مەزڵوم کۆبانێ بچێتە کۆشکی سپی چی روو دەدات؟‌

پەیسەر

ئایا چوونی جەنەڕاڵ كۆبانێ بۆ ئەمریكا و كۆبوونەوەی لەگەڵ ترەمپ دەبێتە هۆی ئەوەی كارتی توركیا (ئەگەر ملكەچی داواكارییەكانی من نەبن دەچمە باوەشی روسیا) دەسووتێنێ كە چەندین ساڵە لە سایەیەیدا توركیا هەڕەشە لە ئەمریكا و ئەوروپا دەكات؟

ئەگەر ترەمپ چاوی بە كۆبانێ بكەوێت، ئەمە دەبێتە رووداوێكی رەمزیی زۆر گەورە

بە دەستپێشخەری (لینسی گراهام) سیناتۆری پارتی كۆماریی لە كۆنگرێسی ئەمریكا و بە پاڵپشتی گروپێك لە ئەندامانی كۆنگرێس، گوشار لە وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا دەكرێت بۆ ئەوەی ڤیزای چوونە ئەمریكا بدرێتە مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكراتی-هەسەدە.

دیارە ئەم هەنگاوەش توركیا توڕە دەكات چونكە ئەنقەرە ناوی خستۆتە لیستی داواكراوەكان و داوای دەستگیركردنی ئاراستەی ئەنترپۆڵیش كردووە، هەروەها بڕێکی زۆر پارەی تەرخان كردووە بۆ دەستگیركردن یان ئاشكراكردنی شوێنی فەرماندەی هەسەدە.

شتێكی دیكە كە ئەنقەرە زیاتر نیگەران كرد، گفتوگۆی تەلەفۆنی مەزڵوم كۆبانێ بوو لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا، كە دیارە لەم دیدارە تەلەفۆنیەدا سەرۆكی ئەمریكا خۆشحاڵی خۆی بەبیرۆكەی چوونی كۆبانێ بۆ واشنتۆن دەربڕیوە. لە تویتێكیدا لە رۆژی 23 تشرینی یەكەمی 2019 دۆناڵد ترەمپ لەبارەی پەیوەندییە تەلەفۆنیەكەی لەگەڵ ئەم جەنەڕاڵە كوردەدا نووسیوویەتی:" جەنەڕاڵ مەزڵوم سوپاسی هەستی بەرز و بوێریت دەكەم. تكایە سڵاوم بگەینە بە گەلی كورد. بە شەوقە چاوەڕێ دەكەم تا بەمزووانە چاوم پێتبكەوێت".

لەلای خۆیەوە مەزڵوم كۆبانێ لەڕێی موستەفا بالی گوتەبێژی هەسەدە وەڵامی ترەمپ دەداتەوە و سوپاسی دەكات " بە هەوڵی چڕوپڕی ئێوە هێرشی توركیا و گروپە جیهادییەكان بۆ سەر گەلەكەمان راگیرا"

لە وەڵامی كۆبانێ بۆ تەرەمپ دەردەكەوێت كە لینسی گراهام ئامۆژگاری كوردی كردووە تا بزانێ چۆن لەگەڵ ترەمپ هەڵسوكەوت بكات، لەهەمان كات دیار دەبێ كە وەڵامەكەی كۆبانێ ترەمپی دڵخۆش كردووە.

توركیا دەترسێ چونکە ئەگەر مەزڵوم سەردانی ئەمریكا بكات، بۆبەدەستهێنانی مافەكانی كورد كاریگەری دەبێ

بەرپرسانی پنتاگۆن و ئەوانەی كە پێشتر لەگەڵ مەزڵوم كۆبانێ كاریان كردووە، لەدژی بڕیاری كشانەوەی ترەمپ وەستانەوە لەناوچە كوردیەكاندا، خۆشیان بە سەربەرز لە قەڵەمدا لەبەر ئەوەی رۆژێك لە رۆژان لەگەڵ ئەم فەرماندە كوردە كاریان كردووە.

جەنەڕاڵ جۆسێپ ڤۆتیل، كە تا دوای ئازادكردنی ناوچەی باغۆز (دوا قەڵای دەوڵەتی خەلافەی داعش) لە رۆژهەڵاتی سوریادا لە ئاداری 2019 فەرماندەی هێزی ناوەندی ئەمریكا بوو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە ئێستادا خانەنشینە، لە وەڵامی پرسیارێكی (ئەلمۆنیتۆر) دەربارەی مەزڵوم كۆبانێ دەڵێت:" ئەگەر بەسادەیی پێویستبێ لەمبارەیەوە قسە بكەین، مەزڵوم كۆبانێ بۆ ئێمە زۆر جێگای متمانەبوو، هاوبەشێكی بە توانا بوو. وەكو فەرماندەیەكی سەربازیی بوێر بوو، رێز و خۆشەویستی هەموو  ئەو كەسانەی بەدەستهێناوە كە لەگەڵ ئەو كاریان كردووە".

ڤۆتێل بەمشێوەیە درێژە بە قسەكانی دەدات:" لەدژی داعش یەكخستنی عەرەب و كورد، هەروەها درێژەدان بەم هاوپەیمانیەتیە لەم بارودۆخە زەحمەتەدا كارێكە تەنیا مەزڵوم دەیتوانی بیكات. ئەمە گەورەترین سەركەوتنی سەربازیی مەزڵومە. لەگەڵ ئەو هەموو كاتێك بگرە هەموو ساتێك گفتوگۆمان كردووە، ناوبەناو كۆنفڕانسی ڤیدیۆییمان دەكرد. بۆ ئەوەی بەرەنگاربوونەوەی داعش بەرەوپێش بچێت هەموو كاتێك بەئەرێنی هەڵسوكەوتی كرد، هاوكاربوو".
هێشتا دیارنییە كۆبانێ سەردانی ئەمریكا دەكات یان نا، دیارە یەكلاییكردنەوەی ئەمە پەیوەستە بە بارودۆخی شەخسی مەزڵوم كۆبانێ خۆیەوە. هەروەها پەیوەستە بەم بارودۆخە سیاسی و جەنگیەی لەناوچەكەدا لە ئارادایە. بەڵام ئەوەی گرنگە، ئایا سەردانەكەی مەزڵوم چەند لە خزمەتی كورد دا دەبێ؟

گۆكهان باجیك ئەكادیمی سیاسی تورك و دانیشتووی ئەوروپا لە وەڵامی پرسیارەكانی پەیسەرپرێس دا دەڵێت:" ئەگەر ترەمپ چاوی بە كۆبانێ بكەوێت، ئەمە دەبێتە رووداوێكی رەمزیی زۆر گەورە. لەهەمان كاتدا دەبێتە واتای گۆڕانكاری گەورە بە زیانی پەیوەندی ئەمریكا– تورك دەشكێتەوە و لە بەرژەوەندی پەیوەندی ئەمریكا – كورد دا دەبێ".

دوای تێپەڕبوونی 16 رۆژ بەسەر ئۆپراسیۆنی توركیا بۆ سەر خاكی رۆژئاوای كوردستان، هەروەها دوای هەردوو رێككەوتنی ئەمریكا – توركیا لەلایەك و رێككەوتنی روسیا – توركیا لەلایەكی دیكە، بەبیانووی پاراستنی بیرە نەوتیەكان یەكەكانی سوپای ئەمریكا گەڕانەوە ناوچەكە. لەبەرامبەر ئەم هەنگاوەدا هێشتا بەرپرسانی كوردی وەڵامی یەكلاكەرەوەیان نەداوە. ئیلهام ئەحمەد هاوسەرۆكی جێبەجێكاری ئەنجومەنی سوریای دیموكرات-مەسەدە، چەند رۆژێك بەر لە ئێستا لە واشنتۆن لەمبارەیەوە گوتی:" ئەگەر ئەمریكا داواكارییە سیاسییەكانمان قبوڵ نەكات، لەوانەیە پێشوازی لەم هەنگاوەی ئەمریكا بۆ پاراستنی ناوچە نەوتیەكان نەكەین".
ئەم قسانەی ئیلهام ئەحمەد دوو واتای لێ دەخوێنرێتەوە، یەكێكیان، ئەگەری رێككەوتنی كورد لەگەڵ سوریا و روسیا بەهێزتر دەكات، ئەوەی دیكەشیان، ئەگەری سەردانی فەرماندەی هەسەدە بۆ ئەمریكا دەكاتە سەردانێكی رەمزیی و تەنیا بۆ گەردن ئازایی و لێبوردن دەبێ.

بە گوێرەی توركیا سەردانی مەزڵوم كۆبانێ بۆ ئەمریكا، بە راستەوخۆ رەوایەتی سیاسی بە هەسەدە دەبەخشێ و بە ناڕاستەوخۆ داننانێكی سیاسیە بە پەكەكەدا. باجیك لەمبارەیەوە ترسی توركیا پشتڕاست دەكاتەوە و دەڵێت:" سەردانی كۆبانێ وەكو ئەوەی ئەمریكا لە ئاستی هەرە باڵادا دان بە بزوتنەوەی ئۆجەلانیست – كورد بنێ. دوای ئەم سەردانە رەواندنەوەی ئەم دانپێدانانە زەحمەت دەبێ. تا ئەمڕۆ جیهان لە پشت دەرگا داخراوەكانەوە لەگەڵ بزووتنەوەی ئۆجەلانیست گفتوگۆی كردووە، بە سەردانی مەزڵوم گفتوگۆ بە شێوەیەكی ئاشكرا دەكرێت و وەكو قەڵەمبازێكی جدی دەخوێنرێتەوە".

مەزڵوم کێیە؟
مەزڵوم كۆبانێ كە تەمەنی لە سەرووی 50 ساڵانەوەیە، بەرپرسێكی پێشووی پەكەكە بووە لەناو ئەم پارتەدا بە (شاهین جیلۆ) ناسراوە. لە ساڵی 2011 دوای دەستپێكردنی شەڕی ناوخۆ گەڕاوەتەوە ناو سوریا. فەرهاد عەبدی ناوی راستی جەنەڕاڵ مەزڵوم كۆبانێیە، دوای ئەوەی لە شەڕی نێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و پارتی كرێكارانی كوردستان لە ساڵی 1995 لەناوچەی میرۆس بە سەختی بریندار دەبێ، رەوانەی ئەوروپا دەكرێت، دوای چاكبوونەوەی بۆ ماوەی چەند ساڵێك دەبێتە بەرپرسی رێكخستنەكانی پەكەكە لە ئەوروپا.

دوای بڵاوبوونەوەی دەنگۆی داوەتكردنی مەزڵوم كۆبانێ بۆ ئەمریكا، ژنە نووسەری بەناوبانگی ئەمریكی (ئەلیزا ماركۆس) نووسەری پەرتووكی (باوەڕی و خوێن) كە تا ئەمڕۆ بە قوڵترین پەرتووك دەربارەی مێژووی و تێكۆشانی پەكەكە نووسرابێت، داوا لە فەرماندە كۆبانێ دەكات سەردانی ئەمریكا نەكات، نەوەكو تووشی لێپرسینەوەی یاساییبێ.

كۆبانێ، بە هێمنی و دڵنەرمی دەناسرێتەوە. بە گوێرەی چەند كەسێك كە لەناو پەكەكە هاورێیەتی كۆبانێیان كردووە:" كۆبانێ لەژیاندا میانڕەوە، لەڕووی فیكریەوە كراوەیە و نەرمە، خولیای فێربوون و تەكنەلۆژیایە. لە ساتە هەرە زەحمەتەكاندا فەرماندە مەزڵوم ئارامیی خۆی پاراستووە".

ماوەیەكی كورت دوای دامەزراندنی پەكەكە، عەبدولڵا ئۆجەلان، بە رێگای نافەرمی توركیا بەجێدێڵێت و یەكەم وێستگەشی لە كۆبانێ دەگیرسێتەوە. ماوەیەكی درێژ لە ماڵی باوكی مەزڵوم كۆبانێ دەمێنێتەوە. ئەمە یەكەمین وێستگەی كۆبانێ دەبێ بۆ ئەوەی پەیوەندی بە ریزەكانی پەكەكەوە بكات.

نووسەری كورد حوسێن تورهانلی كە پێشتر لەناو ریزەكانی پەكەكەدا بووە و هەر لەوێ جەنەڕاڵ كۆبانێی ناسیووە، لەبارەی ئەگەری سەردانی فەرماندەی هەسەدە بۆ واشنتۆن، بۆ پەیسەر پرێس دەڵێت:" مەزڵوم كۆبانێ چاك دەناسم، سەرەڕای ئەوەش بە ساڵانە چاودێری دەكەم. كەسێكە سیفەتی سەرۆكایەتی تیایدا بەرجەستە بووە. چونكە سەرۆك ئەو كەسەیە كە گەلەكەی دەپارێزێ. توركیا لە چوونی مەزڵوم كۆبانێ بۆ ئەمریكا دەترسێ. ئەگەر سەردانی ئەمریكا بكات، لە بەدەستهێنانی مافەكانی كورد كاریگەری دەبێ".

بەرپرسانی تورك ترسیان هەیە لە چوونی كۆبانێ بۆ واشنتۆن، نەوەكو كۆبانێ لەسایەی سەركەوتنە سەربازییەكانی و زمانە نەرمەكەی كە سیاسەتی پێدەكات ئاراستەی رووداوەكان پێچەوانەتر بكاتەوە. بۆیە ئەنقەرە بۆ پەكخستنی ئەم سەردانە ئەوەی بكرێت درێخی لێناكات.
هەروها لەپشت هەوڵەكانی توركیا بۆ ئاستەنگكردنی سەردانی جەنەڕاڵ كۆبانێ بۆ ئەمریكا، رێگرتن لە چارەسەری كێشەی كورد لەناو توركیادا وەستاوە. عەقڵیەتی دەوڵەتی قوڵ لەناو توركیادا سوودی لە نەتەوەپەرستی كۆمەڵگای توركی بینیووە، ئەوانی تەفرە داوە كە لە پشت هەماهەنگی واشنتۆن و كوردانی سوریا، دامەزراندنی دەوڵەتێكی كوردی هەیە و  بەشێك لە خاكی توركیاش بەم دەوڵەتە دەلكێنن.  

هەرچەندە سەرانی دەوڵەتی تورك، لە دوای تەمموزی 2015 جەخت لە پچڕانی هەموو جۆرە گفتوگۆیەك لەگەڵ بزووتنەوەی سیاسی كورد لە باكووری كوردستاندا دەكەنەوە، بەڵام ئەوەی لەژێر پەردەوە روودەدات شتێكی جیاوازە لە بانگەشەی سیاسەتی فەرمی دەوڵەتی توركیا. هێشتا بەرپرسانی تورك بە راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ دوور لە چاوی راگەیاندن لەگەڵ بەرپرسانی پەكەكە و مەزڵوم كۆبانێ گفتوگۆ دەكەن. لە مانگی ئاداری رابردوو، مەزڵوم كۆبانێ بۆ چەندین دەزگای راگەیاندن پشتڕاستیكردەوە كە لەگەڵ بەرپرسانی دەزگای هەواڵگری توركیا – میتگفتوگۆی كردووە.

لێرەدا گەڕان بەدوای وەڵامی پرسیاری ئایا سەردانی مەزڵوم كۆبانێ بۆ ئەمریكا، قەیرانێكی دیكە لە پەیوەندی نێوان ئەمریكا – توركیا زیاد دەكات؟ گۆكهان باجیك بە وەڵامی ئەم پرسیارە كۆتایی بە قسەكانیدا دەهێنێ:" بێگومان لە ئەگەری سەردانی كۆبانێ بۆ واشنتۆن تا رادەیەك قەیران لە نێوان توركیا و ئەمریكا دروست دەبێ، بەڵام تا ئەو ئاستەی پێشبینی دەكەم توركیا ناخوازێت قەیرانەكە گەورەتربێت، ناچارە هەندێك خۆی لە ئەمریكا بەدوور بگرێت. لەبەر ئەمە گفتوگۆ لەسەر سەردانەكە دەكاتە رۆژەڤ تەنیا بەمە سنووردار دەبێ. چونكە لەناو ئەمریكادا جگە لە ترەمپ تا دەچێت رای گشتی دژ بە توركیا توندتر دەبێت و ئەمەش دەستی دژبەرانی تورك بەهێزتر دەكات".

بەڵام حوسێن تورهانلی لەمبارەیەوە بۆچوونێكی جیاوازی هەیە:" كاتێك كۆبانێ سەردانی ئەمریكا دەكات، لەگەڵ سەرۆك و بەرپرسانی دیكە كۆدەبێتەوە. راگەیاندن بە بەرفراوانی چاودێری ئەم مەسەلەیە دەكات و دەیخوێنێتەوە، لە بەرژەوەندی كورد رای گشتی ئامادە دەكات. ئەمریكا وڵاتێكی دیموكراسیە، لە وڵاتانی دیموكراسیدا بەرپرسان بۆ بەرژەوەندی خۆیان ناچارن گوێ لە رای گشتی بگرن. لەم چوارچێوەیەدا رای گشتی ئەو دینامیكەیە كە كاریگەری و كاردانەوەی دەسەڵات دیاری دەكات".
بە گوێرەی تورهانلی، سەردانی مەزڵوم كۆبانێ بۆ واشنتۆن كاتێك پڕ بایەختر دەبێت كە لەلایەن ترەمپ پێشوازی لێبكرێ".

پێویستە هەندێك باسی كەسیەتی ترەمپ بكەین، ئەو كەسێكە بە قسە و خیتابی بەرامبەرەكەی كاریگەر دەبێ. ئەگەرێكی زۆرە لە كاتی گفتوگۆكردنی لەگەڵ مەزڵوم كۆبانێ لە نێوانیاندا دۆستایەتیەك پێش بكەوێت، ئەمەش لەگەڵ خۆیدا دیپلۆماسیەكی بەهێز دروست دەكات. زۆرجار دیپلۆماسی بە پەیوەندی دۆستایەتی دروست بووە. لە مێژوودا نموونەی بەم شێوەیە زۆرە. بۆ نموونە جۆڵدا میار سەرۆك وەزیرانی پێشووی ئیسڕائیل كاتێك لەگەڵ سەرۆكی ئەمریكا ترومان دۆستایەتی پەیدا دەكات، ئەم دۆستایەتیە دەبێتە پاڵپشتێكی جدی بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسڕائیل".

پەیوەندی ئەمریكا و توركیا قوڵە، ریشەیی و بەرفراوانە. توركیا وەكو دەوڵەتێكی ناتۆ لەسەردەمی قانوونی سوڵتان سولەیمان، رووی كردۆتە جیهانی رۆژئاوا. لەبەر ئەمە نە جیهانی رۆژئاوا بە ئاسانی دەستبەرداری توركیا دەبێ نە توركیا بە ئاسانی واز لە رۆژئاوا دەهێنێ.

ئەم نووسەرە كوردە لەمبارەیەوە پێیوایە:"خۆ نزیككردنەوەی ئەردۆغان لە روسیا بلۆفێكە و بەم بلۆفە تا رادەیەكی زۆر جدی ئەمریكا و ئەوروپا دەترسێنێ. بێگومان ئەردۆغان سەردانی مەزڵوم كۆبانێ بۆ ئەمریكا دەكاتە وێستگەیەك بۆ دروستكردنی قەیرانێكی دیكە. بەڵام ئەمریكا و رۆژئاوا ئەمە وەكو دەستێوەردانی سیاسەتی ناوخۆ لە قەڵەم دەدەن. جیهانی رۆژئاوا لەمبارەیەوە زۆر هۆشیارە. بەدووری نازانم ئەو كاتە ئەمریكا و رۆژئاوا بەجدی هەڕەشە لە ئەردۆغان بكەن".