03:15 - 07/07/2019
پلانى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى حه‌شدى شه‌عبى پێشمه‌رگه‌ش ده‌گرێته‌وه؟
عادل عه‌بدولمه‌هدى رۆژى یه‌كى ئه‌م مانگه، به‌بڕیارێكى ١٠ خاڵى ده‌ستى بۆ فایلێكى هه‌ستیار برد، هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى ٧٠هێزى جۆراوجۆرى حه‌شدى شه‌عبى و تێكه‌ڵكردنى نزیكه‌ى ١٧٠ هه‌زار چه‌كدار به سوپاى عێراق، سه‌رۆك وه‌زیران به‌ردێكى قورسى هه‌ڵگرت و ماوەی مانگێكیشى بۆ جێبه‌جێكردنى ته‌واوه‌تى دیاریكرد. به‌شێك له‌لایه‌نه عێراقییه‌كان له‌گه‌ڵ ده‌ركردنى بڕیاره‌كه له‌پێشمه‌رگه كه‌وتنه ته‌قه‌و ده‌خوازن ئه‌و گێژه‌ڵوكه‌ى بۆ پێچانه‌وه‌ى گروپه چه‌كداره‌كان هه‌ڵیكردووه پێشمه‌رگه‌ش لوش بدات.
یه‌كه‌م كاردانه‌وه‌ى دژ به‌پێشمه‌رگه دواى بڕیاره‌كه، راگه‌یه‌ندراوێكى هاوپه‌یمانى نه‌سر بوو، كه حه‌یده‌ر عه‌بادى سه‌رۆكایه‌تى ده‌كات، نه‌سر داواى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌ى كردو پشتیوانى بڕیاره‌كه‌ى عه‌بدولمه‌هدیشى كرد، رایانگەیاند"هه‌رهێزێك له ده‌ره‌وه‌ى ده‌سه‌ڵاتى حكومه‌ت، ده‌بێته مایه‌ى دابه‌شبوونى ده‌سه‌ڵاته‌كان و ده‌وڵه‌ت و شكۆو سه‌روه‌رییه‌كه‌ى"، وه‌ك ئاماژه‌یه‌ك بۆ مه‌ترسى مانه‌وه‌ى پێشمه‌رگه.
به‌یانه‌كه‌ى نه‌سر ئه‌گه‌ر كۆڕایى سیاسیشى له‌سه‌ر نه‌بێت، له شه‌قامى سیاسى عێراق-دا، هاوكاته له‌گه‌ڵ به‌رنامه‌یه‌كى ورد و هه‌وڵى چڕوپڕى هاوپه‌یمانان، بۆ سه‌ندنه‌وه‌ى چه‌ك و پێشمه‌رگه له یه‌كێتى و پارتى.
زانیارییه‌كان له‌سه‌ر چاره‌نوسى پێشمه‌رگه
چاره‌نوسى پێشمه‌رگه له‌نێوان دووپرۆژه‌و دوو كۆڕى دانوستاندایه، پرۆژه‌یه‌كى هاوپه‌یمانان كه به‌ریتانیا، ئه‌مریكا، فه‌ره‌نسا و به‌ریتانیا سه‌رپه‌رشتى ده‌كه‌ن، بۆ رێكخستنه‌وه‌و به نیشتیمانیكردنى پێشمه‌رگه، پرۆژه‌یه‌كى دیكه‌ش له‌نێوان هه‌ردوو شاندى حكومه‌تى هه‌رێم و حكومه‌تى عێراق-دایه، كه له‌سه‌ر چاره‌نوسى پێشمه‌رگه دانوستانى له‌سه‌ر ده‌كه‌ن.
به‌پێى ئه‌و زانیارییه‌ى په‌یسه‌رپرێس ده‌ستیكه‌وتوون، هه‌ردوو حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و به‌غدا، له‌سه‌ر پێشمه‌رگه له رێككه‌وتن نزیكن، به جۆرێك كه پێشمه‌رگه ببێته به‌شێك له سیسته‌مى به‌رگرى عێراق، به‌ڵام ئه‌وه ده‌كه‌وێته دواى یه‌كخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه و نه‌هێڵانى هێزه حزبییه‌كانى یه‌كێتى و پارتى.
سەرچاوەیه‌كى ئاگادار له دانوستانه‌كان بۆ پەیسەرپرێس گوتى، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا پشتیوانی ئەوە دەكات پێشمەرگە بخرێتە سەر سیستمی بەرگری عێراق و لەوێوە چەك و پێداویستییەكانی بۆ دابینبكرێت و بەشێك لەو چەكانەی كە وەزارەتی بەرگری دەیكڕێت رادەستی پێشمەرگە بكرێت.
هەنگاوی یەكەمی ئەو پرۆسەیە، لەكابینەی نوێى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان، لەرێگەی هەڵوەشاندنەوەی هێزەكانی ٧٠ و ٨٠ وە دەستپێدەكات. خاڵى ناكۆكى رێككه‌وتنه‌كه فه‌رمانده‌ییكردنى پێشمه‌رگه‌یه، به‌پێى ئه‌و رێككه‌وتنه، پێشمه‌رگه له‌چوارچێوه‌ى سیسته‌مى به‌رگرى عێراق-دا ده‌بێت، ئەگەر وەزارەتی بەرگری عێراق پێویستی بوو، دەبێت پێشمەرگە لەدەرەوەی سنوری هەرێم بەشداری لەهەر ئۆپەراسیۆنێك بكات كە وەزارەتی بەرگری عێراق فەرمانی پێبكات.
به‌پێى یاساى سه‌رۆكایه‌تى هه‌رێم، ژماره یه‌كى ساڵى ٢٠٠٥ سه‌رۆكى هه‌رێم، فه‌رمانده‌ى گشتى پێشمه‌رگه‌یه. ئه‌گه‌ر پێشمه‌رگه بخرێته چوارچێوه‌ى سیسته‌مى به‌رگرى عێراق دوو مه‌رجه‌عى بڕیارى ده‌بێت، ئه‌وه‌ش پێویستى به چاره‌سه‌رى یاسایى ده‌بێت.
سەرچاوەكەی پەیسەرپرێس دەڵێت، نێچیرڤان بارزانی بە عادل عەبدولمەهدی و هاوپەیمانانی راگەیاندووە، ئەوان هیچ كێشەیەكیان نییە لەوەی پێشمەرگە هاوشێوەی حەشدی شه‌عبى هەڵبوەشێتەوە و بخرێتە سەر وەزارەتی بەرگری و ببێتە بەشێك لەسیستمی بەرگری عێراق. بەڵام یەكێتی دژی ئەو هەنگاوەیە و پێی وایە یەكگرتنەوەی پێشمەرگە و رادەستكردنی بە سیستمی بەرگری عێراق، دەبێتە هۆی ئەوەی یەكێتی بێ دەسەڵات بێت و نەیارەكانی بەئاسانی بتوانن دەسەڵاتی لێبستێنن.
بۆیه پێناچێت ئه‌و رەشەبایه‌ى هه‌ڵیكردووه، ته‌نها هێزه حزبییه‌كانى ٧٠ و ٨٠ له‌گه‌ڵ خۆى به‌رێت، ئه‌گه‌ر زۆره پێشمه‌رگه بخزێندرێته سیسته‌مى به‌رگرى عێراق. بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانان پشتیوانن، به‌غداش مه‌یلى زۆرى هه‌یه، هه‌رێمى كوردستانیش پێده‌چێت بۆ رازیبوونى مه‌رجى هه‌بێت.
پێشمه‌رگه‌و ده‌ستوور
ده‌ستورى عێراقى وه‌ك پاسه‌وانى هه‌رێم دانى به پێشمه‌رگه‌دا ناوه، له‌مادده‌ى ١٢١ وه‌ك "پاسه‌وانى هه‌رێم"ناویان هاتووه، بڕگه‌ى پێنجى ئه‌و مادده‌یه، رێگه‌ى به هه‌رێمى كوردستان داوه به پێكهێنان و رێكخستن و به‌ڕێوه‌بردنى هێزه‌كانى ئاسایش و ناوخۆو پاسه‌وانى هه‌رێم. به‌ڵام بڕگه‌ى دووه‌مى ماددەی ١١٠ ئاماژه‌ى به‌وه‌كردووه، كه دانان و جێبه‌جێكردنى سیاسه‌تى نیشتیمانى و پێكهێنانى هێزو به‌ڕێوه‌بردنى، وه دڵنیابوون له پاراستنى سنوره‌كان. به‌پێى ئه‌و بڕگه‌یه‌ش بێت، حكومه‌تى فیدراڵى له سیاسه‌تى ئه‌منى سه‌رتاسه‌رى وڵات به‌رپرسه‌و رێگرى ده‌ستووریى بوونى نییه بۆ گرێدانه‌وه‌ى پێشمه‌رگه به سوپاى فیدراڵی-یه‌وه.
وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه دژه
دواى به‌یاننامه‌كه‌ى هاوپه‌یمانى نه‌سر، چه‌ند به‌رپرسێكى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه قسه‌یان بۆ میدیاكان كردو بێئاگایى خۆیان پیشاندا بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه. جه‌بار یاوه‌ر ئه‌منیدارى وه‌زاره‌تى پێشمه‌رگه، گوتى"هێزى پێشمه‌رگه ده‌یان ساڵه له‌دایك بووه و چوار یاساى بۆ ده‌رچووه، جیاوازى زۆرى هه‌یه له‌گه‌ڵ هێزه‌كانى حه‌شدى شه‌عبى".
یاوه‌ر پشتیوانى خۆى بۆ بڕیاره‌كه‌ى عادل عه‌بدولمه‌هدى ده‌ربڕى، پێى وابوو له‌به‌رژه‌وه‌ندى حه‌شدى شه‌عبى-یه، چونكه مووچه‌كانیان هاوتا ده‌كرێت و له‌نێو سوپادا رێكده‌خرێنه‌وه."وه‌كو داواكردنى هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه من گوێم لێ نه‌بووه، هه‌ڵه‌تێگه‌یشتنێك هه‌بووه ده‌رباره‌ى بڕیاره‌كه، چونكه ته‌نها تایبه‌ته به حه‌شدى شه‌عبى".
له‌لایه‌كى دیكه‌وه بابەکر فەقێ بەرپرسی دەزگای رۆشنبیری و ھۆشیاریی نیشتیمانی لە وەزارەتی پێشمەرگە لە بە باسنیوزی گوتبوو، رێکخستنەوەی پێشمەرگە لە دەسەڵاتی سەرۆکی ھەرێمی کوردستانه،"پێشمەرگە هێزێکی رێکخراوە و جیاوازە لە میلیشیاکانی حەشدی شەعبی، وەزارەتی پێشمەرگەش رێگە بە دەستوەردانی کەس لەو هێزە نادات".
هاوپه‌یمانان چى ده‌ڵێن؟
هاوپه‌یمانان له هه‌رێمى كوردستان له‌هه‌وڵى جددیدان بۆ رێكخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه، له سه‌رده‌مى شه‌ڕى داعش-ه‌وه پرۆژه‌یه‌كیان بۆ چاكسازى و رێكخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه ئاماده‌كردووه‌و چاویان له‌وه‌یه پێشمه‌رگه بكه‌نه هێزێكى یه‌كگرتووى نیشتیمانى. گواستنه‌وه‌ى فایلى پێشمه‌رگه له هه‌ولێره‌و بۆ به‌غدا ئاسانكارى ده‌كات بۆ ئه‌و پلانه‌ى هاوپه‌یمانان بۆ رێكخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه هه‌یانه. به‌ڵام له هه‌موو دۆخێكدا ئه‌گه‌ر له‌رووى ئیداریى و داراییه‌وه پێشمه‌رگه وابه‌سته‌ى به‌غدا بكرێته‌وه، له‌رووى پراكتیکییه‌وه ئه‌سته‌مه فه‌رماندەییكردنى له‌هه‌ولێره‌وه بترازێت بۆ به‌غدا، بۆیه‌ش نێچیرڤان بارزانى لارى نه‌بووه له‌و پلانه‌ى كه هه‌یه، بۆ به‌ستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه به بەغداوه‌و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ى یه‌كه حزبییه‌كان.
یه‌كێتى و پارتى بێ هێزى چه‌كدار
یه‌كێتى و پارتى، هه‌مووى یاخود به‌شێكى زۆرى ئه‌و هه‌ژموونه‌ى هه‌یانه له‌وهێزانه‌ى پێشمه‌رگه‌وه سه‌رچاوه‌ى گرتووه، کە له‌ژێر فه‌رمانیاندایه‌و وه‌ك كارتى گوشارى سیاسى به‌كاریده‌هێنن له هه‌ر ململانێیه‌كدا كه بیانه‌وێت. بۆ ئه‌و دوو هێزه بابه‌تى هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌ى پێشمه‌رگه‌و نه‌مانى یه‌كه حزبییه‌كان مایه‌ى دوودڵى زۆره؟ پێش هه‌ر كه‌س ئه‌وە پرسیارى ئه‌و دوو هێزه خۆیانه، كه بێ هێزى چه‌كدار چییان لێدێت؟ ده‌توانن به ململانێى دیموكراسییانه جێپێى خۆیان قایم بكه‌ن؟ یاخود ده‌پوكێنه‌وه؟ ئێستا كه پارتى زۆرینه‌ى جومگه هه‌ستیاره‌كانى ده‌سه‌ڵاتى كۆنتڕۆڵكردووه كه‌متر خه‌مى یه‌كخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه دیاره، به‌ڵام بۆیه‌كێتى مایه‌ى دردۆنگى زیاتره.
یه‌كێتى ترسى هه‌یه له‌ئه‌گه‌رى بڕیارى له‌وجۆره، به‌بێ چه‌ك چیتر نه‌توانێت پارێزگارى له‌پێگه‌ى خۆى بكات. به‌تایبه‌ت جێ پێگه‌ى هێزى یه‌كێتى له‌وناوچانه‌ن كه ناڕه‌زایى به‌رفراوانیان تێدا هه‌یه دژ به ده‌سه‌ڵات. هێزێكى بێ چه‌ك ناتوانێت به‌رامبه‌ر ئه‌و هه‌موو ناڕه‌زاییه بوه‌ستێته‌وه كه هه‌یه، ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر ئاسایش و به‌شێكى هێزه‌كانى ناوخۆ لاى حزبه‌كان بمێننه‌وه، هێشتا به‌س نین بۆئه‌وه‌ى دیوارى لارى رابردوو رابگرن. بۆیه پێناچێت ئه‌و پلانه‌ى كه هه‌یه هه‌روا به ئاسانى بێ گرێوگۆڵ جێبه‌جێبكرێت، پێده‌چێت به‌رێگاى جیاجیا ئاسته‌نگ بۆ ئه‌و پلانه چاوه‌ڕوانكراوه دروستبكرێت.
ئه‌و هه‌وڵانه‌ى له‌سه‌ر ئاستى وڵاتانى زلهێزى جیهان، حكومه‌تى عێراق، ناوخۆى هه‌رێمى كوردستان هه‌یه، بۆ رێكخستنه‌وه‌ى پێشمه‌رگه پێناچێت ئه‌مجاره بێ ئه‌نجام بێت، په‌رتكردنى یه‌كه‌كانى حه‌شدى شه‌عبى و داخستنى باره‌گاكانیان پێده‌چێت ده‌ستپێكى كرده‌یى ئه‌و پلانه بێت بۆ سه‌ندنه‌وه‌ى هێزه حزبییه‌كان له‌یه‌كێتى و پارتى. به‌ڵام له ورده‌كارى ئه‌و پلانه‌شدا هاوكێشه‌ى ئاڵۆز هه‌ن، به‌لارێدابردنى پلانه‌كه شتێكى ئه‌سته‌م نییه به‌تایبه‌ت ئەگەر هێزه‌كان خۆیان رۆڵ و ده‌ستیان هه‌بێت له جێبه‌جێكردنى پلانه‌كه.