07:10 - 29/12/2018
بایەخ و گرنگی مەنبەج بۆ كورد و توركیا و سوریا چییە؟
شاری مەنبەج كە دەكەوێتە باكوری رۆژهەڵاتی پارێزگای حەلەبی سوریاوە و بە دووری 30 كیلۆمەتر دەكەوێتە رۆژئاوای روباری فوراتەوە، گرنگییەكی زۆری هەیەو پێگە جوگرافییەكەی بە شێوەیەكە كە بۆ كورد و سوریا و توركیا و هێزە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریا، بە چاوێكی تر سەیری ئەم شارە بكەن.
ئەم شارە كە ئێستا بە دەستی هێزەكانی یەكینەكانی پاراستنی گەلەوەیە، خواستی حكومەتی سوریا و هاوپەیمانەكەی كە روسیایە لەسەرە، بوونی ئەو هێزانەش لە شاری مەنبەج بۆ توركیا وەك بۆمبێكی تەوقیتكراوی وایە و رۆژ و سەعات ئەژمێرێت تا بگاتە مەنبەج.
رووداوەكانی دوێنێ ئەوەی دەرخست، كە سوریا چەند پەلەیەتی لە كۆنتڕۆڵكردنی ئەم شارە و ئامادەی رێكەوتنە لەگەڵ یەپەگە بۆ وەچنگخستنی، لەبەرامبەریشدا، ئەوەش رونبوەوە، كە ئەمریكا چەند دژی ئەوەیە ئەم شارە بكەوێتە دەست سوپای سوریا و بۆی گرنگە لە دەستی كورد كە نزیك لە خۆی حساب دەكرێت بمێنێتەوە.
گرنكی مەنبەج بۆ لایەنەكان و كورد و سوریا و توركیا و ئەمریكا چیە؟
بایەخەكانی مەنبەج بۆ لایەنە ناكۆكانی سەر گۆڕەپانی سوریا
شاری مەنبەج هێڵێكی ئابووری بەهێزو گەرمە كە شاری حەڵەب دەبەستێتەوە بەهەردوو بەشی خۆرهەڵات و خۆرئاوای روباری فوراتەوە، مەنبەج دەكەوێتە باكوری خۆرهەڵاتی پارێزگای حەڵەب بە دووری 80 كیلۆمەتر لە ناوەندی پارێزگاكەو 30 كیلۆمەتر بۆ سەر بەشی خۆرئاوای روباری فورات.
ژمارەی دانیشتوانەكەی بەپێی ئاماری ساڵی 2004 نزیكەی 100 هەزار كەس دەبێت، بەڵام لە دوای روداوەكان كۆچی بەرفراوانی چواردەورەكەی دەست پێكردووەو ژمارەكە چەند بەرامبەر بووەتەوە، لەنموونەی شارەكانی حەڵەب و كۆبانێ و عەفرین و چەندین شاری تری سوریا، بەتایبەتی ئەو ناوچانەی تووشی كارەسات و ماڵوێرانی هاتن بە هۆی بەرەكانی جەنگی لایەنەكانەوە.
گرنكی مەنبەج بۆ توركیا
توركیا پێی وایە یەكینەكانی پاراستنی گەل هێزەكانی سوریای دیموكرات درێژكراوەی رێكخراوی (پارتی كرێكارانی كوردستان)ن، كە توركیا لەلیستی تیرۆردا دایناون، هەروەها لەوەش دەترسێت، كە دەوڵەتۆچكەیەك لەسەر سنوورەكانی دروست بكرێت و دواتر كوردەكانی وڵاتەكەی چاوی لێبكەن و وەك سومبول لێی بڕوانن.
بۆیە ئەنكەرە بڕیاری هاوكاری كردنی گروپە چەكدارە ئۆپۆزسیۆنەكانی سوریای داوە، بۆ ئەوەی هەوڵبدەن لەگەڵ دەركەوتنی هەر فرسەتێكدا دەست بگرن بەسەر مەنبەج دا.
شارە كوردەكانی سوریا دەكەونە بەشی باشووری خۆرهەڵاتی توركیا، هەر ئەوە بوەتە هۆی ئەوەی توركیا لەسەرەتای كێشەكانی سوریاوە ویستویەتی بچێتە ناو ئەو شارە، ئەوەش بە مەبەستی دابڕینی شارەكان لەیەكتری و دواجاریش ببێتە هۆی لاواز بوونی كوردەكان و تا نەتوانن هیچ جۆرە حوكمێكی خۆجێیەتی لە سوریا بێتە ئاراوە، ئەمە بۆچوونی زۆرێك لە چاودێرەكانە.
گرنگی مه‌نبه‌ج كوردەكان:
مەنبەج بۆ یەكینەكانی پاراستنی گەل، شادەماری ئابووریە، ئەوەش بەهۆی ئەو بزاوتە بازرگانییەی كە شاری حەڵەب دەبەستێتەوە بە ناوچەكانی خۆرهەڵات و خۆرئاوای فورات، وەك ناوچەكانی قامیشلی و رەقەو و حەسەكە و خۆرهەڵاتی دیرەزوور.
لەنێو شارەكەدا چەند بنكەی سەربازی نێو دەوڵەتی هەیە، ئەوەش بوەتە هێڵێكی گەرم بۆ ئەوەی پشتیوانی كردن لە سەرجەم چەكدارە كوردەكان، جگە لەوەش مەنبەج شارە كوردیەكان پێكەوە دەبەستێتەوە لە باكووری خۆرهەڵاتەوە تا باكووری خۆرئاوا، بەو هۆیەوە كوردەكان بەئاسانی پێداویستیەكانیان چنگ بكەوێت.
گرنگی مه‌نبه‌ج بۆ وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا:
ئەمەریكیەكان وڵاتەیەكگرتوەكانی ئەمەریكا مەنبەجی وەك كارتی فشار بەكار دەهێنا لەبەرامبەر توركیا، لە رێگەی هاوكاریكردنی كوردەكان، بەتایبەتیش لەكاتێكدا كە توركیا نەیهێشت بنكەی ئەنچەرلیك بەكار بهێنێت لەبەر ئەوەی لەگەڵ روسیا لێك نزیك ببونەوە.
گرنگی مه‌نبه‌ج بۆ رێكخراوی داعش
مەنبەج خاڵێكی جوگرافی گرنگە لو باكووری سوریا، پێشتر ئەو رێكخراوە مەنبەجی بەكاردەهێنا بۆ وەرگرتن و ناردنی ئەو كەسانەی كە دەهاتن و دەڕۆشتن بۆنێو سوریا له سنوره‌كانی توركیاوه، بەتایبەتی ئەوانەی كە لە ئەوروپاوە دەهاتن. بەڵام یەكینەكانی پاراستنی گەل بەپشتیوانی فڕۆكەكانی هاوپەیمانان توانییان لە ساڵی 2016 وەدەریان بنێن ئه‌م رێگه گرنگه‌ی له داعش سه‌نده‌وه بووه یه‌كێك بوو له هۆكاره‌كانی لاوازبوونی ئه‌و رێكخراوه تیرۆریسته.
هێزەكانی تر لە مەنبەج:
دوای ئەوەی كێشەو ململانێ چەكداریەكانی سوریا گەشتە مەنبەج ، -سوپای ئازادی سوریا- كە تائێستەش لەلایەن سوپای توركیاوە پشتیوانییان لێدەكرێت، دەستیان بەسەردا گرت لە ساڵی 2014 دا. پاش ئەوان رێكخراوەی داعش هاتن و بۆ ماوەی دوو ساڵ لەوێ مانەوە، هێزەكانی سوریای دیموكرات توانییان داعش لەو شارە وەدەرنێن لە ساڵی 2016.
سەرەتای ساڵی 2017 ئەنجوومەنی سەربازی مەنبەج دامەزرا كە لە كورد و عەرەب پێكهاتبوون، ئەم ئەنجوومەنە راهێنان و رێنماییە سەربازیەكانیان لە یەكینەكانی پاراستنی گەل و ئەمەریكاوە وەردەگرت.
لەم كێشانەی ئەم دواییەشدا توركیا هەڕەشەكانی زۆر توندتر كردەوە بۆ كۆنترۆڵكردنەوەی مەنبەج. گۆڕانكاریەكان زۆر بەخێرایی روویاندا، لە مانگی 12 دا سەرۆكی ئەمریكی بڕیاری كشانەوەی هێزەكانی لە سوریا راگەیاند، دواتر كوردەكان بە پەلە رێكەوتنێكیان كرد لەگەڵ مۆسكۆ و حكومەتی سوریا هەربۆیە ئەوانیش 300 كەسیان لەسەر سنوورەكانی مەنبەج دانا بە هاوكاری هێزەكانی روسیاو ئەنجومەنی سەربازی مەنبەج ، ئەوەش لەسەر داوای فەرمی یەكینەكاتی پاراستنی گەل، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی كە توركیا هەڵوەستەیەك بكات و واز لە هەڕەشەكانی بهێنێت، بەڵام تا ئێستا رێكەوتنەكە نەچوەتە بواری جێبەجێكردنەوە ئەوەش بەهۆی دەستێوەردانی ئەمریكا لە مەنبەج.
هەڵوێستی توركیا لەبەرامبەر بڵاوەپێكردنی هێزەكانی حكومەت لە سوریا:
وەزارەتی بەرگری توركیا رایگەیاندووە: یەكینەكانی پاراستنی گەل كە بە زەبری چەك ناوچەكە بەڕێوە دەبەن، بۆیان نیە بەناوی دانیشتوانی شارەكەوە بڕیار بدەن یان بانگهێشتی هەر لایەك بكەن، ئیتر هەر لایەك بێت. ئەوان ئەم هەنگاوە بە جۆرێك لە سوكایەتی لێكدەدەنەوە. لەو میانەیەدا سەرۆكی توركیا ئەردۆگان گوتی: رژێمی سوریا كارێكی باشی كردووە لە مەنبەجی باكوری وڵاتەكەی دا. لەوبارەیەشەوە پێدەچێت بە تەلەفۆن یان بە سەردانێك لەگەڵ روسەكان گفت و گۆ بكات.