04:01 - 26/01/2020
مەترسییەكانی سەر زمانی كوردی لە باكوری كوردستان و رێگەیەك بۆ چارەسەر
بەمەرامی رێگرتن لە لەناوچوونی (زمانی كوردی) تۆڕی كلتوور و زمانی كوردی لە شاری ئامەد دامەزراوە.
كاربەدەست و چاودێرانیش داوا لە سیاسەتی كوردی دەكەن:" بە زمانی كوردی سیاسەت
بكات".
بە واژوی ٤٧ كەس بە بەشداری ٢٣ كەس لە ٢٢ مانگی تشرینی دووەمی رابردوو، لە
شاری ئامادە لە باكووری كوردستان تۆڕی زمان و كلتووری كوردی دامەزرا. مەرام لە
دامەزراندنی ئەم تۆڕە مەدەنیە، پاراستنی زمانی كوردییە لە لەناوچوون و نەهێشتنی
ئاستەنگەكانی بەردەمیەتی.
زانا فارقینی، پسپۆرێكی زمانی كوردیە لە باكووری كوردستان و یەكێكە لەو
كەسانەی دەستپێشخەر بووە لە دامەزراندنی ئەم تۆڕە وەڵامی پرسیارەكانی پەیسەر دەداتەوە
و بەم شێوەیە باس لە مەبەستەكانی دامەزراندی تۆڕی ناوبراو دەكات:" ماوەیەكی زۆرە
چەند خەمخۆرێكی زمانی كوردی لەم بارودۆخەی زمانی نەتەوەییمان تێیكەوتووە ناڕازی
بوون. ئەسیملاسیۆن پێشدەكەوێت و منداڵ بە زمانی دایك گەورە نابێت. هەروەها زمانیۆ
توركی خۆی خزاندۆتە ناو ماڵەكان و لەناو ماڵەكاندا بە توركی قسە دەكرێت. ئەمە
نیگەرانی دروست كردبوو. ویستمان هەموو ئەو دەزگا و رێكخراوانەی لەسەر زمان و
هونەری كوردی كاردەكەن، بەیەكەوە نەخشە رێگایەك دابنێین، بۆ ئەوەی لەمبارەیەوە
هۆشیاریەكی كۆمەڵایەتی دروست بكرێت. حزب و لایەنە سیاسیە كوردییەكان لەم بارودۆخە
مەترسیدارە ئاگادار بكرێنەوە. تا ئەوانیش رێوشوێنی پێویست بگرنەبەر و بەیەكەوە
سیاسەتی كلتووری و زمان دەستنیشان بكەین. بۆ ئەم مەبەستە تۆڕی كلتوور و زمانی
كوردی دامەزرا".
یەكێك لە هەڵە سەرەكیەكانی بزوتنەوەی كورد لە باكووری كوردستان بە باڵە
سیاسی و سەربازیەكەیەوە، فەرامۆشكردنی زمانی كوردی بوو. هەرچەند بزوتنەوەی كورد
توانی هۆشیاری سیاسی بۆ كۆمەڵگای كورد دروست بكات، بەڵام لە مەسەلەی دروستكردنی
هۆشیاری زمان و كلتوور سەركەوتوو نەبوو. ئەمەش جگە لەوەی رەنگدانەوەی خراپی لەسەر
ئەو بزوتنەوەیە دروست كرد، بووە هۆی ئەوەی دەوڵەت دەزگاكانی زیاتر بخاتەگەڕ و
پڕۆسەی ئەسیملاسیۆن و نەهێشتنی زمانی كوردی خێراتر بكات.
زانا فارقینی لەمبارەیەوە دەڵێت:" بزوتنەوەی سیاسی لە باكووری
كوردستان ئامانجی سەرەكی رزگاری و ئازادی بوو. سیاسەتی كوردی پێیوابوو دوای
بەدەستهێنانی قەوارەیەكی نەتەوەیی دەتوانێ مەسەلەی زمان چارەسەر بكات. بەڵام ئەم
خوێندنەوەیە لە جێگای خۆی دانەبوو، ئەسیملاسیۆن بە خێرا تەشەنە دەكات. گەل لە كلتوور،
زمانی خۆی دوور دەكەوێتەوە.
لە باكووری كوردستان دوو زاراوەی سەرەكی زمانی كوردی هەیە (كرمانجی سەروو و
زازاكی) زازاكی لەو ناوچانە قسەی پێدەكرێت كە زیاتر نزیكی سنووری توركیایە. هەرچی
كرمانجیە لەم ناوچانە قسەی پێدەكرێت كە نزیكی سنوورەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان،
هەرێمی كوردستان و رۆژئاوای كوردستانە. هەر بۆیە پڕۆسەی ئەسیملاسیۆن و قەڵاچۆكردنی
زمانی كوردی زیاتر كاریگەری لەسەر زاراوەی زازاكی كردووە.
یوكسەل گەنج، كۆردیناسیۆنی ناوەندی (Samer) بۆ توێژینەوەی سیاسی، كۆمەڵایەتی و ئابووری كە ناوەندەكەی لە
ئامەد لەمبارەیەوە وەڵامی پرسیارەكانی پەیسەر دەداتەوە و دەڵێت:" بەگوێرەی
توێژینەوە و راپرسیەكانمان، ئەو توێژەی داهاتی زۆر كەمە زیاتر زمانی كوردی
بەكاردێنێت، هەروەها لەناوچە شاخاوییەكان بەكاردەهێندرێت.
لەناو هەر ١٠٠ كوردی
شارنشیندا تەنیا ٤٥ – ٥٠ كەس لە ماڵەكەیدا بەكوردی قسە دەكات و لەم رێژەیەشدا ٧٥ –
٨٠ % بەشداری لە كۆرسی زمانی كوردی دەكات".
هەروەها دەڵێت:" بەكارهێنانی زمانی كوردی بە گوێرەی ناوچەكان دەگۆڕێت.
بۆ نموونە تا نزیكی سنوورەكانی نێوان باكووری كوردستان و توركیا دەبینەوە، رێژەی
ئەوانەی كوردی بەكاردێنن كەمترە. لە بواری گشتیدا زمانی توركی باڵادەستە".
یوكسەل گەنج، پێیوایە دامەزراندنی ئەم تۆڕە لە ئێستادا گرنگی خۆی هەیە و
دەتوانێ پەرە بە هۆشیاری كۆمەڵایەتی بدات لە بواری زمان و كلتووردا:" تۆڕی
زمان و كلتوور بۆ وەڵامدانەوەی پێویستیەكان گرنگە. بەتایبەتی لەم كاتەدا كە خەریكە
زاراوەی زازاكی كە زاراوەیەكی بەربڵاوە لەناو دەچێت و زاراوەی كرمانجیش لەناو
توێژی گەنجان زۆر بەكەمی بەكاردێت. لەگەڵ دامەزراندیندا ئەم تۆڕە سەرەنجی خەڵكی بۆ
لای خۆی راكێشاوە. پرسیاری بۆچی بە كوردی قسە ناكەم؟ چۆن دەتوانم باشتر بە كوردی
قسە بكەم؟ لای هاووڵاتی دروست كردووە".
ئەم توێژەرە كوردە بەم شێوەیە كۆتایی بە قسەكانیدا دەهێنێت:" هەستێكی
ئەرێنی دەربارەی پێویستی بەكارهێنانی زمان لەناوەندەكانی ژیاندا دروست بووە. ئەگەر
تۆڕی ناوبراو لەبارەی زمان كەمیپین رابگەینێت خەڵك پشتگیری لێدەكات".
تۆڕی زمان و كلتوور، خەباتی مەدەنیانە بە بنەما دەگرێت، بۆیە توانی
بڕیاردانی نیە، بەڵكو تەنیا راسپاردە و رێنوێی دەردەكات. لە رێگای گفتوگۆكردن
لەگەڵ ناوەندە هونەری، رۆشنبیری، ئەكادیمی، بازرگانی، كۆمەڵەی منداڵان و ژنان
دەربارەی ئاستەنگەكانی بەردەم كوردی و بەرەوپێشبردنی پێشنیارەكانی بخاتەڕوو. بۆیە
لە سەرەتادا پێویستە خەمخۆرانی زمانی كوردی گوشارێك لە سیاسەتی كوردی بكەن، بۆ
ئەوەی ئەوان هیچی دیكە بە زمانی توركی سیاسەت نەكەن. ئەمڕۆش یەكێك لەو رەخنانەی
هەرە زۆر ئاراستەی بزوتنەوەی سیاسی لە باكووری كوردستان دەكرێت بەكارنەهێنانی
زمانی كوردیە.
لەبارەی مەرام و هۆكارەكانی دامەزراندنی ئەم تۆڕە، جەواهیر ساداك، كە
یەكێكە لە پێنج ئەندامی سەرپەرشتیاری تۆڕی زمان و كلتوور بە پەیسەری راگەیاند:"
پێشتر بە واژوی ٤٥ كەس بانگەوازیمان كرد بۆ دامەزراندنی ئەم تۆڕە. لە ٢٢ و ٢٣
مانگی تشرینی دووەمی ٢٠١٩ بەبەشداری ٢٣ كەس كۆبوونەوەیەكمان كرد تۆڕی زمان و
كلتوورمان راگەیاند".
لەبارەی پرسیاری بۆچی وەكو رێكخراوێك خۆتان رانەگەیاند؟ ساداك دەڵێت:"
لەبارەی زمان و هونەری كوردین چەندین ناوەند و دەزگا هەیە. بەڵام ئەوانە لەگەڵ
یەكتر هەماهەنگیان نییە و دوورن لە یەكتر. تۆڕی زمان ئامانجی دروستكردنی پەیوەندی
و هەماهەنگیە لە نێوان ئەم دەزگا هونەری و رۆشەنبیریانەیە ".
تۆڕی تۆڕی زمان و كلتوور لە ١١ – ١٢ ئەم مانگە (كانوونی دووەمی 2020) بە
بەشداری ٣٠٠ كەس كۆبوونەوەی خۆی لە ئامەد سازكرد. لەم كۆبوونەوەیەدا ئەنجوومەنێكی ٢٧
كەسی و دەستەیەكی پێنج كەسی بۆ
بەڕێوەبردنی ئەم تۆڕە هەڵبژێردراون.
جەواهیر ساداك بەم شێوەیە درێژە بە قسەكانی دەدات:" سەرەتا هەندێك
گومان هەبوو دەربارەی ئامانجی ئەم تۆڕە، بۆیە كەس، توێژ و دەزگاكانی زمان و هونەر
دوودڵ بوون لە خۆ نزیكردنەوە لەم تۆڕە. لە ئێستادا هەوڵدەدەین ئەم تۆڕە ببیتە
چەترێكی مەدەنی، بتوانێ هۆشیاری كۆمەڵایەتی لەبارەی زمانی كوردی دروست بكات و
بەبەشداری هەموولن سیاسەتی زمان و كلتوور دیاری بكات".
جەواهیر ساداك، كە پێشتر كۆردیناسیۆنی رێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی بووە
لە شارەوانی گەورەی ئامەد، دوای دانانی قەیووم لەسەر شارەوانی ناوبراو لە پۆستەكەی
دوورخراوەتەوە، رەخنە لە سیاسەتی كوردی دەربارەی زمان دەگرێت و دەڵێت:"
ئەوەندەی سیاسەتی كوردی هەوڵیداوە بە زمانی نەتەوەی سەردەست قسە بكات، یەك لەسەر
چواری ئەمە هەوڵبدات خۆی بۆ كۆمەڵگای كوردی بە زمانی كوردی خەریك بكات ئەنجامی زۆر
باشتری دەگرت.
دەربارەی پرسیاری ئەگەر پارتە سیاسیەكان پابەند نەبن بە راسپاردەی
تۆڕەكەتان چی دەكەن؟ جەواهیر ساداك بەم شێوەیە كۆتایی بە قسەكانی دەهێنێت:"
ئێمە تۆڕێكی مەدەنین. ناتوانن حوكم بەسەر هیچ لایەنێك بكەین. هەوڵدەدەین راسپاردە
و رەخنەكانمان لەبارەی زمان و كلتوور بە هەموو پارتە سیاسیەكاندا رابگەینین".
بە دامەزراندنی تۆڕی زمان و كلتوور، رەخنە گوشارەكان لەسەر سیاسەتی كوردی
زیاتر دەبێت لەبارەی بەكارنەهێنانی كوردی و سیاسەتكردن بە توركی. ساڵیحە ئایدەنیز
هاوسەرۆكی پارتی هەرێمە دیموكراتیەكان (دەبەپە) پشتگیری پارتەكەی بۆ هەموو جۆرە
خەباتێك دووپاتدەكاتەوە ئەگەر لەسەر ناوی كورد و كوردستان بێت. لەمبارەیەوە وەڵامی
پرسیارەكانی پەیسەر دەداتەوە:" وەكو دەبەپە پابەندی بڕیاری تۆڕی كلتوور و
زمان بین. چونكە گوشاری هەر گەورە لەسەر زمانی كوردیە. دواڕۆژی كوردیش پابەندە بە
زمانی كوردی. بۆیە بڕیاری سیاسەتكردن بە زمانی دایك بڕیارێكە لە جێگای خۆی دایە.
وەكو هاوسەرۆكایەتی دەبەپە بڕیارمان داوە هەموو كار و خەباتمان بە زمانی كوردی
بێت. بەم بڕیارە پابەند دەبین و خاوەنداریەتی لێدەكەین".
هەروەها دەڵێت:" راستە دەستووری توركیا رێگا بە زمانی كوردی نادات،
بەڵام بە گوێرەی عەقڵیەتی دەسەڵات نا بەڵكو وەكو میللەتێك سەرەسەڕای هەموو
گوشارەكان دەبێت لەناو ماڵەكانمان، لە بازرگانیدا دەبێت بە كوردی قسە بكەین. كوردی
بكەینە دیفاكتۆ".
ساڵیحە ئایدەنیز بەم شێوەیە كۆتایی بە قسەكانی دەهێنێت:" كاتێك دەبینم
گەنجان لەناوەندە گشتیەكاندا بە كوردی قسە ناكەن و زمانی دیكە بەكاردێنن ئازار
دەكێشم. پێویستە بەدەستی خۆمان ئۆتۆ ئەسمیلاسیۆن ئەنجام نەدەین. زمان ئەوەندە بە
گوشاری دەوڵەت لەناو ناچێت ئەوەندەی بە ئۆتۆ ئەسیملاسیۆن لەناو دەچێت".