06:16 - 12/11/2019
بایكۆت قوڕقوڕاگەی توركیا دەگرێت
دوابەدوای داگیركاری توركیا بۆ سەر خاكی ڕۆژئاوای
كوردستان، هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان وەك پشتیوانیەك بۆ ڕۆژئاوای كوردستان و
زیان گەیاندن بە ئابووری توركیا دەستیان بە بایكۆتی كاڵا و خواردنی توركی كردووە و
چەند كۆمپانیا و كارگەیەكیش گرێبەستەكانیان لەگەڵ كۆمپانیا توركیەكان
هەڵوەشاندۆتەوە. لە ئەنجامی كاریگەرییە
توندەكانی بەرپرسانی توركیا بەخێرایی پەیوەندی بە بەرپرسانی هەرێمی كوردستانەوە
دەكەن، بەڵام بە تێپەڕبوونی كات دەركەوت كاریگەرییەكانی بایكۆت زۆر گەورەبوون
بەڵام لە ئاستی چاوەڕوانیەكاندا نەبوو.
بایكۆت و هەڵوێستی شارستانیانە:
بایكۆت بەرگریی میللەتێکە بەرامبەر بە دەوڵەتێكی
داگیرکەر، دەوڵەتێک بەر لەوەی لەڕووی سەربازیی و سیاسییەوە داگیرمان بکات لەڕووی
ئابوریی و کەلتورییەوە داگیری کردوین، لە ستایڵی پۆشینەوە تا بە ئاهەنگ و تەنانەت
جۆری خەونە سیاسییەکانیشمان دەگات.بایكۆت پەرچەکرداری خەڵکی ئێمەیە بەرامبەر بە دونیایەک کە دەیەوێ
کڕیاری هەموو شت بین و لە فرۆشیاری نەوتیش زیاتر نەبین. پێمان دەڵێت کە هێزی
خۆڕسکی جەماوەریی بە هۆکارێک لە دەرەوەی دەسەڵات هەر زیندوو دەبێتەوە. ئەمە وتەی دكتۆر نیاز
نەجمەدینەكە لەبارەی بایكۆتەوە نوسیویەتی، دكتۆر نیاز لە درێژەی نوسینەكەیدا
وتوشیەتی: رەنگە موخابەراتی تورکیا و بەشێک لە دەسەڵاتدارانی کوردیش دەستیان
هەبووبێت لەوەی هەرێم ببێت بە ژێر شاڵاوی کاڵای تورکیاوە، واتە سیاسەتی “خنکاندنی
بازاڕ”یان بەکارهێنابێت.
رەنگە موخابەراتی تورکیا و بەشێک لە دەسەڵاتدارانی کوردیش دەستیان هەبووبێت لەوەی هەرێم ببێت بە ژێر شاڵاوی کاڵای تورکیاوە، واتە سیاسەتی “خنکاندنی بازاڕ”یان بەکارهێنابێت
نەوام چۆمسكی، کە نووسەر و فەیلەسوفێکی گەورەی
ئەمریکییە دژی کۆمەڵکوژکارییەکانی دەوڵەتی تورک، داوای بایکۆتکردنی کاڵای تورکیی
دەکات و دەڵێت: بایکۆت توركیا توشی داخورانی ئابووریی دەکات. چۆمسكی، دەشڵێت:
ئەگەر بایكۆتی كاڵای توركی بكرێت و بازارەكان بە بێ بەرهەمی توركی بمێنێتەوە،
توركیا توشی خورانی ئابووریی دەبێت، بۆیە تا پاکتاوی نەژادیی لەلایەن
ئەو دەوڵەتەوە ڕانەگیردرێت، پێویستە توركیا بخرێتە ژێر فشارێكی نێودەوڵەتییەوە.
بە پێی
ڕاپۆرتێکی "ئیکۆنۆمیک کۆمپلێکسیتی ئیندێکس" تەنھا لە ساڵی ٢٠١٧دا، تورکیا بە بڕی "١٦٦ ملیار دۆلار" لە
ھەناردە کردنی کاڵاکانیدا قازانج دەکات و لە ڕیزبەندی "٢٧"ەمین، وڵاتی
ھەناردەکاردایە. بەشێكی زۆری ئەو قازانجەشی لە هەرێمی كوردستانەوە دەستی دەكەوێت،
لەبەر ئەوەی زۆرینەی بوارەكانی ژیانی باشووری كوردستانیان داگیركردووە، ئیتر لە
خۆراكەوە بیگرە تا دەگاتە كەرەستەی بیناسازیی، بۆیە لێدان لەو گۆشەیەوە كاریگەری
گەورە لەسەر ئابوورییەكەی دادەنێت و ناچاری دەكات پێداچوونەوە بە هەڵوێستەكانیدا
بكات.
بایكۆت دیاردەی جیهانییە:
چین، كه گه‌وره‌ترین وڵاتی دنیایه‌و خاوه‌نی چه‌كی
ئه‌تۆمییه، لە ئاستی ئابووریدا بە یەكێك لە زەبەلاحەكانی جیهان دادەنرێت، تا
ئێستا چه‌ند جارێك سیاسه‌تی بایكۆتكردنی به‌كارهێناوه بۆ مه‌به‌ستی سیاسی له دژی
نه‌رویج (بایكۆتی ماسی سه‌له‌مۆنی كرد)، له دژی یابان(بایكۆتی ئۆتۆمبیله‌كانیانی
كرد). دواینجار له دژی كۆریای باشور به‌كاری هێنا له رێگای بایكۆتی ئۆتۆمبیل و
بابه‌ته‌كانی جوانكاری خانمانه‌وه. له ئێستاشدا سه‌ركرده چینیه‌كان گفتوگۆی ئه‌وه
ده‌كه‌ن كه چۆن به دیپلۆماسیه‌تی بایكۆت ئیداره‌كه‌ی دۆناڵد ترامپ سزا بده‌ن و
زیانی ئابوری به ئه‌مریكا بگه‌یه‌نن. بە پێچەوانەشەوە هەندێكجار بایكۆت پێچەوانە بووەتەوە وەك سزادانی
كۆمپانیا چینیەكان لە لایەن ئیدارەكەی دۆناڵد ترامپەوە بەتایبەتی بەرهەمەكانی
كۆمپانیای هواوی.
هەرێم چی بە توركیا دەبەخشێت؟
به پێی داتاكانی (دیلیۆت) حكومه‌تی هه‌رێم له
داهاتی نه‌وته‌كه‌ی كه‌مێك زیاتری له
حكومه‌ت و كۆمپانیا توركیه‌كان ده‌ستده‌كه‌وێت. له سێ مانگی كۆتایی ٢٠١٨دا،
تێكڕای نرخی هه‌ربه‌رمیلێك نه‌وتی كوردستان ٥٤ دۆلار بووه. له‌م پاره‌یه كه‌متر
له ٢٩ دۆلاری هاتۆته خه‌زێنه‌كانی هه‌رێمه‌وه، ئه‌وی تر دراوه‌ته كرێی به‌رهه‌مهێنان
و بازاڕیكردن و گومركی توركیا.
بە پێی سەرچاوە ڕۆژنامەوانیەكان ژماره‌یه‌ك له
كۆمپانیا نه‌وتیه توركیه‌كان خۆیان پشكیان هه‌یه له نه‌وتی كوردستانداو خه‌ریكی
به‌رهه‌مهێنان، وه‌ك (گه‌نه‌ڵ ئینێرجی و كۆمپانیای وزه‌ی توركی و پێتئۆیڵ ) و…هتد.
كه‌واته توركیا یه‌كێكه له سودمه‌نده سه‌ره‌كیاكانی نه‌وتی كوردستان. بەڵام
حكومەتی هەرێمی كوردستان هیچ جووڵەیەكی بۆ پشتیوانی لە بایكۆت نەكرد، بە پێی
بۆچوونی هەندێك لە شارەزایان نه‌وتی كوردستان ئه‌گه‌ر به ته‌نكه‌ریش بۆ بازاڕه‌كانی
ئاسیای ناوه‌ڕاست بنێردرێت ئه‌وا زیاتر لەو 29 دۆلارەی دەست دەكەوێت كە لە
توركیاوە بۆی دەگەڕێتەوە..
توركیای بەگیرهێناوە:
بەپێی سەرچاوەیەكی تایبەتی پەیسەر پرێس كە
لەسەرەتای مانگی تشرینی دووەمدا بڵاوكراوەتەوە، بەرپرسانی توركیا پەیوەندییان بە
سەرۆكی هەرێم و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە كردووە كە كۆتایی بەو بایكۆتە
بهێنرێت لەبەر ئەوەی 40% ی هەناردەی كاڵاكانی توركیا كەمیكردووە، هەر بە پێی ئەو
هەواڵە بەرپرسانی سنووری پارێزگای سلێمانی لەو مەترسییانە ئاگادار كراونەتەوە،
لەبەر ئەوەی زۆرینەی بایكۆتەكان لە سنووری پارێزگای سلێمانی و ئیدارەكانی و
پارێزگای هەڵەبجە بووە.
بە پێی وته‌ی سه‌رۆكی یه‌كێتی كۆمپانیاكانی گه‌شتیاری
و فڕۆكه‌وانی له هه‌رێمی كوردستان له ماوه‌ی كه‌متر له دوو حه‌فته‌دا تا
١٨\١٠\٢٠١٩، رێژه‌ی ئه‌و سه‌رنیشینانه‌ی به كۆمپانیا فڕۆكه‌وانیه توركیه‌كان
هاتوچۆیان ده‌كرد له كوردستانی عێراقدا ٧٥% كه‌می كردووه، هاوكات ده‌یان گه‌شتی
فڕۆكه‌وانی كۆمپانیا توركیه‌كان هه‌ڵوه‌شێنراوه‌ته‌وه به‌هۆی نه‌بوونی سه‌رنیشینه‌وه.
نرخی بلیتی فڕۆكه‌كانیشیان دابه‌زیوه بۆ نزمترین ئاست له ده ساڵی رابردوودا.
یەكخستنی ماڵی كوردو جۆشدانەوەی پارچەكانی كوردستان پێكەوە
سودەكانی بایكۆت:
١- بایكۆت داهات و فرۆشی كۆمپانیا توركیه‌كان
كه‌م ده‌كاته‌وه.
2- له ئاستی دوور
ماوه‌دا یارمه‌تی بوژاندنه‌وه‌ی به‌روبوومی ناوخۆیی ده‌دات.
3- بایكۆت ڕەفتاری
مۆدێرن بە ئاراستەی خۆناسین و ئەویتر ناسینیشدا بەرجەستە دەكات.
4- گەڕانەوەیە بۆ خود و بڕوابوونەوە بەبەرهەمی خۆماڵی
.
5- یەكخستنی ماڵی كوردو جۆشدانەوەی پارچەكانی
كوردستان پێكەوە.
بۆچی وەك پێویست نەبوو؟
پەیامی سەرەكی بایكۆت زیندووكردنەوەی هەستی
نەتەوایەتی بوو بەڕێگەیەكی شارستانی، گرتنی قوڕگی دوژمنێك بوو كە چاوەڕێی نەدەكرد
لەو گۆشەیەوە لێی بدرێت، بەڵام كاتێك سەیری كاردانەوەكانی بایكۆت دەكەین
كاریگەرییەكانی رێژەیین و بەو شێوەیە نەبووە كە چاوەڕێ دەكرا، بێگومان ئەوەش
هۆكاری خۆی هەیە، لەوانەش:
1-كاتێك هەرێمی كوردستان بە 29 ساڵ ناتوانێت لە هیچ ڕوویەكەوە بەتەواوەتی لەسەر پێی خۆی ڕابوەستێت، كارێكی هەروا سانا نیە، بۆچوونی شرۆڤەكاران وایە كە هەرێمی كوردستان تەنها كاریی رۆژانەی ڕایی كردووەو ژێرخانی بۆ هیچ لایەنێكی پێشكەوتنی كوردستان دروستنەكردووە، كوردستانیان وەك بەكاربەری هەمیشەیی هێشتووەتەوە، سیاسەتی گومركی هەرێمی كوردستان و ڕیسك نەكردن لە بواری سیاسیدا بووتە هۆی ئەوەی كە كوردستان ببێتە بازاڕی ساغكردنەوەی كاڵای خراپی وڵاتانی چواردەور.
2-بایكۆت لە باشووری كوردستانەوەدەستی پێكردو بەرەو رۆژهەڵاتی كوردستان پەڕییەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی پێشتر توركیا بازاڕەكانی هەرێمی كوردستانی خنكاندووە بە هەموو جۆرە كاڵایەك و جێگرەوەی ئەو كاڵایانەش بە خێرایی پەیدا نەدەبوون بۆیە دەنگێك دەیگوت ئێمەناتوانین خۆمان لەكاڵای توركی ببوێرین و بەكاریان نەهێنین، لەبەر ئەوەی ئەڵتەرناتیڤ و جێگرەوەمان نیە، هەرەچەندە ئەم بۆچوونە بەشیك لەڕاستی تێدایە، بەڵام خراپی سیاسەتی حكومەتی هەرێم یارمەتیدەری بەهێزی بایكۆتەكە نەبوون.
3-پەیوەندی هەرێمی كوردستان لە ڕووی ئابوورییەوە زۆرینەی لەگەڵ توركیاو ئێرانە، لە ئێستاشدا ئێران لە ناوچەكەو لەگەڵ رۆژئاوادا ڕوویەكی جوانی نیەو لەكاتی بایكۆتی شتومەكی توركیدا ترس لەوە هەبوو ئەو بۆشاییە بە كاڵای ئێرانی پڕبكرێتەوە كە ئەوەش پێچەوانەی سیاسەتی نێو دەوڵەتی و بەتایبەتی ویلایەتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا دەبوو، لە هەمان كاتیشدا بەهۆی هەڵكەوتەی جوگرافی باشووری كوردستان نەدەكرا پەیوەندی ئابووری لەگەڵ وڵاتانی دیكە ببەسترێت، چوون بڕی تێچوونی زۆرتر دەبوو، ئەوەش لەسەر هاوڵاتیان قورستر دەكەوتەوە.
4-نەبوونی جێگرەوە لە ڕووی گونجاوی نرخ و كوالیتی و مۆدێلی جل و بەرگ و دیكۆرەوە بۆ كاڵا توركیەكان.
سەرۆكی ئەنجوومەنی باڵای فەتوا : دەركردنی فەتوا بۆ نەكڕێنی كاڵا و خواردەمەنی توركی لە هەرێمی كوردستان پێمان دروست نیە
5-لە لایەكی دیكەوە ئەنجوومەنی باڵای فەتوا لە هەرێمی كوردستان پشتگیریی لە بایكۆتی كاڵا توركیەكان نەكرد. سەرۆكی ئەنجوومەنی باڵای فەتوا كە ئۆرگانێكی فەرمیی حكومەتی هەرێمی كوردستانە ڕایدەگەیەنێت، دەركردنی فەتوا بۆ نەكڕێنی كاڵا و خواردەمەنی توركی لە هەرێمی كوردستان پێمان دروست نیە، دەشڵێت: “دەركردنی هەر فەتوایەكی لەو شێوەیە بەزیانی هاووڵاتیان دەشكێتەوە، چونكە ئێمە وڵاتێكی پیشەسازی و كشتوكاڵی وەك پێویست نین.
6-نەبوونی پشتگیریی بێچەندوچوونی میدیای كوردی بۆ بایكۆت، كاتێك خەڵك بایكۆتی كاڵای توركی بڵاودەكردەوە بەشێكی زۆر لە میدیاكان –بەتایبەت بینراو – تەلەفزیۆن بانگەشەی بۆ كاڵای توركی دەكرد، ئەمە جگە لەوەی بەشێكی سەرەكی فیلم و زنجیرە توركیەكان نەك هەر نەوەستێنران بەڵكو رەواجی زیارتریان بۆ پەیدا دەكرد.
ماوەتەوە بگوترێت بایكۆتی كاڵای توركی هەڵوێستێكی
مرۆیی و نەتەوەیی بوو لەبەرامبەر داگیركاری و كوشتنی خەڵكی سڤیل و بێچەكی رۆژئاوای
كوردستان و شەڕەڤاناندا، بۆ ئەوەی كاریگەرییە ئابوورییەكانی فشارەكانی توركیا كەمبكاتەوە.