02:20 - 14/11/2019
ئایا هەسەدە لە وەچەرخانی هێزێكی حزبی بۆ نیشتمانی سەركەوتوو بووە؟
هێزەكانی سوریای دیموكراتی (هەسەدە) لە ئەنجامی یەكگرتنی چەند گرووپ و رێكخراوێكی سەربازی كوردی، عەرەبی، سوریانی و توركمانی دروستبووە. كە یەكینەكانی پاراستنی گەل (یەپەگە) و یەكینەكانی پاراستنی ژن (یەپەژە) بەبڕبڕەی پشتی ئەم هێزە لە قەڵەم دەدرێت. دوای دروستبوونی لە سەرەتاكانی 2015، (هەسەدە) بە دسپلین، باوەڕەی و ئازایی لەهەموو جیهاندا ناوی دەركرد، چەندین شۆڕشگێڕ لە وڵاتە جۆراوجۆرەكانی جیهاندا بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش پەیوەندیان بەو هێزە كرد و هەندێكیشیان بوونە قوربانی.
لە 23 ئاداری 2019 هەسەدە دوا قەڵای داعشی لە ناوچەی (باغۆز) لە رۆژهەڵاتی سوریا تێكشكاند و كۆتایی بە تاریكترین هێزی تیرۆریستی هێنا. دوو رۆژ دوای ئەم سەركەوتنە هەسەدە ژمارەی قوربانیانی لە شەڕی لەناوبردنی داعش و گرووپەكانی بەر لە داعش ئاشكرا كرد و رایگەیاند:" لە شەڕی دژ بە تیرۆر 11 هەزار شەهید و 24 هەزار بریندارمان پێشكەش كردووە".
بەم شێوەیە هەسەدە، سەرەنجی رای گشتی جیهانی بۆ لای خۆیدا راكێشا و جیهان بووە هاوسۆزی ئەم هێزە. لەگەڵ هێڕشەكانی توركیاش بۆ سەر هەردوو ناوچەی سەرێكانیێ و گرێ سپی لە 8 تشرینی یەكەمی رابردوو، پشتگیری رای گشتی جیهان بۆ كورد بە گشتی و هەسەدە بە تایبەتی لەجاران زیاتر بوو. هەسەدە و دەستدرێژیەكانی توركیا بوونە ناوەندی رۆژەڤی جیهان و میدیاكان. خورشید عەلیكا، ئەكادیمی كوردی كە پێشتر لەناو ریزەكانی ئەنجوومەنی نیشتمانی كورد لە سوریادا (ئەنەكەسە) و پارتی یەكێتی كورد كاری سیاسی كردووە، پێیوایە پشتگیری جیهان بۆ هەسەدە حاڵەتێكی سروشتی و بەردەوام دەبێت. عەلیكا لەمبارەیەوە بۆ پەیسەر دەڵێت:" ئەگەر بێت و لایەنە كوردیەكان یەكبگرن هەماهەنگی زیاتر بكەن لەگەڵ پێكهاتەكانی ناوچەكە، گۆڕینی واقیع لەسەر زەوی خێراتر دەبێت".
هەروەها دەڵێت:" ئەم ئاستەنگانەی لە ئێستادا بۆ هەسەدە لەسەر زەوی دروستكراوە، كاتیە ئەوان بەردەوام دەبن لەسەر پاراستنی ناوچەكە".
لەبارەی چۆن دەكرێ برەو بەم دۆخە بدرێت و پشتگیری رای گشتی جیهان ببێتە دۆخێكی بەردەوام ئەم ئەكادیمیە كوردە دەڵێت:" بەرژەوەندی باڵای كورد پێویستی بە كشانەوەی ئەنجوومەنی كوردی هەیە لە ئیئتیلافی سەر بە توركیا، هەروەها پێویستە پەیەدە پەیوەندی تەواو لەگەڵ پەكەكە بپچڕێنێت و كەسی شیاو لە شوێنی شیاو دابنێت".
لەدوای كیمیابارانكردنی هەڵەبجە لە ساڵی 1988 و كۆچبەری خەڵكی هەرێمی كوردستان دوای راپەڕینی بەهاری 1991، جیهان پشتگیری لە كورد كرد. ئەو پشتگیریەی ئەمڕۆ لە رۆژئاواش دەكرێت وێستگەی دووەمین و بە تەواوكەری پشتگیری 1991 دادەنرێت. سەڵاح عەلمداری سیاسەتمەداری كورد و نوێنەری پارتی یەكێتی كورد (ئەلوەحدە) لە ئەوروپا لە وەڵامی پرسیارەكانی پەیسەردا دەڵێت:" پشتگیری بۆ كورد كاتی نیە و ستراتیژیە، بە بەراورد لەگەڵ كۆمەڵگای عەرەب و تورك و فارس، كۆمەڵگای كوردی زیاتر لە بەهاكانی رۆژئاوا نزیكە. بۆیە پشتگیری بەردەوام دەبێت".
هەروەها دەڵێت:" پێویستە بزوتنەوەی كوردی لە رۆژئاوای كوردستان چاوێك بەخۆیدا بخشێنێتەوە، لەبەر ئەوەی ئیدارەی رۆژئاوا بە هەڵبژاردن نەهاتۆتە سەر كار، هێشتا لە حاڵەتێكی حزبیدا كار دەكات، بۆیە رۆژئاوا پێویستی بە گۆڕانێكە سنووری حزبایەتی دەرباز بكات، دەبێت ئەم گۆڕانە ببێتە خیتابێك ئاراستەی جیهانی بكەین، ئەگەر بزوتنەوەی سیاسی یەكگرتوو بێت و یەك مەرجەعی هەبێت، یەك خیتابی هەبێت جیهان ناچارە گوێمان بۆ شل بكات و رێزمان لێبگرێت".
یەكێك لەو تایبەتمەندیانەی هەسەدە لە هێزە كوردیەكانی دیكە جیادەكاتەوە، ئاماژەكانی نیشتمانبوونی ئەم هێزەیە. هەسەدە توانی هەموو پێكهاتەكانی ناوچەكە پەلێكشی ناو ریزەكانی خۆی بكات و لە چوارچێوەی یەك ستراتیژ و بەرنامەدا رێكیان بخات. ئەمەش بووە هۆكارێك بۆ ئەوەی هەسەدە لە جیهاندا وەكو هێزێكی هەموو باكوور و رۆژهەڵاتی سوریا لە قەڵەم بدرێت.
موستەفا ئوسۆ، ئەندامی پێشووی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستانی سوریا (پەدەكەسی) كە یەكێكە لە لایەنە سەرەكیەكانی ناو ئەنەكەسە دەڵێت:" لە ئاستی پێكهاتەیی و ئایدیۆلۆژیەوە هەسەدە هەوڵیدا خۆی بكاتە هێزێكی نیشتمانی سوری. لە هەندێكیاندا سەركەوتوو بوو، بەڵام بەهۆكاری فاكتەری خۆیەیی و بابەتی نەیتوانی تەواو سەركەوتوو بێت. لەگەڵ ئەوەشدا پێویستە هەسەدە لەم قۆناغەدا، بەچاوێكی رەخنەگرانە سەیری ئەزموونی ساڵانی رابردوو بكات و كەموكوڕیەكانی دەستنیشان بكات".
شوكری دهدۆش كه‌چاودێری سیاسی و نووسەره لە رۆژئاوای كوردستان بۆ په‌یسه‌ر دواوه ده‌ڵێ:" هەسەدە توانی ئارامی و سەقامگیری لەناوچەكانی هەژموونی خۆیدا بپارێزێت، كاری كرد بۆ پاراستنی پڕۆژە نیشتمانیە ستراتیژیەكانی وەكو بەنداو، وێستگەكانی ئاوی خواردنەوە و بەرهەمهێنانی وزەی كارەبا، رێگا و بان، بیرەكانی نەوت و غاز، فڕۆكەخانەكان و دامەزراوە گشتیەكان، پاراستنی سنوور لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ. هەروەها هەسەدە ئامادەیی خۆی بۆ دانوستان لەگەڵ ناوەندی بۆ چارەسەری كێشەكان راگەیاندووە. ئەمانە بەیەكەوە ئیعتیباری هەسەدەیان لەناو پێكهاتەكان زیاد كرد، لە رووی نوێنەرایەتی كردنەوە متمانەیان بە هەسەدە پەیدا كرد".
یەكێك لەو ئاستەنگانەی ئەمڕۆ لەبەردەم بزوتنەوەی كوردیدا هەیە حزبیبوون دەستەگەریە
یەكێك لەو ئاستەنگانەی ئەمڕۆ لەبەردەم بزوتنەوەی كوردیدا هەیە حزبیبوون دەستەگەریە. سەرەڕای ئەوەی حزبایەتی بەرتەسك رێگای نەداوە، كورد گوتارێكی سیاسی یەكگرتووی هەبێ، تێڕوانینێكی هەڵەشی لەسەر كورد بۆ ئەتنیك و گرووپەكانی دیكە لەناوچەكەدا گواستۆتەوە. تێپەڕاندنی ئەم عەقڵیەتە لەلایەن هەسەدە، دەروازەی زیاتری لەبەردەم كردۆتەوە. سەڵاح عەلمداری ئەم بۆچوونەی سەرەوە پشتڕاست دەكاتەوە و دەڵێت:" دامەزراندنی هەسەدە بە بەشداری پێكهاتەكانی ناوچەكە بە دەستپێكێك دادەنرێت بۆ تێپەڕاندنی عەقڵیەت و سنووری حزبی. هەروەها بەشداری هەسەدە لەناو هاوپەیمانیەتی نێودەڵەتی كە هەڵگری پەیامێكی مرۆڤایەتیە دژ بە تیرۆری داعش، بووە هۆی ئەوەی هەسەدە لە رووی كاریگەریەوە سنووری سوریا ببەزێنێت و مۆركێكێ نێودەوڵەتی بەدەست بێنێت".
عەلمداری لە درێژەی قسەكانیدا رەخنە لەو لایەنە كوردیانە دەگرێت كە تۆمەتی حزبیبوون دەخەنە پاڵ هەسەدە و دەڵێت:" پێویستە لایەنە كوردیەكان واز لەم تۆمەت بەخشینەوەیە بێنن كە خزمەت بە دوژمن دەكات. لەم قۆناغەدا پێویستە هەسەدە وەكو هێزێكی نیشتمانی سوری دژ بە داعش، تیرۆر، ئیخوان و بگرە جیهانبینی رژێمیش بوەستێتەوە. پێویستە دژ بە بیرۆكە و ئایدیای دەوڵەتی ناوەندی بوەستێتەوە، نەوەكو تەنیا پڕۆژەیەكی سەربازی بەڵكو پێویستە وەكو پڕۆژەیەكی سیاسیش داكۆكی لە ئامانجە نیشتمانیەكان بكات".
ئەوەی زیاتر پێگەی نیشتمانیبوونی هەسەدە بەهێزتر دەكات، برەودانی ئەم هێزەیە بە پەیوەندیە سیاسیەكانی لەگەڵ دەوروبەر و جیهان. سەرەڕای ئەوەی ئەمریكا و رووسیا هۆكارن بۆ داگیركردنی خاكی سوریانە لەلایەن توركیا، بەڵام هەسەدە پەیوەندیە سیاسیەكانی لەگەڵ هەردوولا بەردەوام دەكات بەبێ ئەوەی لە ئامانجەكانی پاشگەزبێتەوە یان رەخنە لە سیاسەتی ئەم دوو وڵاتە نەگرێت. خورشید عەلیكا لەمبارەیەوە دەڵێت:" هەسەدە رۆڵێكی میحوەری دەبینێت، شەڕوانانی كورد هێشتا بەردەوامن لەسەر هەماهەنگی سەربازی بگرە سیاسیش لەگەڵ هەموو وڵاتانی ئەوروپا، ئەمریكا و رووسیا، هەموومان ئاگامان لە پەیوەندی تەلەفۆنی نێوان مەزڵوم كۆبانێ لەگەڵ هەریەك لە سەرۆك ترەمپ، وەزیری بەرگری رووسیا و بەرپرسانی حكوومەتی سوریا بوو. عەبدی لە ئێستادا هەماهەنگی لەگەڵ سەركردەكانی هەرێمی كوردستان بەتایبەتی سەرۆك نێچیرڤان بارزانی و مەسعود بارزانی دەكات، بۆ ئەوەی ریزەكانی كورد یەكبخرێت لە پێناو بە دەستهێنانی پشتگیری بەردەوام بۆ پاراستنی دەستكەوتەكانی كورد".
بێگومان تێكەڵبوونی خوێنی شەهیدانی عەرەب و پێكهاتەكانی دیكە لەگەڵ خوێنی شەڕوانانی كورد، بووە هۆی تۆخبوونی بەنیشتمانیبوونی هەسەدە
بەڵگەی هەرە بەهێز لەسەر نیشتمانیبوونی هەسەدە، تێكەڵ بوونی خوێنی كوڕ و كچی پێكهاتەكانە لەناو هەسەدە. بەگوێرەی ئەو زانیاریانەی دەست پەیسەر كەوتوون، زیاتر لە 33% شەهیدەكانی هەسەدە لە پێكهاتەی عەرەب، توركمان، كریستیانن. پارێزەر و مافناس موستەفا ئوسۆ لەمبارەیەوە دەڵێت:" بێگومان تێكەڵبوونی خوێنی شەهیدانی عەرەب و پێكهاتەكانی دیكە لەگەڵ خوێنی شەڕوانانی كورد، بووە هۆی تۆخبوونی بەنیشتمانیبوونی هەسەدە و ئاماژەیە بە تێپەڕاندنی دۆخی حزبایەتی، بەرەو هێزێكی نیشتمانی سوری. پێویستە هەسەدە ئەم ئەزموونە دەوڵەمەندتر بكات. لەمبارەیەشەوە بە پێداچوونەوە و وردبوونەوە هەیە بۆ تێپەڕاندنی لایەنە نەرێنیەكان، ئەركێكی دەستلێبەرنەدراوە".
دوای دەستپێكردنی هێڕشی داگیركاری توركیا، مەزڵوم عەبدی فەرماندەی گشتی هەسەدە چەند جارێك لە دیمانەكانیدا داوای یەكگرتنی هێزە كوردیەكانی كردووە و ئامادەباشی هێزەكەشی راگەیاندووە بۆ ئەوەی ناوبژیوانی لە نێوان هێزە كوردیەكاندا بكات.
هێزەكانی هەسەدە لەمبارەیەوە هەنگاوە باشی ناوە، توانی تێڕوانینی زۆربە لەناوخۆی سوریا و لە دەرەوەدا بگۆڕێت، كە ئەو هێزێكی حزبی نیە لە هەوڵی بەدیهێنانی ئامانجەكانی حزب دانیە، بەڵام هێشتا لە بەردەم هەسەدە رێگایەكی دوور و درێژ ماوە تا بیبڕێت. هادی دهدۆ پێیوایە یەكێتی كورد گرنگترین تاقیكردنەوەیە بۆ هەسەدە:" ئەگەر هەسەدە لەم تاقیكردنەوەیەدا سەركەوتوو بێت، ئەوە سەركەوتوبووە لە جێبەجێكردنی ئەركی مێژویی خۆیدا. پێموایە هەسەدە لە توانای دایە رۆڵێكی میحوەری بگێڕێت لە رێكخستنی ناو ماڵی كورد و ستراتیژی هاوبەش لە نێوان هەموو لایەك دابڕێژێت".
ئەگەر هەسەدە لەم تاقیكردنەوەیەدا سەركەوتوو بێت، ئەوە سەركەوتوبووە لە جێبەجێكردنی ئەركی مێژویی خۆیدا
بەڵام سەڵاح عەلمداری پێیوایە مەزڵوم عەبدی بەتەنیا ناتوانێ ئەم ئەركە جێبەجێ بكات:" پێویستە هەرێمی كوردستان هاوكاری بكات، ئەو پارت و رێكخراوانە هانبدات كە لەخۆی نزیكن تا بێنە سەر رێچكەی یەكێتی كورد".