02:18 - 01/06/2019
"كهس نهیئهوێرا لهگهڵ جاشهكان قسه بكات"
خودا كوردی بۆ خهم و خهفهت درووستكردووه. ئهم دهربڕاوه
زۆرجار له دهمی گهورهكانمان بیستوومانه، بهڵام بۆ پاساودانی ئهم دێره خهمهاوهره.
ژیانی كهسێك دهخوێننهوه كه خهڵكی گوندێكی دوورهدهستی گهرمیانه. ئهو لهناو
نههامهتییهكانی ژیان چاوی كردۆتهوه، لهگهڵ سهدان كهسی گوندهكهیان بێسهروشوین
دهكرێن. حهمهعهلی به پهڕجوویهك ڕزگاری دهبێت. دهگهڕێتهوه زێدهكهی
خۆیان، بهڵام له شهڕی نهگریسی ناوخۆدا دهكوژرێت. حههمه عهلی پێش مردنی به
چهند مانگێك، لهگهڵ كهسێكی هۆلهندی كه ئهندامی ڕێكخراوی مافی مرۆڤی نێودهوڵهتی
بووه، چاوپێكهوتنێك ئهنجام دهدات، بهڵام مهرگ بواری نادات چاوپێكهوتنهكهی
خۆی ببینێت، یاخود دوای چهندین ساڵ بێته شایهتحاڵێكی زیندووی دادگایكردنهكهی
سهدام و دارودهستهكهی.
ئهگهر زیندووبوونهوه ههبێت، ههموو قوربانیهكانی
گۆڕهبهكۆمهڵهكان ههر به تینوویهتی زیندوو ئهبنهوه و یهكهمین شتێك
داوای دهكهن قومێك ئاوه، به نرخترین قومهئاوی بهر لهساتهكانی كوشتینان. ئهگهر
زیندووبوونهوه ههبێت و دادگایهك بێته ئاراوه ئهشێ لهو دادگایهدا به
دڵفراوانی سادهی خۆیان له جهلادهكانیان خۆش بن. كه به كۆمهڵ كوشتوویانن. بهڵام
پێم وانییه لهو چركهساته پڕ له عهزابانه خۆشبن كه لهناو دهریای ترساندن
و تۆقاندا قومێك ئاویان پێ ڕهوا نهبینوون. ئهگهر زیندووبوونهوه ههبێت، من
بۆ خۆم یهكێك بومایه لهو قوربانیانه[1] یهكهمین پرسیاری خۆم له جهلاده نهناسهكانی خۆم دهكرد، ئهی ئینسان!! بۆم
وهسف بكه؟ چ لهزهتێك له كوشتنی من ئهبینی به تینوویهیتهوه؟ برۆن. گهردنتان
ئازادبێت له كوشتنم. بهڵام ههتا جارێكی تر دهمرنهوه سزای ئێوه ههر ئهوه
بێـت وهكو بیابانهكانتان وهكو دهروونی تینووتان بۆ خوێن، ههر تینوو بن.
سهرهتا
ئهم چاوپێكهوتنه له لایهن نوێنهر و نێردراوی
ڕێكخراوی چاودێری مافهكانی مرۆڤ یۆست هیتلهرمان سازدراوه و لێكۆڵهره و
نووسهر نهجمهدین فهقێ عهبدوڵا چاوپێكهوتنهكهی نووسیووهتهوه و پهراوێزی
بۆ چاوپێكهوتنهكه داناوه.
یۆست: من ناوم
هیلتهرمانه. ئێمه ئێستا 20ی ئازاری 1993 له گوندی عهلیانین ناحیهی تیلهكۆ-كهلار.
خهریكی چاوپێكهوتنین لهگهڵ ئهم پیاوهی تهنیشتمان. تكایه ناوی خۆتمان پێ
بڵێ؟
حهمه عهلی:
محهمهد عهلی ئهحمهد، له دایكبووی 1956 خهڵكی گوندی عهلیانم، دوو ژنم ههبووه
و له كاتی ئهنفالهكهش ههردوو ژنهكهم لهگهڵ بوو، پێنج كوڕ و دوو كچم ههبووه.
پیشتر خهریكی كشتوكاڵ بووم، تراكتۆری خۆمم ههبوو، جێگای پهنجا وهزنهم زهرعات
ئهكرد، تهماته و بامیه و فهلاحهتم ئهكرد وهكو گهنم و جۆ. گوندهكهی ئێمه
نزیكهی 20 ماڵ ئهبوو. شهست و پێنج كهس ئهبوو گوندهكه كهسی دهرنهچوو[2]، گوندهكهمان
به پێ دوو كاتژمێره تاوهكو بگهینه ناحیهی تیلهكۆ. گوندهكهی ئێمه
خوێندنگا و مزگهوتی تێدابوو، سهرهتا حكومهت مامۆستای بۆ نارد، دواتریش ساڵی
1985-1986 شۆڕش مامۆستای خۆی ههنارد. ئهم گوندهی ئێمه جار جاره فرۆكهی جهنگی
دههات، تهقهی دهكرد، ئیتر حهیوان بوایه مرۆڤ بهلایهوه ئاسایی بوو، دهیكوشت.
من خوێنهواریم نییه، به تهواوهتی بهروارهكان نازانم. ئهوهم له بیره ههركاتێك
فرۆكه دههات ئێمه به ئاڕ پی جی تهقهمان لێدهكرد ئیتر ئهویش دهگهڕایهوه.
دواتر حهمه
عهلی باس لهوه دهكات، ئهوان هێزی پشتیگری بوون و ههركاتێك سوپای عێراق هێرشی
بكردایه، ئهمان وهكو پشتیوانی پێشمهرگه بهشداری شهڕهكهیان دهكرد. یۆست
هیلتهرمان ورده ورده حهمه عهلی دههێنێته ناو پرسیارهكانی سهبارهت به
چۆنیهتی ئهنفالكردنیان. حهمه عهلی بهم جۆره باس له ئهنفالكردن و
ڕزگاربوونی خۆی دهكات.
حهمه عهلی
لهو چاوپێكهوتنهدا دهڵێت" ئێمه دهمهو عهسرێك بارگه و بنهمان پێچایهوه
و بهرهو میل قاسم بهڕێ كهوتین، ههرچهنده میل قاسم له ئێمهوه به
ئۆتۆمبیل دوور نهبوو، بهڵام ئێمه به سێ شهو گهیشیتنه میل قاسم، چونكه ههر
شهوێك له گوندیك لاماندهدا. ئێمهش وهكو ئهو ههموو خهڵكه رۆیمان وتمان بهشكهم
حكومهت هیچمان پێ نهكا و بمانبا له شوێنێكا بۆخۆمان دانشین. نهمانزانی ئهوهامان
بهسهر تێ.فهتاح بهگ(یهكێك بوو له مستشارهكانی بهعس كه لایهن دادگای
باڵای تاوانهكانهوه داواكرابوو، چهند ساڵێك پێش ئێستا مرد.) وتبووی دوور له
گوندهكان خێوهتتان بۆ ههڵدراوه. هیچ پێشمهرگهیهكمان لهگهڵ نهبوو، پێشمهرگه
لهو شاخ و كێوه دهربهدهر بوون. ئهو سێ شهوهی باسم كرد كه بگهینه میل
قاسم، یهكهم شهو چوینه ههواره قوڵه، شهوی دووهم چوینه پهله وشك، رۆژی
سێههم جهیش و جاش هاتنه سهر ڕێگهمان و ئێمهیان گرت.) ئێمه لهبهر ئهوهی
خزمهكانمان له صمود(شارۆچكهی ڕزگاری له كهلار) چونكه خزم و كهسوكارمان لهوێ
بوون. ئیتر جاشهكان بهردهم ئێمهیان گرت، ئێمهیان داوه دهست سهربازهكانی
بهعسهوه.
یۆست هیلتهرمان
دهپرسێت: قسهتان لهگهڵ جاشهكان كرد؟
حهمه عهلی:
نهوهڵا قسهیان لهگهڵ نهكرد، نهیان ئهوێرا، ئهوانیش... ئێمه قسهمان لهگهڵیان
نهكردووه، كهسیشم نهدیووه قسهیان لهگهڵ بكات. كهس نهی ئهوێرا قسه بكا.
دواتر حهمه
عهلی باس لهوه دهكات چۆن لهگهڵ سهربازهكان له میل قاسمهوه بهرهو
فیرقه بهرێكهوتوون، ئهو دهڵێت" من چهكێكی كڵاشینكۆفی ژماره 10م پێبوو،
بهڵام له ترسا لهناو بار شاردمهوه، دواتر بانگهوازیان كرد ههركهسێك چهكی
پێوه بگیرێت، ڕهمی دهكرێت، بۆیه له ترسا دامهدهستهوه. ئێمه به تراكتۆری
خۆمان چووین، خهڵكی ههموو شوێنهكانی تێدابوو، خهڵكی قهراخ، خهڵكی دیوی داوێ،
جافهكان. ههمووی. له كهلارهوه بهرهو فیرقه براین، لهوێ به قهڵاكه
ناسراوه، قهڵاكهی قۆرهتوو، ئیتر لهوێ مهكینهكهیان برد، ههموومان كراینه
هۆڵێكی گهورهوه، نه ئاو ههبوو نه نان، ئهوهی ئهمانخواردهوه هین خۆمان
بوو. ئاویشمان بۆ بهتایه ئهیانڕشاند. لهوێ وتم من فهلاحم و پێشمهرگه نیم،
چونكه چهكهكهم تهسلیم كردبوو. نهمانئهزانی چارهنووسمان چی ئهبێت. دوای سێ
رۆژ له قۆرهتوو، هاتن ئێمهیان باركرد، نزیكهی ههزار زیل[3] لهوێوه
بهرهو تۆپزاوهی لای كهركوك براین. له تۆپزاوه له زیلهكان داگیریان لهوێ
خێزان و گهنج و پیاوی گهورهیان جیاكردهوه، پیاوهكانیان ڕێزكرد، ئهوهی
سویچی مهكینه، نینۆك بڕ، سهعات، ههموویان لێ سهندین، تهنانهت تهزبحیش. بهڵام
پارهیان لێ نهسهندین.
پاشان حهمه
عهلی لهسهر گێڕانهوهكهی بهردهوام دهبێت، دهڵێت، ماوهی دوو ڕۆژ بێ
خواردن و بێ ئاو له هۆڵێك ئێمهیان هێشتهوه. زۆربهی ئهو پیاوانه خهڵكی
گوندهكانی دیكهبوون، هیچ كهسێك لهوانم نهناسی، بهڵام چهند كهسێكی خهڵكی
گوندهكهی خۆمانی تێدابوو. تهنانهت یهك دلۆپه ئاویش چییه پێمان نهدرا.
دواتر هاتن، لهو هۆڵانه كه ههر هۆڵێكی 500 كهسی تێدابوو، دوای دوو شهو ئههاتن
لێمانیان دهرئهكرد دهستیان كهلپچه ئهكرد و، ئهیانبرد."
یۆست هیتلهرمان:
بۆ كوێیان دهبردن؟
حهمه عهلی:
ههموویان برد، ههروه سهیاره ئهینابرد، كهس نهیئهزانی بۆ كوێ.
یۆست: به
جۆره سهیارهیهك؟
حهمه عهلی:
سهیارهی قهفهزبوو، ئهم سهیاره قهفهزهكان ههیه، 28 كهس ئهگرێت، هیچ
كوێت لێوه دیار نییه.
حهمه عهلی
بهردهوام دهبێت و دهڵێت:
دواتر نۆرهی
من هات و دهستیمان لهگهڵ كابرایهكی دیكهدا كهلهپچهكرد، سهیارهكانیش رهنگیان
سهوز و بۆر بوو. ئهوكاتهی منیان سهرخست، كاتژمێر چواری ئێواره بوو. ئهو سهیارهیه،
28 كهسی گرت، ئیتر بێ كورسی و بێ ئاو، زۆرێك له ئێمه له تینوویا خنكان. كورسی
نهبوو، وهكو ئاژهڵ ئێمهیان فڕێدابوو. ئیتر له كاژتژمێر 10ی شهو، گهیشتنه
شوێنێك، نهمئهزانی كوێیه، بهڵام ههبوو له ئێمه پێشتر سهعاتهكهی دهستیان
لێ نهسهندبوو، بۆیه دهمزانی سهعات چهنه. بهڵام پێش ئهوه، دامانگرن، ماوهی
نزیكهی یهك كاتژمێر ئێمهیان بهسهر خۆڵ برد، ههركه گهیشتینهجێ، دهنگی مهكینهی
ئۆتۆمبیلهكان ئیشی ئهكرد، دهنگی تهقهش
ئهبیسترا. ئیتر زانیمان ڕهمیمان ئهكهن، دهستمان كرده مل یهكتری و رێش یهكترمان
ماچ ئهكرد، گهردن ئازایمان لهیهك ئهكرد. دوای نزیكهی یهك كاتژمێر ئێمه
گوێمان له تهقهكردن بوو. كاتێك دابهزین چهنیدن سهیارهی موسلهحهمان بینی.
پاره و نفوس و تهزكهرهیان لێ سهندین خۆم 700 دینارم پێبوو، لێیان سهندین.
ئیتر دامانیان گرت، كهلهپچهیان له دهستم كردهوه، پاشان به شریتێكی سور(قهید)
دهستی ههموومانیان پێكهوه بهستهوه. به ئیتر پێش ئهوهی بگهینه چاڵهكه،
من ناوی خوام هێنا و ڕامكرد، ڕاستهوڕاست ڕامكرد، بووبه تهقه، من ههر ڕامئكرد،
ئهوانیش دهنگی تهقیان ئههات، ماوهیهكی زۆر چوار سهیاره به شوێنما ئهگهڕان،
بهڵام گیابهرز بوو، خۆم شاردبووهوه. ئهوان وازیان نههێنا، بهردهوام
لایتیان لێ ئهدا، دوای ماوهیهك بێزاربوون، گهڕانهوه. منیش ماوهی كاتژمێر و
نیوێك زیاتر ڕامكرد، خۆمیش نهمئهزانی بۆ كوێ ڕا ئهكهم. بۆ ماوهیهك ڕێم ئهكرد،
ههر چۆڵایی بوو، به شهو ڕێم ئهكرد، بهشهو خۆم ئهشاردهوه، قوتیهكم دۆزیهوه،
له ئاوی شۆرهكانی باراناو پڕم دهكرد و دهمخواردهوه. به بیری خۆم خۆرم دهخستهوه
لای دهسته ڕاستم و وامئهزانی بهو شێوهیهئهگهڕێمهوه بۆ گوندهكهی
خۆمان."
حهمه عهلی
و یۆست له پرسیار و وهڵامهكان بهردهوام دهبن، دواتر حهمه عهلی دهلێت"
دوای دوو ڕۆژ رێكردن، چهند گوندێكم بینی. كاتژمێر 12ی نیوهرۆبوو گهیشتمه ئهو
گونده، وتم برسیمه، ماوهیهی چوار رۆژ بوو هیچم نهخواردبوو. ئهوان لهگونده
بوون، ئهیانوت له تهیاره بهرۆ بیته. ئینجا نان و چایهكیان داپێم و، ویستم
ڕابكهم ئهوان لێیاندام. دواتر منیان خسته ناو سهیارهیهكهوه بردمیان سجنم
بكهن، دیسان ویستم ههڵبێم دیسان لێیاندام. پاشان منیان برد ڕادهستی پۆلیسیان
كردم. ههموویان عهرهب بوون، یهك كهسیان نهبێت كه وهحاڵ كوردی ئهزانی.
من قهسابم
حهمه عهلی
دهڵێت ئهوپۆلیسهی تۆزێك كوردی ئهزانی ئیفادهكهمی وهرگرت، من بهوم وت، كه
قهسابم، هاتووم بۆ ئهو ماڵه، ئهوان منیان ڕادهستی ئێوه كردووه. ئهوجا ههرچیان
دهپرسی خۆم كردبوو به شێت، جوابم نه ئهدانهوه، دواتر وتم لهگهڵ فهتاح بهگم
لهوێ فورسانم[4] لهگهڵ فهتاح بهگ. دوو رۆژ لهوێ سجن بووم، دواتر سهیارهیهكیان هێنا، منیان
خسته ناوی بۆ موسڵ. ئهو پهڕی دووری نێوان ئهو زیندانه و موسڵ سهعاتێك ئهبوو.
لهوێ هاتینه موسڵ لهزیندانی ئهوێ كۆمهلێك كورد زیندان بوو، هیچم لهبهرا نهبوو،
ئهوان شهواڵێكیان پێدام و بڕێك پاره. ئهو كهسانه لهوێ بوون ئهنفال نهبوون،
پێ ئهچێ تاوانبار بووبن. دوای منیان ڕهوانهی كهركوك كرد، له كهركوك زیندان
بووم، لهوێوه هاوردمیانه ههولێر، دوایش بۆ سلێمانی. ئهو ماوهیه ههر ئیفادهیهكم
ئهدا، ئهموت قهساوم و عاید فهتاح بهگم.
پاشان له
سلێمانیهوه ماوهیهك زیندانبووم، ڕهوانهی
كهلار كرام. له پۆلیسی كهلار زیندان بوم، دوای ئهوه چوار ههزارم دینارمدا به
واسیته، دووباره ڕهوانهی سلێمانی كرامهوه، لهوێ سێ مانگ زیندان بوم، دواتر
ڕزگاریان كردم."
له وهڵامی
ئهو پرسیارهی كه چۆن ئهو چوار ههزار دینارهت پهیدا كردووه.
حهمه عهلی
دهڵێت" باوكم پارهكهی بۆمدا. دوای سێ مانگ له سجن بهربووم و گهڕامهوه
بۆ سمود. دوای كرامه سهرباز، چونكه پێشتر حكومهت عافواتێكی دهركرد، ئهگهر
ببنه سهرباز لێمان خۆشدهبن. پێش عهفوهكه لهماڵ خزم و برادهر خۆم ئهشاردهوه.
ههموو ئهوانم نهدهناسی كه لهگهڵم بوون، بهڵام 11 كهسیانم دهناسی كاتێك
ئهنفالكراین. دایك و باوكم هاتنهوه لهنوگره سهلمان، چونكه ئهوان پیرن، ژن
و مناڵهكهشم ئهنفالكران. ژنه گهورهكهم ناوی پرشنگ بوو، كوڕه گهورهكهشم
ناوی سمایل بوو. ئینجا نهسرین، محهمهد، هێمن، هیوا، سهنگهر، ژنی دووهمم ناوی
حهپسه ساڵهح ئهمین قارهمان بوو، لهم ژنه بچووكه یهك كچم ههبوو، ناوی پهروین
بوو. بهدهر لهمانهش دوو خوشكم و خوشكهزاكانمیش ئهنفالكران. "
كۆتایی
چاوپێكهوتنهكه و كۆتایی حهمه عهلی
له كۆتایی
چاوپێكهوتنهكه، حهمه عهلی داوا دهكات، بچێته لای مام جهلال و باسی نههاتمهیهكانی
خۆی بكات، دواتر حهمه عهلی دهڵێت، ژنم هێناوهتهوه و مناڵم نییه جارێك. بهڵام
بهداخهوه حهمه عهلی عهلیان ئاواتهكانی برده ژێرگڵ و هیچ كهسێك گوێی له
خواستهكانی نهگرت، چونكه له شهڕی ناوخۆی نێوان یهكێتی نیشتیمانی كوردستان و
بزوتنهوهی ئیسلامی له سمودهوه بهرهو كهلار دهڕوات، مهخابن به گولـلهی قهناس (دهگوترێت ئیسلامیهكان
بوون) كوژرا.
[1] نهجمهدین فهقێ عهبدوڵا، پهرتووكی حهمه عهلی عهلیان
[2] لێكۆڵهر دهڵێت حهمه عهلی دهڵێت چوارسهد كهس دهبووین بهڵام ئهو
شێوازی گۆترهكاری بهكارهێناوه گوندی عهلیانی گهوره 15 خێزان بوون و 62 كهس
بوونه، عهلیانی بچووكیش 16 خێزان بوون، 91 كهس پێكهاتووه.
[3] ئۆتۆمبیلێكی بارههڵگری سهربازییه
[4] به جاش وتراوه فورسان(فرسان)
بۆ خوێندنەوەی تەواوی چاوپێكەوتنەكە
کلیک لێرە بکە