02:43 - 03/10/2019
رۆژئاوا مەرجی هەیە بۆ گەڕانەوەی پەنابەران!
ئاراستەی رووداوەكان لە رۆژهەڵات و رۆژئاوای فوڕات بەدەر لە ویستی ئەردۆغانە، له‌به‌رئه‌وه پێناچێت پلانی ئەردۆغان بە نیشتەجێکردنی سێ ملیۆن هاوڵاتی سوری لەناوچە كوردیەكاندا سەربگرێت.
بەگوێرەی ئەو پلانەی لە مێشكی ئەردۆغاندایە، پێویستە هەموو جیهان لە داگیركردنی رۆژهەڵاتی رووباری فوڕاتدا كە ناوچەیەكی كوردنشینە، پشتگیری توركیا بكات یان لانی كەم بێدەنگ بێت. هەروەها دوای داگیركردنیشی ناوچەكە دەكەوێتە ژێر هەژموونی توركیا، یەكێتی ئەوروپاش ملیاران یۆرۆ دەبەخشێتە توركیا تاوەكو یەكەی نیشتەجێبوون بۆ ئاوارەكانی سوریا دروست بكات.
لە رابردوودا سەرۆك كۆماری توركیا ژمارەی پەنابەرانی سوریی لە وڵاتەكەیدا بە یەك ملیۆن كەس لە قەڵەم دا، بەڵام دوای رێككەوتنی نێوان وەزارەتی بەرگری توركیا و پنتاگۆن و ئاشكراكردنی پلانە نوێكەی سەرۆك كۆماری توركیا ژمارەی پەنابەرانی سوری گەیشتە دوو ملیۆن كەس.
ئەردۆغان بەوەش نەوەستا بەڵكو بانگەشە دەكات و پێیوایە لەگەڵ جێگیركردنی پەنابەرانی سوریا لە رۆژهەڵاتی فوڕات یەك ملیۆن هاوڵاتی دیكەی عەرەب لە رەقە و دێرەزوره‌وه دێنە ناوچە كوردیەكان، بەم شێوەیە ژمارەی پەنابەران لەناوچە كوردیەكاندا دەگاتە سێ ملیۆن كەس.
واتا دەخوازێت لەلایەك دیمۆگرافیای ناوچەكە بە زەرەری كورد بگۆڕێت و لەلایەكی دیكەش خاكی زیاتر بخاتە ژێر دەستی خۆیەوە، هەروەها بەو پارەیەی لە یەكێتی ئەوروپا بەدەستی دێنێت دەخوازێت كه‌رتی خانووبەرە لە توركیا ببوژێنێتەوە. بۆ ئەمەش وادەیەكی دوو هەفتەیی دیاریكردووە، لەگەڵ ترەمپ قسە دەكات، ئەگەر سەرۆكی ئەمریكا رازی نەبێت، یەكلایەنە دەچێتە خاكی رۆژئاوای كوردستانه‌وه و مەسەلەكە كۆتایی پێده‌هێنێت. ئه‌ردۆغان پێیوایە ترەمپ واز لە پشتگیری كورد ده‌هێنێت، كە لەشەڕی داعشدا ١١ هەزار قوربانی پێشكەش كرد و رێگای لەبەردەمدا واڵا ده‌كات.
محێدین شێخ ئالی سەرۆكی پارتی یەكێتی كورد (ئەلوەحدە) لە رۆژئاوای كوردستان لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس) دا، ئاماژە بەو ناوەندە هاوبەشه‌ی ئەمریكا – توركیا دەكات كه لە ئەنجامی رێككەوتنی نێوان پنتاگۆن و وەزیری بەرگری توركیا لە شاری روحای باكووری كوردستان دامەزراوە. لەمبارەیەوە دەڵێت:" فەرماندە سەربازیەكانی هەردوو وڵات لە ئاستی هەرە باڵادا كاری هاوبەش لەسەر سنووری نێوان توركیا و سوریا ئەنجام دەدەن. ئەم ناوەندە بۆ پاراستنی ئارامی دروستكراوە.
هەروەها بۆ رێگرتنە لە سەرهەڵدانەوەی داعش". دەشڵێت: "زمانی توركیا بە گوێرەی رێككەوتنی دوولایەنە نیە. ئەوەی لەسەر زەوی روودەدات لەگەڵ گوتاری فەرمی توركیا یەكناگرێتەوە. لە راگەیاندنی فەرمی توركیادا تێكەڵاویەك بەدی دەكرێت. تاوەكو هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لەهەردوو كانتۆنی كۆبانێ و جزیرە هەبن پێموانیە توركیا بوێرێت هێرشی تەكلایەنە ئەنجام بدات، بەڵام چەندین وردەكاری رێككەوتنی نێوانیان هەیە كە ئاشكرا نییه. هاوپەیمانان گومان لە نیازی توركیا دەكەن و بە ئەرێنی نایخوێنەوە. بە كورتی، ئەردۆغان لە دەرفەتێك دەگەڕێت پەلاماری رۆژئاوا بدات. ئەو دەرفەته‌ی بۆ دەڕخسێت یان ناڕەخسێت جارێ ئەوە دیارنیە".
لە ئێستادا ئاسمانی رۆژهەڵاتی فوڕات لەدەستی ئەمریكا دایە، دیارنیە لە ئەگەری هەر هێرشێكی توركیادا ئەمریكا چی دەكات. هەروەها مەسەلەی هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا نزیك بووه‌تەوە، كە ئەمەش فشار لەسەر دۆناڵد ترەمپ دروست دەكات تاوەكو هیچ هەڵوێستێك لەبەرژەوەندی توركیا دژ بە كورد نەگرێتەبەر، چونكە رای گشتی ئەمریكا پشتگیری رۆژئاوا و كورد دەكات دژی ئەردۆغان.
رۆژنامەی نیویۆرك تایمز لە وتارێكدا لە رۆژی ١٠ی ئەیلولی رابردوو، باسی هەوڵەكانی توركیا دەكات لەمەڕ دامەزراندنی ناوچەیەكی ئەمنی لە باكووری سوریا، پلانەكانی توركیا بۆ كۆتایی هێنان بە بوونی كورد لە رێی پەنابەرانی سوریاوه بە ریشەیی ناوده‌بات. رۆژنامەی ناوبراو جەخت لە پلانی ئەردۆغان دەكاتەوە بۆ لەناوبردنی كورد، پێیوایە ناوبردنی كورد بە مەترسی بۆسەر ئاسایشی نیشتمانی توركیا تەنیا بیانووە. ئاماژە بە ئامادەباشی ئەردۆغان دەكات بۆ دروستكردنی چەند شارێك لەناوچەی تامپۆن. دەشڵێت ئەگەر ئەمریكا به‌خواستی توركیا ناوچەی ئەمنی دانەمەزرێنێت و یەكێتی ئەوروپا هاوكاری دارایی بە توركیا نەبەخشێت، توركیا دەرگای وڵاتەكەی لەبەردەم پەنابەران دەكاتەوە تا بەرەو ئەوروپا بچن.
لە ئەگەری هەر هێرشێكی توركیاش بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان میدیای ئەمریكی لە بەرژەوەندی كورد كاردەكات. ئەمە رای گشتی ئەمریكا لەگەڵ خۆیدا دەجوڵێنێت، كۆنگرێس ناچار دەكات تاوەكو پڕۆژە یاساكانی لەبارەی سزادانی توركیا جێبەجێ بكات. ئەو كاتە بارودۆخی توركیا ئەوەندەی دیكە تێكدەچێت.
بەنگین والیكا، چاودێری سیاسی كە پێشتر ئەندامی ئەمینداریەتی گشتی ئەنەكەسە بووە لە وەڵامی (پەیسەر پرێس) دا پێیوایە، لە ئێستادا ئه‌مریكا رۆژهەڵاتی فوڕات ده‌پارێزێت و ناوچه‌كه بەهۆی پێگە ستراتیژیەكەیه‌وه رۆڵێكی گرنگ دەبینێت: "لە رێی رۆژهەڵاتی فوڕاته‌وه ئەمریكا دەگاتە باكووری سوریا، باشووری توركیا و رۆژئاوای عێراق. هەر لەم ناوچەیەشدا سنوورێك بۆ هەڵكشانی ئێران دادەنێت. له‌به‌رئه‌وه سوورە لەسەر پاراستنی ئەم ناوچەیە، رێ بەكەس نادات گۆڕانكاری لە پێكهاتەكەیدا بكات".
هەروەها دەشڵێت: "لە ئێستادا ئەردۆغان وه‌ك ئەو قومارچیە وایه كە هەموو شتێكی لەدەستداوە، وەكو سەرخۆشی لێهاتووە بە چەپ و راستدا دەڕوات. هیچی لەدەستدا نەماوە بۆ ئەوەی دانوستان و ململانێی پێ بكات. زۆربەی كارتەكانی لە سەردانە یەك بەدوای یەكەكانی بۆ مۆسكۆ سووتاند، هیچی نەماوە به ئەمریكای بفرۆشێته‌وه"
لە شەڕی قوبڕس لە ساڵی ١٩٧٤دا كۆنگرێسی ئەمریكا كەوتە جوڵە، بڕیاری سزادانی توركیای خستە بواری جێبەجێكردنەوە. پێدەچێت لە ئەگەری هێرشی توركیا بۆ سەر رۆژهەڵاتی فوڕات كۆنگرێس سزای زۆر توند بەسەر توركیادا بسەپێنێت، ئەمەش زەمینە بۆ سزای نێودەوڵەتی خۆش دەكات.
شێخ ئالی لەمبارەیەوە دەڵێت: "رۆژهەڵاتی فوڕات لە رووی بارودۆخی سیاسی و پێكهاتەی دانیشتووانەوە وەكو عەفرین نیە، راستە كێشەی ئەردۆغان كوردە، بەڵام كورد لە رۆژهەڵاتی فوڕاتدا جڵەوی یاریەكەی لەدەستدایە، پێكهاتەكانی دیكەش پشتگیری لە كورد دەكەن. لە ئاستی نێودەوڵەتیدا توركیا بە تاقی تەنیایە و ناتوانێ قوبڕسێكی دیكە لە رۆژهەڵاتی فوڕات دروست بكات. رای گشتی جیهان و ئەمریكا رێ بە حكومەت و دەسەڵاتەكانیان نادەن خۆیان لە هێرشی توركیا بێدەنگ بكەن".
ئەردۆغان بەو قسانەی دەخوازێت گوشار بخاتە سەر ترەمپ و ستافەكەی و مەدوای یاریكردن بۆ خۆی دروست بكات. ئەگەری سەركەوتنی ئەم تەكتیكە زۆر لاوازە چونكە هاوتەریب لەگەڵ هەڕه‌شەكانی ئەردۆغان شاندێكی پەرلەمانی بەریتانیا كە پێكهاتبوو لە پەرلەمانتارانی سەر بە دەسەڵات و ئۆپۆزسیۆن سەردانی رۆژئاوای كوردستانیان كرد، سوپاسی كوردیان كرد بەهۆی قوربانیەكانی لە شەڕی داعشدا و بەڵێنی پشتگیریكردنیان بۆ كورد دووپات كردەوە.
هاوكات لەگەڵ هەڕەشەكانی ئەردۆغاندا شاندێكی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بەسەركردایەتی ئەمریكا سەردانی گرێ سپی كرد و لەگەڵ نوێنەرانی هەسەدە كۆبوونەوە. لەم كۆبوونەوەیەدا بەرپرسانی كورد وەڵامی ئەردۆغانیان دایەوە: "تەنیا ئەو كەسانە بۆیان هەیە بگەڕێنەوە كە خەڵكی ئەم ناوچەیەن و كۆچیان كردووە. كەواتە ئەو كەسانەی لەناوچەكانی دیكەی سوریاوە بەرەو توركیا كۆچیان كردووە رێگایان پێنادرێت بێن لەم ناوچەیەدا نیشتەجێبن. رێ نادەین دیمۆگرافیای ئەم ناوچەیە بگۆڕدرێت".
هەروەها گووتیان: "ئەو ئاوارانەی دەگەڕێنەوە نابێت بەهیچ شێوەیەك رۆژێك لە رۆژان چەكیان بۆ گرووپە تیرۆریستیەكانیان هەڵگرتبێت. ئەگەر ئەو كەسانە لەناو سوپای سوریای ئازادیش بن".
كەواتە رۆژئاوا رێ نادات سوریەكان لەسەر ویستی ئەردۆغان بێنە ناوچەكانیان. دەبێت ئامادەكاریان بۆ بكرێت و دامەزراوە نێودەوڵەتیەكان هاوكاریان بكەن، بەرلەوەی بگەڕێنەوە سیستمێكی چاودێری ورد لە بارەی پێشینەی كەسەكان دروست بكرێت. محێدین شێخ ئالی سەرۆكی پارتی یەكێتی كورد بەو قسانە كۆتایی بە وەڵامەكانی هێنا: "پێمان باشە عەرەبەكانی حەسكێ و دەوروبەری قامیشلۆ و تەواوی ناوچەكە بگەڕێنەوە زێدی خۆیان. ئەمە مافێكی رەوای خۆیانه، لەمبارەیەوە هیچ كێشە و ناڕازیبوونێك نیە و روونادات.
بەڵام لەناو ئەم پەنابەرانەدا چەندین كادری داعش و ئەلقاعیدە هەن كە دەستیان بە خوێنی خەڵك سوور بووە، دەبێت ئەوانە لێكجیابكرێنەوە. هێنانی عەرەبە ئاوارەكانی دەورەبەری دیمەشق، حەما و حومس بۆ ناوچە كوردیەكان ناڕەوایەتیەكی گەورەیە. پێشێلكردنی مافەكانە و بۆ گۆڕینی دیموگرافیای ناوچەكەیە و ئامانج لێی كەمكردنەوەی رێژەی كورده. داخوازی ئاكەپە، مەهەپە و ئەردۆغان ئەوەیە كه دەخوازن لەژێر ناوی گەڕانەوەی پەنابەرانی سوریا بۆ وڵاتەكەیان دەستكەوتەكانی كورد تێكبده‌ن. بەبێ رەزامەندی ئەوان دەخوازن ناچاریان بكه‌ن بگەڕێنەوە و شەڕ و ناكۆكی لە نێوان كورد و عەرەب دروست بكه‌ن. بۆنێكی ناخۆش لەو بانگەشەیەی ئەردۆغان دێت".
هەڕەشەكانی ئەردۆغان هاوكاتن لەگەڵ هەڕەشەكانی ئەبوبەكر بەغدادی كە لە ڤیدیۆیەكدا بڵاویكردەوە. ئەمەش ترەمپ ناچاردەكات زیاتر مكوڕ بێت لەسەر پشتگیریكردنی رۆژئاوا. چونكە لە ئەگەری هێرشی ئەردۆغاندا بەڕێوەبەرایەتی رۆژئاوا هێزی سەربازییه‌كانی لە دێرەزور و رەقا دەكێشێتەوە، ئەوەی سوود لەم كشانەوەیە دەبینێت تەنیا داعش نیە، بەڵكو رووسیا و ئێرانیش سوودی لێده‌بینن، ئەم سیناریۆیەش ریسه‌كه‌ی ئەمریكا دەكاتەوە به خوری و بەكارەسات لە قەڵەم دەدرێت.
هەر بۆیە ئەم ناوچە ئارامەی كە ئەردۆغان داوای دەكات و سنووری رۆژئاوا تا رەقا دەگرێتەوە و سێ ملیۆن و ٦٠٠ هەزار پەنابەر تیایدا نیشتەجێ دەكرێت خەیاڵێكی خاوە. رازینەبوونی ترەمپ بەدیداری ئەردۆغان لە نیویۆرك لەم رۆژانەی دواییدا گەورەترین ئاماژەیە كە ئەمریكا پڕۆژەی ئەردۆغان رەتدەكاتەوە.
خورشید عەلیكا پسپۆری بواری سیاسەت و ئابووری پێیوایە هیچ زەمینەیەكی سیاسی لە ئارادا نیە بۆ ئەوەی توركیا بتوانێ رۆژهەڵاتی فوڕات داگیربكات. لەمبارەیەوە بۆ (پەیسەر پرێس) دەڵێت :"هیچ زەمینەیەكی سیاسی لە ئارادانیە بۆ ئەوەی رۆژهەڵاتی فوڕات داگیر بكات، ئەردۆغان لەم یاریەدا گرەو لەسەر هەندێك سەركردەی ئەنەكەسە دەكات كە لە توركیا، هەرێمی كوردستان و ئەوروپا نیشتەجێن. دەخوازێت لە رێی ئەوانه‌وه بەڕێوەبەرایەتی خۆسەریی لە رۆژهەڵاتی فوڕات لەناو ببات و رادەستی هاوپه‌یمانیی ئۆپۆزسیۆنی سوریای بكات. لەگەڵ ئەوەشدا هەموو جارێك داوای نیشتەجێكردنی ٢ ملیۆن پەنابەری سوری دەكات لە رۆژهەڵاتی فوڕاتدا و داوای دروستكردنی شوێنی نیشتەجێبوونیان بۆ دەكات لەناو ناوچەیەكی ئەمنیدا كە لە سنووری رووباری فوڕاته‌وه دەستپێدەكات و تا دێرك درێژ دەبێتەوە. ئەگەر بێت و رەزامەندی نێودەوڵەتی بەدەست بهێنێت ئەو كاتە دیموگرافیای ناوچە كوردیەكان ده‌گۆڕێت، عەرەب دەبنە زۆرینە، ئەو كاتە زەمینەی سیاسی، كۆمەڵایەتی و سەربازی بۆ توركیا خۆش دەبێت. بەبێ نیشتەجێكردنی پەنابەرانی عەرەبی سوری ئەردۆغان ناتوانێ دیمۆگرافیای رۆژهەڵاتی فوڕات بگۆڕێ".