03:30 - 16/03/2019
هادی عەلەوی لەتاو کیمابارانی هەڵەبجە حاشای لە ناسنامەی عەرەبی خۆی کرد !
لە دوای کیمابارانکردنی هەڵەبجە لەلایەن سوپای بەعسی عەرەبی ئیشتراكییەوە، بیرمەندی گەورەی عێراقی، هادی عەلەوی گوتی، ئەی منداڵە کوردە سوتاوەکە بە گازی کیمیایی لە گوندە بچووکەکەت، من بێبەری بوونی خۆم لەوە رادەگەیەنم کە یەکێك بم لەوانەی خوێنت دەڕێژن، بەڵێنت پێ دەدەم هەرگیز دەست و پەنجە لەتەك ئەو حکوومەتانەی چاخی بەردین نەرم ناکەم. لەبەردەم تۆ و هەموو خەڵکیدا هەست بە شەرمەزاری دەکەم کە هەڵگری هەمان ناسنامەی ئەو فڕۆکەوانەم کە تۆی کیمیاباران کرد.لەم کاتەدا کە گورگەکان حوکمی مرۆڤایەتی دەکەن، ئێمە جگە لە فرمێسكەکانمان خاوەنی هیچی دی نین، ئەی منداڵە ستەم لێ کراوەکە، لێم قبووڵ بکە"ها ئەمە حاشای منە لە ناسنامەکەم"
نووسەری گەورەی عەرەبی عێراقی (هادی عەلەوی ) لە كاتی كیمیاباران كردنی هەڵەبجەدا بەم چەند دێڕە هەڵوێستێكی گەورەی ئینسانی نواندووە، ئەو نووسەرە حاشای لە ڕەگەزنامە و شوناسی نەتەوەیی خۆی كرد وگوتی (شەرمەزارم بەو زمانە قسەدەكەم كەهەڵگری هەمان زمان و شووناسنامەیە كەهەڵەبجەی كیمیاباران كرد) كەچی ئێمەی كورد هەر دوابەدوای هەڵەبجە شاڵاوی (ئەنفال) دەستی پێكرد لەو شاڵاوەدا بەهەزاران جاشە كورد سوورەی بەرلەشكری بەعس بوون یەك ڕووناكبیرو نووسەری كوردمان نەدی لەئاست ئەم تاوانەدا، حاشا لە شوناسی نەتەوەیی خۆی بكات.
شیعرو چیرۆك و بەهەمەكانی زۆرێك لەئەدیب و شاعیرە كوردەكان لەشەستەكان و حەفتاكان و هەشتاكانی سەدەی ڕابردوودا پڕە لەشیعرو چیرۆك و بابەت لەسەر( فەلەستین وغەزە) خۆ فەلەستینیەكان عەرەب بوون نەك كورد؟ بەڵام وادیارە ئەو ئەرشیفە تەنها بۆ خۆبردنە پێشەوەی هەندێك لەو كەسانە بووە بۆ دەسەڵاتدارانی بەعس و رژێمەكەی سەدام حسین كە هەڵەبجەی كیمیایی باران كرد.
گیڤارا خۆی خەڵكی وڵاتێكی ديكه بوو، خاوەن زمانێكی دیكه بوو، بەڵام چووە وڵاتێكی تر وخاوەنی زمانێكی تر، بۆ ڕزگاربوونی ئەو وڵاتە لەوێ گیانی خۆی بەخت كرد، ئەمەیە هەستی گەورەی ئینسانی وشۆڕشگێڕی نەك هەستی ڕاسیزم، ئەمەیە تا ئێستاگیڤارای بەزیندویەتی وگەورەیی هێشتۆتەوە. ئەدیب و هونەرمەندێكی وەك(لۆركا)ی ئیسپانی دەیوت (من پێش ئەوەی ئیسپانی بم خەڵكی سەراسەری دونیام).
هونەرمەندێكی وەك(جەوهێل) لە وەسیەتەكەیدا دەڵێ( ئەگەر مردم بم سوتێنن و خۆڵەمێشەكەم بەسەردونیادا دابەشبكەن وبپرژێنن).
ڕاسیزم هەستێكی دزێوی ناتەندروستی ئینسانیە وشەرمهێنەرە بۆ مرۆڤایەتی،( گۆرانی شاعیر) سەدەیەك پێش ئێستا لەسەردەمێكی تاریك وپڕلە داخران دا زۆر جوان ومرۆڤانە نوسیویەتی: (برای عەرەبی چاوڕەشم تاڵ بوو بەشت تاڵ بوو بەشم).
لەم راونگانەوە هادی عەلەوی بە پێچەوانەی زۆرینەی نوسەرو شاعیرو بیرمەندەكانی عەرەبی هاوزمان و زەمەنی خۆی هەڵوێستی هەبووە لەبەرامبەر كیمیایی بارانی هەڵەبجەدا.
هادی عەلەوی ساڵی 1932 لە شاری بەغداد لە بنەماڵیەكی هەژار لە ئاینزای شێعە لە دایکبووە، سەرەتا خوێندنی لە کتێبخانە دەوڵەمەندەکەی (سەید سەلمان)ی باپیری دەست پێ کردووە. قورئانی پیرۆز و (نەهجل و بەلاغە)ی لەبەرکردووە، وێڕای زۆرێك لە شیعری عەرەبی. ساڵی 1955 کۆلیژی بازرگانی و ئابووریی لە زانکۆی بەغدا تەواو کردووە، لە تەمەنی گەنجییەوە خولیای مارکسیزم بووە و پەیوەندییەکی بەتینی بە بزووتنەوەی کۆمۆنیزمەوە هەبووە.
ساڵی 1976 ناچار بوو عیراق جێ بهێڵێت و لە چین، لەندەن، بەیروت و دیمەشقدا ژیانی ئاوارەیی بەسەر بردووە. لە ساڵی 1998دا لە ترۆپکی بەخششی هزریی خۆیدا لە دیمەشقی پایتەختی سوریا کۆچی دوایی کردووە، تا كۆتاییەكانی تەمەنی بە ئاواتی ئەوەوە بوو بتوانێت بگەڕێتەوە عێراق، بەڵام لەبەر هەڵوێستە سیاسیەكانی بەو ئاواتەوە سەری نایەوە و لە ئاوارەیدا كۆچی دوایی كرد، هەرچەندە برای حەسەن عەلەوی چالاكوانی بواری سیاسیە، بەڵام لە بواری بیروباوەڕو بۆچوونە سیاسیەكانیانەوە زۆر دووبوون لەیەك.
ئەم بیرمەندە، کە لەو کاتەی رژێمی دیکتاتۆری سەدام بە چەکی کیمیاوی لە هەڵەبجەی دا، دەستی لە ناسنامەی عیراقیانەی خۆی هەڵگرت و ئەم گەردن ئازاییەی لە منداڵانی کوردستان خواست.
کە تێیدا دەڵێ: ئەی منداڵە کوردەکەی کە لە گوندە بچووکەکەی، لە سەر جێیەکەی، یان لە گۆڕەپانی یاری کردنەکەیدا بە غاز هەڵقرچای، سەبارەت بە خوێنی رژاوت داوای گەردن ئازاییت لێ دەکەم. بەڵێنت پێ دەدەم، کە پیاڵەی شکۆی وەهمیانە بۆ سوپاکانی چاخی بەردین هەڵنادەم. بە شەرمەوە داوای گەردن ئازاییت لێ دەکەم، بەرانبەر بە تۆ شەرم دایگرتووم، لە بەردەمی خەڵکیشدا هەست بە رووڕەشی دەکەم، من هەڵگری هەمان ناسنامەی ئه و فڕۆکەوانەم کە بەسەر تۆدا قارەمانیی نواند. خۆزگە خەڵک ئیدی ئه و ناسنامەیەیان لەکۆڵم دەکردەوە، بۆ ئەوەی بەرانبەر بە خۆینی شیرینی تۆ گەردن ئازاییم بەدەست دەهێنا. من کۆستی تۆم کەوتووە. شەوانی تاریک و درێژ فرمێسکت بۆ دەبارێنم. لە سەردەمی دەسەڵاتی گۆرگە مرۆڤدا، تەنیا گریانمان بۆ ماوەتەوە. دە توخوا لێمی قبووڵ بکە، تۆی مەغدوور، من بۆ تۆ دەستم لە ناسنامەکەم هەڵگرت، دەتۆش گەردنم ئازا کە.
هادی عەلەوی خاوەنی قەڵەمێكی بەبڕشتە، وێڕای سەدان وتارو چوپێكەوتن ئەمانەی خوارەوە ناونیشانی بەشێك لە کتێبەکانی ئەو بیرمەندە گەورەی عەرەبن:
- الاغتیال السیاسی فی الاسلام. غافڵکوژیی سیاسی لە ئیسلامدا.
- تجارب التنڤیم السری والعمل الحزبی فی الاسلام. ئەزموونی رێکخستنی نهێنی و کاری حیزبی لە ئیسلامدا.
- حوار الحاضر والمستقبل. وتووێژی ئێستە و داهاتوو.
- محطات فی التاریخ و التراث. وێستگەگەلی مێژوو و کولتوور.
- من التاریخ الحضاری لبغداد. لە مێژووی شارستانیی بەغداوە.
- من تاریخ التعذیب فی الاسلام. مێژووی ئەشکەنجە لە ئیسلامدا.
لە بەرامبەر ئەوەشدا شاعیری دیاری كوردستان (عەبدوڵاپەشێو- 2/12/1990 لە مۆسكۆ - ستاره‌مینسكایا) بە شیعرێك ئەو هەڵوێستەی هادی عەلەوی بەرز نرخاندووە:
بۆ هادی عه‌له‌وی:
تۆ، له سه‌رده‌می كورته‌باڵایان،
باڵای به‌رزی خۆت له‌كوێ هێناوه؟
تۆ، له سه‌رده‌می قاتی و نه‌هاتا،
وه‌رزی سه‌وزی خۆت له‌كوێ هێناوه؟
له‌به‌ر خرینگه‌ی
شیر و ... زرینگه‌ی
ئاڵتوونی قوره‌یش
چۆن گوێت له ناڵه و نركه‌ی عه‌لی بوو؟
چۆن له‌به‌ر ژاوه‌ی ئایشه و حه‌فسان
گوێت له سكاڵای ماریه‌ی قیبتی بوو؟
* * *
خۆ سه‌ده‌كانی ئێمه هه‌موویان
لكی دره‌ختی چاخی جاهیلین:
كلێسه و مزگه‌وت،
شوورا و په‌رله‌مان،
باره‌گا و دیوان،
هه‌موو بازاڕی گه‌رمی عوكازن...
نابیغه‌كانیش هه‌مان نابیغه‌ن:
خودایان ورگه ... نه‌وه‌ی به‌رازن،
له‌ملا به‌رزگی شای غه‌ساسینه باوه‌شێن ده‌كه‌ن،
له‌ولا بۆ بنپێی شای مه‌نازیره وه‌ك به‌رده‌بازن.
* * *
له ڕۆژهه‌ڵاتی ڕۆژ له‌بن پێدا،
له ڕۆژهه‌ڵاتی
ده‌ستنوێژ هه‌ڵگرتن به‌خوێن و پێترۆڵ،
له ڕۆژهه‌ڵاتی
ماره‌به‌جاش و ڕشك و ئه‌سپێدا،
له‌و ڕۆژهه‌ڵاته‌ی
نامووس فیراره و
په‌نابه‌رێكه له‌ناو ده‌رپێدا:
سه‌رم سوڕماوه،
چۆن توانیت، گه‌وره‌م!
بێده‌نگی قانگ ده‌ی؟
تۆ چۆن زاتت كرد
ئه‌و كووله‌كه‌یه بده‌ی به عه‌ردا و
پڕ به ده‌نگ بانگ ده‌ی!
* * *
ئه‌ی ڕۆژهه‌ڵاتی كورته‌باڵایان،
ئه‌م باڵا به‌رزه‌ت سه‌دجار پیرۆز بێ.
ئه‌ی چاخی قاتی و ساڵانی نه‌هات،
ئه‌م وه‌رزه سه‌وزه‌ت سه‌دجار پیرۆز بێ!
................................
ئایشه: كچی ئه‌بوبه‌كر، خێزانی پێغه‌مبه‌ر (دخ).
حه‌فسه: كچی عومه‌ری كوڕی خه‌تتاب،
خێزانی پێغه‌مبه‌ر (دخ).
ماریه‌ی قیبتی: كچێكی كۆیله بوو، له
میسره‌وه به دیاری بۆ پێغه‌مبه‌ر هات و كردییه هاوسه‌ری خۆی.
عوكاز: بازاڕێكی عه‌ره‌بان بوو، سه‌كۆیه‌كیش
بوو بۆ پێشبڕكێی شاعیران.
نابیغه زوبیانی: شاعیرێكی عه‌ره‌بی سه‌رده‌می جاهیلی بوو، كێ زیاتری بدایە، به‌ویدا هه‌ڵیده‌گوت. له نێوان شای مه‌نازیره و شای غه‌ساسینه‌دا، كه دوژمن بوون، له هاتوچۆدا بوو. وەك پەشێو خۆی دەڵێت ئەوە ڕه‌مزی شاعیری خوێڕی و فره‌ئاخوڕه.
رۆژی 16/3/1988 لەلایەن رژێمی بەعسەوە بەچەكی كیمیاوی بۆردومانكراو بووە هۆی شەهید بوونی سەدان هاوڵاتی و بریندار بوونی سەدانی دی، كە ژمارەیەكیان تائێستەش بەدەست ئێش و ئازاری ئەو رۆژانەوە ژیانی پڕلەئێش و ئازار بەسەردەبەن