03:35 - 18/07/2019
عەفرین بە موزیك بەرەنگاری داگیركاریی دەبێتەوە!
گۆڤاری په‌یسه‌ر
"سازێكم لە باوكمه‌وه بۆ جێمابوو، باوكم ماوەیەك بەر لەوەی بچێتە جیهانەكەی دیكە، سازی لێدەدا، سەیری دەكردم و دەیگوت ئەمانە ئاوازی بەهەشتن، ناكرێ ونبن و لەناو بچن. هەشت ساڵ، ئەم سازە هاوڕێیەكی گیانی بە گیانیم بوو. لەكاتی پشووداندا، لە سەیران و هەروەها لەو كاتەی میوانێكی خۆشەویست دەهات دەمژەنی. نازانم دوای ئه‌وه‌ی دەرگای ماڵەكەم كلیلدا و عەفرینم جێهێشت چی بەسەر سازەكەمدا هاتووە! " ئەمە قسەی محەمەد بیلۆی رۆژنامەنووسی خەڵکی عەفرینە، كە دوای داگیركردنی عەفرین لەلایەن رژێمی توركیا و گروپە ئیسلامیە جیهادییەكانەوە رووی لە هەرێمی كوردستان كردووە.
سەرەڕای بارودۆخی خراپی عەفرین، لە رووی سیاسی، ئەمنی و ئابوورییەوە، هەروەها سەرەڕای ئەوەی بەشی زۆری دانیشتووانی عەفرین ناوچەكەیان جێهێشتووە، هێشتا خواست لەسەر فێربوونی موزیك لە هەڕمێنە. پەیمانگای ئاواز كە كۆنترین پەیمانگای فێركردنی مۆسیقایە دەرگاكانی كراوەیە و بەردەوامە لەسەر پێشوازیكردن لە فێرخوازانی موزیک. بەرامبەر بڕە پارەیەكی رەمزی رۆژانە دەیان كوڕ و كچ سەردانی ئەم پەیمانگایە دەكەن. عەفرینیەكانیش دەڵێن: " موزیك شێوازێكی دیكەیە لە بەرەنگاربوونەوەی داگیركاریدا".
گەنجان لە گه‌وره‌ساڵه‌كان زیاتر مەیلی ژەنینی ساز و ئامێرە موزیكییە كوردەوارییەكان دەكەن، بەڵام ئەو گەنجانەی تەمەنیان كه‌مه جگە لەوەی خولیای سازن، دەخوازن فێری ژەنینی ئامێری رۆژئاوایی وەكو گیتار بن
عەفرین خاوەنی ژیارێكی له‌مێژینەیە لەناوچەكەدا، چەندین رەنگی جیاوازی كۆمەڵگه‌ی كوردی لە عەفرین دەبینرێت. بەهۆی جوگرافیای شاخاوی ناوچەكە و دابڕانی لە ناوچەكانی دیكەی كوردستان کەلتوور و شێوازی ژیانی سروشتی رەنگدانەوەی لەسەر كه‌لتووری عەفرین هەبووە. تا ئێستا پاشماوەی میتانی، عەلەوی، زازایی و كرمانج لە عەفرین دەبینرێن. جیاوازی عەفرین لەگەڵ شارەكانی دیكەی كوردستان، بۆ رێژەی كورد دەگەڕێتەوە كە ٩٥% دانیشتووانی عەفرین كوردە. لە رابردوودا هەردوو هۆزی (ئەبو بەنا-عەمیرات) كە دوو هۆزی عەرەبین، لە عەفریندا نیشته‌جێ بوون و بە تێپەڕبوونی كات لەناو كه‌لتووری عەفریندا تواونەتەوە. لە عەفریندا چەندین شوێنەواری مێژوویی ماونەتەوە كە ئاماژەن بە بوونی شارستانی كوردی جیاواز لەم ناوچەیەدا، وەكو قەڵای نەبی هۆری، قەڵای سەمعان، گرێ عەندارێ، قەڵای هاوار، دێر مشمش، شێخ بەرەكات كە جێگایەكی پیرۆزە.
هونەرمەند زەكەریا عەفرینی كە دوای داگیركردنی عەفرین شارەكەی جێهێشتووە و لە شارۆچكەی عامودا لە رۆژئاوای كوردستان نیشتەجێیە، سەبارەت بە پەیوەستبوونی عەفرین بە موزیك و پەیوەندی لەگەڵ مێژوو و ژیاری ناوچەكە بۆ پەیسەر دەڵێت: " جوگرافیای عەفرین موزیكی تایبەتی داهێناوە. نەیهێشتووە کەلتووری كوردەواریی بەرەو توانەوە بچێت. دەهۆڵ، زوڕنا و ساز لەگەڵ ئەو قوڕگەی گۆرانی دەچڕێت یەكیان گرتووە. ئەمە كاریگەری لەسەر مرۆڤی عەفرینی كردووە و نەیهێشتووە وەكو ناوچەكانی دیكەی كوردستان رۆحی عەشیرەتگەری بەهێز دەربكەوێت".
بەر لە داگیركردنی عەفرین، ژمارەی فێرخوازانی موزیك لەم شارۆچكەیە نزیكەی چوار هەزار كەس بوو، بەڵام لە ئێستادا تەنها ٥٠ كوڕ و كچ سەردانی پەیمانگای ئاواز دەكەن
زەكەریا لە درێژەی قسەكانیدا دەڵێت، عەفرینیەكان بۆ هه‌ر شوێنێك بچن، بە كه‌لتوور و موزیكی خۆیان دەژین. موزیك ئەمڕۆ لە سایەی داگیركاریدا بووه‌تە ناونیشانی بەرەنگاری و پاراستنی رەسەنایەتی " موزیك و عەفرین دوو ناوی تەواوكەری یەكترن. یەكێكیان بێ ئەوەی دیكە بوونی نییە. ئامێری هەرە سەرەكی ژه‌نینی موزیك لە عەفرین، سازە. ئەم ئامێرە پەیوەندییەكی نەپچڕاوی بە فۆلكلۆری عەفرینیەكانه‌وه هەیە كە لە با باپیرانەوە بۆمان ماوەتەوە. دەچیتە هەر ماڵێكی عەفرین سازێك لە سووچێکی ژووری سەرەكی ماڵەكه‌دا بە داپۆشراوی هەڵواسراوە، عەفرینیەكان لە بوك گواستنەوە و جەژنی نەورۆزدا ساز دەژەنن. كچان و كوڕانی عەفرینی لەكاتی گەشتكردن و چوونە سەیران ساز دەكەنە هاوڕێی خۆیان. زۆر جاریش لەسەر رێگای چوونە خوێندنگا ساز لە مل دەكەن".
دوای ئەوەی خۆپیشاندانەكانی " بەهاری عەرەبی" گەیشتە سوریا، هەروەها دوای كشانەوەی رژێمی سوریا لە ناوچە كوردییەكان و دروستبوونی دەسەڵاتێكی كوردی لە ناوچەكەدا، عەفرینیەكان دەرفەتیان بۆ رەخسا چەندین پەیمانگای دیكەی فێربوونی موزیك بكەنەوە. جگە لە پەیمانگای ئاواز، كە لە ساڵی ٢٠١٠ لەلایەن هونەرمەندی عەفرینی (نەعیم شەباب) دامەزراوە، هەریەك لە پەیمانگاكانی (ماڵی ساز، شەهناز، ئاریا و ئادیك) كرانەوە.
بەڵام داگیركردنی عەفرین لە سەرەتای ساڵی ٢٠١٨ لەلایەن توركیا و میلیشیا ئیسلامیەكانه‌وه گورزێكی گەورەی لە پڕۆسەی پێشكەوتنی موزیكی عەفرینی دا. رۆژنامەنووس محەمەد بیلۆ كە دوای جێهێشتنی عەفرین رۆژانە چاودێری رەوشی شارەكە دەكات لەبارەی ئەو خراپەكارییەی گروپە ئیسلامیەكان بەرامبەر رەوتی موزیكژەنی كردوویانە دەڵێت: " لەگەڵ پڕۆسەی داگیركردنی عەفریندا چەكدارە ریشدارەكان دەرگای ماڵەكانیان دەشكاند و ئامێرە موزیكیەكانیان دەشكاند كە بە ماڵەكاندا هەڵواسرابوون. لە گرتە ڤیدیۆییه‌كاندا دەمبینی چۆن سووكایەتیان بە كه‌لتووری كورد دەكرد كە رەگەزی جیاكردنەوەی كوردە لە دراوسێكانی".
بیلۆ لە درێژەی قسەكانیدا دەڵێت: " هەموو ئەو گوشار و كردەوانەی ئیسلامییەكان دەیكەن ناتوانن خەڵكی عەفرین ناچار بكەن دەستبەرداری فۆلكۆر و كه‌لتووری خۆیان ببن، هێشتا ئاهەنگی بوك گواستنەوە بە ئاوازە سروشتیەكانی عەفرین بەڕێوەدەچێت، سەرەڕای هەموو ئازارەكان هێشتا گۆرانییەكانی عەدنان دلبرین و جەمیل هۆرۆ، لە گوێی چیای كرمانج دەنگدەدەنەوە".
دوای داگیركردنی عەفرین چوار لە پەیمانگا موزیكیەكان دەرگاكانیان داخست. تەنها پەیمانگای (ئاواز) نەبێت كە سەر لەنوێ دەرگای بۆ فێرخوازانی موزیك كرده‌وە. هەرچەندە هونەرمەند (نەعیم شەباب) دامەزرێنەر و خاوەنی پەیمانگای ئاواز ئاوارەی هەرێمی كوردستان بووە، بەڵام یەكێك لە قوتابیەكانی كە تەمەنی ١٣ ساڵانە بەڕێوەبردنی پەیمانگاكەی لە ئەستۆ گرتووە.
مستەفا بەكر، بەڕێوەبەری پەیمانگای ئاواز، لە بارەی ئەو ئامێرانەی خولیای فێرخوازانی لەسەرە دەڵێت: " گەنجان لە گه‌وره‌ساڵه‌كان زیاتر مەیلی ژەنینی ساز و ئامێرە موزیكییە كوردەوارییەكان دەكەن، بەڵام ئەو گەنجانەی تەمەنیان كه‌مه جگە لەوەی خولیای سازن، دەخوازن فێری ژەنینی ئامێری رۆژئاوایی وەكو گیتار بن".
بەكر تەمەنی ١٣ ساڵانە، لەگەڵ ئەوەشدا دەتوانێت چەندین ئامێری موزیكی بژه‌نێت. لەمبارەیەوە دەڵێت: " لەبارەی ئەزموونی موزیك ژەنانی جیهانی و كورد دەخوێنمەوە. دەتوانم ساز، باغڵەمە، بزق، كەمان و گیتار بژه‌نم. لەگەڵ خوێندكاره‌كانم خەریك دەبم تا فێری هەموو ئەو ئامێرانەیان بكەم".
لە سوریادا دەڵێن، ژمارەی موزیك ژەنانی عەفرین یەكسانە بە موزیك ژەنانی سوریا. شارێك و ناوچەیەك ئەوەندە موزیك ژەنی لێبێت، هەموو كاتێك ئازادە. ئازادیی خۆی لە روحی موزیكدا دەبینێته‌وه
بەكر پێیوایە موزیكی فۆلكلۆریی پاشماوەیەكی شارستانی و زمانی بەیەكگەیاندنی مرۆڤەكانە: " ئەم جۆرە موزیكەی عەفرین پێی بەناوبانگە پەیامی ئاشتی و خۆشەویستی هەڵدەگرێت، لە هەمان كاتدا گوزارە لە خۆشەویستی، خەمباری و دڵشادی دەكات. گەنجان و مێرمنداڵان هه‌رزوو بە ژەنینی كەسوكاریان كاریگەردەبن، له‌به‌رئه‌وه هەوڵدەدەن برەو بە بەهرەكانیان بدەن. ژەنینی ساز لەلایەن باوك یان دایكەوە دەبێتە هاندەری سەرەكی بۆ منداڵان".
بەر لە داگیركردنی عەفرین، ژمارەی فێرخوازانی موزیك لەم شارۆچكەیە نزیكەی چوار هەزار كەس بوو، بەڵام لە ئێستادا تەنها ٥٠ كوڕ و كچ سەردانی پەیمانگای ئاواز دەكەن. مستەفا بەكر بەڕێوەبەری پەیمانگای ئاواز بەم شێوەیە باس لە رەوشی شارەكە و بارودۆخی هونەر و موزیكژەنی دەكات: " سەرەڕای كاولكاری، گوشار، پەرتەوازەبوونی خەڵكی شارەكەم، روحی بەرەنگاربوونەوە نەمردووە. ئەمرۆ عەفرین بە جۆرێكی دیكە بەرەنگاری ئازار و مەترسیەكان دەبێتەوە. موزیك روحی بەرەنگاربوونەوەیە".
هەروەها دەڵێت: " كاتێك كچان و كوڕانی عەفرین بە شەقامدا دەڕۆن و ساز یان ئامێرێكی دیكەیان لەسەر شانه، پەیام دەدەنە داگیركەران و پێیان دەڵێن ئێوە میوانن نەك خاوەنماڵ، ئێمە رەسەنین. رێگا بە كەس نادەین فۆلكۆر و كه‌لتوورمان لەناوببات ".
مستەفا بەكر بەم شێوەیە كۆتایی بە قسەكانی بۆ پەیسەر ده‌هێنێت: " لە سوریادا دەڵێن، ژمارەی موزیك ژەنانی عەفرین یەكسانە بە موزیك ژەنانی سوریا. شارێك و ناوچەیەك ئەوەندە موزیك ژەنی لێبێت، هەموو كاتێك ئازادە. ئازادیی خۆی لە روحی موزیكدا دەبینێته‌وه".