06:48 - 19/05/2019

بۆچی زۆرینەی شوێنەوارە ئیسلامیەكان لەناو چوون؟‌

پەیسەر

شوێنەوارە ئاینیەكان بە یەكێك لە هۆكارە گرنگەكانی گەشتیاری دادەنرێت لە جیهاندا، مێژووی ئاینەكان لەگەڵ مێژووی مرۆڤایەتی دا هاتوون و شوێنەوارەكانی ئەو ئاینانەش اە نێوان مانو نەماندان، بوونی ئەوە شوێنەوارانە بایەخی گەورەیان هەیە، چ لە ڕووی ئاینیەوەو چ لە ڕووی ئابووری و ڕاكێشانی سەرنجی گەشتیاران و چ لە ڕوولا شوێنەوارییەوە. لە ڕووی ئاینیەوە بۆچوونەكان بۆ پاراستنی ئەو شوێنەوارانە جیاوازن و زۆرینەیان كۆكن لەسەر پاراستنیان و سوود لێوەرگرتنیان بۆ هەموو بوارەكان و تەنها یەك بۆچوونیش هەیە كە بە پێچەوانەی هەموویان دەجوڵێتەوەو پێی وایە زیان بە ئاین و ئاینداری خەڵك دەگەیەنێت هەر بۆیە دەبێت ئەو شوێنەوارانە تێكبدرێن و لەناو ببرێن هەروەك ئەو ڕوداوەی كە لە ئازاری 2001 پەیكەری بودا لە شاری بامیانی ئەفغانسان لە لایەن چەكدارە تەكفیریەكانی تاڵیبانەوە تەقێنرایەوە.

یان وەك ئەو كارە تێكدەرانەی كە داعش ئەنجامی دان لە بەرامبەر ئەو هەموو شوێنەوارانەی كە بایەخی گەورەیان هەبوو لە ناوچەكەدا لە نمونەی مزگەوتی یونس پێغەمبەر سەلامی خوای لەسەر بێت لە شاری موسڵ و چەندین شوێنەواری دیكە، ئەمە لە كاتێكدا بە فرۆشتنی زۆرینەی شوێنەوارەكانی ناو مۆزەخانەكانی عێراق لەو ماوەیەی دەسەڵاتیان تێیدا هەبوو داهاتێكی گەورەیان بۆ خۆیان دابینكرد و زۆرینەی مۆزەخانەكانی وڵاتانی دەوروبەرو تەنانەت بەشیك لە مۆزەخانەكانی ئەوروپاشیان پۆشتەكردەوە.

پرسیار ئەوەیە گەشتیاری دینی چیە؟ ئایا تێكدان و لەناودانی شوێنەوارە دینیەكان لە پێناوی چیدا؟ بۆچی عەرەبستانی سعودیە نایەوێت ئەو هەموو شوێنەوارە زۆرەی ئیسلام بكاتە مادەی گەشتیاری و سەرنجی زۆرینەی خەڵكی پێ ڕابكیشێت؟ ئەمە لە كاتێكدا بە پێی سەرچاوە گەشتیارەیەكانی عێراق تەنها لە ساڵی 2018 دا ڕیژەی 88%ی گەشتیارانی عێراق ئەوانە بوون كە بۆ گەشتیاری ئاینی و بەسەركردنەوەی شوینەوارە ئاینیەكان هاتوونەتە عێراق و زۆرینەی ئەوانەش پەیڕوانی ئاینزای شێعە دەگرێتەوە كە بۆ سەردانی شوێنەوارە ئاینیەكان سەردانی عێراقیان كردووە بەو پێیەی كە عیراق ژمارەیەكی زۆر شوێنەواری ئاینی ئیسلامی لە خۆگرتووەو لەناو ئەوانەش دا ئەوشوێنەوارانەی دەكەونە شارە مەزهەبیەكانی (نەجەف) و (كەربەلا) و (بەغداد) و شوێنەكانی تری عیراق. ئەمە جگە لەوەی كە گۆڕی چەندن 

پێغەمبەری پێش لە ئیسلامی تێدا هەبووە لە نمونەی (زی الكفل)لە شاری حلەو (یونس)پیغەمبەر لە شاری مووسڵ، هەروەها شوێنەوارەكانی پیاوچاكانی وەك شێخ عەبدولقادری گەیلانی لە بەغداد و چەندین شوێنەواری دیكە.
‎قورئانەكەی نگڵ لە رۆژهەڵاتی كوردستان سەرنجی زۆرێك لە گەشتیارانی پارێزگای كوردستانی رۆژهەڵاتی ڕاكێشاوەو بۆ ئەو مەبەستە زۆرینەی گەشتیاران سەردانی دەكەن، ئەم قورئانە لە گوندی نگڵ لە نێوان شاری سنە و مەریواندایە و خەڵكی ناوچەكە وای باس دەكەن  كە بەدەستی عوسمانی كوڕی عەفان نوسراوەتەوەو یەكێكە لەو چوار نوسخەیەی كە تائێستا ماوەتەوە. گێڕانەوە زارەكیەكان لەبارەی ئەو قورئانەوە زۆرەو دوگوترێت چەندجارێك هەوڵی دزینی دراوەو گەڕێنراوەتەو مزگەوتی ڕۆستا. 
‎ئەم قورئانە مێژوی دۆزینەوەی دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی چوارەمی هیجری كە شوانێك لەكاتی گەڕاندا چاوی بە گوڵێك كەوتوەو كە گوڵەكەی هەڵكەندوە ئەو قورئانەی لەژێردا بووە.
درێژیەكەی ٣٨ سم. پانی ٢١ سم و ئەستوریی ١٣ سم. هەر چۆنێك بێت ئەم قورئانەش بوەتە شوێنی سەرنجی گەشتیاران بەگشتی.

ئەگەر ئەمانە شوینەوارە پلە دوو و لاوەكیەكانی ئاینی ئیسلامی بن، ئەوا زۆرترین شوێنەواری پلە یەكی ئەم ئاینە دەكەوێتە عەرەبستانی سعودیەوە بەڵام نەك هەر گرنگی و بایەخی ئەوتۆی پێنادەن بەڵكو دژایەتی گەورەشی دەكەن و پێیان وایە ئەوەی بایەخ بو شوێنەوارانە بدات باوەڕی بە ئیسلام كەم دەبێتەوەو بە جۆرێك لەجۆرەكان تاوانباری دەكەن تا دەگاتە ئاستی تەكفیركردن و حەڵاڵكردنی خوێنی. 

بە پێی ڕاپۆرتەكانی یونسكۆ لە ساڵی 2014  داعش چەندین شوێنەواری تێكداوە كە لەناو ڕیكخراوەكەی ئەواندا پێگەی تایبەتی شوێنەواری هەبووەو بۆ مێژووی ئاینەكان و مرۆڤایەتی بایەخی زۆریان هەبووە لەوانەش تەنها لە شاری (تەدمور)ی سوریا شوینەوارەكانی پەرستاگاكانی (بل و بلعشمین) و برجەكانی (قوس) و (نەسر) و سەرجەم شوێنەواری مەسیحەیكانی ئەو شارەی تێكداوەو شوێنەواری نەهێشتوون. هە ربەپێی ڕاپۆرتەكانی یونسیف لە شاری حەڵەبی سوریا بە هۆی تێكدان بە تەقینەوەو تۆپ شوینەواری سەلجوقیەكان و بازاڕە دێرینەكانی ئەوشارەی تێكداوە، هەروەها تێكدانی قەڵای سەلیبیەكان لەناوەڕاستی سوریا و مۆزەخانەی( فوسەیفوسا) لە مەعڕەی نوعمان بەشێكن لەو وێرانكاریانەی لەسەر دەستی ئەو ڕێكخراوەدا لە شوێنەوارە ئاینیەكانی سوریا دراون.

هەر ئەوە ڕێكخراوە لە سنووری عێراقیش زیانی گەورەتریان داوەوە، لە نزیك شاری موسڵ شوێنەواری (نەمرود)یان تێكداوە كە بەڵگەی گەورەی ئاشوریەكان بوو لە ساڵی 2015 دا چۆنیەتی تێكدانەكانیشیان بە گرتەی ڤیۆیی بڵاوكردەوە لەگەڵ ئەوەشدا ئەو شتانەی كە دەتوانرا بە ئاسانی شوێنگومكێ یان پیبكرێت لە مۆزەخانەی موسڵ براونەتە دەرەوەو بە پێی زۆرینەی سەرچاوەكان لە بازاڕی ڕەش دا فرۆشراون. هەروەها لە باكووری موسڵ هیرشیان كردوەتە سەر شوێنەواری (حەترا) كە تایبەت بووە بە رۆمانیەكان و تێك و پێكیان داوە.
لە وڵاتی (مالی) باشووری ئەفەریقاش لەبەر ئەوەی چەكدارانی توندڕەوی ئیسلامی دەسەڵاتدار بوون لە ساڵی 2012  هەستاون بە تێكدان و ڕوخاندنی 333 گۆڕی پیاوچاكان لە شاری (تمبكتۆ) بە بیانووی ئەوەی گوایە خەڵك قەبرپەرستی ئەنجام دەدەن.

هەروەها لە وڵاتی فەلەستینیش توندڕەوەكان هەستاون بە تێكدانی گۆڕی باپیرەی پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) هاشم كوڕی عەبدولمەناف لەبەر ئەوەی بیركردنەوەی ئەو ڕەوتە ئەوەیە كە پەرستنی لێدەكەوێتەوە.
شارەزایان باس لەوە دەكەن ئەم جۆرە بیركردنەوەیە دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمەی (ئیبن تەیمیە 1308)  زاینی مردووە و لەپاش ئەو قوتابیەكەی ئیبن قەیم لە 1350 مردووە، هەروەها محمد كوڕی عبدالوهاب 1791 مردووە، هەموو ئەمانە هۆكاری سەرەكی بوون بۆ دژایەتی قەبرو شوێنەوارەكان و بوونەتە خۆكاری تێكدانی گۆڕەكان بە قەبرستانی (بەقیع)یشەوە كە شوینی زۆرینەی هاوەڵانی پیغەمبەرە (د.خ) ، بەڵام 700 ساڵ پیش لە لە دایك بوونی ئیبن تەیمیە ئەو كارانە ئاسایی رۆشتوون و كەسیش بە بت پەرست ناوی نەهێناون و كیشەی بۆ دروست نەكردوون. هەرچەندە بۆچوونە سیاسیەكان كاریگەری كاتییان هەبووە لەسەر ئەو جۆرە ڕەفتارانەلەوانەش ساڵی 238 كۆچی متەوەكیلی خەلیفەی عەباسیەكان فەرمانی دەركردووە بە ڕوخاندن و شكاندنی كێلی قەبرەكەی (ئیمام حسین) و سەر قەبرەكەشیان كێڵاوە ! كیشەی سیاسی نێوان عەلەوی و عەباسیەكان كاریگەری خراپی هەبووە لەسەر ئەم جۆرە ڕەفتارانەو هەر ئەوەش بووەتە هۆی تێكدانی شوێنەواری زۆری ئیسلامی.
شارەزایانی شوێنەوار باس لەوە دەكەن 90% ی شوێنەوارەكانی عەرەبستانی سعودیە لە لایەن شوێنكەوتوەكانی محمد كوڕی عەبدولوەهاب كە دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە پشتكیرییان دەكەن و پییان دەگوترێت (وەهابی) و خۆشیان بە خۆیان دەڵێن (سەلەفی) تێكدراون یان شێوێنراون. 
لەوانەش 1924 تێكدان و لەناو بردنی گۆرستانی (المعلی) كە گۆڕستانێكی گەورە بووەو خەدیجەی خێزانی پێغەمبەر (د.خ)و چەندین هاوەڵی تێدا بووە كە لەشەڕی (بەدر)دا شەهید بوون و ساڵی 1926 هەستاون بە تێكدانی گۆڕستانی (بەقیع)، هەر لەو میانەیەدا حەوت مزگەوتی گرنگی سەردەم دێرینەكانیان تێكداوە لەوانەش مزگەوتی ئەحزاب، مزگەوتی سەلمانی فارسی، و ئەبوبەكری سدیق، مزگەوتی عومەر و فاتمەو قیبلەتەین..

هەروەها روخاندنی قەبری هەمزەی كوڕی عەبولموتەلیب و تێكدانی شوێنەوارەكانی بەدر و ئوحود، لە هەمان كاتدا چەندین جار ویستویانە ئەشكەوتی (حەڕا) تێكبدەن لەگەڵ ئەوەشدا هیچ شوێنەوارێكی دەستكردی پێوە دیارنیەو سروشتییەو تیایدا وەحی –سروش-ی تێدا هاتووە بۆ پێغەمبەری ئیسلام (د.خ)، بەڵام لەترسی ڕای گشتی بۆیان نەكراوە، شارەزایان پێیان وایە موفتیەكانی سعودیە بە پاڵپشتی دەسەڵاتدارانی سعودیە لە هەلێك دەگەڕێن بۆ ئەوەی ئەو كارەش بكەن. لە هەمان كاتدا بەڕێوەبەرانی هەردوو شاری مەككەو مەدینە بە بیانووی گەورەكردن و ماستەر پلانی نوێ هەستاون بە تێكدانی شوێنەواری زۆری ئیسلامی گرنگی ئەو دوو شارە كە دەكرا بجۆرێكی بەدەر لە ڕوخاندن و تێكدان چارەسەر بكرایەن.
سامی عنقاوی كە بەڕێوەبەری پێشووی حەج و عەمرەی عەرەبستانی سعودیە بووە باس لەوە دەكات شوێنەوارەكان زۆرینەیان لەناو چوون و ژمارەیەكی ئێجگار كەمیان ماوەتەوە.
تویژەرانی شوێنەوار باس لەوە دەكەن بەدەر لەوەی لە ڕووی ئاینیەوە ئەم شوێنەوارانە چ بایەخێكیان هەیەو كاربەدەستانی سعودیە لە پێناوی مانەوەی خۆیاندا جڵەویان بۆ وەهابیەكان شلكردووە تا چییان دەوێت ئەنجامی بدەن، ئەوا ئەركی یونسكۆو سەرجەم ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و رێكخراوە ئیسلامیەكانی تریشە فشاربخەنە سەر ئەو وڵاتانەی بەناوی جۆراوجۆرەوە دەستیان كردووە بە شێواندنی شوێنەوارە دیرینەكان و تێكدانیان.

كەچی لە وڵاتێكی وەكو ئیسپانیا كە چەندین شوێنەواری ئیسلامی تێدایە نەك هەر نەڕوخێنراون بەڵكو بە باشترین شێوە خزمەت كراون و بەكاریان هێناون وەك هۆكارێكی گەشتیاری گەورەو ساڵانە هەزاران كەس سەردانیان دەكەن لەوانەش شوینەوارەكانی ئەندەلوس و مزگەوتی دێرینەی قورتوبە و مزگەوتی ئەندەلوس لە مەلەگا و مزگەوتی جنە العریف لە غەرناتە و قەڵای شریش لە ئیشبیلیە و مزگەوتی منستەر لاریال.