04:02 - 10/08/2019
سەركردەی وڵاتانی ئیسلامی دەچن بۆ حەج
حەج بە یەكێك لەپێنج پایەكانی ئیسلام دادەنرێت و لە ڕووی ڕیزبەندیشەوە دەكەوێتە پلەی پێنجەم، بە پێی وتەی شارەزایانی شەریعەتی ئیسلامی ئەنجامدانی حەج بنەمای تایبەت بە خۆی هەیەو دیارترینیان بریتین لە (موسڵمان بوون) بەو مانایەی كە خەڵك لە (دەست و دەم)ی ڕازی بن و موسڵمان بوونەكەی بە پێوەری ئاینی تەواو بێت، (خاوەنی ژیریی)ەكی وابێت كە بزانێت بنەماكانی پێش چوون بۆ حەج و دوای هاتنەوەی چین؟ هەروەها لەوەش تێبگات كە بۆچی دەچێت بۆ حەج و دەیەوێت چی بەدەست بهێنێت، لە هەمان كاتدا (بنەمای ئابووری) بە هەند وەرگیراوە بە مانایەك لە كاتی چوون و هاتنەوەدا كەسەكە خۆی و ماڵ و منداڵی پێویستیان بە كەسی دیكە نەبێت، هەر لە بواری بنەما ئابوریەكەدا دەبێت ئەوە پارەیەی كە پێی دەچێت بۆ حەج حەڵاڵ بێت و مافی كەسی دیكەی بەسەرەوە نەبێت. لە هەمان كاتیشدا (بنەمای ئەمنی) لەبەرچاو دەگیرێت بەو مانایەی ئەگەر كەسێك ویستی بچێت و دەسەڵاتداران یان یاسای وڵاتەكە ڕێگەی نەدا و لەمپەری بۆ دروست كرد.
ئەوانەی كە دەچن بۆ ئەنجامدانی ئەو ئەركە ئاینییە، خەڵكی جۆراوجۆری سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتیشیان تێدایە، لە نەتەوەو ڕەنگی جیاواز پێكهاتوون و هەر یەكەشیان لە وڵات و ناوچەی جۆراوجۆرەوە ڕوو لە وڵاتی عەرەبستانی سعودیە دەكەن، لەبەر ئەوەی نیەتیش شتێكی تایبەتە و لە دڵی مرۆڤ خۆیدایە مەگەر خۆی ڕوونی بكاتەوە یان دەری ببڕێت ئەگینا هیچ كەس پێی نازانێت جگەلە خوداو كەسەكە خۆی، هەربۆیە ناتوانرێت بڕیار لەسەر نیەتی شاراوەی هیچ كەسێك بدرێت لەبەر ئەوەی كەس سنگی كەسی هەڵنەدڕیوە تا بزانێت چی تێدایە.
بابەتی ئەم ڕاپۆرتە لەسەر ئەو سەركردە عەرەبیانەیە كە وڵاتەكانی خۆیان دووچاری خراپترین جۆری فەرمانڕەوایی كردووە، گەندەڵی بە هەموو جۆرەكانیەوە سەرجەم جومگەكانی دەسەڵات و وڵاتەكەیانی گرتووە، خوێن ڕشتنی بە ناهەق بووەتە كاری رۆژانەی ڕژێمەكانیان، خاوەنی بیروباوەڕیی نا ئاینین و كەچی ڕێگەی حەج و عەمرە دەگرنە بەر و لەبەرچاوی كامێراو میدیاكاندا خۆیان بە دەرگای كەعبەو بەردە ڕەشەكەدا هەڵدەواسن، كاتێكیش دەپاڕێنەوە دیارنیە چی دەڵێن و داوای لێخۆش بوون لەچ تاوانێكیان دەكەن، هەروەها ڕوونیش نیە ئاخۆ داوای دەسەڵاتی زیاتر ناكەن و پێیان وابێت هێشتا لەبەرامبەر میللەتەكانیان كەمیان ئەنجام داوە.
هەرچۆنك بێت، سەرۆكی زۆرێك لە وڵاتانی عەرەبی لە ساڵانی پێشوودا چوونەتە مەككەو مەدینەو لەوێ (حەج یان عومرە)یان ئەنجامداوە، لەكاتی چوونی هەندێكیان تایبەتمەندییان بۆ كراوەو هەندێكی دیكەشیان لە ڕیزی حاجیەكانی دیكەدا كارەكانی خۆیان ئەنجام داوە، بە پێی هەندێك لە سەرچاوەكانیش پارێزەرو حیمایەكانیان دوور و نزیك لەگەڵیان بوون، لەگەڵ ئەوەشدا ژمارەیەكیان پارێزەرە تایبەتەكەنی خۆیان بردووەو لەوێش لە پشت سەرو تەنیشتیانەوە ئێشك گرن.
هەریەك لە جەمال عەبدولناصر و ئەنوەر سادات لە ساڵی 1954 پێكەوە لەسەر بانگهێشتی مەلیكی سعویەو بەناردنی فڕۆكەیەكی تایبەت لە لایەن پادشای سعودیەوە چوونەتە حەج و لەگەڵ خۆیدا جگە لە ژمارەیەك لە ئەندامە باڵاكانی وڵاتەكەی زەكەریا محێدین دەردەكەوێت، دواتریش ئەنوەرسادات كاتێك دەسەڵات دەگرێتە دەست لە ساڵی 1971 دووبارەی دەكاتەوە، ئەمە لە كاتێكدایە كە لەسەردەمی ئەم دوو سەركردەیەدا گەلی میسر خراپترین سزایان چەشتووە، بەتایبەتی ئیخوان موسلیمینەكانی ولاتەكەیان و ئەوانەی كە لایەنگرانی ئاین بوون، هەردوو سەرۆكی ئەو وڵاتە هێندە كەسایەتی نەتەوەیی و عەرەب بوون ئەوەندە كەسایەتی ئاینی نەبوون، ئەمە لە كاتێكدایە كە فەرموودەی پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) لەبارەی بانگەشەی ڕەگەز پەرستییەوە هەیە كە بیری نەتەوە پەرستی بە (بۆگەن) ناودەبات و دەفەرموێت لێی دوور بكەونەوە. جەمال عەبدولناصر 1952 كۆتایی بە سیستەمی پاشایەتی وڵاتەكەی هێناو 1967 تا 1970 سەرۆك وەزیرانی وڵاتەكەی بووە ، تا 25/10/1970 بەهۆی جەڵتەی دڵەوە كۆچی دوایی دەكات، محمد ئەنوەرسادات 1969-1970 جێگری سەرۆك كۆماربووەو 1970- 1975 دەبێتە سەرۆك وەزیران لە 6/1/1981 لە تەمەنی 62 ساڵیدا لەكاتی نمایشی سەربازیی وڵاتەكەیدا لە بەرچاوی هەموواندا كوژرا.
سەرۆكی پێشووی وڵاتی میسر محمد حوسنی موبارەكیش چووەتە حەج و لەوێ دەستی دوعای بەرزكردوەتەوەو داخوازیەكانی خۆی خستوەتە ڕوو، بەپێی وتەی سۆزان موبارەكی هاوسەری بێت حەوت جار چووەتە حەج و 23 عەمرەشی كردووە. لە 1975 تا 1982 سەرۆك وەزیرانی میسر بووەو لە 1982 تا 2011 سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە بووە، لە ئەنجامی بزوتنەوە جەماوەرییەكانی وڵاتەكەی كە ناسراوبوو بە بەهاری عەرەبی لەسەر كورسیەكەی هێنرایە خوارەوە كە تەمەنی 83 ساڵان بوو، جگە لەو كێشە گەورانەی بەسەر میسردا هاتووە حاڵەتی تەواری ڕاگەیاندووە كە زۆرینەی شرۆڤەكاران بە نایاسایی لە قەڵەمیان داوە.
عەبدولفەتاح سیسی كە لەڕێگەی كودەتایەكی سەربازییەوە كۆتایی بە دەسەڵاتی هەڵبژێردراوی موحەمەد مورسی هێناو خۆی بووە سەرۆك كۆماری ئەو وڵاتە چووەتە عەمرەو لە نزیكەوە ئەركەكانی جێبەجێكردووە.
یەكێكی دیكە لەو سەركردانە یاسر عەرەفاتە، عەرەفات سەرۆكی فەڵەستین بوو، سەرۆكێك لەسەردەمی ئەودا زۆرترین كێشە لەناوخۆی وڵاتەكەیدا بووەو زۆرترن زەوی فەلەستینیەكان لەلاین ئیسرائیلەوە داگیركراوە، هەندێك پێیان وایە ئەو بەدەست ئەنقەست فەلەستینی بەو مەرەندە گەیاندووە.
ئەمە لە كاتێكدایە كە عەرەفات گەورەترین پاڵپشت و نزیكی سەدام حسین سەرۆك كۆماری لەسێدارە دراوی پیشووتری عێراق بوو، ئەو لەكاتی ئەو هەموو تاوانەیدا كەدەرهەق بە خەڵكی ناوخۆو دەرەوەی دەكرد پشتیوانی لێدەكرد. عەرەفات ساڵی 1996 تا 2004 سەرۆكی دەوڵەت فەلەستین بووە، لە 11/11/2004 بە هۆی ژەهراوی بوونەو مردووە.
عەلی عەبدوڵا ساڵح سەرۆك كۆماری پێشووی یەمەن چووەتە حەج و لە كاتی جێبەجێكردنی ئەركەكاندا لە لایەن پۆلیس و بەرپرسانی سعودیەوە چاودێری دەكرێت، ساڵح لە 1990 بوەتە سەرۆك كۆمار تا 2012 لە 4 كانوونی یەكەمی 2017 و لە تەمەنی 70 ساڵیدا لە پایتەختی وڵاتەكەی كوژراوە، بە یەكێك لەو سەركردانە دادەنرێت كە گەلەكەیان چەوساندوەتەوەو وڵاتەكەی لەناو كێشەی ئابووری و سیاسی و كۆمەڵایەتیدا چەقاندووە. لە كاتی بە خاكسپاردنیدا تەنها 20 كەس ئامادەبوون.
یەكێكی دیكە لەو بەرپرسە گەورانەی سەردانی ماڵی خودای كردووە بۆ ئەنجامدانی فەریزەی حەج (شا عەبدوڵا)ی پادشای ئوردونە، دوای مردنی باوكی مەلیك حوسەین لە ساڵی 1992 هاتوەتەسەر كورسی دەسەڵات و تا ئێستەش بەردەوامە.
ڕێبەری كۆماری ئیسلامی عەلی خامنەئی چووەتە حەجی ماڵی خودا، ئەمە لە كاتێكدا ئەو تاوانانەی لە ژێر سایەی دسەڵاتی ئەودا دەرهەق بە خەڵك دەكرێت ئەوەندە زۆرن لە ژمارە نایەن.
هەروەها سەرۆكی پێشووی كۆماری ئیسلامی ئێران (ئەحمەدی نەژاد) لە ساڵی (2007) سەردانی عەرەبستانی سعودیەی كردووەو چووەتە حەج، ئەمە لە كاتێكدا كە هەڵگرانی مەزهەبی سونە لەوڵاتەكەیدا گرفتاری كێشەی گەورەی ئاینین و تەنانەت لە پایتەختی وڵاتەكەیدا تەنها یەك مزگەوتی سونەكان هەبوو لەسەردەمی دەسەڵاتی ئەودا داخراو تا ئێستەش نەكراوەتەوە.
لە وڵاتەكەی ئەحمەدی نەژاد دا سێدارەو كوشتنی سەرشەقام و خواردنی مافی نەتەوەكانی تری ئێران بە یاسایی كراوەو تا ئێستەش بەردەوامە. نەژاد لە 2005 تا 2013 سەرۆك كۆماری وڵاتی ئێران بووە، لەسەردەمی ئەودا كێشەی سیاسی وڵاتی ئێران زیادی كردووەو ئابووری وڵات داتەپیوەو ئەوەش بووەتە هۆی دروستبوونی كێشەی كۆمەڵایەتی زیاتر. لەناو ئەو تاوانانەشدا زیادبوونی ژمارەی لە سێدارەدانی هاوڵاتیانی وڵاتەكەیەتی بەدیارچاو خەڵكەوەو لەسەر شەقام و شوێنە گشتیەكان.
حەجكردنی سەدام حسین لە هەموو سەركردەكانی عەرەب زیاتر بۆ ئێمە جێگەی تێڕامان و سەرنج بووە، لە لایەك لەبەر ئەوەی لە نزیكەوە تاوانەكانی ئەومان دەرهەق بە گەلی كوردو سەرجەم پێكهاتەكانی عێراق دەبینی و دەشمانزانی تەنها لە جەنگی هەشت ساڵەی لە گەڵ ئێران چەندە تاوان لەژێرسایەی دەسەڵاتەكەی ئەودا ڕوویاندا، ئەمە جگە لە كیمیایی باران و ئەنفال و سێدارەو سەرجەم تاوانەكانی دیكەی، سەدام حسین لە ناوەڕاستی هەشتاكانی سەدەی ڕابوردوو چووە مەككەو مەدینەو لەژێر سایەی پارێزەرو چاودێرییەكی توند دا فەریزەی حەجی بەجێگەیاند، ئەمەلە كاتێكدا بوو كە زۆرینەی تاوانەكانی دەكەوتە ئەو ساڵانەوە. سەدام حسین 1979 لەڕێگەی كودەتایەكی سپییەوە ئەحمەد حەسەن بەكری لەسەرۆك كۆماری لابردو خۆی بووە سەرۆك كۆمار تا لە كۆتا رۆژیی 2006 دا لەتۆڵەی كارەساتی گوندی دوجەیل لە سێدارە درا.
لە ئێستەشدا حەیدەر عەبادی لە بەجێهێنانی فەریزە حەجە، لەكاتێكدا لەسەردەمی عەبادیدا عێراق هیچ پێشكەوتنێكی بەخۆیەوە نەدیوەو كێشەی كوردی نەك هەر چارەسەر نەكردووە، بەڵكو كێشەی بڕینی مووچەو داگیركردنەوەی ناوچە كوردستانیەكان و گەڕانەوەی سوپاكەی بۆ ناوچە كوردستانیەكان بەشێكن لەو تاوانانە..
سەرۆك وەزیرانی وڵاتی توركیاش رەجەب تەیب ئەردۆگان(وەك سەرۆكی وڵاتێكی بەناو ئیسلامی) چووەتە حەج و خوازیاری ئەوە بووە لەو ڕێگەیەوە خودا لەتاوانەكانی دەرهەق بە گەلی كورد كردویەتی بسڕێتەوە، تاوانەكانی ئەردۆگان لە ناوچەكەدا دەرهەق بەگەلی كورد ئەوەندە زۆرن كە لە ژمارە نایەن، بە جۆرێك نەك هەر لە كوردستانی بن دەستی وڵاتەكەی خۆی بەڵكو لە باشوور و رۆژئاوای كوردستانیش تاوانی دژە مرۆیی ئەنجام داوە.
شایانی باسە هەر یەكێك لە جەلال تاڵەبانی و بەرهەم ساڵح هەردوو سەرۆك كۆماری عێراق كە بەڕەگەز كوردبوون چوونەتە عەمرەو ئەركە ئاینیەكانیان جێبەجێكردووە.
چوونی ئەم سەركردە دیارانەی حكومەتە عەرەبیەكان بۆ بەجێهێنانی فەریزەی حەج پرسیارێك لای هەموان دەوروژێنێت، كە ئایا حەجی ئەو جۆرە كەسانە لای خودا قبوڵدەبێت یان نە؟ پرسیارەكە لەكاتێكدا تۆختر دەبێتەوە كە مافی زۆرینەی هاوڵاتیەكانی خۆیانیان پێشێلكردوەو ستەمی گەورەیان دەرهەق كردوون. ئەمە لە كاتێكدایە كە زۆرینەی زانایانی ئاینی لەوباوەڕەدان خودا لەمافی خۆی خۆش دەبێت و لە مافی خەڵكی خۆش نابێت.