02:44 - 29/08/2019

ئەو کێشەیەی تەمەنی لەگەڵ تەمەنی حکومەتی هەرێمدایە!‌

پەیسەر

لەو هەشت کابینەی حکومەتی هەرێم کە لە بیست و حەوت ساڵی رابردوودا پێکهاتووە، میراتێک هەیە ئەم تەسلیمی ئەوی دەکات، ئەم میراتە وەکو منداڵێکی ئیفلیج وایە کە گەورە دەبێ بەڵام هەرگیز ناکەوێتە سەرپێی خۆی. ئەویش کێشەی کارەبایە.

تا پێش ڕاپەڕین، پارێزگاكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك پێویستیان بە 360 مێگاوات کارەبا هەبوو. بەڵام ئێستا بە پێنج هەزار مێگاوات ئەوسا پێویستییەکانی ئەم هەرێمە بە کارەبا پڕ دەکرێتەوە. واتا پێویستیی بە وزەی کارەبا بەڕێژەی ١٢٨٨% زیادیکردووە.

بەرهەمێکی کەم .. دابەشکردنێکی خراپ
بەگوێرەی قسەی بەرپرسانی وەزارەتی کارەبا، ئێستا هەرێمی كوردستان ٣٥٠٠ مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنێ. ئەو بڕەی بەرهەم دەهێنرێ بەسەر نزیکەی ملیۆنێک و ٦٠٠ هەزار بەشداربوو لە هەر چوار پارێزگاکەی هەرێمدا دابەش دەکرێت. ئەم رێژەیە بەشی ئەوە ناکات ٢٤ سەعات کارەبا بدرێت بە هاوڵاتیان.

لە هەرێمی کوردستان وزەی کارەبا لە چەند سەرچاوەیەکەوە بەرهەم دەهێنرێت لەوان:
بەنداوەكانی دوكان و دەربەندیخان کە بەهەردووکیان 150 بۆ 200 مێگاوات كارەبا بەرهەم دەهێنن. موڵکی حکومەتی فیدراڵین و لەلایەن کەرتی تایبەتەوە سیانەیان بۆ دەکرێ.

پێنج وێستگەی کارۆگازیی لە هەولێر، سلێمانی چەمچەماڵ و بازیان، دهۆك و خورمەڵ هەن کە. موڵکی کەرتی تایبەتن.

وێستگەی كارەبای باعەدرێ لە پارێزگای دهۆك كە دەكەوێتە نێوان زاخۆ و دهۆك نزیك قەزای سێمێل، هەروەها وێستگەی تاسڵوجە لە سلێمانی بە نەوتی ڕەش كاردەكەن ئەمانیش موڵکی کەرتی تایبەتن.

ئەندازیار یاسین حەسەن بەڕێوەبەری پلان و لێكۆڵینەوە لە وەزارەتی كارەبا بۆ پەیسەر دەڵێت: ئێستا 90%ی وزەی كارەبای هەرێم، لەلایەن كەرتی تایبەتەوە بەرهەم دەهێنرێت. حكومەت سووتەمەنیان بۆ دابین دەكات و كارەباكەشیان لێدەكڕێتەوە. هەروەها بەنداوەکانی دوکان و دەربەندیخان تەنیا ١٠%ی کارەبای هەرێم بەرهەمدەهێنن"

بەپێی قسەی حەمەئەمین هەورامانی وتەبێژی وەزارەتی کارەبا، بەرهەمهێنانی هەر كیلۆواتێك كارەبا 160 دینار لەسەر حكومەت دەكەوێ. حکومەت بۆ هەر کیلۆواتێک 40 دینار دەداتە کەرتی تایبەت، بەڵام دابینكردنی سووتەمەنی و گواستنەوەکەی و خەرجیە كارگێڕییەكان، نرخی هەر کیلۆواتێک بۆ 160 دینار بەرزدەکەنەوە.

هەورامانی دەشڵێت: حکومەت پاڵپشتی دارایی بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا دەکات، بەو پێیەی کیلۆواتێک کارەبا بە ١٠٠ بۆ ١٢٠ دینار دەفرۆشێتە ناوچە بازرگانیەكان، لە هەر کیلۆواتێکدا ٤٠ بۆ ٦٠ دینار زەرەر دەکات. فەرمانگەكانی حكومەتیش لەبەرامبەر هەر کیلۆواتێکدا دەبێ 150 دینار بدەن لەمەشدا ١٠ دینار زەرەر دەکات، بۆ هاوڵاتیانیش 15 دینارەو ١٤٥ دینار زەرەر دەکات. تێکڕا حکومەت لە فرۆشتنی کارەبا زیانی زۆری دەکات لەڕووی خەرجییەوە.

هاوبەشەکان بە رێژە
- هاوبەشی ماڵان 70%
- هاوبەشی ناوچە بازرگانییەکان 12%
- ناوچە پیشەسازییەکانی ناو شارەکان 10%
- هاوبەشی كارگە گەورەكانی تواندنەوەی ئاسن و بەرهەمهێنانی چیمەنتۆ 8%

كامیل محەمەد ئەندازیار و شارەزا لە بواری کارەبادا بۆ پەیسەر دەلێت: ئاستی بەکارهێنان و بەرهەمهێنانی کارەبا لە هەرێم، جیاوازی زۆر زۆریان هەیە. بۆ نموونە لە هاوین و زستاندا، خواست لەسەر كارەبا دەگاتە 5 بۆ 6 هەزار مێگاوات. بەڵام ئەگەر وێستگەكانی بەرهەمهێنانی بە هەموو تواناشیانەوە كار بكەن، تەنیا ٤٥٠٠ بۆ ٥٠٠٠ مێگاوات کارەبا بەرهەم دەهێنن.

لە دوای راپەڕینەوە خواست لەسەر بەکارهێنانی وزەی کارەبا بەڕێژەی ١٢٨٨% زیادیکردووە

شارەزایانی کارەبا دەڵێن، ئەگەر سیستمی پێوەری زیرەك جێبەجێ بكرێ و نەوتی سپی بۆ هاوڵاتیان دابین بكرێت، ئەم رێژە زۆرەی بەکارهێنانی کارەبا لە هاوین و زستاندا پێویست نییە. ئەگەر ئەم سیستمە جێبەجێ بکەرێ، ئەوا هەرێم تا پێنج ساڵی تر پێویستی بە دروستكردنی وێستگەی بەرهەمهێنانی کارەبا نابێ.

کاتێک لە یاسین حەسەن دەپرسی کێشەکانی بەردەم کارەبا چین؟ ئەو لیستێک هۆکار ریز دەکات لەوانە: كێشەی تەكنیكی کە هەموو بەشەكانی بەرهەمهێنان و گواستنەوە و دابەشكردن و كۆنترۆڵكردن دەگرێتەوە. نزیكەی 35%ی ئەو كارەبایەی ئێستا بەرهەم دەهێنرێ دیار نامێنێ و 20%ی دەدزرێت یان زیادەڕۆیی كراوەتە سەر تۆڕەكان. هەروەها 15%شی بەهۆی خراپی هێڵەکانی گواستنەوە و دابەشكردنەوە بەفیڕۆدەچێ.

حەمەئەمین هەورامانی دەڵێت: ئەگەر حكومەتی هەرێم بیەوێت كارەبای زیاتر بەرهەم بهێنێ و هەر بەم میكانزمەی ئێستا دابەشی بكات، ئەوا لە هەر ١٠٠٠ مێگاواتێکدا  350 مێگاواتی بەفیڕۆدەچێ.

چۆن کێشەی کارەبا چارەسەربکرێت؟
یاسین حەسەن بەڕێوەبەری پلان و لێكۆڵینەوە لە وەزارەتی كارەبا ئاماژە بەوە دەکات، ساڵی 2017 بانكی نێودەوڵەتی پرۆژەیەکی بۆ چاکسازیی لە کەرتی وزە بەگشتیی و كارەبا بەتایبەتی،  داوەتە وەزارەتی كارەبا. ئەنجومەنی وەزیرانیش خاڵ و پێشنیازەکانی ناو ئەو پرۆژەیە پەسەندكردووە.

شارەزایان و پسپۆڕانی کارەبای هەرێم کۆکن لەسەر ئەوەی کە دانانی پێوەری زیرەک هەموو کێشەکانی کارەبا چارەسەر ناکات، بەڵام دەتوانێ رێکگرێکی باشبێ لە بەهەدەردانی وزەی بەرهەمهێنراو کە دەرەت دەڕەخسێنێ ٢٠٪ی کارەبای بەفیڕۆ دراو بگێڕێتەوە.

90%ی كارەبای هەرێم لەلایەن كەرتی تایبەتەوە بەرهەمدەهێندرێت، حكومەت سووتەمەنیان بۆ دابین دەكات و كارەباكەشیان لێدەكڕێتەوە

ئەو کەسانەی لە نزیکەوە ئاگاداری کەرتی کارەبان لە هەرێم ، ئاماژە بەوە دەکەن، بەشێک لە کێشەکانی ئەم کەرتە تەکنیکین و پەیوەندییان بە تۆڕەکانی دابەشکردن و گواستنەوەی کارەباوە هەیە کە ١٥%ی کارەبای بەرهەمهاتوو بەو هۆیەوە بەفیڕۆدەڕوات.

هەورامانی وتەبێژی وەزارەتی کارەبا دەڵێت: پارێزگاكانی هەولێر و سلێمانی كێشەیان لەگەڵ سیستمی 132 كەیڤی دا نییە، چونكە وێستگەكانی بەرهەمهێنان و دابەشكردنی کارەبا لەو دوو پارێزگایەدا پێکەوە گونجاون، بەڵام پارێزگای دهۆك کێشەی هەیە. كارەبا لە ڕێی سیستمی 132 كەیڤییەوە لەهەولێرەوە دەگوازرێتەوە بۆ دهۆك و بەو هۆیەوە بەشێكی بە فیڕۆدەچێ و وا باشترە تۆڕەكە بكرێتە 400 كەیڤی.

بە هەمان شێوە ئەندازیار یاسین حەسەن، نا چونیەکیی سیستمی گواستنەوەی کارەبای هەرێم بە کێشەیەکی سەرەکی دەزانێت و دەڵێت: بۆ دروستکردنی سیستمێكی سەقامگیر پێویستمان بە سیستمی 400 كەیڤی هەیە، ئەم سیستمە یارمەتی كەمبوونەوەی بەفیرۆچوون و دیارنەمانی كارەبا دەدات و لەو ڕووەوە وەزارەتی كارەبا ماستەرپلانی خۆی هەیە.

لە هاوین و زستاندا بەکارهێنانی كارەبا دەگاتە 5 بۆ 6 هەزار مێگاوات بەڵام وێستگەكانی بەرهەمهێنان بە هەموو توانایانەوە ٤٥٠٠ بۆ ٥٠٠٠ مێگاوات کارەبا بەرهەم دەهێنن

شارەزایان و پسپۆڕان چەندین ڕێگەچارە بۆ قەیرانی کارەبای هەرێم دەخەنەڕوو، هەندێکیان پێشنیازن بۆ زیادکردن و جۆراوجۆرکردنی سەرچاوەکانی بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا، هەندێکیشیان بۆ ڕیگرتن لە بەهەدەردان و بەفیرۆچوونی ئەو وزەیە.
ئەندازیار یاسین حەسەن بە پەیسەری گوت: ئەگەرچی بەرێوەبەرایەتییەك لەناو وەزارەتی كارەبادا بۆ وزە نوێبووەوەكان کارۆڕوناکی، کارۆهەوایی، ڕیسایکڵینی خۆڵوخاشاک هەیە، بەڵام بەپێی ڕاپۆرتی بانكی نێودەوڵەتی بۆ ئەنجامدانی چاكسازیی لە كەرتی كارەبادا لەم قۆناغەدا پێویستە ئاژانسێكی تایبەت بە وزە نوێبووەوەكان و پاراستنی وزە لە كوردستان دابمەزرێنرێت.

درێژە بە قسەکانی دەدات و دەڵێت: لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا كەموكوڕی لەو بوارەدا هەم لەلای وەزارەتی كارەبا هەیە، كە وەك پێویست كاری بۆ جێگیركردنی ئەو سیستمە نەكردووە، هەم كۆمپانیاكان كە كەلوپەلی كوالێتی نزم دەهێنن. ئەمەش كاری كردووەتە سەر ناوبانگی بەرهەمهێنانی كارەبا لە وزەی خۆر. 

چی بکرێ بۆ سەرچاوەی تر؟
شارەزایان سێ وێستگە یان سەرچاوەی تر پێشنیاز دەکەن بۆ زیادکردنی بەرهەم ئەوانیش:

  •بەرهەمهێنانی كارەبا لە وزەی خۆرەوە، بە جۆرێك حكومەت خۆی پرۆژەی ستراتیژی لەو بوارەدا هەبێ. یان هاوڵاتیان هان بدات خۆیان كارەبا لە خۆرەوە بەرهەم بهێنن.

•بەرهەمهێنانی كارەبا لەڕێی (با) وە کارۆهەوایی.  ئەمەش ڕێگایەکی دیکەیە لە بەرهەمهێنانی کارەبا.

•بەرهەمهێنانی كارەبا لەڕێی ریسایكڵین و دووبارە بەکارهێنانەوەی خۆڵوخاشاكەوە كە دەتوانرێت لەڕێی سووتاندنیانەوە كارەبا بەرهەم بهێنرێ.

خاڵی پۆزەتیڤی ئەو سێ رێگایە ئەوەیە، دوای ئەوەی كەوتنە سەركار تێچووی بەرهەمهێنانی كارەبا بە ڕێژەیەکی زۆر کەم دەبێتەوە، بەڵام تا دەكەونە سەركار پارەی زۆری تێدەچێ.

ئەگەر حكومەتی هەرێم هەر بەم میكانزمەی ئێستا کارەبا دابەش بكات ئەوا لە هەر ١٠٠٠ مێگاواتێکدا  350 مێگاواتی بەفیڕۆدەچێ

بە شێوەیەکی گشتیی دەکرێت چارەسەرەکانی کێشەی کارەبا لە چەند خاڵێکدا کورتبکرێنەوە:

1.دەركردنی یاسایەك بۆ پاراستنی تۆڕەكانی كارەبا و سەرچاوەكانی بەرهەمهێنان، چونكە تائێستا وەزارەتی كارەبا كار بە ڕێنمایی دەكات.

2. گۆڕینی تۆڕی گواستنەوە و دابەشکردنی كارەبا كە كۆنن و هۆکارن بۆ بەفیڕۆچوونی وزەی كارەبا.

3.قەدەغەکردنی بەکارهێنانی کارەبا بۆ گەرمكردنی ئاو بە بۆیلەر و گیزەر، لەبری ئەوە گازی سرووشتی بە نرخێكی هەرزان بۆ هاوڵاتیان دابین بکرێت. ئەم هەنگاوە ساڵانە نزیكەی 500 ملیۆن دۆلار بۆ حكومەتی هەرێم دەگەڕێنێتەوە.

4.گۆڕینی شێوازی دروستكردنی خانوو كە جیاوازبێ لەو چیمەنتۆ و بلۆكەی بەكاردەهێنرێ، بە جۆرێك پشت بە بلۆكی عازل ببەسترێت بۆ ئەوەی هاوینان بۆ فێنككردنەوە و زستان بۆ گەرمكردن وزەیەكی كەم بەكاربهێنرێت.

5.هاندانی هاوڵاتیان و کەرتی تایبەت و کارئاسانی بۆیان بۆ ئەوەی کارەبا لە وزەی خۆر و هەواوە بەرهەم بهێنن.