04:53 - 26/05/2019
نرخ و كوالێتى به‌نزین وێرانه‌و كه‌س چاودێرى ناكات
نرخ و كوالێتى به‌نزین له هه‌رێمى كوردستان ره‌خنه‌و گله‌یى زۆرى له‌سه‌ره، هه‌ر لیترێك چه‌ند سه‌د دینارێك له ناوچه‌كانى دیكه‌ى عێراق گرانتره و جۆره‌كه‌شى دڵنیایى كه‌مه، چاودێرى سنوره‌كان و نرخه‌كه‌ى ناكرێت، په‌رله‌مانتار و ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا ته‌نك به‌دواى ئه‌و دۆسیه‌وه‌ن، پانتاییه‌كى فراوان بۆ بازرگان و كۆمپانیاكانى حزب ره‌خساوه به خواست و ویستى خۆیان بازرگانى به‌نزین بكه‌ن، حكومه‌تیش به‌ته‌واوى كشاوه‌ته‌وه له دۆسیه‌كه‌و بۆ كۆمپانیاكانى جێهێشتووه.
هه‌رێمى كوردستان رۆژانه شه‌ش ملیۆن لیتر به‌نزینى پێویسته، هه‌ردوو پاڵاوگه‌ى بازیان و كه‌ڵه‌ك نزیكه‌ى نیوه‌ى ئه‌و رێژه‌یه به‌رهه‌م ده‌هێنن به نرخى بازرگانى ده‌یفرۆشنه‌وه، نیوه‌كه‌ى دیكه‌ى له ئێران و وڵاتانى دیكه به نرخى بازرگانى نه‌ك نرخى پاڵپشتیكراو هاورده ده‌كرێت، له‌لایه‌ن چه‌ند كۆمپانیایه‌كه‌وه، به‌پێى زانیارییه‌كان له سنورى سلێمانى كۆمپانیاكانى یه‌كێتى كۆنتڕۆڵى ته‌واوى بازرگانى سوته‌مه‌نییان كردووه و له سنورى هه‌ولێرو دهۆكیش بازرگانى سه‌داسه‌دى سوته‌مه‌نى گروپی كۆمپانیاكانى پارتى ده‌یكه‌ن.
چۆن نرخه‌كه داده‌به‌زێت؟
به‌نزین له ناوچه‌كانى دیكه‌ى عێراق جگه له هه‌رێمى كوردستان لیترى به ٥٠٠ دیناره، حكومه‌تى عێراق پاڵپشتى ده‌كات و به نرخى پاڵپشتیكراو ده‌درێت به خه‌ڵك، به‌ڵام له هه‌رێمى كوردستان چه‌ند ساڵێكه حكومه‌ت له پشتیوانى نرخى سوته‌مه‌نى كشاوه‌ته‌وه، بۆیه‌ش هه‌ر لیترێك بۆ ٧٠٠دینار و سه‌رووى ٨٠٠دینار هه‌ڵكشا، ئێستا بۆ ئه‌وه‌ى نرخه‌كه داببه‌زێت ده‌بێت حكومه‌تى هه‌رێم هاوه‌شێوه‌ى حكومه‌تى عێراق پاڵپشتى نرخى به‌نزین بكات و نه‌وتى خاو بۆ پاڵاوگه‌كان دابین بكات، به‌ڵام هیچ بڕه نه‌وتێكى خاو دابین ناكات بۆ پاڵاوگه‌كانى، به‌ڵام پاڵاوگه‌كانى هه‌رێمى كوردستان، به‌شێك له به‌نزینى ناوچه جێناكۆكه‌كان و خوارووى عێراق دابین ده‌كه‌ن.
شێركۆ جه‌وده‌ت ئه‌ندامى لیژنه‌ى وزه‌و سه‌رچاوه سروشتییه‌كان له په‌رله‌مانى كوردستان ده‌ڵێت، مانه‌وه‌ى مامه‌ڵه‌ى سومه‌ته‌مه‌نى به نرخى بازرگانى ئه‌و دوو پاڵاوگه‌یه سودى لێده‌بینن، ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران خۆى بڕیارێكى هه‌بوو كه له هه‌ر پارێزگایه‌و پاڵاوگه‌یه‌ك دروست بكرێت، به‌ڵام ئه‌وه دوو ساڵ دواى بڕیاره‌كه هیچ دیار نییه، مه‌سه‌له‌كه بزنسه ئه‌و دوو پاڵاوگه ئاوا سود ده‌بینن هه‌م بۆ خوارووى عێراق به‌نزین ره‌وانه ده‌كه‌ن، هه‌م له‌ناوخۆى هه‌رێمیش به نرخى بازرگانى به‌نزین ده‌فرۆشنه‌وه له‌كاتێكدایه ئه‌وانه پاڵاوگه‌ى حكومین.
حكومه‌ت و كۆمپانیا حزبى و پاڵاوگه‌كانى یه‌كێتى و پارتى، له ئێستادا له‌به‌رژوه‌ندییان نییه كه به‌نزین به نرخى پاڵپشتیكراو بدرێته‌وه به هاوڵاتیان، بۆیه‌ش حكومه‌ت به‌ته‌واوى له ٢٠١٥ ه‌وه كشاوه‌ته‌وه‌و ئه‌مه‌ى بۆ كۆمپانیاكان جێهێشت، چونكه به‌وجۆره كۆمپانیاكان بازاڕ به‌ڕێوه‌ده‌به‌ن و خۆیان نرخ دیاریده‌كه‌ن و خۆیان بازرگانییه‌كه ده‌كه‌ن.
كوالێتى به‌نزین
چاودێرى كوالێتى به‌نزین ئێستا زۆر كه‌متر بووه، له‌و چاودێره ناوبه‌ناوه‌ى په‌رله‌مانتاران یاخود ئه‌ندامانى ئه‌نجومه‌نى پارێزگا ده‌یان كرد، له سنوره‌كانى كوالێتى كۆنترۆڵ راده‌ستى كه‌رتى تایبه‌ت كراوه به‌ڵام به گوته‌ى په‌رله‌مانتاران و كه‌سانى ئاگادار له سنورى سلێمانى كۆمپانیاكانى پشكنین هى یه‌كێتین و له سنورى هه‌ولێر كۆمپانیاكانى هى پارتین، بازرگانییه‌كه‌ش هه‌ر كۆمپانیاكانى ئه‌و دووحزبه ده‌یكه‌ن بۆیه ئه‌سته‌مه فلته‌رو مه‌رج بۆخۆیان دابنێن، كارى ئه‌و كۆمپانیایانه‌ش هیچ چاودێرییه‌كى به‌سه‌ره‌وه نییه، به‌وپێیه‌ى دراوه به كه‌رتى تایبه‌ت په‌رله‌مانتارانیش ناتوانن به‌دواداچوون بكه‌ن بۆ كارى ئه‌و كۆمپانیایانه.
شێركۆ جه‌وده‌ت باسیله‌وه‌كرد،"وه‌زاره‌تى سامانه سروشتییه‌كان ده‌ڵێت، شه‌ش ئۆتۆمبێلى گه‌رۆكیان هه‌یه و فریاى پشكنین ناكه‌ون، كه‌مته‌رخه‌مه له پشكنینى به‌نزین، كۆمپانیاكانى پشكنینیش له‌به‌رئه‌وه‌ى كه‌رتى تایبه‌تن پابه‌ندنین بۆ چاودێرى ئێمه‌و له‌ژێر چاودێرى حكومه‌تدان، حكومه‌تیش كه‌مته‌رخه‌مه".
دوو پێشنیار بۆ به‌غدا
ئه‌ندامێكى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق، دوو پێشنیارى داوه به وه‌زاره‌تى نه‌وتى عێراق، بۆ ئه‌وه‌ى نرخى به‌نزین له هه‌رێمى كوردستان داببه‌زێت و هاوشێوه‌ى عێراق، بڕیاره وه‌زاره‌ته‌كه تاووتوێى بكات و وه‌ڵام بداته‌وه، غالب محه‌مه‌د ئه‌ندامى لیژنه‌ى وزه‌و سوته‌مه‌نى ئه‌نجومه‌نى نوێنه‌رانى عێراق بۆ په‌یسه‌ر گوتى"به وه‌زیرى نه‌وتم گوت یاخود خۆتان به‌نزین بنێرن بۆ هه‌موو به‌نزینخانه‌كان، یاخود له هه‌رێمى كوردستان به‌نزینخانه‌ى حكومى بكه‌نه‌وه، گوتیان به نوسراو وه‌ڵامت ده‌ده‌ینه‌وه، دواى پشووه‌كانى جه‌ژن سه‌ریان لێ ده‌ده‌مه‌وه‌و به‌دوایدا ده‌چمه‌وه.
ئه‌و په‌رله‌مانتاره له‌به‌رئه‌وه‌ى دروستكردنى به‌نزینخانه كاتى ده‌وێت، پێشنیاریكردووه تا به‌نزینخانه‌كه دروست ده‌كرێت، خۆیان به‌نزین بۆ به‌نزینخانه تایبه‌ته‌كان بنێرێت، به‌ڵام ده‌ڵێت، كێشه‌ى ئه‌وه‌یان هه‌یه كه ناتوانن چاودێرییان بكه‌ن،"وه‌زیرى نه‌وت گوتى ئێمه له هه‌رێمى كوردستان نه‌وتى خاو ده‌پاڵێوین بۆ به‌نزین، ئه‌وان خۆیان بۆ ناتوانن نه‌وت به‌رهه‌م بهێنن". حكومه‌تى عێراق خۆى پێویستى به ٢٢ ملیۆن لیتره‌و له‌و رێژه‌یه پێنج ملیۆنى هاورده ده‌كات.
غالب محه‌مه‌د پێى وایه، له‌هه‌رێمى كوردستان له به‌رژه‌وه‌ندى حكومه‌ت نییه جارێكى دیكه به‌نزین بكاته‌وه به نرخى پاڵپشتیكراو، چونكه له‌م دۆخه‌ى ئێستا سودى زۆر ده‌بینن و ده‌یانه‌وێت به‌رده‌وام بێت، چونكه بێ چاودێرى پاره‌یه‌كى زۆر ده‌ست كۆمپانیاكانى خۆیان ده‌كه‌وێت.
له ئێستادا كه‌متر له هه‌ركات چاودێرى به‌سه‌ر بازرگانى به‌نزینه‌وه هه‌یه، هه‌رئه‌وه‌ش ده‌رفه‌تى گه‌وره‌ى بۆ بازرگانى خراپ ره‌خساندووه، پێده‌چێت هه‌ر چاككردنێكى ئه‌و كه‌رته ته‌نها به چاودێرییه‌كى توند ده‌ستپێبكات، ئه‌گه‌رنا لاى حكومه‌ت بێت یاخود لاى كه‌رتى تایبه‌ت به‌بێ چاودێرى راست ناكرێته‌وه‌و نرخه‌كه‌شى كۆنتڕۆڵ ناكرێت. سه‌رپه‌رشتیكردنى ته‌واوه‌تى دۆسیه‌كه له‌لایه‌ن كۆمپانیاى حزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌كانه‌وه چاكسازى له كه‌رتى سوته‌مه‌نى كردووه‌ته مه‌حاڵ .