02:58 - 05/10/2019

كورد چ زیانێكی لە ئینتیدابی بەریتانی بینیوە؟‌

پەیسەر

سەرچاوە مێژوییەكان باس لەوە دەكەن لە بنەڕەتدا عێراق لە سەر بنەمای سێ ویلایەت دامەزراوە، بەغداد ، موسڵ و بەسرە، بەڵام ویلایەتی موسڵ كێشەی تێدابووە لەبەر ئەوەی توركەكان لە دوای 1918 ەوە داوایان دەكردەوەو پێیان وابوو بەشێكە لە سنووری ئەوان، تا لە ساڵی 1926 دا ڕاپرسییەك كراو  یەكلایی بوویەوە كە ویلایەتی موسڵ بەشێكە لە عێراق و بە فەرمی خرایە سەر سنوورەكانی ئەو وڵاتە. ئیتر كێشەی ویلایەتی مووسڵ پێچرایەوە.

 لە رێكەوتن نامەی لۆزان دا توركیا بە ناچاریی دانی بەسەربەخۆیی عێراقدا داناو وازی لە داواكاریی ویلایەتی موسڵ هێنا، و لەو رۆژەوە بەفەرمی داوای نەكردوەتەوە، هەرچەندە بە نافەرمی و لەلایەن بەشێك لە میدای نافەرمی و هەندێك لایەن و ڕێكخراوەوە جاروبار  ئەو بابەتە دێتەوە بەر باس، بەڵام بەفەرمی ئەو داواكارییە یان ئەو خواستەیان نەخستوەتە ڕوو.

هەرچەندە ماوەی زیاتر لە سێ سەدە پایتەختی عێراق –بەغداد- لە ژێر دەسەڵاتی عوسمانیەكاندا بوو، بەڵام بەپێی بڕیارە نوێیەكان و ڕێكەوتن نامە نێو دەوڵەتیەكانی دوای تەواو بوونی جەنگی جیهانی یەكەم و دابەشكردنی میراتیەكانی دەوڵەتی عوسمانی بەغداد بوو بە پایتەختی عێراق و بەتەواوەتی لە ژێردەسەڵاتی عوسمانیەكان هاتە دەرەوە.

هەڵگیرسانی جەنگی جیهانی یەكەم لە ساڵی 1914 كاتێك كاریگەرییەكانی لەسەر ئەم ناوچەیە زیادی كرد كە دەوڵەتی عوسمانی چووە رێزی ئەلمانەكان و لە بەرامبەر هێزی هاوپەیمانان بەریتانیا و فەرەنسا و روسیا كەوتنە جەنگێكی بێ ئامانەوە، كاتێكیش عوسمانیەكان ئەو بڕیارەیاندا بووە هۆی زیانێكی گەورە لە ئابووری بەریتانیاو بچڕانی پەیوەندیەكانی لەگەڵ رۆژهەڵات و هەموو جۆرە چالاكیەكی ڕاگیرا، هەربۆیە بەریتانیاش بیری لەوە كردەوە لەڕێگەیەكی دیكەوە قەرەبووی ئەو زیانانە بكاتەوە، یەكێك لەبژاردەكانی داگیركردن و دەست بەسەردا گرتنی عێراق بوو، چوون عێراق لەڕووی ستراتیژی و پێكهاتەو گرنگییەوە دەیتوانی باڵانسەكە بگۆڕێت. هەربۆیە لە ڕیگەی یەكە سەربازیەكانیەوە لە هیندستان كەوتنە جووڵە بەئاڕاستەی داگیركردنی عێراق، هەرچەندە لە سەرەتاوە عوسمانیەكان بەرگرییەكی زۆریان كردو لەڕێگەی ئەو كەسانەوە كەپێیان دەگوترا –جیهادیەكان- توانییان لەمپەر دروست بكەن و بۆماوەیەك ڕایان بگرن، بەڵام كاتێك ئەڵمانیای هاوپەیمانی عوسمانیەكان لە ئەوروپا تێكشكان، عوسمانیەكان ناچار بوون چەند بەرەیەكی دیكە بكەنەوە لە بەلقان و شام و عێراق و حیجاز و یەمەن، كاتێكیش ڕوسیا لەشەڕەكە پاشەكشەی كرد، عیراق بەشێوەیەكی ئاسانتر لەوەی چاوەڕێ دەكرا  لە ساڵی 1918 داكەوتە ژێر دەسەڵاتی بەریتانیەكان .

كاتێكیش میراتی عوسمانیەكان دابەشكرا بەغدادی پایتەخت بوو بە پشكی بەریتانیەكان و لەو ڕۆژەوە ئیتر زۆرینەی خاكی عێراق كەوتە ژێر ئینتیداب و بەڕێوەبردنی ئەوانەوە. سیاسەتی بەریتانی بەشێكی لە تۆڵەی دەسەڵاتی عوسمانیەكان و بەشێكی دیكەشی لە پێناوی بەدەستهێنانی زیاتری داهاتی لە عێراق كەوتە دژایەتی هەر جۆرە ناڕەزایەتی و نیگەرانیەك لەوانەش شۆڕشەكانی ناوەڕاست و باكووری عێراق و ڕاپەرین و شۆڕش و ناڕەزایەتیەكانی كورد كە دیارترینیان شۆڕشەكانی شێخ مەحموودی حەفید بوو لە ناوچەی سلێمانی.

لەگەڵ كۆتایی هاتنی جەنگی یەكەمی جیهان لەساڵی(1918) دوای ئەوەی فەراغێكی سیاسی لەكوردستان وعێراق دروست بووشێخ محمود بەرزنجی ئەو هەلەی قۆستەوە بۆیەكەوتە گفتوگۆ ودانوسان لەگەڵ بەریتانیەكان وەنامەی بۆچەندین حاكمی سیاسی ونوێنەری بەریتانیا ناردووە بۆئەوەی هیچ ڕێگریەكی لێ نەكەن لەڕاگەیاندنی حكومەتی كوردی لە وانەش (كۆلۆنیل ئارنۆلد وڵسن) بریكاری حاكمی گشتی لەعێراقەوە (جەنەراڵ مارشال)فەرماندەی هێزی ئینگلیز لە كەركوك.هەربەومەبەستەش حكومەتێكی كاتی لەسلێمانی پێك هێنا خۆی وەكومەلیك وحوكمڕانی كوردستان ناساند، هەرلەهەمان ساڵدا پێشوازی لە (مێجەر نو ئیل) كرد لەشاری سلێمانی كەنوێنەری حاكمی گشتی بەریتانیا بوو لە عێراق. وەمێجەر نوئێل ڕای گەیاند لەسەر ڕاسپاردەی حاكمی گشتی شێخ محمود حوكمداری كوردستانە.

ئینگلیزەكان سەرەتا هەوڵیان داوە هەستو سۆزی كوردەكان بۆلای خۆیان ڕابكێشن وە پەیوەندیەكی باشیشیان هەبووە .چەندین جار ئینگلیزەكان لەگەڵ شێخ كۆبونەتەوە بەزارەكی بەڵێنی ئەوەیان بەشێخ داوە كەكوردیش بەشداردەبێت لەبەڕێوەبردنی عێراق لەپاڵ حكومەتی عێراقی وبەریتانیا، بەڵام ئەوهەڵوێستەی بەریتانیا تاسەرنەبوو بۆیەهەستیان بەمەترسی دەسەڵاتی مەلیك محمود كردبۆسەربەرژەوەندیەكانیان چونكە شێخ نەك تەنهابەحوكمی سێلمانی بەڵكو داوای هەمووكوردستانی دەكرد.

لەساڵی 1920 یەكەم كابینەی حكومەتی كاتی عێراقی دامەزرا كە(عبدالرحمان نەقیب)پۆستی سەرۆك حكومەتی پێ درا .لەساڵی1921 كۆنگریەك لەقاهیرە بەسترا بەسەرۆكایەتی(وینستۆن چەرچل)كەئەوكات وەزیری موستەعمەرات- داگیركەرەكان- بوو، لەو كۆنگرەدا ژمارەیەكی زۆرلەخەڵكی عێراق تێیدا بەشداربوون بەتایبەتیش ئەوانەی كەپۆستیان هەبوو. وە هەروەها (ساسۆن حسقیل) و (جەعفەر عەسكەریش) تێیدا بەشداربوون، لەوكۆنگرەیەدا بڕیاردرا كەسیستەمی پاشایەتی لەعێراق دابمەزرێنن ومەلیكی عێراق (فەیسەڵ كوڕی حوسێن) بێت،كەزۆربەی دانیشتوانی عێراق نەبەسیستەمی فەرمانڕەوایی پاشایەتی نەبەفەیسەڵ كوڕی حوسێنیش ڕازی نەبوون.

 كاتێكیش هەڵوێستی خەڵكیان زانی لێرەدا بەریتانیەكان هەوڵیاندا هەم كوردەكان هەمیش عارەبە سوننەكان ڕازی بكەن بە دانانی فەیسەل چونكە گەڵی عێراق دەیانگوت فەیسەڵ بێگانەیە دەبێ حوكمی عێراق لەدەست عێراقییەكان خۆیاندا بێت لەلایەكی تریش لەهەوڵی ڕیفراندۆمێكی ساختەدا بوون كەگوایە لە(96%) خەڵك ڕازیە بەمەلیك فەیسەڵ جالێرەدا (كڕیس كۆچێرا) ئاماژە بەو ڕیفراندۆمە ساختەو ئەنجامەكەی دەكات دەڵی:-(ئەنجامی ئەو ڕیفراندۆمە شتێكی زۆرسەیرو سەمەرەیە لەكاتێكدا كوردەكان و شیعەكان بەهەموو شێوەێك دژی دانانی مەلیك فەیسەل وسیستەمی پاتشتیەتین). بەڵام بەریتانیا بۆ شەرعیەت پێدانی جەختی لەسەر دەكردەوەو وەك بەڵگەی شەرعی بوونی مەلیك فەیسەڵ باسی دەكرد.

بەریتانیا دەیزانی كە كوردەكان لەو دۆخە ناڕازین بۆیە لەهەوڵی ڕازی كردنی كوردبوو بەتایبەتیش چەندین ڕیكلامیان بەكوردی نووسی شیعرو ووتەی بریقەداریان دەنووسی لە وانە (تێگەیشتن لە ڕاستی) وە لەلایەكی تریش لەڕووی ئاینیەوە دەیانگوت مەلیك فەیسەل لە بنەماڵەی ئەشرافەكانە دەگەڕێتەوە سەر(عەلی كوڕی ئەبی تالب) ئەویش كە ئامۆزای پێغەمبەرە (محمد (د.خ)،وە لەناوشیعەكانیش ژمارەیەك دەنگیان تەزویركرد كەگوایە ئەوانیش بەمەلیك فەیسەل ڕازین. بەریتانیا بەهیچ شێوەیەك نەیدەویست حوكم بكەوێتە دەست شیعەكان ئارەزووی نیزامی پشتاو پشت و پاشایەتی بوون بۆئەوەی دەسەڵاتی عێراق بپارێزن تەنها لەدەستی بنەماڵەی فەیسەڵدا بێت، چوون دەیزانی ئەوان گوێڕایەڵی خۆیانن و ناتوانن لەبەرنامەو ئەجێندایان دەربچێت، ئیدی لە(23-8-1921) لەرێورەسمێكی شاهانەدا بەسرودی (خوا پاشا بپارێزی ) بەبێ ئەوەی نوێنەری كەركوك و سلێمانی ئامادە بن فەیسەڵ كرا بەپاشای عێراق.

كاتێك بەریتانیا لە ڕێگەی نوێنەرەكەیەوە كەوتە پشتگیریكردنی مەلیكە تازە دانراوەكە، بۆ ئەوەی كارەكان بە باشی بەڕێوەبچن دەستیان كرد بەدانانی بەردی بناغەی حكومەتەنوێیەكەی عێراق، یەكەمجار دەستی دایە دروستكردنی چەند فەرمانگەیەكی حكومی  بۆ ئەوەی كارەكان بەڕێوە ببەن، هەربۆیە لەو سەرو بەندەدا گفت و گۆ لەبارەی ئەوەوە دەكرا كە بەڕێوەبردنی عێراق ڕاستەوخۆ لە بەریتانیاوە بێت نەك لە هیندستانەوە، چوون ئەو كات لەلایەن بەرپرسانی بەریتانی لە هیندستان بەڕێوەدەبرا.  دوای ئەوەی كوكس كارەكانی لە بەغداد تەواو بوو (ئارنۆڵد ولسون)هاتە جێگەی، ئارنۆڵد زۆر خێرایانەتر هەموو دامەزراوە عوسمانیەكانی هەڵوەشاندەوەو لەجێگەیان دامەزراوەی دیكەی دامەزراند، كە زۆربەیان دامەزراوەی سەربازیی بوون یان ڕاستتر لەلایەن دەزگا سەربازییەكانەوە بەڕێوەدەبرا، هەر یەك لەو دامەزراوانە بەرپرسێكی سەربازیی دەكردە بڕیاردەر و بەرپرسی یەكەم، ئەمەش بووە كلتورێكی جێگیر لەناو هەردوو ڕژێمی پاشایەتی و تەنانەت كۆماریش كە تا كۆتاییەكانی ڕژێمی سەدام حسین 2003 لەزۆر شوێن پەیڕەوی لێدەكرا.

بەمەبەستی دامەزراندنی دامەزراوە عێراقیەكان لەسەرەتاوە لە هیندستانەوە هاوڵاتی هیندی شارەزایان دەهێناو كارە سەرەكیەكانیان بەڕێوە دەبرد، لەبەرامبەر ئەم جۆرە سیاسەتەدا چەندین خۆپیشاندان و ناڕەزایی و شۆڕش ڕویانداوە دیارترینیان شۆڕشی 1920 ی عێراق بوو. بە پێی سەرچاوە مێژووییەكان هۆكارەكانی هەڵگیرسانی ئەو شۆڕشە لەم خاڵانەی خوارەوەدا خۆی دیبینێتەوە:

1-جیاوازی لەنێوان ڕژێمی عوسمانی و بەریتانیا لە بەڕێوەبردنی عێراقدا، كەئەوەش لەگەڵ سیاسەتی خێڵ و هۆزەكان نەدەگونجا بۆیە بەسووكایەتیان دەزانی، لە هیندستانەوە خەڵك بێت و كاروباری ئەمان بەڕێوە ببات.
2-ڕۆڵی پیاوانی ئاینی و شاعیر و ڕووناكبیران لەدژایەتی كردنی بەریتانیا كەپێشوو تر زۆربەیان پەروەردەی سوڵتانە عوسمانیەكان بوون. لە هەمان كاتیشدا بەریتانیەكان ئەوانیان فەرامۆشكردبوو.
3-زیاد كردنی باج وسەرانە لەسەرهۆزەكان و ئەوەش بارگرانی گەورەی بۆ دروستكردبوون.
4-گاریگەری ڕووداوەكانی دەرەوە لەوانەش شۆڕشی ساڵی(1916) لەحیجاز وشۆڕشی ئۆكتۆبەری ساڵی(1917)لەڕوسیا و شۆڕشی میسرساڵی(1919).
5-گەڕانەوەی هەندێك لەوسەركردانەی كەلەسوریا لەگەڵ (مەلیك فەیسەڵ)حكومەتیان پێكهێنا.
6-كاریگەری مەرجەعیەتی ئایینی شیعەكان كەهانی خەڵكیان دەدا دژی ئینگلیز.

بەریتانیەكان سەرەتا لایان وابوو شیعەكان لەهاتنیان بۆعێراق هاوكارییانن دەكەن بەڵام ئەوان لەگەڵ سوننە ڕێكەوتن بەتایبەتیش كاتێك حكومەتی عێراقی پێك هات لەسوننە چونكەبەریتانیەكان ترسیان هەبوو لەشیعە لەبەر :-

1-شیعە زۆرینەی دانیشتوانی عێراقیان پێكدەهێنا.
2-شیعەكانیش وەكو كوردەكان دژی هاتنی بەریتانیەكان بوو.
3-ترسیان لەوە بوو ئێران گاریگەری هەبێت لەسەرسیاسەت وخەڵكی عێراق.

دوای ئەوەی دەوڵەتەهاوپەیمانەكان كەبراوەی جەنگ بوون بڕیاریاندا كۆنگرەیەك ببەستن لە شاری ڤێرسای لە فەرەنسا،كۆنگرەیەكیان بەست لەكانوونی دووەمی  1919، سەرۆكی كۆنگرە ناوی جۆرج كلیمانسۆ بوو كەسەرۆك وەزیرانی فەرەنساش بوو ئەوكات . لە كۆنگرەیەدا كۆمەڵێك بڕیاردرا كە دەكرێت بەم شێوەیە كورت بكرێتەوە:
1-دیاریكردنی سنووری ئەو دەوڵەتانەی كەداگیریان كردبوو .
2- دابەشكردنی سەرجەم زەویەكانی سنووری دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی .
3-پێدانی مافی كەمە نەتەوەكانی ژێر دەسەڵاتی دەوڵەتی عوسمانی .

كوردەكان بەشداریان كرد لە كۆنگرەی ئاشتی لەپاریس بە نوێنەرایەتی ( شەریف پاشا ) كەپەیوەندیەكی پتەوی هەبوو لەگەڵ بەریتانیەكان، ڕێكەوتنێكی كرد ئەگەر مافی كوردەكان بپارێزن ئەوا لەگەڵ بەریتانیەكان ڕێك دەكەون، شەریف پاشا دوویاداشتی پێشكەش بەكۆنگرەی ئاشتی كرد لەساڵی ( 1919–1920 )، وەهەروەها نەخشەیەكی كوردستانی دا بەكۆنگرەی ئاشتی بۆئەوەی مافی كورد بدەن، دواتر شەریف پاشا بێ ئومێد بوو لە ئینگلیزەكان كەمافی كورد نادەن داوای كرد خودموختاری بدەن بە كورد كەسنوورەكەی بریتی بوو لە (موسڵ و بەدڵیس و دیاربەكر و ئورفا) وەهەروەها كوردستانی گەورە بە (ئەرزەڕۆم) دا بڕوات و ئێرانیش بگرێتەوە، سەرەتا فەرەنسیەكان دژایەتی شەریف پاشایان دەكرد چونكە پێیان وابوو ئەو نەخشەی كوردستان پێشكەشی كۆنگرەی ڤێرسای كردبوو بەرژەوەندی بەریتانیا دەپارێزێت، چونكە فەرەنسیەكان شەریف پاشایان بەپیاوی ئینگلیز دادەنا .

لەلایەكی تریشەوە ئینگلیزەكانیش دژایەتی شەریف پاشایان دەكرد دەیانگوت شەریف پاشا نوێنەرایەتی هەموو كورد ناكات، هەربۆیە لەو كۆنگرەیەدا بەشكست خواردوویی گەڕایەوە، لەبریی ئەوەی مافی كورد بدەن ، بەشێكی گەورەی تاوانی جینۆسایدی ئەرمەنەكاینان خستە ئەستۆی كورد، هەربۆیە لە ( 27/4/1920 ) شەریف پاشا بەیەكجاریی بڕیاریدا ئیستقالە بدات و لە كۆنگرەی ئاشتی پاریس كشایەوە ، وەلەئەنجام دا داواكاری ئەرمەنەكان پەسندكرا و داواكاری كوردەكانیش ڕەتكرایەوە.

بە پێی وتەی شارەزایانی مێژوویی هۆكارەكانی پەشیمان بوونەوەی بەریتانیا لە دروستكردنی دەوڵەتی كوردی لە داوی كۆنگرەی پاریس و جێبەجێنەكردنی ئەجێندای سێیەمی كۆنگرەكە بۆ چەند خاڵێك دەگەڕێتەوە لەوانەش:

1-لەبنەمادا بریتانیا مەبەستی مافی كوردەكان نەبوو، بەڵكو بۆئەوە هانی كوردەكانی دەدا تاوەكو بەربەست لەبەردەم بزووتنەوەی نیشتمانی توركی دروست بكات، بە مانایەكی دیكە دڵسافی كوردەكانی قۆستۆتەوە بۆ ئەوەی دژایەتی دەوڵەتی عوسمانییان پێبكات و دواتریش هیچ شتێكیان بۆ جێبەجێ نەكات، لەهەمان كاتیشدا كوردەكان بكات بەخاڵی لەیەكترترازانی نێوان حكومەتی ئەنقەرە و سۆڤیەت .

2-بەریتانیا ترسی ئەوەی هەبوو بیرە نەوتەكانی ویلایەتی موسڵ لەدەست بدات، چوون ئەو نەخشەیەی پێشكەش كرابوو زۆرینەی نەوتی یەدەگی باكووری عێراقی بەردەكەوت، ئەوەش دەبووە هۆی ئەوەی لە دوارۆژدا كوردەكان ببنە خاوەنی دەسەڵات و ئابووری خۆیان و لەدەستیان دەربچێت.

3-دوای دامەزراندنی دەوڵەتی عیراق لەساڵی1921 بەریتانیا بەتەواوەتی پشتی لە بزووتنەوەی كوردی كرد، چونكە بەدانانی مەلیك فەیسەڵی یەكەم بەپاشای عیراق بەرژەوەندیەكانی لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پارێزراو بوو، لەبەر ئەوەی خۆیان دایاننابوو  .

4-بەهۆی ئینتیدابی بەریتانیاوە لەسەر عیراق بەمافی خۆی دەزانی ئاسایش و ئەمنیەت بۆ مەلیك فەیسەڵ مسۆگەربكات تاوەكو بناغەی حوكمڕانی پتەوبێت و لە دژی هەموو ئەگەریێك بوەستێتەوە كە زیان لە مەلیك فەیسەڵ بدات.

5- دروستكردنی دەوڵەتی كوردی لەو ساتەوەختانەدا دەبووە وروژاندنی هەستی نەیارەكانی كورد بەتایبەتی توركەكان و پێدەچوو هەنگاوە گرنگەكانی داهاتوویان تێكبدات.
لە (10/ئابی/1920) پەیماننامەی (سیڤەر ) لە نێوان دەوڵەتی عوسمانی و هاوپەیماناندا مۆركرا .چەندین بڕیای گرنگی تێدا درا بەڵام نەچوونە بواری جێبەجێكردنەوە لە هەمووشیان گرنگتر: دامەزراندنی دەوڵەتێكی سەربەخۆ بۆ ئەرمەنەكان لەڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ و دەوڵەتێكی كوردی لەباشووری ڕۆژهەڵات دابمەزرێت. هەربۆیە ئەمجارەش بەڵێنی دروستكردنی دەوڵەت پووچەڵ بوویەوەو ئەو هەموو خزمەتەی بە هەردوو دەسەڵاتی عوسمانی و بەریتانییان كرد نەیكردە ئەوەی سەربەخۆیی بۆ كوردەكان بەڕەوا ببینن. لەلایەكی دیكەشەوە سەركەوتنی بزووتنەوەی نیشتمانی توركی بەسەركردایەتی (مستەفا كمال ئەتاتورك) و گەڕانەوەی دەسەڵاتی بەسەر ناوچەكوردیەكانی بەشی باشووری ڕۆژهەڵاتی توركیا خەونی كوردەكانی بەدامەزراندنی دەوڵەتێكی كوردی لەگۆڕنایەوە.

ســێربرسی كۆكس حاكمی سیاسی بەریتانی لەعێراق لەساڵی ( 1918 ) لەكۆنگرەیەكی ڕۆژنامەنووسی لە مارسیلیا لە فەرەنسا گوتی( ئێمە حوكمی زاتی بەكورد دەدەین )، مەبەستیان ئەوە بوو كەوا كوردەكان بەكاربهێنن دژی عوسمانیەكان لەشەڕدا بەتایبەتیش شێخ محمود، بۆئەوەی ئەوناوچانە بخەنەوە ژێردەسەڵاتی خۆیان كەوا لەژێر دەسەڵاتی عوسمانی دا مابوون لەدوای جەنگی یەكەمی جیهان، ئەوەبوو هەموو ناوچەكانی كەركوكیان لەژێر دەسەڵاتی عوسمانیەكان دەرهێنا،بەریتانیا مەبەستی بوو ویلایەتی موسڵ لەسەر عێراق بمێنێتەوە، هەربۆیە كوردیان بۆ مەرامی خۆیان بەكارهێناوەو كوردیش بەشێوەیەكی ئاسان بووەتە نێچیرێكی گەورەیان و دواجاریش تەنها پەیمان و وەعدی درۆی داگیركەرانی بۆ ماوەتەوە.

بەو شێوەیە دەبینین كە كورد لەسایەی ئینتیدابی بەریتانی دا نەك هەرهیچی دەست نەكەوتووە ، بەڵكوو كوردیان هێندەی تر بێئومێد كردووە، هەوڵ و كۆششەكانی كوردیان پووچ كردووەتەوە.

مێژووی ئینتیدابی بەریتانی بۆ عێراق جگە لە هەندیك لایەنی نەرێنی لایەنی ئەرنیشی لە خۆگرتووە بۆ نموونە: دروستكردنی دامەزراوە دەوڵەتیەكان هەرلەسەرەتای دانانی مەلیك فەیسەڵەوە، پاشان دروستكردنی دوو ئەنجوومەنی گەورەو چارەنووس سازی وەك (مەجلیسی تەشریعی وتەنفیزی) كە بریتین لە دەسەڵاتی یاسادانان و دەسەڵاتی جێبەجێكردن، پاشان لە رۆژی 21/3/1925 یەكەم هەڵبژاردن لە مێژووی ئەو وڵاتەدا بە چاودێری بەریتانیەكان ئەنجام دراوە، عێراق خراوەتە ناوەندە فەرمیەكانی وڵاتان بەدروستكردنی هاوپەیمانی دوو قۆڵی و پاشان ڕێكەوتن نامەكان و دواتریش لە رۆژی 3/10/1932 لە ژێر سایەی یاساە ئینتیدابی بەریتانی چووە دەرەوە.