05:46 - 05/09/2019
چى كۆمه‌ڵه‌و پژاكى له‌سه‌ر به‌ڕه‌یه‌ك كۆكردووه‌ته‌وه؟
كۆمەڵە و پژاك بۆ دروستكردنی بەرەیەكی نوێ لە رۆژهەڵاتی كوردستان، لەسەر ئاستی باڵا درێژە بە گفتوگۆ دەدەن. چاودێرانی سیاسی ئەم هەنگاوە بە ئەرێنی وەسف دەكەن. پێیانوایە، ئەم هەنگاوە رۆژهەڵاتی كوردستان لە فرە میلیشیایی دەپارێزێت. چاودێرێكیش دەڵێت:" ئەگەر ئامانجی ئەم لێك نزیكبوونەوەیە گواستنەوەی مۆدێلی رۆژئاوای كوردستان بێ بۆ رۆژهەڵاتی كوردستان نە شوورەییە و نە دەستێوەردانە".
لە رۆژی 22ی ئابی 2019، میدیا لۆكاڵیەكانی كوردستان، هەواڵی كۆبوونەوە و رێككەوتنی كۆمەڵە ( رێكخراوی كوردستانی پارتی كۆمۆنیستی ئێران) و پژاك ( پارتی ژیانی ئازاد) كە دوور رێكخراوی سیاسی و چەكداری رۆژهەڵاتی كوردستانن، بڵاوكردەوە. بە گوێرەی هەواڵەكان كۆبوونەوەكە بە ئامادەبوونی بەرپرسانی هەرە باڵای هەردوولا لە شاری سلێمانی ئەنجامدراوە.
پژاك چەندین هەوڵی داوە، بۆ ئەوەی لەگەڵ حزب و رێكخراوەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دابنیشێت
رێكخراوی كوردستانی پارتی كۆمۆنیستی ئێران، یەكێكە لەو سێ لایەنە كە دوای جیابوونەوەیان لە كۆمەڵە دامەزراوە لەلایەن سەید برایم عەلیزادە سەرۆكایەتی دەكرێت. پارتی ژیانی ئازاد (پژاك) یش لە ساڵی 2004 لە قەندیل، وەكو باڵی سیاسی پارتی كرێكارانی كوردستان (پەكەكە) لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران دامەزراوە.
لەدوای دامەزراندنیەوە، پژاك چەندین هەوڵی داوە، بۆ ئەوەی لەگەڵ حزب و رێكخراوەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دابنیشێت و پردی لێكتێگەیشتن و هەماهەنگی دروستبكات. بەڵام سەرەتا بە بیانووی ئەوەی پژاك رێكخراوێكی رۆژهەڵاتی و ئێران نییە، دواتریش بەبیانووی ئەوەی پژاك لە سیاسەتكردن و بڕیارداندا سەربەخۆ نیە، لەلایەن حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان فەرامۆشكراوە و گوێی لێنەگیراوە.
كۆمەڵەی سازمانی كوردستانی پارتی كۆمۆنیستی ئێران هەر لە سەرەتاوە هەڵوێستی جیاواز بووە لە بەرامبەر پژاك
شەماڵ بەشیری، بەرپرسی پێشووی پەیوەندییە دەرەكییەكانی پژاك كە دوای وازهێنانی لەم حزبە لە وڵاتی سوید نیشتەجێیە، ئەم بۆچوونەی سەرەوە پشتڕاست دەكاتەوە و بۆ (پەیسەر پرێس) دەڵێت:"لەدوای كۆنگرەی یەكەمدا، پژاك نامەی بۆ هەموو حزبەكانی دیكەی رۆژهەڵاتی كوردستان نارد، بۆ ئەوەی پەیوەندی لە نێوانیاندا دروستبێ. بەڵام زۆربەی رێكخراوەكان لەوكاتەدا لەدژی دامەزراندنی بزوتنەوەیەكی سیاسی و فكری وەكو پژاك وەستانەوە".
بەشیری دژبەری حزبەكان بۆ پژاك بەم دوو هۆكارە دەبەستێتەوە:"حزبەكانی رۆژهەڵات لەژێر كاریگەری دۆخی سیاسی باشووری كوردستان دابوون، لەبەر مانەوەیان لەم پارچەیەدا نەیاندەتوانی پەیوەندی لەگەڵ بزوتنەوەیەك دروستبكەن كە سەر بە پەكەكە بێت. هەروەها لەهێز و توانای سیاسی، فكری و رێكخستنی پەكەكە دەترسان و پێیانوابوو كە پژاك شوێنی ئەوان دەگرێتەوە".
شەماڵ بەشیری لەدرێژەی قسەكانیدا پێیوایە، كە كۆمەڵەی سازمانی كوردستانی پارتی كۆمۆنیستی ئێران هەر لە سەرەتاوە هەڵوێستی جیاواز بووە لە بەرامبەر پژاك:" سەرەڕای مانەوەیان لە هەرێمی كوردستان كۆمەڵە هەڵوێستی جیاوازی نیشاندا. پێوانەیەكی جیاوازیان هەبوو. لە ساڵی 2007 دیداری هەردوولا بە فەرمی دەستپێكران. چەند جارێك لە كوردستان و پاریس هەردوولا كۆبوونەوە. لە ساڵی 2013 بەدواوە لەو كاتەی هێڵی فكری پژاك لە رۆژئاوای كوردستان سیمای راستەقینەی خۆی نیشاندا، هەموو دوو دڵییەكانی رەواندەوە و زەمینەی دروستبوونی بەرەیەكی چەپی نەتەوەیی دیموكراتی لە رۆژهەڵاتی كوردستان دروستبوو".
لە ئێستادا پژاك جەماوەرێكی رۆژهەڵاتیانە و سیاسەتێكی كوردی رۆژهەڵاتیانەی هەیە
لێكنزیكبوونەوەی پژاك و كۆمەڵە، لە كاتێكدایە كە گەمارۆكانی ئەمریكا بۆ سەر ئێران رۆژ لەدوای رۆژ توندتردەبن، چاوەڕێدەكرێت لە ئەنجامیدا زەمینەیەكی گونجاو بۆ بەرەوپێشچوونی مەسەلەی كورد لە هەموو روویەكەوە بێتە پێشەوە. لێكنزیكبوونەوەی كۆمەڵە و پژاك لەم رووەوە گرنگە و زەمینە خۆش دەكات بۆ ئەوەی دیالۆگ لەنێوان لایەنە كوردیەكانی رۆژهەڵات پەرەبسێنێت. حەسەن رەحمان پەنا ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی كۆمەڵە لە دیمانەیەكی لەگەڵ (شارپرێس) لەمبارەیەوە دەڵێت:" بڕیاری ئەم دوو لایەنە ئەوەیە کە ئەم بابەتە لەگەڵ هەموو لایەنەکانی دیكە لە کوردستان باس بكەن. هەوڵ بدرێ میکانیزمێک بدۆزرێتەوە بۆ ئەوەی ئەزموونی تاڵی رابردوو لە شەری ناوخۆ دووپات نەبێتەوە. ئێمە راسپێردراوین ئەم بابەتە لە گەڵ هەموو لایەنەکان گفتوگۆ بکەین".
ئەگەر بڕیاری ئەم دوولایەنە گفتوگۆكردن بێت لەگەڵ لایەنەكانی دیكە، دەبێت لایەنەكانی دیكە چۆن نزیكی داوای كۆمەڵە و پژاك ببن؟ ئایا جارێكی دیكە پژاك بە بزوتنەوەیەكی نامۆ و ناسەربەخۆ لە قەڵەمدەدەن و زەمینەی دیالۆگ و هەماهەنگی رەتدەكەنەوە؟ عەبدوڵا حیجاب چاودێری سیاسی پێیوایە دەبێت حزبەكانی رۆژهەڵات هەوڵبدەن بە شێوەیەكی دیكە سەیری رەقیبەكانیان بكەن. حیجاب لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس) دا دەڵێت:" لە ئێستادا پژاك جەماوەرێكی رۆژهەڵاتیانە و سیاسەتێكی كوردی رۆژهەڵاتیانەی هەیە. ناكرێت بەبیانووی ئەوە پژاك بەشێكە لە سیستەمی ئایدیۆلۆژی پەكەكە دیالۆگی لەگەڵ نەكرێت. من لەگەڵ ئەم بۆچوونەی پارتەكانی رۆژهەڵاتدا نیم كە بەم بیانووە دیالۆگ لەگەڵ پژاك ناكەن".
عەبدولڵا حیجاب لەمبارەیەوە بەم شێوەیە درێژە بە قسەكانی دەدات:" رەنگە پژاك وەكو هەموو حزبەكانی دیكە كەموكوڕی هەبێت، بەڵام لەبەرئەوەی لە سیاسەتی رۆژهەڵاتی كوردستاندا رۆڵی هەیە، دەبێت هێزە رۆژهەڵاتییەكان پژاك بە جدی وەربگرن. ئەوان ناتوانن پژاك ناچار بكەن تاوەكو لەژێر فشاری ئەواندا سیاسەتی خۆی بگۆڕێت".
حیجاب داوا لە حزبەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات، كەڵك وەرگرن لە ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان و ئەو گۆڕانكارییانە بەهەند وەربگرن كە بەسەر هێزە هاوپەیمان و هاوفكرەكانی پەكەكەدا هاتووە. لەمبارەیەوە دەڵێت:"لە رۆژئاوای كوردستان دەبینین ئەو هێزانەی كە هاوپەیمان و هاوفكری پەكەكەبوون، ئەمڕۆ بە شێوەیەكی جیاواز لە جاران سیاسەت دەكەن. رەنگە رۆژێك لە رۆژان پژاكیش لە رۆژهەڵاتی كوردستان بەم شێوەیە سیاسەت بكات. بەڵام ئەمە بەپێی لێكدانەوەی خۆی دەبێت نەوەكو لەژێر گوشاری هێزەكانی دیكەدا. دەبێت حزبەكانی رۆژهەڵات كە لەگەڵ پژاك-دا دیالۆگیان نییە، بۆچوونی خۆیان سەر لەنوێ هەڵسەنگێننەوە".
پژاک بێ ئەزموونی و هەندێك جاریش هەڵەیان هەیە و نەیانتوانیوە گوتارێکی سیاسی مەنتقییانە بگرنەبەر
لە 20 مانگى یه‌كى 2018 دا، پێنج حزبی رۆژهەڵاتی كوردستان ( كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتكێشانی كوردستان، حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران، حزبی دیموكراتی كوردستان، سازمانی خەباتی كوردستان، كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان) ناوەندی هاوكاری حزبەكانی كوردستانی ئێرانیان دامەزراند. هەر ئەم ناوەندە لە ماوەی رابردوودا لە بەرلین و ئۆسلو چەندجارێك لەگەڵ رژێمی كۆماری ئیسلامی گفتوگۆی كردووە. دوورنییە نزیكبوونەوەی كۆمەڵە و پژاك، خۆ سازدانێك بێت لە بەرامبەر ئەم هاوكارییەدا.
شەماڵ بەشیری، ئەم لێكدانەوەیەی سەرەوە پشتڕاست دەكاتەوە و گفتوگۆی هەردوولا بە هەوڵی سازدانی بەرەیەكی فكری – سیاسی دەبەستێتەوە تا بتوانێت هەماهەنگی سەربازیش لەخۆبگرێت:"ئەمڕۆ رۆژهەڵاتی کوردستان بەدەست هێڵێکی سیاسی شكستخواردووه‌وه دەناڵێنێت. ئەو هێڵە لە قەیرانی فکری و قەیرانی سیاسی دایە. یەکەمین هەنگاو بۆ تێپەڕاندنی ئەم قەیرانە سازدانی بەرەیەکی سیاسی-فکرییە کە بتوانێت ئەم بۆشاییە تێپەڕێبنێت. هەنووکە بەرەیەکی سیاسی لە رۆژهەڵات لەژێر ناوی، ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئێران لە ئارادایە. بەڵام ئەو بەرەیە، تەقلیدییە و بەدرێژایی مێژووش بێ فکر و بێ بەرنامە بووە. تەنها هاوکارییەکیش کە لەنێوانیاندا هەیە لێدوان بڵاوکردنەوەیە. ئەمە قەت نابێتە پلاتفۆرمێکی جدی بۆ تێکۆشانێکی بەرفراوانی سیاسی. هەربۆیە وا مەزەندەدەکرێت کە پرۆژەی کۆمەڵە و پژاک بتوانێت ئاڵتەرناتیڤێکی جدی لێبکەوێتەوە".
بەشیری ئەو لێكدانەوەیە رەتدەكاتەوە كە پێیوایە پژاك مۆركێكی رۆژهەڵاتیانەی نیە، لە هەمان كاتدا پێیوانیە كە ئامانجی پژاك بۆ دانوستاندن لەگەڵ كۆمەڵە بۆ وەرگرتنی شەرعیەت بێ:"ئەگەر لایەنێک بیەوێت لە رێگای پەیوەندی لەگەڵ لایەنێكی دیكە مەشروعیەت یاخود ناسنامەی سیاسی بەدەستبێنێت ئەوە مەحکوومە بە شکست. پژاک بزوتنەوەیەکی رۆژهەڵاتییە. هەرچەند بێ ئەزموونی و هەندێك جاریش هەڵەیان هەیە و نەیانتوانیوە گوتارێکی سیاسی مەنتقییانە بگرنەبەر. بەڵام کۆی ئەمانە ناتوانێت ناسنامەی رۆژهەڵاتیبوون لە پژاک بستێنێتەوە. لە هیچ یەک لە حیزبەکانیتر رەنج و خوێنیان بۆ رۆژهەڵات کەمتر نەداوە. تەنانەت بەپێی مێژووی سیاسی، لە زۆربەی حیزبەکانی دیكە شەهید و زیندانیان زیاترە. هەر بۆیە پژاک قەت دەردێکی نەبووە تا وەكو بزوتنەوەیەکی رۆژهەڵات تەماشای بکەن یان نا. پژاک خۆی وەک بزوتنەوەیەکی رۆژهەڵاتی پێناسە دەکات و رۆژانەش لە رۆژهەلات کەم یان زۆر لە تێکۆشاندایە".
هاوپەیمانیی كۆمەڵە پژاك دەتوانێت هێڵی ناسیۆنالیزمی سەقەتی كورد تێكبشكێنێت
شەماڵ بەشیری بەمشێوەیە كۆتایی بە قسەكانی دێنێت:"هاوپەیمانیەتی كۆمەڵە پژاك دەتوانێت ئەو چەمك و گوتارە سەقەتەی لەژێر ناوی رەسەنی لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا هەیە تێكبشكێنێت و هێڵی ناسیۆنالیزمی سەقەتی كورد تێكبشكێنێت".
بەڵام ئەوەی ئەم هاوپەیمانییە دەتوانێت بکات ئەوەیە، کە ئەم چەمک و گوتارە سەقەتەی کە لەژێر ناوی ئەسیلبوونەوە لە رۆژهەڵات هەیە و لەلایەن هێڵی ناسیۆنالیزمی سەقەتی کوردیەوە نوێنەرایەتی دەکرێت، بشکێت.
دەستكەوت و رووداوەكانی رۆژئاوای كوردستان، چۆن سەرنجی جیهانی راكێشایە سەرخۆی، بەهەمان شێوە سەرەنجی حزب و رێكخراوە كوردستانییەكانی لە پارچەكانی كوردستان راكێشایە سەرخۆی. بەرەنگاربوونەوەی داعش لە رووی سەربازی، بەدەستهێنانی پشتگیری رای گشتی جیهان و هەنگاوە سیاسی و دیپلۆماسیەكانی ئەم پارچەیەی كوردستان، زەمینەی بەخۆداچوونەوە و گەڕان بەدوای دەره‌چەی بۆچەندین لایەنی كوردستانی دروست كرد. كۆمەڵە ( رێكخراوی كوردستانی پارتی كۆمۆنیستی ئێران) یەكێكە لەو لایەنانەی لە ماوەی رابردوو سۆزی بۆ ئەم پارچەیەی كوردستان جوڵاوە و هەوڵیداوە سوودی لێببینێت. سیاسەتمەداری كورد عەلی كەریمی، لە وەڵامی پرسیارەكانی (پەیسەر پرێس) دا نزیكبوونەوەی پژاك و كۆمەڵە بە چاوەڕوانكراو وەسف دەكات و دەڵێت:"لەم چوار پێنج ساڵەی رابردوو پەیەدە و رووداوەكانی سوریا و رۆژئاوای كوردستان سەرەنجی كۆمەڵەی راكێشاوە. ئەمە ئاماژە بوو بەوەی كە كۆمەڵە جیا لە هێزەكانی دیكە (دوو دیموكرات و دوو كۆمەڵە) دوورتر دەكەونەوە لە هێڵی پارتى. لە هێڵی شۆڕشی رۆژئاوا نزیكبوونەوە. بەتایبەتی لەو كاتەی ئەم چوار حزبە بەیەكەوە دەچنە ئۆسلۆ بۆ دانوستان و گفتوگۆ لەگەڵ رژێمی ئێران نزیك بوونەوەی ئەم دوو لایەنە لەیەكتری چاوەڕوانكراو بوو".
كەریمی نزیكبوونەوەی ئەم دوولایەنە بەم شێوەیە وەسف دەكات:" هەنگاوێكی گرنگە بۆ ئەوەی باڵێكی گرنگ و رەسەنی كۆمەڵە كە بەدایكی كۆمەڵەكان ناسراوە، لەگەڵ باڵێكی تازە پێگەیشتووی گەنج و رادیكاڵی وەكو پەكەكە كە هەردووكیان خۆیان بەچەپ دەزانن، لێك نزیكبنەوە".
عەلی كەریمی لە بەشێكی دیكەی قسەكانیدا، ئاماژە بە ئەو ئەگەرانە دەكات كە لەوانەیە ببنە هۆی روودانی گۆڕانكاری لە رۆژهەڵاتی كوردستان و ئێراندا، دیالۆگ و هەماهەنگی كۆمەڵە و پژاكیش وەكو رێگرتن لە دووبارە كردنەوەی ئەزموونی هەرێمی كوردستان دوای ساڵی 1991 بەناودەكات:" ئەگەربێت و ئەزموونی باشووری كوردستان كە لەدوای ساڵی 1991 روویداوە لە رۆژهەڵات دووبارەبێتەوە، هەر كەس بە ملیشیایەكی حزبی روو لە رۆژهەڵاتی كوردستان بكات، ماڵوێرانی و كارەساتی لێدەكەوێتەوە. بۆیە ئەم هەوڵە بەنرخە و تەواوە. كە لە ئەمڕۆوە هەر هیچ نەبێت چەند لایەنێك ئامادەبن، خەبات بۆ بنبڕكردنی فرە ملیشیایی بكەن لە رۆژهەڵاتی كوردستاندا".
هەر كەس بە ملیشیایەكی حزبی روو لە رۆژهەڵاتی كوردستان بكات، ماڵوێرانی و كارەساتی لێدەكەوێتەوە
دەربارەی رەخنەی ئەو كەسانەی كە گوایە پەكەكە دەخوازێت نموونەی رۆژئاوای كوردستان لە رۆژهەڵات دووبارە بكاتەوە؟ عەلی كەریمی پێیوایە ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان لە هەموو ئەزموونەكانی دیكە باشترە و هەوڵدان بۆ دووبارە كردنەوەی نە شووریە و نەخۆ بەكەم زانینە:" جگە لە نەبوونی فرە میلیشیایی ئەزموونی رۆژئاوای كوردستان نیوەی كۆمەڵگا كە ژنە هێنایە ناو كۆڕی خەبات. جیهان نكۆڵی لێناكات كە تاكە شوێنێك لە جیهان توانی رۆڵی ژن بۆ ژن بگەڕێنێتەوە تەنیا رۆژئاوای كوردستان بوو. پێموایە باش دەبێت ئەگەر رۆژهەڵاتی كوردستان كە پڕە لە كێشەی ئەتنیكی بتوانێ فۆڕمیلەیەك بدۆزێتەوە، بۆ ئەوەی بتوانن لە داهاتوودا بە برایەتی بەیەكەوە بژین".
هەروەها دەڵێت:"كۆمەڵگای رۆژهەڵاتی كوردستان پێویستی بە نوێگەری و ئاڵوگۆڕێك هەیە كە رەنگە ئەو حزبە تەمەن درێژانە نەتوانن وەڵامی داواكاری كۆمەڵگای گەنجی رۆژهەڵاتی كوردستان بدەنەوە. گەنجی ئەمڕۆ لە رۆژهەڵاتی كوردستان زۆر دوورە لەو فكرەی كە ئێمە پێش 40ساڵ پەنامان بۆ بردووە. پێویستیان بە شتی تازەیە لە خەباتی مەدەنی، بگرە تا خەباتی سیاسی و سەربازی. ئەو حزبانەی خۆیان بە حزبی رەسەنی رۆژهەڵات بەناو دەكەن رەنگە نەتوانن وەڵامی ئەم پێداویستییانە بدەنەوە. بۆیە وەرچەرخانێك پێویستە، هیوادارم ئەم وەچەرخانە لەسەر ئەم بناغەیە بێت كە ئەم دوو حزبە دەستیانپێكردووە. هەر لایەنێك بخوازێت ئەزموونی جوانی رۆژئاوا بێنێتە رۆژهەڵات پشتگیری لێدەكەم. بە دەستێوەردانیشی نازانم".
كۆمەڵگای رۆژهەڵاتی كوردستان پێویستی بە نوێگەری و ئاڵوگۆڕێك هەیە كە رەنگە ئەو حزبە تەمەن درێژانە نەتوانن
لە كۆتایی قسەكانیدا، عەلی كەریمی باسی بارودۆخی فرە ئەتنیكی رۆژهەڵاتی كوردستان دەكات و پێشیوایە مۆدێلی رۆژئاوای كورد، دەتوانێت كێشەی كورد لەگەڵ ئەتنیكەكانی دیكەدا چارەسەر بكات:" رۆژهەڵاتی كوردستان ناوچەیەكی فرە نەتەوەیە. هەمیشە كورد كێشەی هەبووە، لەگەڵ ئەم ئەتنیكانە، بەتایبەتی لەگەڵ ئازەرییەكان. لەناوچەكانی ورمێ و شكاك پێویستیمان بە سیستەمێك هەیە تا بتوانین بە ئاشتی و ئارامی لەگەڵ ئەم ئەتنیكانە بژین".