04:03 - 29/06/2019
كەركوك لە نێوان چاوتێبڕینی نەیارەكان و شپڕێوی كورددا
ململانێ لەسەر کەرکوک پاش هەڵوەشانەوەی دەوڵەتی عوسمانی و دۆزینەوەی نەوت لەم شارە دەستی پێ کردووە ، وەك شارەزایان باسی دەكەن نەوت وایکرد جیۆپۆلیتیکی كەركوك گۆڕانی ڕیشەییی بەسەردا بێت. هەربەو هۆیەوە هەمیشە چەق و ناوەندی ململانێی نێوان کورد و حکوومەتە یەك لە دوایەكەكانی عێراق بووە و بە کلیلی چارەسەری کێشەی کورد لەم وڵاتەدا دادەنرێ.
ئەوەی كەركوك لە شارەكانی دیكەی دەوروبەری جیادەكاتەوە بوونی نەوتێكی یەدەگی زۆرە و ئەوانەی لەو بوارەدا كاربیانكردووە پێش لە هەموو كەس و لایەنێك هەستیان پێكردووە، یەكەمجار لە ساڵی 1881 تیمێكی ئەندازیاری ئەڵمان هاتونەتە كەركوك و لە راپۆرتێكدا كە ناردویانەتەوە بۆ حكوومەتی خۆیان نووسیوویانە: كەركوك و دەوروبەری، ناوچەیەكی نەوتییە و نەوتەكەشی لە ئاستی زەوییەوە زۆر نزیكە. ئیتر كێشەی نەوت دەبێتە دەروازەیەكی نوێ و پێش چاوی هەموو بڕیارەكان و درێژەی ئەو بابەتەش لەگەڵ پەرەسەندن و ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتی سیاسی ناوچەكە دەڕوات.
دوای ئەوەی سوڵتان عەبدولحەمیدی دووەم ، بۆی دەركەوت كە موسڵ و كەركوك نەوتی زۆری تێدایە، گرنگی زۆری بەناوچەكە داوەو لە (1904) بەملاوە ئەو ناوچانەی خستۆتەوە سەر دەوڵەتی عوسمانی و لە هەمان كاتیشدا گەڕان و پشكنینەكانیشی لەپێناو دۆزینەوەی نەوت قەدەغە كردووە.
دوای ململانێی نێوان ئەڵمان و دەوڵەتی عوسمانی، دەوڵەتانی ئینگلیز و هۆڵەندە و پاشان ئەمریكاش هاتنە ناو ململانێكەوە، تا لە 28ی حوزەیرانی 1914 بابی عالیی عوسمانی لەژێر فشاری بەڕیتانیا و ئەڵمانیا مافی گەڕان و پشكنینی نەوتی بەخشییە كۆمپانیایەكی توركی-عوسمانی و قەدەغەكردنی گەڕان بە دوای نەوتییان كۆتایی پێهێنا.
گەڕان و دەستنیشانكردنی شوێنەكانی نەوت بەردەوام بووە تا لە رۆژی 14/10/1927 قۆناغی یەكەمی دەرهێنانی نەوت لە كەركوك دەستی پێكرد، ئیدی لەو رۆژەوە نەوتی كەركوك بووەتە جێی بایەخی رژێمە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق، بە جۆرێك وەك سەرچاوەی سەرەكیی ئابووریی عێراق پشتی پێ بەستراوەو هەر ئەوەش بوەتە هۆی چاوتێبڕێنی وڵاتانی درواسێ و هەندێكجاریش ئەو چاوتێبڕینە گەشتۆتە ئاستی شەڕو ململانێی سەربازی و مەترسیەكانی پەلاماردانی ناوچەی كەركوك.
14ی تەمووزی 1934بە سەرەتای بەرهەمهێنانی بازرگانی نەوتی باباگوڕگوڕی كەركوك دادەندرێ كە تا 1949 لە ڕێگەی لوولەكانی نەوتەوە بەرەو حەیفا و تەڕابلووس ڕەوانەی دەرەوە كراوە كە پێشتر كاری بۆ كراوەو ئەو بۆرییانەیان لە بەندەرەكانەوە بەستوەتەوە بە چاڵە نەوتەكانەوە.
دۆزینەوەی نەوت و بەرهەمهێنانی نەوت بەهۆی كۆمپانیاكانەوە لە كەركوك، بوە هۆی ئەوەی پێویستییان بە هێزی مرۆیی و (دەستی كار)ی زۆرترهەبێت. ئەمە بووە هۆی ئەوەی كە خەڵكی عەرەب و توركمان و ئەرمەن- بێگومان كوردیش- زۆرتر گوندەكانی خۆیان جێ بهێڵن و ڕوو لە سەنتەری شاری كەركوك بكەن و ئاڵوگۆڕ بەسەر دانیشتوانەكەیدا بێت و گەورەتر ببێت، ئەم هۆیە وایكرد كە لە ڕووی ئەتنیكیشەوە، نەژادەكان لەناو ئەوشارەدا جۆراوجۆرتر ببن وببێتە شاری فرە نەژاد، كە جاران (پێش دۆزینەوەی نەوت) زیاتر و زۆرتر كوردی لێ بووە. لە هەمان كاتدا وایكرد كە جیاوازییە ئابووری و كۆمەڵایەتییەكان كەم ببنەوە و ڕەوشی پەروەردەیی و كۆمەڵایەتی خەڵكیش بگۆڕێ. لە ڕووی زمان و كەلتوورەوە تایبەتمەندی خۆی هەبێت و جیاوزیش بێت لە شارەكانی دەوروبەری، لە هەمان كاتیشدا لەبەر ئەوەی خەڵكی زۆرتر سەرقاڵی بژێوی ژیان و سەرقاڵی پێكەوە ژیان بوون مانای نەژادپەرەستی و دەمارگیریی بەو شێوەیەی ئێستە نەبوو، كەركوكیەكان كاتێك باس لە مێژووی دورو نزیكی شارەكەیان دەكەن یەكسەر دەچنە سەر ئەو خاڵەو بە بەهێزترین خاڵی دروستبوونی شارەكەو لە هەمان كاتیشدا بە هۆكاری لەبەر یەك هەڵوەشانی ئێستەی دەزانن.
کەرکوک بە یەکێک لە شارە کۆنەکانی ناوچەکە دادەنرێت، لە سەردەمی سەرجۆنی ئەکەدی بە ئارابخا ناوی بردووە و لە سەردەمی عوسمانییەکان پایتەختی ویلایەتی شارەزوور بووە. لە سەدەی نۆیەمی کۆچییشەوە بە کەرکوک ناو براوە. پاش دۆزینەوەی نەوت لە ساڵی 1927 لەم شارە، هەوڵەکان بۆ گۆڕینی واقعی دیمۆگرافیی ئەم ناوچەیە دەستی پێ کردووە. لەبەر ئەوی ئەم شارە لەناو ئەو سنوورەدا بووە كە بە پێی رێكەوتن نامەی سایكس بیكۆ بەر وڵاتی عێراقی عەرەبی كەوتووە، حكومەتە یەك لەدوا یەكەكان هەوڵی ئەوەیان داوە لەو ماوە درێژدا شارەكە لە دانیشتوانە ڕەسەنەكەی وەربگرنەوەو مۆركی عەرەبی و نەتەوەیی خۆیانی لێبدەن، لەڕووی پێكهاتەوە دەستكاری بكەن و بۆ ئەو مەبەستەش هەڵمەتێكێیان دەست پێكردووە كە دواتر كورد ناوی لێنا –تەعریب- واتە بەعەرەب كردنی شارەكەو سڕینەوەی ناسنامەی كوردبوونی.
بە پێی سەرچاوە مێژوییەكان یەكەم هەنگاوی تەعریب، لە سەردەمی (مەلیک غازی) و وەزارەتی (یاسین هاشمی) لە ساڵی 1937 دەستی پێ کردووە، ئەویش بە هێنانی 20هەزار خێزانی عەرەب لەژێر ناوی یەکەی (زەویوزار)، کە لە نێوان حەویجە و داقوق و تازەخورماتوو نیشتەجێ کراون. دوا بە دوای ئەمەیش، سیاسەتی تەعریب و گۆڕینی دیمۆگرافیای ئەم ناوچەیە، بووە بەشێک لە سیاسەتی نەگۆڕی دەوڵەتە یەكلەداوكانی عێراق.
بەپێی بەرنامەیەک لە ساڵی 1963 بە شێوەیەکی توندوتیژ و، لە ساڵی 1968 پاش هاتنەسەرکاری بەعسییەکان بە شیوازێکی هێمنانە و تۆکمەتر دەستی پێ کردووە. سیاسەتی تەعریب هەموو شێوازەکانی سیاسی، ئابووری، کارگێڕی و فەرهەنگیی گرتەوە، وەک: ڕووخاندنی گەڕەکە کوردییەکانی کەرکووک (کۆماری و ئازادی)، ڕاگواستنی گوندە کوردییەکان و دەرکردنی دانیشتووانەکەی و نیشتەجێکردنی عەرەب لە شوێنیان، دەرکردن و گواستنەوەی فەرمانبەران و کرێکارانی کورد لە دامودەزگه‌کانی ناوچەکە، بەتایبەت کۆمپانیای نەوت، دابڕینی قەزا و ناحیە کوردییەکان لە پارێزگه‌ی کەرکووک وەک: کەلار، کفری، چەمچەماڵ، خورماتوو؛ گۆڕینی ناوی شار و گوند و گەڕەکە کوردییەکان، نەهێشتنی خوێندنی کوردی و هەموو جۆرە سیماکانی کوردی لە ناوچەکە، بەتایبەت لە ناوەندی شاری کەرکووکدا.
لەسەردەمی حیزبی بەعس و ھاتنە سەرکاریان لەماوەی 4 ساڵدا و بەناوی خۆماڵی کردنی نەوتی عێراقەوە (التامیم النفگ) لەدەست داگیرکەری ئینگلیز (1972) ناوی شاری کەرکووکیان گۆڕی بە ناوی (التامیم) و بۆ ئەوەی لەدوواڕۆژدا بیکەنە بەڵگەی تەواوی عەربی و عێراقی بوونی ئەم شارەو بەتەواوی داگیری بکەن و لەدەست كوردی بسەننەوە.
لەبەرئەوەی ئەم شارە زۆر دەوڵەمەندە لەڕووی ئابوورییەوە بۆیە دەوڵەت و دەسەڵاتە یەک لەدووا یەکەکانی عێراق (1921 ) ەوە تا ئێستەش چاویان تێبڕیووەو بەئاسانی وازیان لێنەھێناوەو لێی ناھێنن.
ئەمە بێجگە لەوەی کەدەسەڵاتی تورک لەمێژە لەسەردەمی عوسمانلی یەکانەوە (1514 ) ھەتا ئێستا چاوی داگیرکردنی لەسەر شاری کەرکووکەو بە پێی سەرچاوە ئاگادارەكانی سیاسەتی توركیاش، خەونی گەڕانەوەی (ویلایەتی موسڵ) كە (كەركوك)یشی تێدایە هەرگیز بەرۆكی سیاسیەكانی توركیای بەرنەداوەو هەرجارەو بە پێی قۆناغ و بە پێی پێویست كاریان بۆ كردووە.
مستەفا کەمال ئەتاتورک بەر لە مردنی وەسیەتی بۆ عیسمەت ئینۆنۆی سەرۆکوەزیرانی ئەو کاتی تورکیا کردبوو کە ویلایەتی موسڵ بگەڕێنێتەوە بۆ سەر تورکیا، ئینۆنۆش بەر لە مردنی وەسیەتی بۆ بولەند ئەجەویت کردبوو کە ویلایەتی موسڵ داگیر بکات، ئەجەویتیش لە دواین سەردانیدا بۆ کوشکی چانکایا هەمان وەسیەتی بۆ ئەحمەد نەجدەت سزەر کردبوو کە ویلایەتی موسڵ داگیربکەن، دیار نییە ئەحمەد نەجدەت سزەریش هەمان ئەم وەسیەتی بۆ عەبدوڵا گول و ئەردۆغان کردووە یان نا، بەڵام لە روانینی نیۆ عوسمانیانەی ئاکەپە و سیاسەتە هەژمونخوازانەکەی چەند ساڵی رابردووی ئەردۆگانەوە بە ئاشکرا دەبینرێت کە ئەردۆگان و ئاکەپەش هەمان خەونی گەڕانەوەی ویلایەتی موسڵیان هەیە بۆ سەر تورکیا. بەئاشكراش قسەیان لەسەر كردووە و لەسەرو بەندی ڕێفراندۆمەكەی 2017 ش دا بە ڕوونتر قسەیان لەوبارەیەوە كرد و گوتیان ڕێگە نادەین لە سنووری ئێمەدا دەوڵەتێكی دیكە دروست ببێت و بەتایبەتیش باسی كەركوك كراو بە شاری توركمانی ناوزەدیان كرد، دوای ئەو هەموو گۆڕانكارییانەش گرنگیدانی تایبەتی توركەكان بە توركمانەكانی كەركوك و دانانی سكرتێری پەرلەمان لە لیستی توركمانەكان بە یەكێك لە فشارەكانی ئەو وڵاتەو پەیوەندیەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و توركیا لێكدەدرێتەوە.
حكومەتی ئێران بە تێگەیشتن لە پێگەی جیۆسیاسیی كەركوك بۆ جێبەجێكردنی پلانەكانی دەمێكە شاری كەركوكی بە گرنگ زانیوە لەبەر ئەوەی یەدەگی نەوتەكەی (15%)ی هەموو نەوتی ئیرانە، هەروەها بوونی درزێك لە پەیوەندییەكانی نێوان باڵە جیاوازەكانی یەكێتی و تێكچوونی پەیوەندییەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان و عێراق لەسەر بەڕێوەبردنی نەوت و داهاتی نەوتی كەركوك، پلانێكی بۆ بەستنەوەی نەوتی كەركوك بە ئێرانەوە داڕشتووە، هەربۆیە ڕێگە نادرێت ئەو شارە بە ئاسانی بكەوێتە دەست كوردەكان و ئەو ماوەیەش هەمووان لێی بێدەنگ بوون هۆكاری ئەوە بوو كورد لەبەرامبەر هێزەكانی داعش دا بێت و وەك شەڕكەرێكی باش بەكاریان بهێنن، بەڵام كاتێك شەڕی داعش بەرەو كۆتایی رۆشت و مەترسیەكانی داعش كەمبوونەوە بۆیە هێزەكانیان بەرەو كەركوك هێنایەوەو لە 16 ئۆكتۆبەری 2017 دا كەركوك كەوتەوە دەست هێزە عێراقیەكان و تا ئێستەش نەگەڕاوەتەوە دۆخی ڕاستەقینەی خۆی.
هەر بۆیە ئێرانیش كاتێك دێتە سەر بابەتی كەركوك –هەرچەندە لە سنورەكانیشیەوە دوورەو مەترسی بۆ سەر دۆخی ناوخۆیی ئەو وڵاتە دروست ناكات، بەڵام بەردەوام چاوی لەسەریەتی و بەدواداچوونی بۆ دەكات و لە هەرگۆڕانكارییەكدا قسەی خۆی هەیە، 20ی شوباتی رابردوو، وەزارەتی نەوتی عێراق لە بەیاننامەیەكدا ئاشكرای كردووە كە عێراق و ئێران یاداشتێكی لێكتێگەیشتیان ئیمزا كردووە بۆ راكێشانی بۆڕییەكی نەوت بۆ هەناردەكردنی نەوتی كەركوك لە رێگەی ئێرانەوە ، ئەوەش ئەوە پشتڕاست دەكاتەوە كە كوردەكان دەسەڵاتیان بەسەر كەركوكدا نەماوەو حكومەتی عێراق خۆی كارەكانی بەڕێوە دەبات.
بەهای ناسنامەی نەتەوەیی و ئابووریی کەرکووک بۆ لایەنە ناکۆکەکان-هەرێمی و ناوخۆیی- بەجۆرێکە هیچ کام لە لایەنەکانی ململانێ، ئامادە نین وازی لێ بهێنن. ناکۆکییەکان لە کەرکووک بە جۆرێک چڕ بووەتەوە، کە هەموو جۆرە کەلێن و ململانێیەکی نەتەوەیی (کورد، عەرەب و تورکمان)، ئایینزایی (سوننە و شیعە)، حزبی (حزبە سیاسییە کوردییەکان لەگەڵ یەکتر، هەروا لەگەڵ حزبە سیاسییە عەرەبی و تورکمانییەکان)، هەرێمی و نێودەوڵەتییەکانی لە ناخی خۆیدا کۆ کردۆتەوە. ئەمەیش وایکردووە چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە ڕۆژ بە ڕۆژ ئاڵۆزتر ببێت و لق و پۆپی جۆراجۆری لێ بکەوێتەوە، هەركات بتەوێت كێشەیەك چارەسەر بكرێت لەپەنای ئەودا لانی كەم كێشەیەكی دیكە سەر هەڵدەدات، تا لایەك ڕازی دەكرێت لایەكی دیكە ناڕەزایەتی دەردەبڕێت.
هەر بۆیە كاتێك باس لە كەركوك دەكرێت هەمووان بیریان بەرەو دۆزێك دەچێت كە پڕیەتی لە سەرئێشەو كێشەی ناوخۆیی و دەرەكی، زۆرینەی ئاڕاستەكانیش لەیەكێك لەم گریمانانەوە سەردەردەهێنێت:
كەركوك لەدەستی عێراقدا بمێنێتەوەو درێژە بەو سیاسەتە بدرێت كە عێراقیەكان لەئەجێندایاندا هەیەو هەموو حكومەتەكانی عێراق لە 1921 ەوە تا ئێستە پەیڕەویانكردووە، كە بریتیە لە:
1- سەندنەوەی ناسنامەی نەتەوەیی لەو شارە، ئەوەش بە واتای بە عەرەب نیشاندانی شارەكەو كاركردن بۆ گۆڕینی دیمۆگرافیای پارێزگاكە بەگشتی.
2- ڕاگرتنی هەموو هەنگاوەكانی كورد لە ڕووی فرۆشتنی نەتەوت، بیناسازیی، تاپۆكردن و كێشەی زەوی و زار و هەموو ئەو شتانەی پەیوەندییان بە خەڵكە كوردەكەی كەركوكەوە هەیە.
3- هەڵوەشاندنەوەی تەواوەتی مادەی 140 چوون كاریگەری ئەو مادەیە زۆر گەورەیەو عێراقیش نایەوێت بچێتە ژێرباری جێبەجێكردنیەوە، هەربۆیە بەردەوام كاری بۆ پەكخستنی كردووەو لەو میانەیەشدا لایەنی كوردیش كەمتەرخەمی كردووە، ئیتر ئەو كەمتەرخەمییە دەست ئەنقەست بێت یان ناچاریی.
4- سەرهەڵدانەوەی دووبارەی بەعەرەب كردنی ناوچەكە، لە قۆناغی یەكەمدا گەڕاندنەوەی ئەو عەرەبانەی كە لەلایەن حكومەتەكانی پێشووەوە هاتبوونە شارەكەو و پێدانەوە موڵك و ماڵەكانیان، هەرچەندە كاتی خۆی بە ستەمی دەسەڵاتداران پێیان دراوەو دواتریش رۆشتوون و بە پێی مادەی 140 هەریەكەیان پارەی زیانەكانیشیان وەرگرتووە، لە قۆناغەكانی دیكەشدا هەنگاوی تر دەگیرێتە بەر كە دوور نیە دۆخی كوردانی كەركوك نالەبارتر بكات.
هەر بۆیە بەشێك لە شرۆڤەكاران پێیان وایە ئەوەی رودەدات لەخۆڕا نییە، زادەی هەڵەیەكی گەورەی بەشێك لەسەركردایەتی كورد بوو كە دەستیان بۆ ریفراندۆمێكی ناوەخت برد. هەرچۆنێك بێت، رەنگە بپرسین ئەوە دیسان زوڵم و ستەم گەیشتۆتە بەردەرگای كەركوكیەكان و خەریكە لەسەر خاك و نیشتیمانی خۆیان ئاوارە دەبنەوە هەڵوێستی ئەوانەی بڕیاری ریفراندۆمیان دا چی لەبارەی ئەو دۆخەوە چیدەڵێن؟
لەماوەی نزیكەی دوو ساڵی رابردوو كورد نایەوێ پاریزگارێكی نوێی كورد بۆ شارەكە هەڵبژیرێت. بەرژوەندی حزبیی و عینادی سیاسی بووە بەڕێگرێكی گەورەو كۆبونەوە بەكۆبونەوەی دیكە دەسپێرێت، لایەنە شۆڤینیە عەرەبیی و عیراقییەكانیش لەپەنای ئەو ناكۆكی و نەگەیشتنە رێككەوتنەی كورد، كەوتۆنەتە پەلاماردانی خاك و سامانی كورد و دەیانوێت بەداگیركردنی خاكی كوردستان و دەركردنی كورد لەسەر خاكەكەی مێژوو دوبارەبكەنەوە. هەربۆیە بژاردەی دووەم دێتە كایەوە كە بریتیە لە لکاندنی کەرکووک بە هەرێمی کوردستانەو، هەرچەندە ئەو گریمانەیە لە دوای ریفراندۆمەكەی 2017 و ڕوداوی 16 ئۆكتۆبەری هەمان ساڵەوە بووەتە شتێكی ئەستەم، بەڵام دەكرێت بگوترێت دەرئەنجامەكانی ئەو گریمانەیە- هەرچەندە ئەستەمیش بێت لە ئێستەدا- لەم خاڵانەدا كورت دەكەینەوە:
1- زیادبوونی ڕووبەری خاك و ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی کوردستان: لە کاتی ئێستادا، سنووری کارگێڕیی هەرێمی کوردستان پارێزگا‌كانی هەولێر، سلێمانی، دهۆک و هەڵەبجە لەخۆ دەگرێت. بە لکاندنی ئەو پارێزگایە ژمارەی پارێزگاكان دەبنە 5 پاریزگاو بێگومان لە ڕووی ڕووبەرو ژمارەشەوە زۆر زیاد دەكات.
2- بەهێزبوونی توانای ئابووریی هەرێم: بە پێی سەرچاوە ئابووریەكان کەرکووک خاوەنی 13-15 ملیار بەرمیل یەدەکی نەوتە، کە ئەمەیش توانای ئابووریی هەرێم بە ڕێژەیەکی بەرچاو بەرز دەکاتەوە. جگە لەمەیش دەشتێکی بەپیت و بەربڵاوی هەیە، كە بە ناوچەی زۆرگ بەناوبانگەو بۆ بەخێوكردنی مەڕوماڵات بەكاردێت، لە بواری كشتوكاڵیش دا چەندین پرۆژەی ئاودێریی بۆ کراوە؛ کە ئەمەیش لە پەنای نەوتەكەیدا کاریگەریی باشی دەبێ لە دابینکردنی پێداویستییە کشتوکاڵییەکان بۆ هەرێمی کوردستان و تەنانەت ناوچەكەش.
3- بەهێزبوون توانای سیاسییەكانی كورد:ئەگەر کەرکووک خرێتەوە سەرهەرێمی كوردستان، دەبێتە هۆی زیادبوونی توانا سیاسییەکانی هەرێم و ژمارەی نوێنەرانیان لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق، کە ئەمەیش سەنگی هەرێم لە ململانێ و هاوکێشە سیاسییەکانی ناو عێراقدا زیاتر دەکات و دەبێتە هۆی زیادبوونی بەشە بووجەی ساڵانەی لە عێراق دا..
4- بە هێزبوونی دابەشكاریەكانی عێراق بۆ هەرێم و لاوازبوونی ناوەند: لە دوای 2003 ەوە گوتاری دابەشبوونی عێراق بۆ عێراقیكی فیدراڵی و دانانی بە سێ هەرێمی (باشوور) و (ناوەند) و (هەرێمی كوردستان)هاتە كایەوە، یان بە شێوەیەكی دیكە لەسەر ئاستی پارێزگاكان عێراق ببێتە وڵاتێكی فیدراڵی ، گەڕانەوەی كەركوك بۆ سەرهەرێمی كوردستان هاندانی ئەوانی دیكەی لێدەكەوێتەوە كە پەنا ببەنەوە بەر دروستكردنی هەرێمەكان و ئەوەش دەبێتە هۆی لاواز بوونی ناوەند و دواجاریش لەبەرژەوەندی هەرێمی كوردستان دەشكێتەوە.
5- فراوانبوونی دوژمنایەتی و پیلانگێڕی دژ بە هەرێمی کوردستان: لە كاتی گریمانەی گەڕانەوەی كەركوك بۆ سەر هەرێم كوردستان وڵاتانی چواردەور لێاناگەڕێن و وەك سەیركەر نامێننەوە، هەندێك هێزو لایەنی ناوخۆیی وەک عەرەبی سوننە، عەرەبی شیعە و تورکمان و دەوڵەتانی عێراق، ئێران و تورکیا خۆیان بە زیانمەند دەزانن. هەر بۆیە دەستەوەستان نابن و هەوڵەکانیان بۆ زیانگەیاندن بە هەرێمی کوردستان چڕتر دەکەنەوە و، تەنانەت بەدووریش نازانرێت پەنا بۆ بژاردەی سەربازییش ببەن. هەروەک چۆن لە ڕووداوەکانی16 ئۆکتۆبەردا بینیمان و هەڕەشە بەردەوامەكانی توركیا و ئێران و عێراقیش بە ئاشكرا ئەوەی لێدەخوێنرێتەوە.
6- پشتبەستنی زیاتری کورد بە پاڵپشتە دەرەکیەكان: لە كات و ساتی ئەو گریمانەیەدا وبۆ پاراستنی ئەم دەستکەوەتە، کورد ناچار دەبێت پشت بە دەوڵەت و لایەنی دەرەکیی وەک ئەمریکا و ئەوروپا ببەستێت. ئەمەیش دەبێتە هۆی ئەوەی، کە پشتبەستنی هەرێمی کوردستان بە هێزە دەرەکییەکان زیاتر ببێت و بێگومان ئەوەش باجی خۆی هەیەو پێدەچێت هەروا ئاسان نەبێت، لێرەدا پرسیار ئەوەیە ئاخۆ هێزە دەرەكیەكان ڕێگە دەدەن؟ ئاخۆ هێزە هەرێمەیەكانی –عێراق ، توركیا و ئێران- پێشنیاری بەهێزتر نادەنە ئەو وڵاتانە؟ ئاخۆ كورد لەبەرامبەر ئەو دانپێدانان و پشتگیریكردنەدا كورد چی بەوان دەبەخشێت، كە ئەو هێزانە تر نەیانبێت؟
7- فەراهەمبوونی زەمینەی سەربەخۆییی کوردستان: ئەگەر گریمانەی هاتنەوەی كەركوك بۆ سەر هەرێمی كوردستان لە ڕاستی نزیك ببێتەوە ئەوا وەك باسكرا توانای ئابووریی هەرێم بە ڕێژەیەکی بەرچاو گەشە دەکات، چونکە کەرکووک 40%ی یەدەکی نەوتی عێراق لەخۆ دەگرێ، ئەمەش وا دەکات ئەم ناوچەیە ببێتە یەکێک لە 10وڵاتی گەورەی بەرهەمهێنەری نەوت لە جیهاندا.
پرسیار ئەوەیە ئاخۆ ئەو ڕاستییانەی كە باسكران هەر ئێمە دەیزانین یان نەیارانی –دەرەكی و هەرێمی- یش توێژینەوەی تایبەتیان لەبارەوە كردووە؟ ئاخۆ ئەوان ڕێگە دەدەن بو ئاسانییە كەركوك بگەڕێتەوه سەر هەرێمی كوردستان لەكاتێكدا ئەو هەموو تایبەتمەندیانە لە گەڵ خۆی دەهێنێت؟ ئەی ئەگەر لەم قۆناغەدا كورد واز لەو دۆسیەیە بهێنێت و بسپێرێت بە رۆژگار ئاخۆ لە ڕووی نەتەوەیی و كوردایەیەتییەوە سەری لە چییەوە دەردەچێت؟