09:33 - 07/05/2019
هەژارەكان چۆن لە منەتی زەكاتدەرەكان دەرباز دەبن؟
زەكات بە یەكێك لە پایەكانی ئاینداریی تاكی موسوڵمان دادەنرێت، ماناو مەبەستەكانی زۆرن و ئەوانەشی لەبارەی وشەی زەكاتەوە قسەیان كردووە بۆچوونی زۆریان خستوەتە ڕوو، كە مەبەستی ئیمە نیەو لەوڕاپۆرتەدا ئاماژە بە وشەكەو لایەنەكانی بدەین بەو ئەندازەیەی قسە لەسەر میكانیزمی بەخشین و كۆكردنەوەیەتی ..
هەرچەندە زەكات 15 ساڵ لە دوای هاتنە خوارەوەی یەكەم ئایەتی قورئان لەسەر موسڵمانان پێویست(واجب) كراوە، بەڵام تاكە پەرستشێكی ئیسلامیە كە لەڕوانگەی ئابووری و گەشەكردنی كۆمەڵایەتی یەوە قسەی زۆری لەسەر كراوە. شارەزایان باس لەوە دەكەن لەناو پێنج پایەی موسڵمان بوونی كەسێكدا زەكات پایەی سەرەكیەو هەموو پرۆسەكەش بەشداریكردنە بە ڕێژەیەكی دیاریكراو لە (پارە) و (پێداویستیەكان)ی تر بە مەرجێك ساڵێكی بەسەردا بگەڕێتەوە.
بەو پێیەی كە حساباتی پارە پەیوەندی بە هەموانەوە هەیە، دەبێت وردەكاری زۆرتری بۆ بكرێت و تا وردەكارانەتر مامەڵەی لەگەڵ بكرێت هێشتا كەمە. ئەگەر شایەتومان و نوێژو رۆژوو حەجكردن پەیوەندی بەناوەڕۆكی باوەڕی تاكە كەسەوە بێت ئەوا زەكات پەیوەندی بە تاك و كۆمەڵیشەوە هەیە، لەبەر ئەوەی بە پێی بۆچوونی هەندێك لە شارەزایان مافی خەڵكە (ئەو چینانەی زەكاتیان دەدرێتێ) سوود لەو زەكاتە وەربگرن، كەواتە بەشێكی زۆری بەر مافی گشتی دەكەوێت.
پرسیاری راستەقینە ئەوەیە ئاخۆ هەموو موسڵمانان زەكات دەردەكەن؟ ئەی ئەگەر وایە بۆچی لەناو ئەو هەموو خەڵكە موسڵمانەدا ئەو هەموو خەڵكە هەژارو داماو و بیسەرپەرشتە هەیە؟ یان ئەوەیە زەكاتەكە وەك خۆی دەرناكەن و گەندەڵی تێدا دەكرێت؟ یاخود ئەوەیە هەركەسەو بڕێك پارەی هەڕەمەكی دەدات بە كەس و كارە نزیكەكان و دەرودراوسێ هەژارەكانی و ئاو بێنەو دەستتان بشۆن؟
بە پێی سەرچاوە میدیاییەكان : ئاینی ئیسلام، یەکێک لە ئایینەکانی جیھانە و دووەم گەورەترین ئایینە لە دوای ئاینی مەسیحییەت، ژمارەی موسڵمانان دەگاتە زیاتر لە (یەك ملیارو سێ سەد ملیۆن) کەس. ئیسلام ئاینی زۆرینەیە لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست و باکووری ئەفریقا و ناوچەکانی ئاسیا، لە چیندا چەند کۆمەڵگەیەکی گەورەی موسڵمان هەیە، هەروەها لە بەلقان و ئەورووپای ڕۆژھەڵات و ڕووسیاش موسڵمانان زۆر و بەربڵاون، لەگەڵ ئەوانەشدا ژمارەیەکی زۆر موسڵمانی کۆچکردوو هەیە لە هەموو وڵاتانی جیهاندا بڵاوەیان كردووە، بۆ نموونە لە ئەورووپای ڕۆژئاوا ئاینی ئیسلام دووەم ئاینە لە دوای مەسیحی لە کاتێکدا ڕێژەکەیان کەترە لە (5%) ی دانیشتوانی ناوچەکە.
لە 57 وڵاتی جیهاندا زۆرینەیان موسڵمانن، نزیکەی (62%) ی موسڵمانانی جیهان لە ئاسیادا ئەژین، لەگەڵ بوونی زیاتر لە (683) ملیۆن موسڵمان لە هەندێک وڵاتدا وەک ئیندۆنیزیا ،کە گەورەترین دەوڵەتە لە گرتنە خۆی دانیشتووی موسڵمان (15.6%) ی موسڵمانی جیهان پێک دەهێنێت). و پاکستان و هیند و بەنگلادیش زۆۆرینەی ڕەهایان موسڵمانن. نزیکەی (20%) ی موسڵمان لە وڵاتە عەرەبیەکاندا ئەژین، لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا دەوڵەتە ناعەربیەکانی وەک( تورکیا و ئێران ) گەورەترین وڵاتن کە زۆربەی دانیشتوانیان موسڵمانن و لەئەفریقا، میسر و نێجیریا زۆرترین ژمارەی موسڵمان بوونی هەیە.
بە پێی سەرچاوەی ویكیپیدیا دابەشبوونی ڕێژەی موسڵمانان بەسەر كیشوەركاندا بەم شێوەیەیە:
كیشوەری ئاسیا(69.38%) كیشوەری ئەفەریقا (27.1%) وە كیشوەری ئەوروپا (2.99%) هەردوو ئەمەریكای باكورو باشوور (0.59%) و ئەوانی دیكە بەڕێژەی (0.03%)ی موسڵمانانی تێدا نیشتەجێن.
پرسیار ئەوەیە رێژەی ئەو موسڵمانانە چەندە كە دەبێت ساڵانە زەكات لە سەروەت و سامانەكانیان دەربكەن؟ وەڵامی ئەو پرسیارەش ئاسان نیە، لەبەر ئەوەی سەرچاوەیەكی ئەوتۆ لەبەردەستدا نیە، بەڵام ئەوەی لە دەرئەنجامی بابەتەكەوە دەستمان دەكەوێت ئەوەیە بوونی ئەو هەموو هەژارە موسڵمانە لەوڵاتە ئیسلامیەكان دەرخەری ئەو ڕاستیەیە كە هەڵەیەك یان بێ پلانی یاخود گرفتێك لە ئارادایە، ئەگینا ناكرێت ساڵانە ئەو بڕە پارە زۆرەی زەكات و سەرفیترە (ئەگەروەك خۆی) دەربكرێت و هێشتا خەڵكی هەژار بە ملیۆنان بن و بە چاوپیاخشاندنێك ئەو ڕاستیەمان بۆ دەردەكەوێت.
ئەگەر ئەوە ڕەوشی سەرجە موسڵمانانی دونیابن دەبیت حاڵی كوردستانیش بەشێكی بچووك بیت لەو دۆخە گەورەیە، شارەزایان باس لەوە دەكەن لە هەرێمی كوردستان و زۆربەی وڵاتانی ئیسلامی سندوقی زەكات نییە و پارەی زەكات و سەرفیترە بە هەڕەمەكی و بە پێی خواستی كەسەكان دەدرێت. بەگوتەی عەلی قەرەداخی كە شارەزای سیستەمی بانكی یەو، ئەمینداری گشتیی یەكێتی زانایانی جیهانیی ئیسلامیە پیشتر گوتویەتی: زەكاتی ساڵانەی جیهانی ئیسلامی نزیكەی( 400 ) ملیار دۆلار دەبێت.
شارەزایانی ئابووری باس لەوە دەكەن لەدوای ساڵی (2003) رەوشی دارایی هەرێمی كوردستان بەرەو باشی رۆشتووە، پرۆژەكانی وەبەرهێنان دەستیان پێكردوە و پیشەسازی نەوت و بیناسازی و سەرجەم بوارەكانی بازرگانی لە كوردستان گەشەیان كردوە، بەمەش ژمارەی سەرمایەداران زیادیان كردوە، بەڵام بەگوتەی یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان ژمارەیەكی زۆر سەرمایەدار خۆیان لە دانی زەكات دەدزنەوە. ئەمە لە حاڵێكدا كە زۆرینەی ڕەهای خەڵكی كوردستان و عێراق خۆیان بە موسڵمان دەزانن..
ساڵی (2017) ، ئەمینداری گشتیی یەكێتی زانایانی جیهانی ئیسلامی لە شاری سلێمانی پرۆژەی سندوقی زەكاتی راگەیاند، بەڵام وتەبێژێك بەناوی وەزارەتی ئەوقافی هەرێمی كوردستانەوە رەخنەی لەو هەنگاوە گرت و گوتی: (ئەوان ئازادن وەكو رێكخراوێك پارە كۆبكەنەوە، بەڵام هەنگاوەكەیان بەبێ راوێژ بووە و ئێمە رێگا نادەین مینبەری مزگەوت و دەزگاكانی حكومەت بۆ كۆكردنەوەی زەكات بەكاربهێنن). ئەمەش والێكدرایەوە كە كیشەی حیزبایەتی و دەستێوەردانی حیزبی بۆ پرۆژەكە هەبووە، لەكاتێكیش دا لایەنی حكومیش لە ڕوانگەی كاری پێشووی ئەو زانایەی كوردستانەوە دەیڕوانیە ئەو پرۆژەیەو پییان وابووە كە پرۆژەی سندوقی زەكاتیش دەبێتە وێستگەیەكی دیكەی بانگەشەی حیزبایەتی و زۆنێك بۆ پەیداكردن و بەخێوكردنی دەنگی دەنگدەرانی لایەنێكی دیاریكراو، بۆیە وەزارەتی ئەوقاف (پەیوەندیداری زەكات) ئەو پرۆژەیەی رەتكردۆتەوە.
عومەر عەلی، بەرپرسی ئەوكاتی راگەیاندنی لیژنەی سندوقی زەكات سەبارەت بە دانانی ئەو سندوقە گوتویەتی (بۆشاییەك لە بواری كۆكردنەوەی زەكات و دابەشكردنی هەیە، رابیتەی ئیسلامی دەستپێشخەری بۆ دامەزراندنی ئەو سندوقە كرد كە هاوكارێكی باشی حكومەت دەبێ بۆ كەمكردنەوەی هەژاری و كەمدەرامەتی، بە تایبەتی لەم قەیرانە داراییەدا).
عومەر عەلی لەسەروبەندی ڕاگەیاندنی ئەو پرۆژەیەدا گوتویەتی، لیژنەیەكی باڵا لە زانایان و خێرخوازان دروستكراوە بۆ چۆنیەتی كۆكردنەوە و دابەشكردنی زەكاتەكە. داواش لە وەزارەتی ئەوقاف كراوە نوێنەری خۆیان بنێرن یان لە هەر شوێنیك ویستیان چاودێری و لێكۆڵینەوە بكەن، ئازادن.
ئەزموونی ڕێكخرواكان و دانانی پرۆژەی لەو شێوەیە پێویستی بە متمانەی زۆرینەی خەڵكی زەكاتدەری موسڵمانە بۆ سەرگرتنی ئەو پرۆژەیەو هاوشێوەكانی، لەبەر ئەوەی هێندە گەندەڵی كراوە لە بوارەكانی داراییدا متمانە بەو شێوە پرۆژانە كزبووە، لەبەر ئەوەی كەسێك پارەی خۆی چۆن دەداتە دەستی كەسانێك كە نەزاێت چۆن ئاڕاستە دەكرێت.
شێركۆ جەودەت پەرلەمانتاری كوردستان لە لیستی یەكگرتووی ئیسلامی كوردستان گوتی: پرۆژەی سندوقی زەكات تەنها بیرۆكەیەك بوو كاتی خۆی پیشكەش كرا بەڵام وەڵامدانەوەی ئەوتۆی نەبوو، ئەو پرۆژەیەش بە هیچ شێوەیەك هی یەكگرتوو نەبووە. بوونی كەسی یەكگرتوو تیایدا مانای ئەوە نیە كە پرۆژەكە هی یەكگرتوو بێت.
لەهەمان كاتدا دكتۆر هەورامان گەچینەیی پەرلەمانتاری كوردستان لە لیستی كۆمەڵی ئیسلامی گوتی: پرۆژە یاسای سندوقی زەكات بە هیچ شێوەیەك لە خولی پێشوودا نەهاتوەتە ناو لیژنەكان و كەسیش كاری لەسەر نەكردووە، پێدەچێت دیوی باش و خراپیشی هەبێت، بەڵام ئەگەر حكومەتی هەرێم سەرپەرشتی بكات لەوەناچێت خەڵك متمانە بەو سندوقە بكەن و دواجاریش شكست دەهێنێت.
یەكێتی وەبەرهێنەرانی كوردستان كە لایەنی پەیوەندیداری بابەتە داراییەكانی كوردستانن و شارەزاییان هەیە لەو بوارەدا بە میدیاكانی كوردستانیان راگەیاندوە: (سێ ملیاردێر و دەیان ملیۆنێر لە هەرێمی كوردستان هەن، بەڵام وەكو پێویست ئەركی شەرعیی خۆیان جێبەجێ ناكەن) هەرچەندە پێدەچیت ئەم جۆرە گشتگیرییە لەبەرئەوەی ئامارو داتایەكی لەگەڵ نیە پێدەچێت زانستی نەبیت و بە بێ شارەزایی ئەو یەكێتییە دەوڵەمەندەكان پارەی زەكاتی خۆیان بدەن و لەبەر بابەتی شاردنەوەی خێر لەڕوانگەی ئاینیەوە بیشارنەوەو نەهێڵن خەڵك ئاگای لەوبابەتە بێت.
بەڵام ئەوەندەی یەكێتی وەبەرهێنان ئاگادار بن و دەوڵەمەندەكان ئاگاداریان كردبنەوە، بە پلەی یەكەم دەوڵەمەندەكانی هەولێر زەكاتی ماڵەكانیان دەردەكەن، پاشان دەوڵەمەندەكانی دهۆك ئینجا سلێمانی، لە هەمان كاتدا ئەو زانیارییەش جێگەی گومانە لەبەر ئەوەی پاڵپشت نەكراوە بە هیچ داتاو زانیاری و ئامارێك.
بە پێی بۆچوونەكانی یەكێتی وەبەرهێنانی كوردستان ئەگەر دەوڵەمەندەكانی هەرێمی كوردستان نیوەی زەكاتەكانیان(نەك هەمووی) بدەن، لەیەك ساڵدا (150 ) ملیۆن دۆلار كۆدەكرێتەوە، بەڵام بەهۆی نەبوونی سندوقێكی تایبەت وەكو پێویست سوود لەو زەكاتە وەرناگیرێت)، شارەزایان باس لەوەش دەكەن زەكات یەكپارچەیەو بە نیوە نادرێت، وەك ئەوەی كە یەكێتی وەبەرهینان ئاماژەیان پێداوە، مەگەر مەبەستیان لەوە بێت نیوەی موسڵمانە دەوڵەمەندەكان زەكاتەكانیان بدەن.
بۆ ئەوەی هەمووان لەوە ئاگادار بن كە كێ زەكات دەدات و لەسەركێ پێویستە دەبێت بچینە ناو هەندێك وردەكاری زیاتر:
1-ئەو سامانەی بە زەكات دەدریت لە پیێداویستی كەسەكە زیاتر بێت.
2-دەبیت ساڵێكی هیجری بەسەر ئەو ئەو سامانەدا تێپەڕ ببێت، واتە 10 رۆژی كەمتر بێت لە ساڵی زاینی.
3-زەكات لە ڕێگەی دامەزراوەیەكی تایبەتی دەوڵەتەوە كۆدەكرێتەوەو بەتاكە كەسیش دەكرێت بدرێت بەڵام كەمتر ئامانجی خۆی دەپێكێت .
4-مووچەی هەموو كارمەندو فەرمانبەرانی ئەو دەزگایە دەكەوێتە سەر سندوقەكە نەك دەوڵەت.
5-زەكات بەزۆر لەكەس ناسەنرێت مەگەر ببێتە دیاردەی یاخیبوون و لە دەوڵەت هەڵگەڕانەوە ئەوكات دەبیت دەوڵەت شەڕیان بكات و ڕازی نەبێت مافی خەڵكی هەژارو كەم دەرامەتەكان زەوت بكرێت. لە ئێستەشدا كە دەوڵەتی ئیسلامی (دەوڵەتێك پابەندی تەواوی بە ئیسلامەوە هەبێت) بوونی نیە كەس ناتوانێت بەزۆر پارە لەكەس بسەنێت یان ناچاریان بكات.
6-خەزێنەی دەوڵەت و وەزارەتی دارایی دەوڵەت دەست وەرنادەنە كاروباری ئەو سندوقەوە.
7-زەكات پارەی نەقد، ماڵی بازرگانی، بەرهەمی كشتوكاڵی و ئاژەڵ دەگرێتەوە.
بە پێی بیروباوەڕی ئیسلامی خەرجكردنی پارەی زەكات وەك خەرجكردنی هەر پارەیەكی خێرخوازی تر نیەو دیاریكراوەو كەس بۆی نیە دەستێوەردان بكات كە لە هەشت بەش پێكهاتووە ئەوانیش (هەژار، كەمدەست و كەمدەرامەت، كارمەندانی كۆكردنەوەو دابەشكردنی زەكات، دڵ ڕاگیراوەكان واتە ئەوانەی تازە موسڵمان بوون و حەزیان لە پارەو سامان هەیە، قەرزارەكان، لە ئازادكردنی مرۆڤی دیل و كۆیلە و زیندانیدا، رێبوار و ئاوارەو دابڕاو لەخزم و كەس و كار و ماڵی خۆی، لە پێناوی خوادا واتە جیهادكردن).
شارەزایان باس لەوەش دەكەن كە لە ژێرسایەی ئەو هەشت گروپەدا جێگەی دەیان گروپی بچووكی تر دەبێتەوەو دەكرێت زەكاتیان پێبدرێت كە لێرەدا بواری ئەو وردەكاریانەمان نیە.
ئەنجوومەنی باڵای فەتوای هەرێمی كوردستان بڕی زەكات و سەرفیترە و فیدیەی بۆ ئەمساڵی (2019) دیاری كرد و هەر هاوڵاتیەك بڕی (2.500.000) هەزار دیناری هەبێت دەبێت بۆ هەر ملیۆنێك (25.000) هەزار دینار زەكات بدات واتە لە هەر دوو ملیۆن و نیوێك بڕی (75.000) حەفتاو پێنج هەزار دینار وەك زەكات دەردەكرێت. هەروەها ئاماژەی بەوە کردووە، کە (2500) دینار بۆ زەكاتی سەرفیترە و فیدیەی رەمەزانیش بۆ هەر رۆژێك بڕی( 2500) دیناری عێراقی دیاریكراوە كە بۆ تەواوی مانگی رەمەزان دەكاتە( 75000)دینار.
حەق وایە شارەزایانی بواری ئابووری بەدەر لە گیانی حیزبایەتی و گروپ و دەستەگەری لە سەرجەم جیهاندا ئەو متمانەیە بۆخۆیان بگێڕنەوە كە كار بۆ كەمكردنەوە هەژاری موسڵمانان بكەن لە ڕێگەی دانانی سندوقی زەكات یان حسابی بانكی یان هەر ڕێگایەكی دیكە بۆ ئەوەی لەوێوە زەكات كۆبكرێتەوەو دابەش بكرێتەوە، بە پێچەوانەوە یەكێك لە پایەكانی ئیسلام دەكەوێتە ژێر پرسیارەوەو ماناو مەبەستی گشتی خۆی لەدەست دەدات، زەكات لە بری ئەوەی وەك ئەركێك جێبەجێ بكرێت دەبێتە منەت و خۆ فەرزكردن و دەركەوتنی دەستی سەرو خوار، دواجاریش پێدەچێت زۆرینە لەوسەرەوە بە دەستی بەتاڵەوە لێی بێنە دەرەوە چوون ئایەتی قورئانە (موسڵمانەكان كارە چاكەكانتان بە منەتكردن بەسەر ئەوانی تردا پووچەڵ مەكەنەوە).