11:38 - 19/05/2019
سینه‌ما عامودا.. هێرۆشمیاى كورد
له‌مێژووی گه‌لی كورد له‌هه‌ر چوارپارچه‌كه‌یدا، چه‌ندین كۆمه‌ڵكوژی و تاوانی گه‌وره به‌رامبه‌ر كورد ئه‌نجامدراوه، هه‌ندێك له‌تاوانه‌كان هێنده به‌رفراوان بڵاوبوونه‌ته‌وه كه كۆمه‌ڵگه‌ی نێوده‌وڵه‌تیش لێی به‌ئاگان، هه‌ندێكی دیكه‌شیان به‌هۆی شاردنه‌وه‌‌و كپكردنی ڕووداوه‌كه، نه‌توانراوه وه‌ك كۆمه‌ڵكوژییه‌ك دژ به‌كورد به دونیا بناسێندرێت، دیارترین نمونه‌ش كۆمه‌ڵكوژی سینه‌ما عامودایه.
به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی عامودا له‌ڕۆژئاوای كوردستان دوای كۆبوونه‌وه‌ی له‌گه‌ڵ به‌ڕێوه‌به‌ری قوتابخانه‌كانی عامودا، بڕیاریدا بۆ یه‌ك ڕۆژی ته‌واو به‌شێكی زۆر له‌قوتابییه‌كان ئاماده‌ی بینینی فیلمێك بن ده‌رباره‌ی شۆڕشی جه‌زائیر دژ به‌داگیركاریی فه‌ره‌نسییه‌كان، شوێنی نمایشكردنی فیلمه‌كه له سینه‌ما "شه‌هره‌زاد"ی عامودا بوو، ده‌بوو هه‌ر كه‌سێك كه ده‌چێت بۆ بینینی ئه‌و فیلمه نیو لیره‌ی سوری بدات، كه پاره‌كه دواتر وه‌ك هاوكاریی ده‌درایه شۆڕشی جه‌زائیر.
شه‌وی 13/11/1960 واده‌ی نمایشكردنی فیلمه‌كه بوو له سینه‌ما، دوای بڵاوكردنه‌وه‌ی بانگه‌شه‌كان ده‌رگای سینه‌ما شه‌هره‌زاد به‌ڕوی بینه‌ره‌كاندا كرایه‌وه.
سینه‌ما شه‌هره‌زاد شوێنێكی خنجیلانه بوو كه به‌دار و ئاسن و حه‌سیر سه‌ری سینه‌ماكه گیرابوو، له‌بنه‌ڕه‌تدا خۆی شوێنی 200 كه‌س ده‌بوه‌وه كه وه‌ك بینه‌ر له‌و هۆڵه‌دا ئاماده‌ییان هه‌بێت، به‌ڵام له‌و شه‌وه‌دا نزیكه‌ی 500 كه‌س كه زۆرینه‌یان منداڵ بوون چونه نێو هۆڵی سینه‌ماكه‌وه، له‌و ژماره‌یه ڕێژه‌ی 95%ی منداڵه‌كان كورد بوون و ئه‌و ڕێژه كه‌مه‌ی دیكه‌ش كه ده‌مایه‌وه ئاشوری بوون.
ئه‌و ژماره زۆره‌ی منداڵ چاوه‌ڕێبوون له‌سه‌ر شاشه‌ی سینه‌ما فیلمێك ده‌رباره‌ی شۆڕشی جه‌زائیر نمایشبكرێت، به‌ڵام له‌بری ئه‌وه فیلمێك به‌ناونیشانی "تاوانێك له‌نیوه‌شه‌ودا" نمایشكرا كه ئه‌كته‌ری به‌ناوبانگی میسری مه‌حمود مه‌لیجی ڕۆڵی تیادا ده‌بینی.
لێره‌وه یه‌كه‌م گومانی سه‌ر ڕێكخستنی ئه‌و شه‌وه نمایشه دروستبوو، چونكه له‌ته‌واوی ڕۆژه‌كه‌دا چه‌ندین جار و به‌بێ پشوو ئه‌و فیلمه یه‌ك له‌سه‌ر یه‌ك نمایشده‌كرایه‌وه، به‌ڵام بینه‌ره‌كان دڵخۆشبون كه هه‌ر شتێك نمایشبكرێت و ئه‌وان ته‌ماشای بكه‌ن، په‌یتا په‌یتاش بینه‌ره‌كان زۆرتر ده‌بوون.
له‌كاتی نمایشی فیلمه‌كه‌دا ئاگر له‌سینه‌ماكه به‌ربوو، یه‌كه‌م بڵێسه‌ی ئاگریش له‌ژوری نمایشكردنی فیلمه‌كه‌وه په‌ره‌یسه‌ند، له‌گه‌ڵ په‌ره‌سه‌ندنی ئاگره‌كه‌شدا ده‌رگای سینه‌ماكه‌ی عاموودا داخرا.
له‌تاو هاوار و گریانی منداڵه‌كان و شڵه‌ژانی ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌نێو هۆڵه‌كه‌دا بوون، ده‌رگای چوونه ده‌ره‌وه له‌و هۆڵه ون بووبوو، چونكه هۆڵه‌كه خاوه‌نی دوو ده‌رگا بوو، یه‌كێكیان بۆ چوونه ده‌ره‌وه‌‌و ئه‌وه‌ی دیكه‌یان بۆ هاتنه ژووره‌وه، به‌ڵام شڵه‌ژان و ئاگره‌كه وایكرد كه منداڵه‌كان ده‌رگای چوونه ده‌ره‌وه دابخه‌ن و وایانزانی به‌داخستنی ئه‌و ده‌رگایه له‌ئاگره‌كه ڕزگاریان ده‌بێت.
چه‌ندین جار منداڵه‌كان هه‌وڵیاندا ده‌رگاكه بشكێنن به‌ڵام هه‌وڵه‌كانیان بێسوود بوو، به‌شێكی كه‌میان له‌په‌نجه‌ره به‌رزه‌كانی نێو هۆڵه‌كه‌وه خۆیان هه‌ڵدایه ده‌ره‌وه، هه‌ندێكیان به‌و هۆیه‌وه گیانیان له‌ده‌ستدا، هه‌ندێكی دیكه‌شیان سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی به له‌شی سوتاوه‌وه خۆیان له‌په‌نجه‌ره به‌رزه‌كانه‌وه هه‌ڵده‌دایه ده‌ره‌وه، نه‌یانده‌زانی په‌نجه‌ره‌كه به‌سه‌ر بیرێكی كراوه‌دا ده‌ڕوانێ‌و به‌شێك له‌منداڵه‌كان كه‌وتنه نێو بیره‌كه‌وه، هه‌ندێكی دیكه‌شیان ده‌ست و قاچ و شوێنی دیكه‌ی له‌شیان ده‌شكا.
به‌هۆی ئاگركه‌وتنه‌وه‌كه له‌و شه‌وه‌دا 285 منداڵی كورد ده‌ستبه‌جێ سوتان‌و گیانیان له‌ده‌ستدا، هاوكات زیاتر له 100 منداڵی دیكه به سه‌ختی برینداربوون، كه هه‌ندێكیان تا ئێستاش ئاسه‌واری سوتاویی به‌سه‌ر له‌شیانه‌وه دیاره.
قه‌باره‌ی ئه‌و كاره‌ساته به‌شێوه‌یه‌ك بوو، به‌ده‌گمه‌ن ماڵێكت له‌عامودا ده‌دۆزییه‌وه كه كوڕێكی یاخود كه‌سێكی له‌نێو هۆڵی سینه‌ماكه‌دا نه‌بێت، زۆرێك له‌و كه‌سانه‌ی له‌نزیكه‌وه ڕووداوه ترسناكه‌كه‌یان بینیوه ده‌ڵێن، تا ئێستاش ده‌نگی هاوار و گریانی منداڵه‌كان له‌كاتی سوتاندا له‌گوێماندا ده‌زرنگێته‌وه، كه ته‌مه‌نی زۆرینه‌یان نزیكه‌ی 12 ساڵ ده‌بوو.
ئه‌بو محه‌مه‌د و ڕزگاركردنی 10 منداڵ
محه‌مه‌د سه‌عید ئاغا دقوری، یه‌كێك له دانیشتوانی عامودا له‌شه‌وی كاره‌ساته‌كه‌دا له‌قاوه‌خانه‌یه‌كی ناحیه‌كه دانیشتبوو، كاتێك هه‌واڵی سوتانی سینه‌ماكه‌ی پێده‌گات ده‌ستبه‌جێ به‌ڕاكردن به‌ره‌و سینه‌ما شه‌هره‌زاد ده‌چێ، چونكه یه‌كێك له‌كوڕه‌كانی له‌نێو سینه‌ماكه‌دا بووه، له‌ڕێگه و به‌ر له‌وه‌ی بگاته شوێنی ڕوداوه‌كه كوڕه‌كه‌ی خۆی ده‌بینێت كه ده‌ڵێ "باوكه من ڕزگارم بوو بابگه‌ڕێینه‌وه ماڵه‌وه"، له‌وه‌ڵامدا محه‌مه‌د دقوری ده‌ڵێ "نا كوڕم، منداڵ‌و گه‌نجه‌كانی ئه‌وێ هه‌موویان ڕۆڵه‌ی ئێمه‌ن" بۆیه به‌په‌له ده‌گاته سینه‌ماكه و به‌وته‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی له‌و كاته‌دا محه‌مه‌د دقورییان بینیوه، چه‌ندین جار چوه‌ته نێو هۆڵه‌كه و هه‌رجارێك له‌نێو كڵپه‌ی ئاگره‌كه‌دا دوو منداڵی له‌گه‌ڵ خۆیدا هێناوه‌ته ده‌ره‌وه، سه‌رئه‌نجام ژماره‌ی ئه‌و منداڵانه‌ی له‌سه‌ر ده‌ستی ئه‌و له مردن ڕزگاریان بوو گه‌یشته 10 منداڵ، به‌ڵام په‌ره‌سه‌ندنی ئاگره‌كه‌‌و زیادبوونی دووكه‌ڵ، كێشه‌ی بۆ محه‌مه‌د دقوری دروستكرد، كاتێكیش له‌دواجاردا بۆ ڕزگاركردنی منداڵی زیاتر ده‌چێته ژووره‌وه، ئیتر ناگه‌ڕێته‌وه‌‌و له‌وێدا ده‌سوتێ، دواتر ده‌زاندرێت كه له‌سه‌قفی سینه‌ماكه‌وه پارچه دارێكی گه‌وره كه‌وتوه‌ته خواره‌وه و به‌ر سه‌ری محه‌مه‌د دقوری كه‌وتووه.
تا ئێستاش ناوی محه‌مه‌د دقوری له‌سه‌ر زاری خه‌ڵكی عامودا وه‌ك پاڵه‌وان ناوده‌برێت، چونكه توانی ژیانی خۆی بكاته قوربانیی بۆ ڕزگاركردنی 10 منداڵ.
"هێرۆشیمای منداڵانی كورد"
كتێبی سوتانی سینه‌ما عامودا كه له‌نوسینی ئه‌حمه‌د نامی-یه، به‌وردی چیرۆكی شه‌وی سوتانه‌كه و هه‌ندێك له دیوه شاراوه‌كانی ئه‌و كاره‌ساته‌ی ئاشكراكردووه، له‌وه‌سفی ئه‌و كاره‌ساته‌دا ئه‌حمه‌د نامی ده‌ڵێ،"سینه‌ما عامودا هێرۆشیمای كورد بوو".
كێ له‌پشت ئه‌و تاوانه گه‌وره‌یه‌وه بوو؟
تا ئێستا و له‌دوای تێپه‌ڕبوونی نزیكه‌ی 60 ساڵ به‌سه‌ر ئه‌و تاوانه‌دا، حكومه‌تی سوریا هیچ ڕونكردنه‌وه‌یه‌كی فه‌رمی و باوه‌ڕپێكراوی له‌وباره‌یه‌وه نه‌داوه، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی دوای كاره‌ساته‌كه به‌ڕێوه‌به‌ری سینه‌ماكه و كارمه‌نده‌كانی ده‌ستگیركرا، به‌ڵام دوای ماوه‌یه‌كی كه‌م ئازادكران و حكومه‌تی سوریا ڕایگه‌یاند كه ئه‌و ڕووداوه "قه‌زاو قه‌ده‌ر"بووه.
پرسیاره‌كه لێره‌دا ئه‌وه‌یه، بۆچی حكومه‌تی سوریا تا ئێستاش ڕێگه‌ی نه‌داوه هیچ كه‌سێك لێكۆڵینه‌وه له‌و كاره‌ساته بكات؟ بۆچی ڕێگه به ڕێكخراوه بیانییه‌كان نادات بۆ لێكۆڵینه‌وه سه‌ردانی شوێنی ڕووداوه‌كه بكه‌ن؟
ئه‌وه‌ی جێگه‌ی سه‌رنجه ئه‌وه‌یه هه‌ریه‌كه له كوڕی به‌ڕێوه‌به‌ری ناحیه‌ی عامودا و ژماره‌یه‌ك له كوڕی به‌رپرسانی دیكه، به‌چه‌ند خوله‌كێكی كه‌م له‌و كاره‌ساته هۆڵی سینه‌ماكه‌یان به‌جێهێشت، له‌دوای خۆشیان ده‌رگای سینه‌ماكه له‌ودیوه‌وه داده‌خه‌ن.
به‌گوێره‌ی وته‌ی شایه‌تحاڵه‌كان، له‌نێو هۆڵه‌كه‌دا چه‌ندین كه‌ره‌سته‌‌و مادده هه‌بوون كه یه‌كه‌مجار بووه له‌نێو هۆڵه‌كه‌دا ده‌بیندران‌و سه‌رجه‌میان هۆكاربوون بۆ په‌ره‌سه‌ندنی زیاتری ئاگره‌كه، ئه‌وه‌ش هێنده‌ی دیكه گومانه‌كان له‌سه‌ر ئه‌و كاره‌ساته زیاد ده‌كات.
به‌گوێره‌ی كۆمه‌ڵێك به‌ڵگه‌نامه‌ش ئه‌و تاوانه له‌لایه‌ن هێزه ئه‌منییه‌كانی سوریاو هه‌واڵگریی ئه‌و وڵاته‌وه ئه‌نجامدراوه، ئه‌وه‌ش له‌چوارچێوه‌ی پلانێكی چه‌ند ساڵه‌ی حكومه‌تی سوریا بۆ به‌عه‌ره‌بكردنی ناوچه كوردییه‌كان.
یه‌كێك له‌ڕزگاربووه‌كانی ئه‌و كاره‌ساته كه‌سێكه به‌ناوی حه‌سه‌ن ده‌ریعی، كه بووه به‌ناوبانگترین پارێزه‌ر له‌سوریا، ده‌ریعی قسه‌ی به‌شێك له شایه‌تحاڵه‌كان و دیوی شاراوه‌ی كاره‌ساته‌كه‌ی تۆماركردبوو، به‌ڵام له‌ساڵی 2005 له‌لایه‌ن ده‌زگای هه‌واڵگریی سوریاوه فشاری زۆر خرایه سه‌ر ده‌ریعی كه كار له‌سه‌ر ئه‌و ڕووداوه نه‌كات.
یه‌كێكی دیكه له‌به‌ڵگه‌كانی پشت ئه‌و ڕووداوه كه ده‌یسه‌لمێنێت قه‌زاو قه‌ده‌ر نه‌بووه، ئه‌وه‌بووه ئه‌و ئاگركوژێنه‌وانه‌ی له‌نێو سینه‌ماكه‌دا بوون سه‌رجه‌میان به‌تاڵكرابوونه‌وه له‌ئاو، هاوكات ڕێگه‌ش به‌گه‌یاندنی هاوكاریی له‌شاری نسێبینی توركیا كه نزیكبوو له‌عاموودا نه‌ده‌درا.
له‌دوای ڕووداوه‌كه خۆپیشاندانێكی به‌رفراوان له‌عاموودا به‌ڕێوه‌چوو، كه بۆیه‌كه‌مجار ئاڵای كوردستان له‌و خۆپیشاندانه‌دا به‌رزكرایه‌وه‌‌و خۆپیشانده‌ران هاواریان ده‌كرد "بژی كوردستان"، هه‌ر له‌وكاته‌دا هێزه ئه‌منییه‌كانی سوریا به‌توندی خۆپیشاندانه‌كه‌یان سه‌ركوتكرد.