12:55 - 11/03/2020
پەیسەر دەقی رێککەوتننامەی ١١ی ئازار بە زمانی کوردی بڵاو دەکاتەوە
ماڵپەڕی پەیسەر دەقی ئەو بڕگانەی لە
رێککەوتننامەی ١١ی ئازاری ١٩٧٠ لەنێوان سەرکردایەتی شۆڕشی ئەیلول و دەسەڵاتی حزبی
بەعس، بە زمانی کوردی کتومت وەکو ئەوەی راگەیەنرا بڵاو دەکاتەوە.
ئەم رێککەوتننامەیە لە بنەڕەتدا ٢٢
خاڵە، بەڵام هەردوولا لەسەر ئەوە کۆک بوون کە ١٥ی ئاشکرا بکرێ و ٧ خاڵی بە نهێنی بهێڵرێتەوە.
خاڵە ئاشکرانەکراوەکانی ١١ی ئازار،
پەیوەندی هەبوو بە مەسەلەی نەوت و کەرکوک و ناوچەکوردستانییەکان کە حکومەتی عێراق
دەیویست بە گۆڕینی دیمۆگرافیا کێشەیان بۆ دروست بکات.
بەرچاوڕوونی: دەقی رێککەوتننامەکە
لەلایەن ئەنجومەنی باڵای سەرکردایەتی شۆڕشی بەعس بڵاوکرایەوە.
دەقی بەیاننامە:
ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش لەگەڵ
سەركردەی پارتی دیموكراتی كوردستان بەڕێز مستەفا بارزانی لە پەیوەندیدا بوو، دوای
گۆڕینەوەی بۆچوون و تێڕوانینەكان، هەمووان باوەڕیان بە گرنگی ناوەڕۆكی ئەم
بەیاننامەیەو جێبەجێكردنی هەیە. هەروەها جەخت دەكەنەوە لە سەر قوڵكردنەوەو
فراوانكردن و چالاككردنی سەرجەم ڕێوشوێنەكانی.
بەمەبەستی كامڵكردنی هۆكارەكانی
هەستانەوەی رۆشنبیریی و پێشكەوتن لە هەموو بوارێكدا لەناوچە كوردییەكان، بە پلەی
یەكەم دەبێ جەماوەری كورد مومارەسەی مافی شەرعیی خۆیان بكەن. هەروەها بەشداری
ڕاستەقینەیان هەبێ لە بنیاتنانی نیشتماندا و هەوڵبدەن بە ئامانجە نەتەوەییە
گەورەكانی بگات. بۆ ئەو مەبەستە ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش بڕیاریدا:
1- كوردی زمانێكی فەرمییە لەگەڵ زمانی
عەرەبیدا لەو ناوچانەدا كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی كوردن و زمانی خوێندن لەو
ناوچانەدا كوردی دەبێ. خوێندنی زمانی
عەرەبی لە سەرانسەری عێراقدا و لەسەر سنوورەكان دەخوێنرێت كە بەپێی یاسا
دیاریكراوە.
2- بەشداریكردنی برا كوردەكانمان لە
دەسەڵاتداو جیاكاری نەكردن لە نێوان كوردو ئەوانی دیكەدا لە وەرگرتنی وەزیفەی گشتیی
و لەناو ئەوانەشدا پۆستە هەستیارو گرنگەكانی دەوڵەت وەك: وەزارەتەكان و سوپاو
ئەوانی تریش. تائێستاو بەردەوامیش حكومەتی شۆڕش ئامانجیەتی کە ئەمانەبە دی بهێنێ،
لەكاتێكدا كە دەیەوێ دان بەوەدابنێ و جەخت دەكاتەوە ئەم پرەنسیپە خوازیاری
بەدیهێنانی ئەو بنەمایەیە كە بە دادپەروەرانە و بەلەبەرچاوگرتنی تواناو لێهاتوویی
و ڕێژەی دانیشتووان، پشك بۆ برا كوردەكان دیاری بكرێت كە پێشتر لێی بێیبەش بوون.
3- بەلەبەرچاوگرتنی ئەو دواكەوتنەی كە پێشترنەتەوەی كورد تووشی بووە لە هەردوو ڕووی
رۆشنبیریی و پەروەردەییەوە، پلانێك دادەنرێ بۆ چارەسەركردنی ئەو بەجێمان و
دواكەوتنە لەم ڕێگایانەوە:
بە خێرایی بڕیارەكانی سەركردایەتی
شۆڕش جێبەجێبكرێن لە بارەی زمان و مافە رۆشنبیرییەكانی گەلی كوردەوە. ئامادەكردن و
دانانی بەرنامەی تایبەت بە كاروباری گەلی كورد لەڕێی رادیۆو تەلەفزیۆن و
بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكانی رۆشنبیریی و ڕاگەیاندنی كوردییەوە.
گەڕاندنەوەو وەرگرتنەوەی ئەو
قوتابیانەی كە دەركرابوون یان ناچاربوون کە بەهۆی بارودۆخی توندوتیژییەكانی
ناوچەكەوە واز لە قوتابخانە بهێنن بەبێ لەبەرچاوگرتنی تەمەنیان و دۆزینەوەی
چارەسەری گونجاو بۆ كێشەكانیان.
ج- كردنەوەی قوتابخانەی زیاتر
لەناوچە كوردییەكان، بەرزكردنەوەی ئاستی پەروەردەو فێركردن و وەرگرتنی قوتابیانی
كورد لە زانكۆ و كۆلێژە سەربازییەكان و بەشداریپێكردنیان لە نوێنەرایەتیەكان و
وەرگرتنیان بە- زەمالە- و بە شێوەیەكی دادپەروەرانە.
4- فەرمانبەرانی یەكە ئیدارییەكانی ئەو
ناوچانەی زۆرینەی دانیشتوانەكەی كوردن كورد دەبن، یان لەوانە دەبن كە كوردی بەباشی
دەزانن و بەپێی ژمارەی پێویست دادەنرێن. هەروەها دانانی بەرپرسە بنەڕەتییەكان
(قایمقام، بەڕێوەبەری پۆلیس، بەرپرسی ئاسایش و لەو شێوانە) كەكار بۆ دام و
دەزگاكانی دەوڵەت دەكەن لەناوچەكەدا، بە ڕاوێژ لەگەڵ لیژنەی باڵای سەرپەرشتی
جێبەجێكردنی ئەم بەیاننامەیە دەبێ بەجۆرێك جێبەجێكردنی ببێتە هۆی پتەوكردنی یەكێتی
نیشتمانیی و سەقامگیریی ناوچەكە.
5- حكومەت دان بە مافی گەلی كورددا دەنێ لە
دروستكردنی ڕێكخراوەكانی تایبەت بە خۆیان بۆ قوتابیان، لاوان ، ژنان و مامۆستایان.
ئەو ڕێكخراوانەش ئەندام دەبن لە ڕێكخراوە نیشتیمانییەكانی عێراقدا یان
هاوشێوەكانی.
6- بڕگەی (أ): درێژكردنەوەی كاركردن بە
هەردوو بڕگەی (1 و 2) بەپێی بڕیاری ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆڕش ژمارە 59 دەبێ، لە
رۆژی 5/8/1968 تا ڕێكەوتی دەرچوونی ئەم بەیاننامەیە، هەموو ئەو كەسانەش دەگرێتەوەو
كە بەشداربوون لە كاری توندوتیژییدا لەناوچە كوردییەكاندا.
بڕگەی ب: كرێكارو فەرمانبەر و
دامەزراوە مەدەنیی و سەربازییەكان دەگەڕێنەوە بۆ سەر كارەكانیان، بەپێی پێویستی میلاك و ئەگەر پێویستیش بوو لە
خەڵكی مەدەنی ناوچە كوردییەكان دادەمەزرنرێن.
7- أ: زۆر بەخێرایی ئەنجومەنێكی تایبەتی
دروست دەكرێت لە خەڵكی پسپۆڕ، بۆ بوژانەوەی ناوچە كوردییەكان لە هەموو ڕوویەكەوە تا قەرەبووی ئەو ساڵانەی پێشوویان بۆ بكرێتەوە. دیاریكردنی
بودجەی پێویست بۆ جێبەجێكردنی، ئەو
دەستەیەش سەر بە وەزارەتێك دەبێ بەناوی وەزارەتی كاروبارەكانی باكوور.
بڕگەی ب: دانانی پلانێكی ئابووری كە
گەنجاوو هاوشانبێ لەگەڵ سەرجەم پێشكەوتنەكان لە ناوچە جۆراوجۆرەكانی عێراقدا. وێڕای
لەبەرچاوگرتنی دۆخی تایبەت و دواكەوتوویی ناوچە كوردییەكان.
بڕگەی ج: بڕینەوەی موچەی خانەنشینی
بۆ خێزانی ئەو كەسانەی شەهیدبوون لەبەرەكانی شەڕدا ، ئەوانەی لەناو بزووتنەوەی
چەكداریی كوردابوون و هی تریش. هەروەها بۆ پەككەوتەو ئەوانەی كەمئەندامبوون بەهۆی
ئەو بارودۆخەوە، بەپێی بەرنامەیەكی تایبەت و بەرلەبەرچاوگرتنی یاسا
پەیڕەوكراوەكان.
بڕگەی د: بەخێرایی كاركردن بۆ
فریاكەوتنی زیانلێكەوتووان و هەژارو كەم دەستەكان، لەڕێی دروستكردنی پرۆژەی
نیشتەجێبوون و شتی ترەوە، كە ببێتە هۆی دۆزینەوەی كار بۆ بێكارەكان و پێدانی
هاوكاری مادی گونجاو بۆیان و پێدانی قەرەبووی گونجاو بۆ زیان لێكەوتووان بۆ
ئەوانەی كە پێویستیان بە هاوكارییە. ئەوەش بەسەر پەرشتی لیژنەی باڵا بۆ ئەوانەی كە
بڕگەكانی پێشوو نایانگرێتەوە.
8- ئاوەدانكردنەوەی گوندە عەرەبی و
كوردییەكان لە شوێنی پێشووی خۆیان، بەڵام دانیشتوانی ئەو گوندانەی دەكەونە ئەو
ناوچانەی بۆ نیشتەجێبوون دەست نادەن و حكومەت بۆ بەرژەوەندی گشتیی بەكاریان دەهێنێ
بە پێی یاسا، ئەوا لە شوێنێكی نزیكی خۆیان نیشتەجێ دەكرێن و قەرەبووی هەموو ئەو
زیانانەیان بۆ دەكرێتەوە كە لێیان دەكەوێ.
9- پەلەكردن لە جێبەجێكردنی یاسای چاكسازیی
كشتوكاڵ- الاصلاح الزراعی- لەناوچە
كوردییەكان. هەروەها هەمواركردنەوەی تایبەتی بۆ بكرێت كە گونجاوبێ لەگەڵ نەهێشتنی
دەرەبەگایەتی و سەرجەم جوتیارەكان تا ببنە خاوەنی پارچەیەك زەوی گونجاو، هەروەها
ببەخشرێن لەو باجە كشتوكاڵییانەی كەلەسەریان كەڵەكە بووە لەماوەی ئەو ساڵانەی شەڕو
ئاڵۆزی هەبووە.
10-هەردوولا ڕێكەوتوون لەسەر هەمووار
كردنەوەی دەستووری كاتیی بەم شێوەیە:
گەلی عێراق لە دوو نەتەوەی سەرەكی
پێكهاتووە، ئەوانیش نەتەوەی عەرەب و نەتەوەی كوردن. ئەم دەستوورە دان بە مافەكانی
گەلی كورددا دەنێ لەگەڵ مافی سەرجەم نەتەوەكانی دیكە بەمەرجی پاراستنی یەكێتی خاكی
عێراق.
زیادكردنی بڕگەی خوارەوە بۆ مادەی
چوارەمی دەستوور: زمانی كوردی زمانی فەرمییە لەگەڵ زمانی عەرەبی لەناوچە
كوردییەكاندا.
ج- دانان و چەسپاندنی ئەوانەی
پێشەوە لە دەستووری هەمەیشەییدا.
11- ڕادەستكردنی رادیۆ و چەكە قورسەكان بە
حكومەت، ئەوەش لەگەڵ چوونەناو قۆناغەكانی كۆتایی لە جێبەجێكردنی ئەم ڕێكەوتنەدا.
12 – یەكێك لە جێگرەكانی سەرۆك كۆمار كورد
دەبێ.
13- یاسای پارێزگاكان هەمووار دەكرێتەوە
بەشێوەیەك گونجاوبێ لەگەڵ ئەم بەیاننامەیەدا.
14- گرتنە بەری ڕێوشوێنی پێویست دوای راگەیاندبی
ئەم بەیاننامەیە، بە ڕاویژ لەگەڵ لیژنەی باڵای جێبەجێكردن. بۆ جێبەجێكردنی یەكخستنەوەی
سنووری پارێزگاو یەكە ئیدارییەكان كە زۆرینەی دانیشتوانەكەی كوردن بەپێی
سەرژمێرییە فەرمییەكان. پاشان كاردەكرێت بۆ پەرەپێدانی ئەو یەكە ئیدارییانەو
قوڵكردنەوە و فراوانكردنی ئەو شتانەی دەبنە هۆی ئەوەی گەلی كورد مافەكانی مومارەسە
بكات تا لەو ڕێگەیەوە بتوانێ خۆبەڕێوەبردن- ئۆتۆنۆمی- زامن بكات.
تائەوكاتەی ئەو یەكە ئیدارییانە
دروست دەبن، هەماهەنگییەك بۆ بۆ كاروباری گەلی كورد دادەنرێ كە لەڕێی كۆبوونەوەی
وەرزیی لەگەڵ پارێزگارەكانی ناوچەی باكوور، بەجۆرێك كە مافی ئۆتۆنۆمی –حكم الذاتی- لەناو بازنەی كۆماری عێراقدابێ.
هەروەها مافی بەكارهێنانی سەرجەم سامانە سروشتییەكان بەشێوەیەكی ئاسایی لە
تایبەتمەندییەكانی دەسەڵاتەكانی كۆماری عێراقدا دەبێ.
15- گەلی كورد بەپێی ژمارەی خۆیان لەچاو
سەرجەم دانیشتووانی عێراقدا بەشداریی دەكەن لە دەسەڵاتی یاساداناندا .
ئەی هاوڵاتییە كوردەكان:
بەڕاستی ئیرادەی ئێوە تەنیا یەكێتی
نیشتمانییەو هە ر ئەوەش سەردەكەوێ. بەمنزیكانە هەرچی کۆسپ و لەمپەری بەدەمتان هەیە
تێكدەشكێ ئەوەش لەسەر هۆشیاری مێژوویی ئێوە ڕادەوستێ. هەرچی توانای خۆتان هەیە كۆی
بكەنەوەو خەباتتان چەند بەرامبەر بكەنەوە، كۆبوونەوەی شۆڕشگێریتان ئەمڕۆ كۆتایی
پێدێت و بڵاوە دەكات، تەپ و تۆزی دوژمنەكان لەسەر شانتان نامێنێـ، ئەو دوژمنانەتان
كە تەماعیان پێتان هەبوو كە لەگەڵیان بكەون، پشتیوانی ئەوە بە هێز و هۆشیاریی و
كاركردن و خەبات دەبێ بۆ سەرخستنی گەورەترین كێشەی نەتەوەی عەرەب كە فەڵەستینە و
بۆ بەدیهاتنی ئامانجە پیرۆزەكانتان لەناو دروشمەكانی (وحدة ، حریة ، اشتراكیة)دا.
ئەی جەماوەری نەتەوەی عەرەبی
تێكۆشەرمان:
بەمشێوەیە لاپەڕەیەك لە لاپەڕەكانی
مێژووی ئەم وڵاتە تێكۆشەرە هەڵدرایەوە بەدەستی شۆڕش و تێكۆشەرە ئازادیخوازەكان لە كوڕانی ئەم وڵاتە.
جارێكی دیكە لەسەر ئەم خاكە پیرۆزە
مەرجی خۆشەویستی و ئاشتی و برایەتی لەنێوان هەردوو گەل، كە مێژووی خەباتی هاوبەشی دوور و درێژمان هەیە
پێكەوە هەیە، بۆیە ئەمڕۆو سبەینێ و تا هەتاهەتایە، شەرەفی زیندوو كردنەوەی ئەو
خەباتە هاوبەشەمان پیدەبڕێ لە پێناو نەهێشتنی دوژمنانی ئەو دوو گەلەدا.
دوژمنانی گەل و مرۆڤایەتی بەگشتیی...
ئەوانیش داگیركەران و زایۆنیزم و دواكەوتوویین.. شەرەفی ئەوەیان پێدەبڕێ كە
خەباتێكی مرۆڤانە دەكەن لە پێناو ئازادی و پێشكەوتن و قوڵكردنەوەی شارستانیەتی
سەردەمیانە لەسەر بنەماكانی حەق و یەكسانیی و دادپەروەریی لە نێوان هەموو گەلاندا.
بەرەو خەباتێكی هاوبەش، هیوای
هاوبەش و سەركەوتنی نەتەوەیی و مرۆڤایەتی هاوبەش
ئەنجومەنی باڵای شۆڕش 11/3/1970