09:33 - 12/12/2018

دكتۆر مەحمود عوسمان: شۆڕشەكانی كورد ناوچەگەریی و تیرەبازی و عەشایەریی بوون‌

پەیسەر

(كاتێك شۆڕشی ئەیلوول ئامانجی خۆی نەپێكاو شكستی هێنا كۆتاییەكەی بریتی بوو لەنەهامەتی بۆ گەلی كوردو رووبەڕووی سەرلێشوانی كردەوە) ئەمە گوتەی دكتۆر مەحمود عوسمانی سیاسەتمەداری دیاری شۆڕشی ئەیلوول و نوسەری دیاری كوردستانە.

لە كۆنەوە تا ئێستە ئەوانەی باس لە دروست بوون یان دروست نەبوونی دەوڵەتی كوردی دەكەن، پێیان وایە سێ هۆكاری سەرەكی رۆڵی گەروەیان هەیەو ناكرێت لەبەرچاو نەگیرێن و هەریەكەشیان بەبێ ئەوی تر ناتوانێت رۆڵی تەواوەتی خۆی بگێڕێت، ئەوانیش بریتین لە:

یەكەم: هۆكارە نێوخۆییەكانی كوردستان و چۆنیەتی پێكهاتەی كەسایەتی كوردە.
دووەم هۆكاری هەرێمایەتی و دەستێوەردانی راستەوخۆو ناراستەوخۆ.
سێیەم هۆكاریش نێودەوڵەتی و زلهێزە جیهانیەكانە. 

دكتۆر مەحموود لە كێتبێكیدا بەناوی ( تقیم مسیرە الثورە الكوردیە و انهیارها) كە یەكێكە لەبڵاوكراوەكانی (پارتی دیموكراتی كوردستان) و هەڵسەنگاندێكی وردی پارتی و مێژووی حیزبایەتی ئەو بنەماڵەیەیە، نوسەر لەو كتێبەدا كەبریتی یە لە 170 لاپەڕەی قەبارە مام ناوەند و ساڵی 1997 بڵاوكراوەتەوە و چەندین تیشكی گرنگی لەو بارەیەوە خستۆتە روو، ئەو پێی وایە هەر لەدێرین زەمانەوە شۆڕشەكانی كورد ئەوەندەی ناوچەگەری و تیرەبازی و عەشایەری بووە، ئەوەندە كوردستانی و نەتەوەیی نەبوون هەربۆیە بەیەكێك لە هۆكارەكانی دواكەوتن و ئامانج نەپێكانی شۆڕشەكانی كوردی دادەنێت و دەڵێت :سەرەڕای گرنگی و بایەخی شۆڕش و راپەڕینەكانی كورد بۆچەسپاندنی بوون و بەرگریكردنی لەو بوونە و داواكردنی مافە شەرعیەكانی خۆی بەڵام نەیانتوانیوە وەك پێویست ئامانجەكانی خۆیان بپێكن لەبەر ئەوەی دۆخی سیاسی نێو دەوڵەتی لەبەرژەوەندی كێشەی كورد نەبووە و لەبەرژەوەندی دوژمنەكانی هەڵسوڕاوە).

ئەگەر ئەم رستانەی ئەو سیاسەتەمەدارەی كورد لە رووی شارەزایی و ئەزموونی خۆیەوە بێت و پێی وابێت سیاسەتی نێودەوڵەتی پایەیەكی گرنگی سەرنەگرتنی شۆڕش و راپەڕینەكانی كورد بووبن ئەوا دەكرێت بڵێین لە ڕووی پێكهێنانی دەوڵەتەوە قورس تر دەبن، دكتۆر مەحموود لەو كتێبەدا باس لەهۆكارە ناوخۆییەكانی كوردیش دەكات و پێی وایە (نەبوونی سەركردایەتی گونجاوی بەتوانا بۆ ئەو شۆڕش و راپەڕینانە و ئاراستەكردنی لەلایەن خێزان یان تیرەو عەشیرەتێكی دیاریكراوەوە بوە، سەرەڕای ئەوەش ئەو كەسایەتیانە و ئەو بنەماڵەو عەشرەتانەش لەپاڵ ناوی شۆڕشی كورداد خۆیان پێگەیاندبێت یان ناویان دەركردبێت و پاڵەوانی خۆیان نواندبێت و با قوربانیشیان دابێت، لەگەڵ ئەوەشدا نەیانتوانیوە وەك -سەركردە-دەربكەون و خۆیان نمایش بكەن) .

ئەگەر ئەمە رەخنەی ئەو سەركردەیەی كورد بووبێت لە سەركردەو رێبەرەكانی شۆڕش و راپەڕینەكانی كورد لە رابوردوو ئێستەشدا، ئەوا دەبێت بگوترێت رۆشنبیری گشتی و رای شەقام و زۆرینەی خەڵكی كوردستانیش لایەنێكی تری كێشەكەیەو پەیوەندی راستەوخۆی هەیە لەگەڵ شكستەكانی ئەو شۆڕشانەی كە هەڵگیرساون و لە ئێستەشدا ئەو كاریگەریانە قوڵتر دەبنەوە.
 دكتۆر پێی وایە (دواكەوتووی گەلەكەمان و بڵاو بوونەوەی نەزانین و نەفامی لە ریزی شۆڕشەكان و ناوخەڵك رۆڵی لەبەرچاوی هەبووەو نەیتوانیوە وەك پێویست رێز لەو قوربانی و هەوڵانەی خۆی بگرێت)..

هەرچەندە وەك شارەزایان و مێژو نوسانی كورد ئاماژەی بۆ دەكەن بە درێژایی مێژووی كورد هیچ دەسەڵاتدارو میرنشین و هێزێك نەیتوانیوە باشووری كوردستان یەك بخات و لەژێر هەژموونی یەك ئاڵاو یەك سەركردەو یەك ئاراستەدا هەنگاو بنێت،  ئەوا دكتۆر مەحموود لەمیانەی نوسینەكەیدا وردتر دەچێتە نێو شۆڕشەكانی كورد و دەڵێت : (سەركردەو سەرۆكە بنەڕەتیەكانی كورد سەر بە دوو بنەماڵەی دیاری كوردستان بوون كە بریتی بوون لە بنەماڵەی شێخ مەحممود لە سلێمانی و بنەماڵەی بارزانیەكان لە ناوچەكانی بادینان). نوسەر پێی وایە رەنج و ماندووبونی بارزانیەكان لەبەرچاوەو روونە بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هیچ سەركردەیەكی كورد نەیتوانیوە ئامانجەكانی گەلی كورد دەستەبەر بكات)..

شارەزایانی مێژوو  پێیان وایە كورد نەیتوانیوە  سود لەمێژووی خۆی ببینێت و ئەگەر شارەزاشی تێدا هەبێت وەك كەلەپوورێكی بێ گیان و دوور لەكاریگەریی دادەنێت، هەربۆیە (ئەنجامی هەموو راپەڕین و شۆڕەكانی لەیەك دەچن –دكتۆر مەحموود وا دەڵێت-، ئەو پێی وایە كەمتەرخەمی و نەتواناییەكانی سەرۆك و سەركردەكانی شۆڕشەكانی رابوردوو بونەتە هۆی شكست و سەرنەكەوتن و فەشەل هێنانی سەرجەم شۆڕشەكانی).. یەكێك لەو كارە خراپانەش كە سەركردایەتی كورد فێربی بووە لەكاتی شكستەكان و سەرنەكەوتنەكاندا هەمیشە لەخۆی دو خستۆتەوە و خستویەتیە ئەستۆی ئەوانی تر و تەنانەت زۆرینەیان لە نوسینەوەی یاداشتەكانیشیاندا خۆیانی لێدەپارێزن، بەڵام دكتۆر بەئاشكرا ئەو راستیە دەخاتە روو: (بمانەوێ یان نە)بارزانیەكان ونەوكانیان پشكی سەرەكییان بەردەكەوێت بەو پێەی رۆڵی سەرەكییان هەبووە لە شۆڕشی كوردا لەنێوان 1964-1975 )، ئەو راشكاوانە دەستی خستۆتە سەر ئەم خاڵە لاوازەو نەیشاردۆتەوە كە ئەگەر ئەو رەخنانە ئاراستەی بنەماڵەی بارزانیەكان نەكات توێژینەوەكەی زانستی نابێت و كەموكوڕی تێدا دەبێت.

لەبارەی پەند وەرگرتن لە مێژوو ئەوەی كە ئەمڕۆ پێی دەگوترێت فەلسەفەی مێژوو، بۆ ئەوەی نەوەكانی داهاتوو سوود لەهەڵەكانی رابوردوو وەربگرن ئەو نوسەرە باس لەوە دەكات كە پێویستە پەند وەربگیرێت لەئەنجامی هەموو شۆڕش و راپەڕینە شكست خواردووەكانی كورد، ئەو پێی وایە هۆكاری سەرەكیش بریتیە لەوەی خێزانێك یان عەشیرەت و بنەماڵەیەك شۆڕەكەیان هەڵگیرساندووە و قۆرخیان كردووە بۆ خۆیان، هەرچەندە پێگی ئاینی یان كۆمەڵایتیشیان هەبووبێت و خاوەنی چەك و جبەخانەو چەك وچۆڵیش بووبن، بەڵام نەیانتوانیوە رۆڵی سەركردایەتی بگێڕن بەشێوەیەك كە لەهەموولایەكەوە پشتیوانییان لێبكرێت و سەرجەم حیزب و هێزە سیاسیەكان پشتیوانییان بكەن، دواجاریش پشتیوانی گشتی گەل بۆخۆیان رابكێشن، بەجۆرێك باوەڕیان بەشۆڕشگێری و كاری بەكۆمەڵ و بڕیارەكانیان بەپێی توێژینەوە بێت و دوور بكەونەوە لەتاك رەوی و سەرپێییانە بڕیاردان..

دكتۆر مەحموود پێی وایە هۆكارەكانی شكست و ئاشبەتاڵی شۆڕەكان ناكەوێتە سەر پێشمەرگەو شەهید و بنەماڵەكانیان و دەڵێت: ئەوان تەنها فەرمانبەردارو جێبەجێكاربوون و هیچ درێغیشیان نەكردووە، ئەو تاوانە دەكەوێتە ئەستۆی حیزب و سەركردەكانی و لەپێشی هەمووشیانەوە بارزانی و نەوەكانی و تادەگاتە مەكتەبی سیاسیەكان و بەرپرسە حیزبیەكان و پاراستنیش تاوانبارن)..
گەرچی دكتۆر مەحموود خۆی یەكێك بووە لە ئەندامانی مەكتەبی سیاسی و بەرپرسیارێتی جواروجۆری لەئەستۆ بوە بەڵام جیاواز لەوانی تر نەك بێدەنگی و ئەشهەدوبیلای هەڵنەبژاردووە بەڵكو لە رێگەی ئەو كتێبەوە رەخنەكانی خۆی ئاراستە دەكات و پێی وایە دەبێت نەوەكانی داهاتوو بەرچاو رونانەتر لە رابوردوو  و داهاتوو بڕوانن، (ناتوانین باس لە خاڵە گەورەوبچووكەكانی هەرەسی شۆڕشی ئەیلوول بكەین تا قسە لەسەر هۆكارەكانی سەرهەڵدانی نەكەین) ئەو پێی وایە (ئامانجی شۆڕشی ئەیلوول عێراقی بوون و دیموكراسیەت بۆ عێراق بووە نەك كوردستانی سەربەخۆو كاركردن بۆ سەربەخۆیی).. نوسەر پرسیار دەكات و دەڵێت لە 11/ ئازار/ 1970 دا شۆڕش نەیتوانی ئامانجەكانی بهێنەێتەدی و شكستی هێنا؟ بۆچی نەتەوەكەمانی تووشی شكست و شۆك كرد؟ بۆچی هێزە پێشكەوتووخواز و عێراقیەكان پشتیوانییان لە كورد نەكرد؟ لەو هەموو كێشانەی روو بەڕووی گەلەكەمان بوویەوە كەسیان قسەیەكیان نەكردو هەڵوێستێكیان نەبووە؟

لەلایەكی ترەوە دكتۆر مەحموود باس لە رۆڵی بلۆكی رۆژهەڵات و هۆكارە دەرەكیەكیەكانی شۆڕشی ئەیلوول دەكات و پێی وایە بەرژەوەندیە تایبەتیەكانیان خستۆتە پێشی بەرژەوەندی گەلی كوردەوە و لە نێوان ساڵانی 1972 تا 1975 پشتیوانی تەواوی لە حكومەتی عێراقی كردووە لەدژی كورد و لەو رێگەیەوە حیزبی بەعس گەوەرەترین تاوانی لە دژی كورد ئەنجام داوە. نەتەوە یەكگرتوەكان و بلۆكی رۆژئاواش لەو ماوە درێژەدا بەلای كەمەوە بێدەنگییان هەڵبژاردو نەتەوەیەك ئیبادە دەكراو ئەوانیش تەنانەت لە راگەیاندنەكانیش دا باسێكیان لێوە نەدەكرد.

یەكێكی تر لەو كێشە گەورانەی كە لەنێو خۆی شۆڕشەكەدا هەبوو بریتی بوو لە (دوو ئاراستەی جیاواز، یەكێیان عەشایەریی خاوەن هێز و دەسەڵات كە خۆی لە بنەماڵەی بارزانیەكاندا دەبینیەوە و ئەوی تریان بریتی بوون لە خەڵكی خوێندەواری نێو مەكتەبی سیاسی كە پێیان دەگوترا (حیزب)، ئەم كێشەیە لە ساڵی 1964 دا گەیشتە لوتكە و تەقییەوەو خوێنی تێكەوت. ئەم روداوە مەعنەویاتی كوردی لاوازكرد و كاریگەریی مێژووی خۆی لەسەر خودی شۆڕشەكەو دوای خۆشی دانا، دوای ئەوەی كە باڵەكەی بارزانی سەركەوت سەرجەم شوێنە چۆڵەكانی بە كەسانی (هەزیل) و كەم تواناو لاواز و تەنها جێبەجێكاری بێ موناقەشە پڕكردەوە. پەلاماردانی چەكدارانەی مەكتەبی سیاسی هەڕەشەی بەردەوامی لە شۆڕش دەكرد و رۆحیەتی شۆڕشگێڕی لای گەلی كورد لاواز تر دەكرد).

لێرەوە لەنێو شۆڕی ئەیلوول دا دیاردەی بازرگانی جەنگ دەردەكەوێت و دكتۆر مەحموود پێی وایە ئەو كەسە لاوازانەی لە بارزانی گرد ببونەوە بریتی بوون لەوانەی كە بەرژەوەندییان لە یەكڕیزی كوردا نەبوو كە بریتی بوون لە چەندین كەسی سیاسی و سەربازی و بازرگانی و كەسابەتیان لەو شەڕەدابوو هەر بۆیە بەردەوام كێشەو لەمپەریان دروست دەكرد. ..

دكتۆرمحمود لێرەدا قسەیەك بۆ دزیش دەكات و باس لەوە دەكات كە ئەوانەی لە دەوری بارزانی بوون رێگر بوون لە جێبەجێكردنی (قانون اصلاح الزراعی) و لەبری ئەوە پێشنیاری یاسای بارزانییان كرد كە دەسەڵاتی خۆی لەناوچەكانی پێشمەرگەدا جێەجێدەكرد، هەر ئەمە بووە هۆی ئەوەی كە بەڵگەیەك بدەن بەدەستی حكومەتی عێراقییەوە بۆ ئەوەی لە بەیاننامەی 11/ ئازار پەشیمان ببێتەوەو بەر  ببێتەوە گیانی خەڵكی كوردستان....

هەر بۆیە دەبینین تا ئێستەش لە باشووری كوردستان حیزبە كوردیەكان نەیانتوانیوە ببنە حیزبێكی ئەكادیمی و پرانسیپ دار، تا هەنوكەش لەژێر هەژموونی بیروباوەڕی عەشایەری و دیوەخانەكاندا ماونەتەوەو لە داوی  28 ساڵ لە فەرمانڕەوایی هێشتا نەیانتوانیوە ببنە خاوەنی حكومەتێكی دامەزراوەیی و پێشكەوتوو.