07:26 - 18/11/2019
رۆژئاوا له‌نێو له‌پى بێمتمانه‌ییدا یارى ده‌كات
پێكهاتە و لایەنەكانی رۆژئاواى كوردستان (باكووری رۆژهەڵاتی سوریا)، بەهۆی پابەند نەبوونیان بە بەڵێنەكانیانەوە، متمانەیان بە رووسیا و ئەمریكا نەماوە. لە هەمان كاتدا پێیانوایە مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەناوچەكەدا هاوسەنگی نوێ دروست دەكات و دەروازەی سیاسی نوێ دەكاتەوە.
لە رۆژی 8ى تشرینی یەكەمی 2019، هێزەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی رووباری فوڕات ملكەچی فشاری توركیا بوون و ناوچەكەیان بەجێهێشت. بەمەش گڵۆپى سەوز بۆ توركیا هەڵكرا، تاوەكو ئۆپه‌راسیۆنێكی سەربازی لەناوچەكەدا ئەنجام بدات.
دوای تێپەڕبوونی 13رۆژ بەسەر ئۆپه‌راسیۆنەكەی توركیادا، لە رۆژی 22ى مانگی رابردوودا رووسیا و توركیا لە بواری ئەمنی و مەیدانی پەیوەست بە باشووری سنووری نێوان سوریا – توركیا، رێككەوتنێكیان واژو كرد. بەگوێرەی ئەم رێككەوتنە، دەبێت لە كاتژمێری "سفر" لە رۆژی 23ى هەمان مانگ پۆلیسی سەربازی سوریا و هێزی پاراستنی سنوور لەناو سنووریەكانی نێوان توركیا–سوریا بڵاوەیان پێبكرێت، لە دەرەوەی ناوچەی ئۆپەراسیۆنی (كانی ئاشتی)، بۆ كشانەوەی هێزەكانی قەسەدە بە قوڵایی 30 كم .
منداڵان، ژنان و گەنجان تانك و زرێپۆشەكانی سوپای رووسیا و توركیایان بەردباران كرد
لەچوارچێوەی ئەم رێككەوتنەدا كە ئامانج تیایدا راگرتنی پڕۆسەی سەربازی توركیایە بۆ سەر باكووری رۆژهەڵاتی سوریا، هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە)، لە گوندەكانی هەردوو میحوەری سەرێكانیی (باكووری حەسكێ) و گرێ سپی (باكووری رەقا) كشانەوە.
بەگوێرەی لێكتێگەیشتنی سوچی لە نێوان رووسیا و توركیادا، پۆلیسی سەربازی رووسیا تا ئێستا چەندین جار بەتەنیا و جارێكیش لەگەڵ سوپای توركیادا لەناوچە سنوورییەكان سووڕاوەتەوە. ئەوەی هەر دواییان لە رۆژی 5ی تشرینی دووەمی 2019 بوو، كە ناڕەزایی لێكەوتەوە، منداڵان، ژنان و گەنجان تانك و زرێپۆشەكانی سوپای رووسیا و توركیایان بەردباران كرد و لەچەند شوێنێك ئاستەنگیان بۆ دروست كرد.
لە دوای دەستپێكردنی هێڕشی سوپای توركیا، بەچەند رۆژێك بەپێی رێككەوتنی (هەسەدە) و سوپای سوریا بە ناوبژیوانی رووسیا، هێزەكانی رووسیا و سوپای سوریا بەرەو هەموو ئەم ناوچانە پێشڕەوییان كرد كە شەڕی تێدایە. هەروەها لە ئەنجامی ئەم پێشڕەوییەدا لە 27ی تشرینی یەكەمی رابردوودا شەڕی لە نێوان سوپای سوریا و میلیشیا جیهادییەكانی سەر بە توركیا، لە گوندەكانی دەورووبەری سەرێكانیی روویدا.
ریاز دەرار، هاوسەرۆكی ئەنجوومەنی سوریای دیموكراتی (مەسەدە) كە بە باڵی سیاسی (هەسەدە) لە قەڵەم دەدرێت، رێككەوتنی هەردوو زلهێز لەگەڵ توركیا بە گورزێكی توند بۆ باكووری رۆژهەڵاتی سوریا بەناو دەكات. لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس) دا ریاز دەرار كە لە پێكهاتەی عەرەبە و خەڵكی دێرەزورە بەم شێوەیە باسی هەڵوێستی ئەم دوو زلهێزە دەكات:" رێككەوتنی ئەمریكی – توركیا بارودۆخێكی ئەرێنی بۆ داگیركەر دروست كرد. بە پێچەوانەی رێككەوتنی پێشتر كە تەنیا رێگە بە دەوریەی هاوبەشی ئەمریكی – توركی دەدرا، چرای سەوز بۆ توركیا هەڵكرا، تا بە قوڵایی 32 كم و بە درێژایی 120 كم بێتە ناو خاكی سوریا".
ترس هەیە لە هەڵگەڕانەوەی توركیا چونكە دوورنییە لەهەر ساتێكدا هێڕشێكی دیكە ئەنجامبدات
دەرار بەم شێوەیەش باس لە رێككەوتنی رووسی – توركی دەكات:" ئەم رێككەوتنە كاریگەری خراپی لەسەر سەقامگیری ناوچەكە و ژیانی خەڵك دروست كردووە، جیاوازیەكەی لەگەڵ رێككەوتنی ئەمریكی – توركی تەنیا نەبوونی شەڕە لەم ناوچانەدا، كە تیایدا دەوریەی رووسی – توركی دەسوڕێنەوە".
دەربارەی رەنگدانەوە و لێكەوتەكانی ئەم دوو رێككەوتنە، هاوسەرۆكی مەسەدە بەم شێوەیە درێژە بە قسەكانی دەدات:"دڵەڕاوكێ و ترس بەردەوامە لە دەروونی خەڵكەكەدا، تائێستا لەناوچەی شەڕدا زیاتر لە ٣٠٠هەزار كەس كۆچبەربوون. كۆچبەری، پەیوەست بە شوێنەكانی دیكە كە شەڕی تێدانیە ترس هەیە لە هەڵگەڕانەوەی توركیا چونكە دوورنییە لەهەر ساتێكدا هێڕشێكی دیكە ئەنجامبدات، بەتایبەتی كە چەتە و رێگری هەیە چاوەڕێی فەرمانی دەكەن".
ریاز دەرار بە وەسفكردنی بارودۆخەكە و رێككەوتنی هەردوولا لەگەڵ توركیادا كۆتایی بە قسەكانیدا دێنێت:"هەرچۆنێك بێت توركیا ئیبتیزازی هەردوولا دەكات. ركابەری نێوان هەردووكیان دەقۆزێتەوە. رووسیا و ئەمریكیا پارچەیەك لە خاكی سوریا دادەبڕن و پێشكەشی توركیای دەكەن. ركابەری رووسی–ئەمریكی هۆكاری هەموو كارەساتانەیە كە لە باكووری سوریا روویانداوە و روودەدەن. ئێمە متمانە بە بەڵێنی هەردووكیان ناكەین و دەبێت وریابین لەهەر گۆڕانێكی دیمۆگرافییانە كە لەوانەیە رووبدات".
دەبووایە ناوچەی ئەمن ١٢٠ كم ئێستا ناوچەكەیان بۆ زیاتر لە ١٦٠ كم بەرفراوانتر كردووە
رووسیا بەبێ گەڕانەوە، بۆ هەسەدە و نوێنەرانی ناوچەكە لە ٢٢ی مانگی رابردوو لە سۆچی رێككەوتنی لەگەڵ توركیادا كرد. كە ئەمەش ناڕەزایی پێكهاتەكانی ناوچەكەی لێكەوتەوە. هەروەها بە گوێرەی رێككەوتنی سۆچی بووایە پێویست بوو شەڕ رابگیرێت. بەڵام ئەمەش جێبەجێنەكراوە.
حوسێن عەزام، سەرۆكی ئەنجوومەنی یاسادانان لە كانتۆنی جزیرە، لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس) دا لەمبارەیەوە دەڵێت:"هەسەدە لە چەند خاڵێكی رێككەوتنی نێوان رووسیا – توركیا ناڕازیی بوو، بەڵام دوای ئەوەی رووسیا بووە گەرەنتیكار، رێككەوتنەكەمان قەبوڵ كرد. بەڵام تا ئەمڕۆ هێشتا پێشێلكاری توركیا بەردەوامە، هێشتا فڕۆكەی توركیا ناوچەكانمان لە رۆژئاوا بۆمباران دەكات. توركیا پابەندی ئاگربەست نەبووە، دەخوازێت ناوچەی ئۆپەراسیۆن داگیركراو بەرفراوان بكات. دەبووایە بەرفراوانی ناوچەی ئەمن ١٢٠ كم لە ئێستادا ناوچەكەیان بۆ زیاتر لە ١٦٠ كم بەرفراوانتر كردووە. تا ئێستا زیاتر لە ٣٢٠ هەزار كەس دەربەدەربووە، كە لە رەقا، حەسەكە و قامیشلۆ گیرساونەتەوە. توركیا پاشماوەكانی داعش و مورتەزەقەكانی هێناوەتە ئەم ناوچەیە".
عەزام لە بەشێكی دیكەی قسەكانیدا بەم شێوەیە وەسفی ئەمریكا و رووسیا دەكات:" ئەزموونی تاڵمان لەگەڵ رووسیادا هەیە، هەر بەچەند چركەیەك پۆلیسی خۆی لە عەفرین كێشایەوە، پشتی تێكردین و چرای سەوزی بۆ توركیا هەڵكرد. ئەمریكاش بەهەمان شێوە دوای ئەو هەموو هاوكارییە سەربازیە و گەرەنتییەی كە رێگانادات هێڕش بكرێتە سەر ناوچەكەمان، بڕیاری كشانەوەی دا".
شەڕ لە گوندەكانی سەرێكانیێ و گرێ سپی بەردەوامە تا نزیكەی تل تەمڕ
دەربارەی ئەو رێككەوتنانەی رووسیا و ئەمریكا بەبێ كورد لەگەڵ توركیا ئەنجامیانداوە؟ عەزام دەڵێت:"رێككەوتنەكان، بەسەرپەرشتی رووسیا بێ یان ئەمریكا ئەنجامدەدرێت، چونكە ئەوان دوو ئەكتەری سەرەكین لەمبارەیەوە. راستە دەخوازن یارمەتیمان بدەن، بەڵام بەرژەوەندی خۆیان كاری لە پێشینەیە".
سەبارەت بە بایەخی رێككەوتنی ئەمریكا و رووسیا لەگەڵ توركیا و رەنگدانەوەی لەسەر پێكهاتەكانی ناوچەكە، ئەحمەد سلێمان ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی پێشڤەڕۆی كورد لە سوریا بۆ (پەیسەر پرێس) دەڵێت:" تا ئەم ساتە رێككەوتنەكە رەنگدانەوەیەكی ئەرێنی بەرچاوی نەبووە. تەنیا یەكجار دەورییەی هاوبەشی رووسی – توركی بەناوچەكەدا سوڕاوەتەوە. بە رەمزیش بێ، هێزی سنوورپارێزی سوپای سوریا گەڕاوەتەوە ناوچە سنوورییەكان. هێشتا ترس و دڵەراوكێ نەڕەویتەوە. شەڕ لە گوندەكانی سەرێكانیێ و گرێ سپی بەردەوامە تا نزیكەی تل تەمڕ. هێشتا جوڵەیەكی بەهێزی رووسیامان نەبینیووە، كە ئەمەش دڵەڕاوكێ و گومان لەبارەی جدیەتی رێككەوتنەكە زیاتر دەكات".
لەهەمانكاتدا نیگەرانە بەو رێككەوتنانەی بەبێ ئامادەبوونی نوێنەرانی سوریا ئەنجام دەدرێن و لەمبارەیەوە دەڵێت:"هەموو رێككەوتنەكان بەبێ ئامادەبوونی سورییەكان دەكرێن، بگرە حكوومەتی سوریاش بەشداری لە داڕشتنی ئەم رێككەوتنانە ناكات، بەهەمان شێوە ناوچەكان و هێزەكانی ئەم ناوچانەش بەشداری تێدا ناكەن. ئەمە جەختكردنەوەیە لەسەر ئەم بارودۆخەی سوریا تێیكەوتووە، كە لەژێر دەستی هێزی نێودەوڵەتی ناوچەیی دایە".
بڕیاری مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا، پلانی رووسیا دوای رێككەوتنەكی سۆچی لەگەڵ توركیا ئاستەنگ دەكات، رووسیا ناچار دەكات لەجاران زیاتر گوێ لە داواكارییەكانی كورد لەمەڕ رێككەوتن لەگەڵ دیمەشق بگرێت.
هەوڵی رووسیا بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ناوچە سنووریەكان لاوازە
ئەحمەد سلێمان پێیوایە، بڕیاری مانەوەی ئەمریكا لەژێر ناوی پاراستنی نەوت حسابی رووسەكانی تا رادەیەك تێكداوە و دەستی كورد بەهێزتر دەكات:"رووسەكان كاتێك لەگەڵ توركیا رێككەوتن، حسابی مانەوەی ئەمریكایان نەكردبوو، دەیانوویست بە گوشار كورد بگەڕێنەوە باوەشی حكوومەتی ناوەندی. بەڵام دوای بڕیاری ئەمریكا زمانی رووسیا بەرامبەر كورد نەرمتر بووە، كە ئەمەش خزمەت بە رێككەوتنی كورد لەگەڵ دیمەشق دەكات".
تەنیا كورد و عەرەب نیگەران نین لە ئەجێندای هێزی نێودەوڵەتی لە باكووری رۆژهەڵاتی سوریا، بەڵكو پێكهاتەكانی دیكەش بەهەمان شێوە نیگەرانییان پێوەدیارە. غاندی سەعدۆ چالاكوانێكی كۆمەڵگای مەدەنی ئاشوورییەكانە لە قامیشلۆ لەمبارەیەوە بۆ (پەیسەر پرێس) دەڵێت:" بەگشتی هەبوونی هێزی بیانی لەسەر خاكی سوریا خزمەت بە پێكهاتەكانی ئایینی و ئەتنیكی ناكات. هەوڵی رووسیا بۆ كۆنتڕۆڵكردنی ناوچە سنووریەكان لاوازە، هیچ قوڕسایەكی سیاسی و سەربازی نیە، ناتوانێ ناوچەكە لە دەستێوەردانی توركیا بپارێزێت".
گەڕانەوەی ئەمریكا دەستی هەسەدەی بەهێز كرد زمانی رووسیا و رژێمی سوریای لە بەرامبەر كورد نەرمتركردووە
بەهۆی بێبەڵێنی و كشانەوەی ئەمریكا لەناوچەكەدا، پێكهاتەكانی ناوچەكە متمانەیان بە ئەمریكا نەماوە، پێشتر لە ساڵی 2018 لەگەڵ ئۆپەراسیۆنی توركیا بۆ سەر عەفرین متمانەیان بە رووسیا شكابوو، بەڵام هەبوونی رووسیا و ئەمریكا لە یەك كاتدا، لەم ناوچەیە لە رووی سیاسییەوە، دەرفەت بۆ پێكهاتەكان دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی بگەنە رێكەوتنێك لەگەڵ حكوومەتی ناوەندیدا.
ساڵح گەدۆ سكرتێری پارتی چەپی كورد لە سوریادا، بۆ (پەیسەر پرێس) دەڵێت:" دوای ئۆپەراسیۆنی توركیا بۆ سەر سەرێكانیێ و گرێ سپی متمانە بە ئەمریكا (سفرە). بەڵام مانەوەی ئەمریكا و هاتنی رووسیا بۆ ناوچەكە لە رووی سیاسیەوە دەروازەی دیكە دەكاتەوە". هەروەها دەڵێت:"پێكهاتەكانی ناوچەكە بە هەموو رەنگەكانیەوە پشتگیری لە مەزڵوم كۆبانێ دەكەن و متمانەیان پێی هەیە. پێموایە وەستایەتی سیاسی فەرماندەی هەسەدە دەتوانێ ئەنجام بگرێت".
لەلای خۆیەوە ئیدریس نەعسان چاودێری سیاسی بۆ (پەیسەر پرێس) دەربارەی مانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لەناوچەكەدا و رەنگدانەوەی لەسەر هاوسەنگیە سیاسیەكان دەڵێت:" رێككەوتنی رووسیا – توركیا هەرچەندە شەڕی لە ناوچەكانی كۆبانێ و درباسیە دوورخستەوە، بەڵام نەیتوانیوە هێرشی توركیا رابگرێت. هێشتا توركیا دەخوازێت لە گرێ سپی و سەرێكانیی و بەرەی زرگان پێشڕەوی بكات. بە فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان هێڕش ئەنجام دەدات. گەڕانەوەی ئەمریكا دەستی هەسەدەی بەهێز كرد زمانی رووسیا و رژێمی سوریای لە بەرامبەر كورد نەرمتر كردووە".