هەرێمەی كە جگە لەوەی ژێرخاكەكەی پڕە لە كانزا
و سامانی سروشتی، سەر خاكەكەشی بە گشتی كێڵگەیەكی لەبارە بۆ كشتوكاڵ و بەرهەمە خۆراكییەكان،
جگە لە بەپیتی خاكەكەی، خاوەنی كەشوهەوا و ژینگەیەكی گونجاوە بۆ كشتوكاڵكردن و هەموو
وەرزەكانی هەیە، هاوكات چەندین سەرچاوەی ئاوی شیرینی تێدایە كە دەتوانرێت هەم بۆ
ئاودێری و كشتوكاڵ هەمیش بۆ بەرهەمهێنانی جۆرەكانی گۆشت و ماسی و بەرهەمە خۆراكییەكانی
دیكە سودیان لێوەربگیرێت، بەڵام تا هەنوكە ئەو هەرێمە لە كەوەر و كەرەوزەوە تا دەگات
بە گۆشت و بەرهەمەكانی دانەویڵە و شیرەمەنی و هەموو سەرچاوە خۆراكییەكانی دیكە چاوی
لەودیو سنوورەكانی خۆیەتی و ئەگەر رۆژێك یان تەنانەت چەند كاتژمێرێك سنوری لێدابخرێت
ئەوا راستەوخۆ توشی مەترسی نەمانی خۆراك و هەڵاوسانی نرخ دەبێتەوە و ئاسایشی خۆراكی
هاوڵاتیانی هەرێمەكە و بەرهەمە ناوخۆییەكانی تەنها ئەوەندەیە كە
"ژیانی
ئەمڕۆ ئەفرۆشێت، بۆ كڕینی نانی سبەی".
بەروبووم و بەرهەمی خۆراكی هەرێمی كوردستان لە چ ئاستێكدایە؟
بەپێی ئامار و زانیارییە فەرمی و نافەرمییەكان، ئەگەر ساڵی 2018 بەنمونە
وەربگیرێت ئەوا توانای بەرهەمهێنانی ساڵانەی هەرێمی كوردستان بەمجۆرەیە:-
بەرهەمی میوە 69.167 تۆنی ساڵانە
بەرهەمی پەتاتە 229.163 تۆنی ساڵانە
بەرهەمی گۆشتی سوور 85.000 تۆنی ساڵانە
بەرهەمی گۆشتی مریشك 111.400 تۆنی ساڵانە
بەرهەمی شیر 175.000 تۆنی ساڵانە
ئەمانە جگە لە بەرهەمەكانی دانەوێڵە و كەرەستە خۆراكییەكانی دیكە، بەڵام
هەتا ئەم چركەیەی راپۆرتەكەی تێدا دەنوسرێت، میوە و بەرهەم و خۆراكی بازاڕەكانی هەرێمی
كوردستان هەر لە وڵاتانی ئێران و توركیاوە، تا دەگاتە بەرازیل و هیندستان و تەنانەت
وڵاتە وێرانەكانی وەك سوریا هاوردە دەكرێن، بەجۆرێك دەوترێت:
"ئێستا هەرێمی
كوردستان هیچ نییە جگە لە سۆپەرماركێتێكی گەورە بۆ ساغكردنەوەی كاڵای هاوردە".
سوكایەتی پێكردن لەبری پەرەپێدان بە بەرهەمی ناوخۆ:-
ساڵی 2019 و لە سەروبەندی پێكهێنانی كابینەی "ژمارە 9ی حكومەتی
هەرێمی كوردستان"، بەڕێوەبەری گشتی كشتوكاڵی سلێمانی لە پرۆگرامێكی تەلەفزیۆنیدا
وتی، "كاتێك كونسوڵ و وەفدە دیبلۆماسییەكانی وڵاتان سەردانی هەرێمی كوردستان
دەكەن، زانیاری لەبارەی پێداویستی بازاڕەكانی هەرێم كۆدەكەنەوە تا بازاڕ بۆ بەرهەمەكانی
خۆیان بدۆزنەوە و هەناردەی هەرێمی بكەن"، هێنانەوەی ئەو نمونەیە لەلایەن بەرپرسێكی
باڵای سێكتەری كشتوكاڵ لە هەرێمی كوردستان دەكرێ وا لێكبدرێتەوە كە وڵاتانی بیانی
و پێشكەوتووی جیهان تەنانەت زلهێزەكانیش چاویان لەوەیە هەرچی زیاترە بازاڕ بۆ بەرهەمە
ناوخۆییەكانی خۆیان بدۆزنەوە و هەركەس لە ئاستی خۆیەوە هەوڵی خۆی دەدات تا نەك بەرهەم
زیادبێت لە خۆیان بەڵكو لە سەروو ئەوەشەوە هەناردەی دەرەوەی بكەن.
بەڵام لە هەرێمی كوردستان هاوكێشەكە تەواو ئاوەژوو كراوەتەوە و نەك لە
دەرەوە بازاڕ بۆ بەرهەمەكان نادۆزرێتەوە، بەڵكو سوكایەتییان پێدەكرێت و تەنانەت لە
بازاڕی ناوخۆدا وەك بەرهەمێكی "پیس و خراپ" دەناسرێندرێن و لە بەرامبەردا
بەرهەمی دەرەكی بە جێگرەوەیەكی باش دادەنرێت.
بۆ نمونە لەكاتی نوسینی ئەم راپۆرتەدا چەند هەفتەیەكە ریكلامێكی
بازرگانی كۆمپانیایەكی هاوردەكردن بەشی زۆری كەناڵە تەلەفزیۆنییەكان و سۆشیال میدیای
لە هەرێمی كوردستان تەنیوە، ریكلامەكە بەشێوەی ئەنیمەیشن و نواندن بەرهەمهێنراوە و
تێیدا بە شێوەیەكی گاڵتەجاڕانە بەرهەمی شیری ناوخۆی هەرێمی كوردستان بە "پیس،
میكرۆباویی، خراپ و هەموو جۆرە دەستەواژەیەكی تر بە ئامانجی شكاندن" دەچوێنێت
و لە بەرامبەردا شیر و بەرهەمە شیرەمەنییەكانی كارگەیەكی وڵاتێكی دراوسێ بە باش و
خاوێن ناودەبات و فەرزی دەكات بەسەر بازاڕ و بەرهەمی ناوخۆدا كە هیچ كەس نازانێت چۆن
بەرهەم دێت و چەندی ریشاڵی خۆراكی ئۆرگانیك و چەندی كیمیاییە و دەسەڵات و بەرپرسانی
كشتوكاڵی هەرێمەكەش تەنها بەدیار ریكلامەكەوە پێدەكەنن لەبری لێپێچینەوە.
ئاسایشی خۆراكی هەرێمی كوردستان لەبەردەم مەترسیدا:-
لە سەروبەندی سەرهەڵدانی پەتای جیهانی "كۆرۆنا" و تۆماركردنی
سەرەتای حاڵەتەكان لە هەرێمی كوردستان، وەزیری بازرگانی و پیشەسازی هەرێمی
كوردستان وتی كە "بەشی 4 مانگ" خۆراك و پێداویستی خۆراكی لە كۆگاندان، هەروەك
ئاماژەی بەوەشدا كە لەپێناو دروستنەبوونی قەیرانی خۆراك لە هەرێمی كوردستان سنوورەكان
لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ داناخرێن و هاوردەكردن بەردەوام دەبێت.
هەر لەو سەروبەندەدا كە وڵاتێكی دراوێی سنور بە سنوری هەرێمی
كوردستانەوە بووە لانكە و سەنتەری بڵاوبوونەوەی كۆرۆنا لەم ناوچەیەدا، وەزیری
بازرگانی هەرێمی كوردستان وەك جۆرێك لە دڵنیایی بە هاوڵاتیانی وت زیاتر لە 1500 كۆنتێنەر
پێداویستی خۆراكی لە بەندەرێكی ئەو وڵاتەوە بەرێگەوەن بۆ هەرێمی كوردستان.
ئەگەر ئەم وتانەی بەرپرسی یەكەمی سێكتەری بازرگانی لە هەرێمی
كوردستان بەدیوێكدا وەك دڵنیایی لێكبدرێتەوە، ئەوا بە دەیان دیوی دیكەدا مایەی دڵەڕاوكێن،
بەجۆرێك:-
ئەگەر پەتای كۆرۆنا زیاتر بەردەوام بوو لە 4 مانگ وەك ئەوەی ئێستا بەردەوامە
و عەمبارەكانی هەرێمی كوردستان بەتاڵ بوونەوە لە كاڵا و خۆراكی بیانی ئەوكات چی
روودەدات و چ چارەنوسێكی رەش و قەیرانێكی ماڵوێرانكەر چاوەڕوانی هاوڵاتیانی ئەم هەرێمە
دەكات، یاخود ئەگەر هەرێمی كوردستان لەرووی پێداویستی خۆراكییەوە بەشی ناوخۆی هەبوایە،
چ پێویست بەوەبوو ریسك بە ژیان و تەندروستی گشتییەوە بكرێت و خەڵك چاوەڕوانی گەیشتنی
ئەو كۆنتێنەرە خۆراكانە بن لە وڵاتێكەوە كە رۆژانە سەدان توشبوو و گیانلەدەستدانی
بەهۆی نەخۆشی كۆرۆناوە هەیە و بەپێی هەندێك زانیاری و لێدوانیش یەكێك لە سەرچاوەكانی
تەشەنەكردنی ڤایرۆسی كۆرۆنا لە هەرێمی كوردستان بەردەوامی كراوەیی خاڵە سنورییەكانی
بوو بۆ هاوردەكردن لە وڵاتانی دراوسێوە تا ئەندازەی بڵاوبوونەوەی پەتاكە لە یەكێك
لە مەرزە رەسمییەكان و كەرەنتینەكردنی لە رۆژانی رابردوودا.
هەر لەبارەی نەبوونی ئاسایشی خۆراك لە هەرێمی كوردستان، پێش كۆرۆنا
نزیكترین نمونە لەبەردەستە كە لەداوی "پرۆسەی ریفراندۆم و رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر"،
گەورەترین مەترسی كە لەسەر هەرێمی كوردستان دروستبوو بڕیاری داخستنی سنوورەكانی وڵاتانی
دراوسێ بوو بەرووی هەرێمەكەدا، لەو پێناوەشدا هەرێم ناچاربوو تەنازولی گەورە بكات
چونكە ئاسایشی خۆراك و عەمبارەكانی هەرێمی كوردستان لە ئاستێكی هێندە هەژاركراودان
نەك بەرگەی چەند مانگ بەڵكو ئەگەر تەنانەت چەند رۆژ یان چەند كاتژمێرێك سنوورەكانی
بەروودا دابخرێت ئەوا بازاڕەكانی تووشی هەڵاوسانی نرخ و كەمبوونەوە و نەمانی بەرخەم
دەبن هەر لە سەوزە و پیاز و میوەوە تا دەرمان و كەرەستە و ئامێر و جلوبەرگ و تەواوی
پێداویستییەكانی رۆژانە و ژیانی مرۆڤ.
ژیان و ئابوری خەڵك وەك قوربانی پەیوەندی حیزبی:-
لەم ساڵانەی دوایدا، یەكێك لە خواستە گشتییەكانی هاوڵاتیان و خواستی
بەردەوامی بەشێك لە لایەنە سیاسییەكان، بە نیشتمانیكردنی پەیوەندییەكانی هەرێمی
كوردستان و كۆتایهێنان بە پەیوەندی حیزبی بوو لەسەر حسابی هاوڵاتیانی هەرێمی
كوردستان لەگەڵ وڵاتان و حكومەتەكانی جیهاندا، بە بڕوای چاودێران شلۆقی بازاڕ و
پوكانەوەی كشتوكاڵ و پیشەسازی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان و داخران و لەكاركەوتنی
كارگەكانی، چەند پەیوەندی بە نەبوونی پلان و خەمساردی كابینە یەك لەدوای یەكەكەكانی
حكومەتەوە هەیە، هێندەش پەیوەندی بە پەیوەندی و بەرژەوەندی حیزبییەوە هەیە لە هەرێم،
بە جۆرێك هەرێمی كوردستان كراوەتە هەرێمێكی بەردەوام چاولەدەستی دراوسێكانی.
ئەوە جگە لە تێكەڵبوونی بازرگانی و گروپی كۆمپانیا و سەرمایەدارەكانی
حیزب و نزیك لە بەرپرسانی حیزب بە سێكتەری خۆراك و بژێوی و ژیانی رۆانەی هاوڵاتیان.