02:37 - 07/05/2020
شاعیرێک روو لە راستی و پشت لە ستەم، مەلایەک دژ بە مەلایەتیی ساختە
قانع کە بە شاعیری
چەوساوەکان ناسراوە، لە کۆتایی سەدەی نۆزدەدا و لەدوای چواردە خوشک و برا و لە
خێزانێکی دەربەدەر و دڵشکاودا دێتە دونیاوە. مێژووی نەهامەتیی و ئازاری خێزانەکەی
بەدەست ئاغا و دەربەگەکانەوە، دەیکەن بەشاعیرێکی توڕە و ڕابەری چەوساوەکانی
کوردستان.
لەدایکبوونی
دەربەدەرێک
لە 15ی ئەیلولی
1898، منداڵی پانزەیەمی خێزانێکی دەربەدەر و هەڵهاتوو لە دەستی ئاغا و دەرەبەگەکان،
لە گوندی (ڕیشێن)ی بناری شارەزوور لەدایک دەبێت.
توڕەیی قانع بەرامبەر
ستەمی ئاغا، دەرەبەگ و دەسەڵات، جگە لە فیکری سیاسیی ئەو و بیرکردنەوەکانی لەپاش
تێکەڵبوون بە تەوژمی بیری شوعییەت، پەیوەندی راستەوخۆشی بە مێژووی دەربەدەریی
خێزانەکەیی و ژیانی کولەمەرگی خۆیەوە هەیە.
قانع لە هەمان ئەو
ساڵەدا لەدایک دەبێت کە دەرەبەگەکانی ناوچەی مەریوان باوک و خێزانەکەی ئاوارە دەکەن،
موڵک و ماڵەکەیان داگیر دەکەن و ناچارن روو لە شارەزوور بکەن.
*(دیوانی قانع ل 3)
سەرەڕای هەژاری و
قەرەباڵغی خێزانەکەی، هەر لە یەکەم 40 ڕۆژی تەمەنیدا باوکی دەمرێت و دوای پێڕەوکەبوونیشی
دایکی کۆچی دوایی دەکات.بەپێی بۆچوونی بەشێکی گەورەی زایانی دەروونناسیی ساڵانی یەکەمی
منداڵیی، قۆناغی پێکهێنانی کەسێتی و دروستبوونییەتی و
کاریگەرییەکی گەورەی هەیە لەسەر هەموو ژیانی مرۆڤ، بەم پێیەش تەماشای ژیان،
بەرهەم، هەڵوێست، هزری سیاسیی و کۆمەڵایەتی قانع بکەین، بە ڕوونی ئەو راستییە
زانستییە دەردەکەوێت.
ژیان و مردن بە
تەنگەنەفەسیی
قانع تەنها ژیانە
کۆمەڵایەتیی و ئابورییەکەی تەنگ و تاریک نەبووە، تەنها بێپارەیی و بێکاریی
نەیانکردووە بە شاعیری چەوساوەکان، تەنها دەربەدەریی و بێ گوزەرانیی ماندوویان
نەکرد، شاعیرە دژە ستەمەکە سەرەڕای ژیانە سەخت و دژاوارەکەی، دووچاری نەخۆشیی
تەنگەنەفەسیی دەبێت و تاکو دوا هەناسەی بەرۆکی بەرنادات.
شاعیری بێماڵەکان
قانع هزری سیاسیی و
کۆمەڵایەتی خۆی بە زمانێکی سادە و ئاستێکی بەرزی شاعیرانە دەردەبڕێت، بە ئاشکرا و
بوێرانە ڕوو لە بێماڵەکان دەکات و تاکو کۆتایی تەمەنی وەک رابەریان دەمینێتەوە.
لە شیعرەکانیدا پشتی چەوساوە و هەژاران دەگرێت. هەمیشە ویستوویەتی دەوڵەمەند
و هەبووەکان بەرلەوەی ببن بە کەسانی دڵڕەق و دوور لە حاڵی هەژاران، هۆشیاریان بکاتەوە
کە پشتگیریی چەوساوە و دەستکورتەکان بکەن.
با سێ قات نەبێ
خانوو و سەراکەت
پارەی قاتێکیان
بدە بە براکەت
دەوڵەمەند مەڵێ
هەوڵی بۆ خۆیە
نەبوونی هەژار، نەبوونی تۆیە
شاعیرێکی بێباک
بێباکیی قانع
بەرامبەر ژیانی خۆش و داهاتوویەکی باش، وەهای کرد زیاتر پشتی هەژاران و
ستەملیکراوان بگرێت، هیچ باکێکی بە ژیانێکی خۆش نەبێت و بۆ هەمیشە دژی ستەم و
ستەمکاران بوەستێتەوە.
قانع هیچ باکێکی
نەبووە بەوەی شیعرەکانی دژ بە دەسەڵاتدر، دەرەبەگ و دەوڵەمەندەکان ژیانی بشێوێنن و
تووشی دەربەدەری زیاتری بکەن.
وەکوو دەروێشی بێمەسکەن،
لەسەر نێم تاجی ڕسوایی
ئیتر هیچ گوێ
نەدەم قانع گەدایی یاخۆ پاشایی
دەف و کەشکۆڵ و
کەڵپۆس و لەسەر ئادابی شەیدایی
لە هەرد و دەشت و
کۆسارێ، بناڵێنم بە تەنیایی
مەلایەک دژ بە
مەلا، شێخ و سۆفی
کەمجار هەڵدەکەوێت
کەسێک دژی هاوپیشە و هاوکارەکانی خۆی هەڵوێست وەربگرێت و پشتگیری کەسانی دیکە
بکات.
قانع کە کەسێکی
خواپەرست بووە و بە دریژایی تەمەنیی چەند جارێک و لە چەند ناوچەیەکی کوردستان مەلایەتیی
کردووە، بە باشی شارەزای ژیانی مەلایەتیی، شێخایەتیی، سۆفییەتیی و دەروێشی بووە.
لە چەند شیعرێکدا
هەڵوێست دژی خراپ بەکارهێنانی مەلایەتیی، شێخایەتیی، دەروێشیی و دین لەلایەن مەلا،
شێخ، دەروێش و سۆفی وەردەگرێت.
بەم جۆرەش بە توندی
رەخنەیان لێدەگرێت و خەڵکیش لە فرت و فێڵی بەشێکیان ئاگادار دەکاتەوە کە مێزەری
سەر، عەبای بەر و ریشیان بۆ خۆ دەوڵەمەندکردن و خەڵەتاندنی خەڵکی هەژار
بەکاردەهێنن.
بێقەزا بی مامە
سۆفی تا بێ ریشی پان ئەکا
(قُل) بە فل حاڵیی
بووە، چی ئیدیعای ویژدان ئەکا
خەڵکی گەییە
جەلبی ڕۆح و ئەو خەریکی شانەیە
حەز لە تەزبیحی
گڵین و، خڕنووک و قەزوان ئەکا
لە شیعرێکی دیکەدا قانع
پێکەوە رەخنە لە شێخ، مەلا، دەروێش و سۆفی دەگرێت و دەڵێت:
باز بووم باڵی
شکانم، چوار بەڵای نەحسی خراپ
خانەقا یەک،
تەکیە دوو، عەممامە سێ، عەبا چوار
رەخنەگرتن لە دەسەڵاتداران
قانع هەمیشە ڕەخنەی
لەو کەسانە گرتووە کە دەسەڵات وەردەگرن و لاف و گەزافی نیشتمانپەروەریی لێدەدەن،
کەچی هەر چوونە سەر کورسی دەسەڵات و دەستیان بە پارە گەیشت، ئیتر هەژارانیان
بیردەچێتەوە خەریکی ژیانی خۆیان دەبن.
قانع هەمیشە بە
ئامۆژگاری دەستپێدەکات و دەوڵەمەند و دەسەڵاتداران هۆشیار دەکاتەوە، بەڵام کە
دەزانێت ئامۆژگارییەکانی سودیان نییە، دەست بە ڕەخنەگرتن و پلار لێگرتنیان دەکات.
قانع بە وردی باسی
ژیانی دەسەڵاتدار و دەوڵەمەندەکانی سەردەمیی خۆی دەکات، وێنەیەکی ژیانی ئەو
سەردەمە دەکێشێت و بۆ نەوەکانی داهاتووی دەگوازێتەوە.
چوویتە سەر کورسی
براکەم! کوردی چی و نیشتمانی چی
خۆت بە خۆشی و
خۆش بژی، مەنواڕە بۆ زاماری کورد!
رۆنی سەر،
سابوونی لۆکس، قۆندەرەی سوور و سپی
بەستە بۆ تەگبیری
هۆزی برسی و بێکاری کورد
تۆ بە دەم هیچت نەهێشت و سەد وەکوو گاندیت شکان
ئافەرینم بارەکەڵڵا،
تێغی جەوهەرداری کورد
لە دوای زیاتر لە
سەدەیەک لە هۆشدارییەکانی قانع دەربارەی ستەم، هەژاریی، دەردەداریی کورد و بێمنەتیی
دەسەڵاتدار و دەوڵەمەدان بەرامبەر ژیانی هەژاران، گۆڕانکارییەکی گەورە لە
کوردستاندا رووینەداوە و تەنانەت ئەو وێنەیەی بۆ دەسەڵاتدار و دەوڵەمەندەکانی
سەردەمیی خۆی کێشاویەتیی لە ئێستادا دەتوانرێت لە بەشیکی زۆر لە دەسەڵاتدار و
دەوڵەمەندەکانی ئێستادا ببینرێن.
قانعی هەژار و
دەربەدەر لە حەوتی ئایاری 1965 سەری نایەوە و بێباکیی دەسەڵاتداران و ژیانی
کولەمەرگیی هەژارانیش بەردەوامیی هەیە و لە بەرزاییە سەركەشەكانی ناوچەی شلێر و لە
سەر یەكێك لە تەپۆڵكەكانی گوندی لەنگەدێ ڕووەو قیبلەو پشت لە دەسەڵات لێی ڕاكشا،
بەجۆرێك ئەو تەنها باوەڕی وابوو كە مەگەر خودا خۆی فریای خەڵكی نەزان و داماوی
كورد بكەوێت.